IITIJDSeHRIFT ^OORIIIIVOLKSH UISVESTINGIIORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT vooR VOLKSHUISVESTINGEN DEN NATIONALEN WONINGRAAD1921 NS 1 2^ JAARGANG JANUARIUITGAVE: HOLLANDSCHE UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ ..AMSTERDAM'WAT ZIJNHOLLANDDEURENMil DREVELCONSTRUCTIE9Holland Dcuren met drevcl-c?nstructiezijndcurenwaar-vande verbinding van stijlenen dorpels gevormd wordtdoor ronde eikenhouten pcn-nen: drevelsHolland Deurcn zijn deurenwaarvan de borsten nietopengaan, deuren die niet~?chranken of scheluw trek-ken, in 't kort:GOEDE DEURENDIE GOED BLIJVENIn Zaandam bouwen wijeen spedaal fabriek, alleenen uitsluitend om dezesupe-rieure deuren in massa-hoe-veelheden te makenVraagt verdere inlichtingen,die gaame schriftelijk ofmondeling verstrekt worden,aan:N.V.HOLLANDSCHEDEURENFABRIEKC. BRUUNZEEL & ZONENFABRIEK IN AANBOUWTE ZAANDAMKANTOOR VOORLOOPIGZWAANHALS 364-- ROTTERDAM --SNELBOUWvoor volkswoningbouw, moderne landhuizen,woonwijken en luindorpen.N. V. nCHHISGU BUEAO101VISSEBAMSTERDAIVlKantoor:Prinsengracht 510. Tel. C. 610, Z. 8130HOLLE DAKPANNEN ^JZ^Vor..GEPERSTE iVLOERTEGELS en RIINSTEENDRIELINGENTo! elk kwan?uin loverbaar Speciael voor den groo?-WonlnabouwLevering op strengste keur per schip en per spoorWOERDENTel. Inlerc. No. 7?ii^ J. BRUNT & Co.Prima Roode en BlauweHolle Dakpannenuit voorraad teverbaar.StoomdakpannenfabriekwiDe Nijverheid enHet Blaawe HekRrma B. VAN WIJK&ZOONTelefoon 81 WOERDEN.N.V. Beton Maatschappij^HoFRee^ P. BOURDREZ35:!el.y3? 's-Eries aQ@SSFaM JE BHiCnsr - lel. H. 4348 @F. itriBAGIJNESTRAAT 4=8 -- 'ssGRAVENHAGETELEFOON 8669 i &Kantoormeubelen in prima Icwaliteit --REGISTERI BINNENLANDAANBESTEDING EN AANNEMINGOverzicht -- le kwart. 1920 ..............Nieuw systeem aanneming (Kalleveen) ......Aanneemstelsel en volkshuisvesting ........Zie ,,bouwgilden"Oprichting van de H. A. M. te 's-GravenhageACHT-URIGEN WERKDAGUitstel invoering --bladz.,... 102113, 164.... 155.... 241.... 28545ADRESSEN (Verzoekschriften e.d.)Zie ,,Huren" 52, 88, 253, 254,, ,,Bouwverordenmgen" 73, 102,, ,,Huurwetten" 102, 103, 108, 253, 254,Honorarium" 102,,Vergaderingen" 180,,Woningbouw" (algemeen) 208ALCOVENZie ,,Tentoonstellingen" (te Rotterdam) 68Bouwen van woningen met-- te Rotterdam 75, 100, 127, 196, 252,,Uit de Pers" 124, 159, 192, 252, 280, 281Verleenen van Rijkssteun voor den bouw vanwoningen met -- 126, 161, 196ARBEIDSLOONENOpdrijven van -- 43, 45, 282Vaststelling -- bij overeenkomst 102Moeilijkheden in de bouwvakkendoor -- 126, 163, 189, 194, 282-- per woning voor en na den oorlog 264ARBEIDSOVEREENKOMSTZie ,,Arbeidsloonen" 102, 126, 163, 189, 194, 282Vaststelling ontwerp -- 102ASSOCIATIES (o.m. bouwgilden, Bauhiitten, Heimstatten)Zie ,,Aanbesteding en aanneming" 113, 155Bouwgilden 159, 164, 196, 241Zie ,,Co6peratie" 182Zie ,,Socialisatie" (Bauhiitten, Heimstatten) .... 225BEDSTEDEN (Zie Alcoven)Woningen met -- 54BELASTINGENHuurprijs en huurwaarde in verband metpersoneele -- ,, 23-- op waardevermeerdering van onroerendegoederen 41, 103BEPERKING WOONGELEGENHEIDMededeelingen omtrent -- te Amsterdam(Zie Particuliere bouwnijverheid)bladz94lOIBESLUITEN (Koninkl.), beschikkingen,circulaires e.d.m.Voorwaarden voorschotverleening 14, 85, 86Regeling uitbetaling van voorschotten 20Rijkssteun voor de particulierebouwnijverheid 45, 382Regeling der controle op de exploitatie vanbezittingen, verkregen met Rijksvoorschotten 51Beschikbaarstellen van woningen voorRijksambtenaren 14, 85, 162Zie ,,Woningnoodwet" 86,, ,,Huren" 88,, ,,Vergaderingen" 180,, ,,Vragen aan Ministers" 223-- houdende nadere voorschriften voorwoningbouw 206, 207, 222, 223233, 253, 254, 282, 294, 295, 299Maximumprijzen voor dakpannen 223BETONBOUWZie ,,Bouwwijzen, nieuwe" , . . . . 70, 100, 164, 22iBEZOEK AAN NEDERLAND(Van bij den woningbouw geinteresseerde Buitenlanders)-- van Noren en Engelschen .... 141, 169, 196, 240-- van Belgen 196, 209, 240BOEKEN, enz. (algemeen)Ingekomen -- 180, 233, 264, 297Aanvaarding -- en auteursrecht bij ontbindingAmsterd. Woningraad 267BOEKBESPREKINGBeusekom, Ir. H. G. van,,Beschouwingen over den woningnood" .Blink, Mr. Dr. J. G.,,Beschouwingen naar aanleiding van denwoningnood"Feenstra, G.,,Tuinsteden en Volkshuisvesting in Nederlanden in het Buitenland met een beknopt overzicht178, 231van woningwetgeving en crisismaatregelen"Leliman-Bosch, Mevrouw M. E.,,Over goede en goedkoope woninginrichting"Zie ,,Rapporten",, ,,Brochures"295184221, 26321, 251BOUWBUREAUXOprichting van --Zie ,,Commissies"BOUWGILDENZie ,,Associaties" .73, 225, 255126,.... 113, 155, 159, 164, 196, 241BOUWMATERIALEN (Algemeen)Opdrijven der prijzen van -- ...Rijksproefstation voor --(Zie C. B. V.)BOUWVAKARBEIDERSTekort aan -- K ......Buitenlandsche -- [Opleiding ongeschoolden )Zie ,,Arbeidsloonen" en,,Arbeidsovereenkomst" .....BOUWVERORDENINGENWelstandsbepaling in -- ...........Balkhoogte van te stichten woningenDe nieuwe ministerieele circulaire .bladz.43/ 7372, 136? ?? 3/13/45/73/102.113, 165, 193, 350382102? 73/ 10286233BOUWWIJZENNieuwe -- 70,100, 221, 363Proefwoningen te 's-Gravenhage en Rotterdam 164bladz.CONGRESSEN-- van den Ned. Bond van huis- en grondeige-naren en bouwkundigen (Nationaal Woning-congres) 118Wegen -- 141, 218Permanent Bureau der Internationale Woning -- 209-- van de Vereeniging van Ned. Gemeenten (zie,,Onteigeningen") 169Internationaal Woningcongres te Rome 266COOPERATIEZie Associaties 113Techn. Bureau en Inkoopverg. van bouwvereeni-gingen te Leiden 182DDAKPANNENMaximumprijzen voor -- 223BROCHURESHudig, Mr. D.,,De Taak der Bouwvereenigingen" 21Krijgsman, M.,,WerkIoosheidsmisere of van sigarenmaker totbouwvakarbeider 351BIJDRAGEN (in kosten woningbouw)Handhaving tegenwoordig stelsel of in de plaatsdaarvan een nieuwe regeling? (zie Vergaderingen) 3, 266Eenige cijfers omtrent -- 86, 207zie ,,Congressen" 118zie ,,Woningbouw te Amsterdam" 125(zie ,,Besluiten enz.")CENTRALE BOUWMATERIALENVOOR2IENINGC. B. V.Mededeelingen van den Raad van Toezicht 37Instemming van Verg. van Ned. Gemeenten metvoortbestaan der -- 74Instellen commissie, welke gestie der -- heeft teonderzoeken 189, 194Boycot der -- 189, 192, 194, 225, 255COMMISSIES-- tot voorbereiding van het houden van cursus-sen voor ambtenaren van bouw- en woningtoezicht 3Samenstelling tentoonstellings -- 3, 141Gehouden voordracht over advies -- 74Zie Particuliere bouwnijverheid 94, loi,, Normalisatie 98,, associaties (bouwgilden) 164, 196,, Schoonheid en Schoonheids -- .. 102-- ter beraming van maatregelen om in tekortbouwvakarbeiders te voorzien (adviescommissievoor den woningbouw) 102, 189, 193, 250, 282, 288Commissie ingesteld door den Bond van Ned.Architecten betr. bouwbureaux, proefstation,bouwmaterialen 126Enquete -- toestand bouwbedrijven 102, 189, 193,250, 282, 288Permanente -- voor den stedenbouw 266Zie C. B. V 189, 194CONCURRENTIE-- tusschen een R. K. en een Protest, bouwver-eeniging .......................... 16988108ERFPACHT-- te BussumERRATUM-- overzicht tijdschriften ...,-- woning tekort RotterdamEXCURSIES(zie Bezoek aan Nederland)HHONORARIUM (voor woningbouw)Adres inzake -- van architecten bij niet doorgaander plannen voor woningbouwvereenigingen 102Besluit van den Bond van Ned. Architecten betr. -- 126-- regehng van architecten 181-- per woning voor en na den oorlog 264HOUTBOUWRapport inzake -- .(Kroniek)Zie Noodwoningen67703, 241, 281HUREN(zie ,,Huurwetten", ,,Huurcommissies")zie ,,Socialisatie" 7Betaling van -- in gemeentewoningen te 's Gra-venhage 15Zie ,,Belastingen" 23, 103Adres inzake afschaffing regeling van individueelehuurverhooging voor huurders wier inkomen eenbepaalde grens te boven gaat 53, 88Zie verdere ,,Adressen" 103, 108, 353, 354,, Statistiek 88, 226, 284Woningnood, huurverhooging en woningeischen .. 86Kroniek (,,lastige gevallen") 231De huurbepaling in de Ministr. circulaire van 30Juli 1920 (zie Besluiten enz.) 399HUURCOMMISSIES(zie ,,Huurwetten")Gegevens der Amsterdamsche --Uitbreiding werkzaamheden der -226, 27825554HUURWETTEN(Kroniek) ........Behandeling der -InstituutBespreking der --,,Uit de Pers" ...14, 40- in Aprilvergadering van het25, 57, 102, 14232, 52, 53/ 74....... 41, 72, 100, 190, 191, 280bladz.Voorgesteld adres van B. & W. van Amsterdamaan ae Kamer inzake -- door den Raad verworpen 102Adres van Kath. en- Christ, werklieden en vak-bonden betr. -- ? ? ? io3Adres v.d. Nat. Woningraad aan 2e Kamer 108Zie ,,Congressen" 118,, ,,Statistiek" 226, 278Amendement op de -- ? ? ? ? 253Adres v. d. Ned. Bond van Huis- en Grondeige-naren en Bouwkundigen betr. -- 253Adres v/d Soc. Techn. Vereeniging van Democr.Ingenieurs en Architecten betr. -- 253Adres v/h N. V. V. betr. -- 254IINDUSTRIALISATIEZie Normalisatie 98(Kroniek) 221LIDMAATSCHAP, CONTRIBUTIE EN ABON-NEMENT(van het Instituut en het Orgaan)Mededeelingen betr. -- 2, 25, 51, 85, 136LUXEBOUWZie Woningnoodwet 283MMEDEDEELINGEN, officieeleZie : Redactie, van de -- i, 2, 21, 25, 51 > 57> 85, 108136, 141, 180, 185, 209, 266, 297MIDDENSTANDSBOUWZie ,,Steunbouw"NNOODWONINGEN-- te Amsterdam .. )(Uit de pers) )3, 241, 281NORMALISATIE-- in den woningbouwr 3? 66, 98, 255-- van onderdeelen (ramen) 91-- en industrialisatie 98, 221OONBEWOONBAARVERKLARINGENZie Statistiek ? ? 59ONDERHUURZie ,,Huren", ,,Huurcommissies", ,,Huurwetten".ONTEIGENINGEN-- In verband met de volkshuisvesting 169ONTOELAATBARE GEZINNENHuisvestins van -- .... 223OPEN BEBOUWINGZie ,,Tuindorpen" .. ...... 267PARTICULIERE BOUWNIJVERHEIDRijkssteun voor --(Zie 00k ,,Bes)uiten", enz.) 45? 282, 295Particulier initiatief en woningvoorziening .... 94, loiDe woningen der eigenbouwers en die der Alg.Woningbouwvereeniging te Amsterdam 114, 235bladz.Zie ,,Congressen" ' 108,, ,,Alcoven" ? 124De goedkoope bouw der bouwondememers 127De eigenbouwers en wij i37Schema's steun -- bij middenstandsbouw teRotterdam 127, i65> 252,,Uit de Pers" 189Zie ,,Volkshuisvesting" ? 253PERSONALIABakker Schut, Ir. P., vertegenwoordigt hetInstituut in tentoonstellingscommissie (Afd.Volkshuisvesting v/h Gezondheidscongres) 3 ?Zie ,,Commissies" 141Idem. Functie van vice-voorzitter van hetInstituut ? 266Bierens de Haan, Mr. J., ontslag als SecretarisNat. Woningraad r 297Bloemers, H. P. J., toetreding tot de redactie 25Idem. Vertegenwoordigt het Instituut op hetwegencongres 141Idem. Herkiezing als bestuurslid v/d Nat.Woningraad 180Idem. Aangewezen als voorzitter van hetInstituut 266Drooglever Fortuyn, Mr. P., aangewezen omInstituut te vertegenwoordigen op conferentiev/h Perrnanente Bureau der Intern. Woning-congressen ? ? ? 209Faber, Ir. J. H., vertegenwoordigt het Instituutop het Wegencongres ? 141Idem. Niet langer vervullen van functie b/hPermanente Bureau der Intern. Woningcon-gressen 209Heemstra, Mr. A. J. A. A. baron van, bedankenals vertegenwoordiger van het Instituut in bestuurv/h Geldersch Genootschap enz. (benoeming totGouverneur van Suriname) ? 266Hubregtse, Mej. H. P., verkiezing tot lid van hetbestuur v/h Instituut ? 266Hudig, Mr. D., vertegenwoordigt het Instituutin voorbereidend tentoonstellingscomite (Verg.Samenwerking te Amsterdam) 25Idem. Herkiezing als bestuurslid v/d Nat. Woning-raad 180Idem. Aangewezen om het Instituut te ver-tegenwoordigen op conferentie v/h PermanenteBureau der Intern. Woningcongressen 209Idem. Benoeming tot Secretaris-Directeur v/hInstituut; aftreding als Voorzitter ... 266Immink, Mej. W. G. verkiezing in Nat. Woning-raad ........ ? ? ? ? ? 180Jolles, Mr. Joh. M., verkiezing als lid dag. bestuurNat. Woningraad ? ? ? ? ? 180Kaa, Ir. H. van der, benoeming tot Hoofd-Inspecteur der Volksgezondheid 197Kapaan, L., herkiezing als bestuurslid Nat.Woningraad ? ? ? 180Kruithof, K., herkiezing als bestuurslid Nat. Woning-raad 180Idem. Herkiezing als bestuurslid v/h Instituut 266Kruseman, Mr. J., verkiezing als bestuurslid v/hInstituut 266Laernoes, M., herkiezing. als bestuurslid Nat.Woningraad ? ? 180Lehman, Ir. J. H. W., benoeming tot lid v/dRijkswoningraad 169Man, Ir. W. de, niet langer vervullen functiebij het Permanente Bureau der Intern. Woning-congressen 209Nieboer, Mr. H. J., in memoriam 265Plate, Ir. A., verkiezing tot lid van het bestuurv/h Instituut 3bladz.Romeyn, Mr. Dr. H. ]., uittreden als lid van hetbestuur v/h Insrituut , oRoodenburg, Mr. L. N., bedanken ais voorzitter* *en bestuurslid v/d Nat. Woningraad 51Ruysch, Dr. W. P., in memoriam 160Smulders, A. E., herkiezing als bestuurslid v/hInstituut 266Spruyt, Mej. H. L., uitreiking diploma van Woning-opzichteres jgySteinmetz, Mr. J. B. F., door den Ned. Bond vanHuis- en Grondeigenaren en Bouwkundigenaangewezen als afgevaardigde in het bestuur v/hInstituut 18=;Stork, W., vacature Nat. Woningraad 180Teixeira de Mattos, Jhr. L. F., benoeming totvertegenwoordiger van het Instituut in het bestuurvan het Geldersch Genootschap enz 266Tellegen, Ir. J. W. C, niet langer vervuUen functiebij het Permanente Bureau der Intern. Woning-congressen ? _ 209Versteeg, Mr. Dr. J. (Zie ,,Congressen'"')'? ? ? ? ? i i.' 169Wibaut, F. M., aangewezen om Instituut te vertegen-woordigen op conferentie van het PermanenteBureau der Intern. Woningcongressen 209Zoetmulder, Ir. J. M. A., verkiezing als 46 lid v/hdagel. bestuur v/h Instituut 266PRIJSVRAGENOntwerpen van een woning, welke voldoet aan eenbepaald program (zie tentoonstelling Architectura) .. 73Rbladz.RAPPORTENNormalisatie in den Woningbouw 3, 66, 98,HoutbouwZie ,,Associaties", ,,Bouwgilden" 164,-- betr. toepassing der werkwijzen der grgot-in-dustrie bij den woningbouvi' (zie normalisatie)Socialisatie -- der S. D. A. P. (zie Congressen)Zie Buitenland : ,,Rapporten"Jockin, Ir. V. -- betr. nieuwe bouwmethoden 221,-- houdende een Engelsch oordeel over woning-bouw in Holland-- v/d Amsterd. Woningdienst betr. den jordaan25567196118270263241246RECTIFICATIESVerslag prae-adviezen vergadering (zie Huur-wetten) , j^2REDACTIE.Zie officieele mededeelingen van de -- ..i, 2, 2i, 51,57- 85, 108, 136, 141, 180, 185, 209, 266, 29774SPORT- EN SPEELTERREINENAanleg -- te Deventer ,STAKINGENZie Uitsluitingen 126, 163, 189STATISTIEKTekort aan woningen in verschillende steden (zieWoningtellingen") 44, 74, 103, 163, 196, 197, 209,Or bewoonbaarverklaringen in de jaren 1902 t m 1914 59W ningvoorraad en bevolkingsvermeerdering 76Uit ave voor huur ten opzichte van het Inkomen 88Samenwonings -- (zie -- jonggehuwden 's Gra-venhage) 103, 195, 309, 273. 283, 284, 285-- betr. huisvesting jonggehuwden te 's Graven-v^^^ A'TTA- .V ^95, 285Zie ,,Aanbestedmgen 102,, ,,Bijdragen" 86^ 207Centralisatie der woning -- 220Overzicht werkzaamheden der Amsterd. Huurcom-missies 226, 278-- omtrent den Amsterd. Jordaan , 246-- woningbouw te Rotterdam 256-- ,, ,, Amsterdam 283STEDENBOUWZie ,,Commissies" 366Het Hofplein te Rotterdam 286STEENVernietiging van steen door watersnood en inverband daarmede genomen maatregelen 3, 14, 21, 40,73Overeenkomst R. K. S. en bond van Baksteenfabr. 73Opheffing R. K. S 254STEUNBOUWBouw met steun v/h K. N. S. CRijkssteun voor de particuliere bouwnijverheid(zie ,,Besluiten, enz."o.a. Middenstandsbouw 45, 254, 282,Zie ,,Congressen",, Woningbouw te AmsterdamAlcoven15126, 161, 196,Steun voor middenstandsbouw te Rotterdam 127,Zie ,,Volkshuisvesting" ,295118125252163,252253SUBSIDIE (aan het Instituut)-- gemeente Utrecht (verleend) 185-- Rijk (verleend) , 267-- gemeente Rotterdam (geweigerd) 267SCHILDERWERK .Zie ,,Woningbouw" (Algemeen)SCHOONHEID EN SCHOONHEIDSCOMMIS-SIESInstelling Provinciale Schoonheidscomm 102Zie ,,Bouwverordeningen" 73^ 102Schoonheid in woningbouw 109, 297De schoonheid in verband met den weg 218SOCIALISATIE-- van bestaande woningen-- rapport S. D. A. P .'.-- van het huiseigenaars- en bouwbedrijf ...TEKORT AAN-- bouwvakarbeiders 3, 13, 45, 73, 102, 113, 165, 193,250, 282297 -- womngen 44, 66, 74, 103, 163, 196, 209, 273, 283Zie ,,Statistiek" 309, 273, 283TENTOONSTELLINGENVertegenwoordiging van het Instituut in commissieder tentoonstelling v/h Gezondheidscongres (Afd.Volkshuisvesting) oIdem. Tentoonstelling De Vereeniging Samenwer-king te Amsterdam , 25Mededeelingen te houden -- te Amsterdam, 's Gra-venhage en Rotterdam , 43????? 7 Verslag gehouden -- te Rotterdam 68118 -- te Amsterdam van Architectura 73? ? ? 225 Nat. Hygiene Tentoonstelling te 's Gravenhage 141, 194bladz. bladz.-- Het Huis en zijn inrichting, A'dam 158-- van Amsterd. Vereeniging Samenwerking isuitgesteld tot 1921 169TUINDORPENBebouwingsplannen van eenige -- (Enschede,Almelo, Amersfoort) 59Duitsch oordeel over Hollandsche -- 76Plannen der Verg. ,,Tuindorp", A'dam 102Volkswijken met open bebouwing (--) 267TIJDSCHRIFTEN (Overzicht van --),,De Aannemer" 16, 46, 81, 104, 133, 173, 198, 229,258, 290,,De Bouwer" 199, 229, 258, 290,,Bouwkundig W^ekblad" 17, 46, 82, 105, 133, 173, 199,229, 258, 291,,De Bouwondernemer" 17,,De Bouwwereld" 17, 47, 82, 105, 133, 173, 200, 229,258, 291,>Centraalblad der Bouwbedrijven" 47, 173, 229, 291,,Economisch Statistische Berichten" 82, (zie 00k 86),259, 291,,De Economist" 173,,Ons Eigendom" 17, 47, 82, 105, 133, 174, 201, 229,259, 291,,De Gemeente" 17, 47, 82, 133, 229,,Gemeentebelangen" 17, 47, 82, 133, 173, 229, 259,,De Gemeenteraad" 174, 259,,Het Geillustreerd Gemeenteblad" 200, 229,,De Hollandsche Revue" 291,,De Ingenieur" 18, 105, 174, 200, 291,,Katholiek Soc. Weekblad" 82, 105, 174,,Klei"... 18, 47, 82, 105, 133, 174, 201, 229, 259, 291,,Leven en Werken" , 133,,Maandblad v d Inrichting voor Gemeente-Admi-nistratie 20i,,Maandschrift v/h Centraal Bureau v/d Statistiek 291,,De Opbouw" 83,,Polytechnisch Weekblad" 134,,Roomsch Kath. Gem. Politick" ... 47, 83, 106, 134,,Sociale Voorzorg" 47,,De Socialistische Gids" 47, 83,,Technisch Gemeenteblad" 18, 83, 106, 134, 175, 202,291,,Tuberculose" 175,,Tuindorp" 48,,Tijdschrift der Mij. van Nijverheid" 260,, ,, v/d Ned. Werkloosheidsraad" 230,, ,, voor Soc. Hygiene" 175, 202,,Volkshuisvesting" 18, 83, 106, 134, 175, (zie 00k 182)202, 230, 260, 292,,Vragen des Tijds" 202,,Weekblad v/h Recht" 48UUITSLUITINGENMoeilijkheden in de bouwvakken 126, 163, 189, 194Boycot C. B. V 189, 192, 194, 225, 255VEREENIGINGSBOUW (Algemeen)Kroniek 14Officieele mededeelingen 136VERGADERINGENVraagstukken, welke in de voorjaarsvergadering vanhet Instituut aan de orde zuUen worden gesteld 3, 266Behandeling wetsontwerpen in Aprilvergaderingv/h Instituut 25, 57Zie ,,Commissies" 94, loi-- V d Nat. Woningraad 136, 180September -- v/h Instituut 141Besluiten bestuurs -- v/h Instituut 141, 266Mededeelingen jaar -- Ned. Aannemersbond 165VERZEKERINGSWEZENBrandverzekering 21VOLKSHUISVESTINGAanneemstelsel en -- 155Zie ,,Congressen" 169(,,de biz. der Tentoonstellingen")-- ten plattenlande 197Opmerkingen omtrent -- in voorl. verslag be-grooting Dep. v. Arbeid 253Zie ,,Commissies" (Stedenbouw) 266VOORSCHOTTENZie ,,Besluiten", enz.Behandehng eener aanvrage van -- door een R.K.en een Protest, bouwvereeniging 54Regeling voor de uitbetaling van -- 20Voorwaarden voor het verleenen van -- voorwoningbouw 14, 85, 86, 162, 206, 207, 208, 222,233, 253> 254, 282, 294, 295Zie ,,Woningbouw : te Amsterdam" 125Verlijden van een acte van -- verleening 126, 162Zie ,,Alcoven" 126, 161, 196, 252Voorwaarde van verleenen van -- te Utrecht (vande gemeente aan bouwvereenigingen) 169Aanvragen tot uitbetaling van termijnen van -- 181Regeling der controle op de exploitatie van be-zittingen, verkregen met Rijks -- 51Opgave van verleende -- 207Zie ,,Adressen" '. 208,, ,,Volkshuisvesting" 253,, ,,Middenstandsbouw" 254VRAGEN AAN MINISTERSZie ,,Commissies" 102,, ,,Alcoven" 126, 161Bouw van arbeiders- en middenstandswoningen voorgroote gezinnen ; verspreiding verzameling woning-typen en circulaires 223Zie ,,Woningbouw : te Ede" 282WWEGENZie ,,Congressen" 141, 218WONINGBOUW (algemeen)Moderne -- 25Buitenlanders over den Nederl. -- 240-- ten behoeve van groote gemeenten in de aan-grenzende gemeenten 208Kroniek (Lastige gevallen) 222Zie ,,Commissies" 193, 250,, ,,Besluiten, enz." 206, 207, 222, 223, 233, 253,254, 282, 294, 295Zie ,,Rapporten",, ,,Normalisatie"Kosten van -- voor en na den oorlog 264,,Uit de pers" 281Beter schilderwerk 297WONINGBOUW IN KLEINE GEMEENTENZie ,,Woningnood" 168,, ,,Vergaderingen" i8o,, ,,Adressen" 208WONINGBOUW :TE ALMELOTuindorp ,,de Riet"-- : TE AMERSFOORTGemeentelijke --bladz.????? 6464-- : TE AMSTERDAMVereeniging ,,Eigen Haard" 3Zie ,,Bouwgilden" 241Oprichting bouwbureau 73, 225Noodwoningen 89, 241, 281Zie ,,Tuindorpen" 102De woningen der eigenbouwers en die der Alg.Woningbouwvereeniging 114, 235Sabotage in den -- 125Amsterdamsche bouwplannen 283Bezuiniging bij -- 125(Zie ,,Statistiek")-- : TE DELFTStudenten-tehuisKosten van -- voor en na den oorlog-- : TE DEVENTERMaatregelen betr. ---- : TE EDE (G.)door Vereeniging ,,Vooruit"TuindorpTE ENSCHEDE,,Pathmos"-- : TE 'S-GRAVENHAGE-- met subsidie van het K. N. S. C.-- overheidswege-- in eigen beheerHaagsche bouwplannenBouw proefwoningenKosten -- voor en na den oorlogOprichting van de H. A. M. ........(Zie ,,Statistiek".)1963647428259? 15? 15? 74284164364285-- : TE GRONINGENDoor de Maatschappij tot Verbetering van Woning-toestanden te Groningen m-- : IN LIMBURGte Heerlen (gemeente)door de Staatsmijnen ..ten plattenlande,,Ons Limburg" ........103168195334-- : TE ROTTERDAMZie,,Alcoven" 75, 100, 127, 196, 252Schema's steun middenstandsbouw ............ 137, 165Bouw proefwoningen 164Bouwplannen te Rotterdam 255Zie ,,Statistiek" 209, 273-- , : TE SCHEVENINGENVan gemeentewege 214-- : TE UTRECHTOverzicht -- afgeloopen jaar 74Oprichting bouwbureau 255-- : TE WIJKEROOGVan de Vereeniging ,,Velsen" 25-- : OP DE Z.-HOLLANDSCHE EILANDENZie ,,Volkshuisvesting" 197WONINGBUREAU (Centraal-)Zie ,,Normalisatie"WONINGDISTRIBUTIE-- te FinsterwoldeWONINGEISCHENZie ,,Huren",,Uit de pers" ,WONINGEXPLOITATIE,,De gemeente als huisbaas"WONINGINTERIEURKleur in de woningWONINGNOODDe Woningwet als oorzaak van de --Zie ,,Huren",, ,,Woningbouw",, ,,Boekbespreking"Systematische voorziening in dengemeentenGevolgen van den --WONINGRAADSamenstelling Rijks --Mutatien nationale --Verplaatsing bureau Nat.-- ,Ontbinding Amsterd. --Zie ,,Vergaderingen"bladz.35574, 13686281193182,297................. 25386381??-,? 19, 178- m kleine16819614, 73, 169, 189.......... 51, 18085367136WONINGTELLINGZie ,,Statistiek" 44, 74, 103, 163, 196, 197, 209,246, 283, 284, 287WONINGTOESTANDEN-- te Scheveningen 237-- te Amsterdam (Jordaan) 246Zie ,,Statistiek" (A'dam en den Haag) 103, 284WONINGWETDe praktijk van de -- 2, 57Handhaving der tegenwoordige organisatie voor denbouw van woningen of andere voorziening ge-wenscht ? 3Zie ,,Huurwetten" ......... 14, 25, 32, 40, 41, 52, 57, 72,, ,,Adressen" 208,,Woningnood" ; 252.^Volkshuisvesting" 353WONINGNOODWETZie ,,Huurwetten" 14, 25, 32, 40, 41, 52, 57Toepassing der artt. i en 6 der -- 86?Amendement betr. verbieden luxebouw 383II BUITENLANDa. ALGEMEENBbij woningbouw in het buitenland 71, 76BETONToepassingBOEKBESPREKINGEN,,Ersatzbauweisen" 70,,Cottage Building in Cob, Pise, Chalk 71Gurlit, Corn. i Stadtbaukunst alter undMohrung, Bruno Sneuer ZeitTraut, Bruno ) (Halbmonatschrift) 85Stegeman, ,,Technik der Lehmbauweise" 262bladz. bladz.Jockin, Ir. V. Nieuwe woningbouwsystemen(in Engeland) 22i, 263CONGRESSENNationaal woningcongres te Brussel 131Intern, woningcongres te Rome 266, 289Mededeelingen congres te Lyon 16Intern, woningcongres te Londen 45, 142, 185Congres der Ideal Home Exhibition 46RRAPPORTENEen belangrijk Amerik. rapport ?? 270BELGIEHet woningvraagstuk in --De wederopbouw in -- ??De nieuwe Belgische volkshuisvestingswet.Leergangen v/d Universite Intern.Herzien der Belg. Huurwetzie congressen (sub a)(zie sub a : tijdschriften)BULGARIJEWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood ) ...78197121197257131227SURROGATENvan bouwmaterialen in het buitenlandTENTOONSTELLINGENInzendingen -- te LondenMededeelingen -- te LondenVerslag ,,Building Exhibition" te Londen-- van blijvende woningen bij Londen ...-- civic survey diagrams70, 163097131289)TIJDSCHRIFTEN (Overzicht vanAmerikaThe Journal of the American Institute ofArchitects 203, 230, 260, 292BelgieBulletin des Societes d'Habitations Ouvrieres 134Duitschland,,Kommunale Praxis" 48, i75/ 203,,Soziale Praxis" 203, 260,,Die Volkswohnung" 19, 48, 83, 106, 260 (zieook 262),,Zeitschrift fiir Wohnungswesen" 19, 49, 84, 107, 176,204, 261,,Zeitschrift fiir Wohnungwesen in Bayern" 19, 49, 107,,Zentralblatt der Bauverwaltung" 19, 49? i?7.- 204, 261Engeland,,The Builder" 18, 50, 84, 107, (zie ook 109), 134, 176,204, 230, (zie ook 257), 258, 261, 292,,The Garden Cities and Town PlanningMagazine" 18, 50, 85, 135, 177, (zie ook 196), 204,231, 293,,Housing" 18, 50, 85, 108, 135, 177, 204, 231, 262, 293,,The Municipal Journal" 18, 19, 51, 85, 108, 136,,The Town Planning Institute" 205, 294Frankrijk,,Revue municipale"Zwitserland,,Schweizerische Zeitschrift fiir Volkswirtschaftund Sozialpolitik"b. VOLGENS DE LANDENAAMERIKAHuren in -- ?Gemeentelijke woningbouw --Rapport betr. woningtoestanden in --(zie sub. a : tijdschriften).13613678198270DENEMARKENWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood ) 'Huren te Kopenhagen en FrederiksbergDUITSCHLANDWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood )Nieuwe bouwwijzen lo, 77Bauhiitten, Heimstatten ......Een speciale steenbakkerij in Beieren .........40,221,4056262225290ENGELANDWoningbouw in -- )Maatregelenvoorziening^woningnood ) 10,40, 78, 79, 131132, 144, 151, 169, 198, 227, 257, 289, 290Bezuiniging bij indienen van bouwplannen 131, 169Exploitatierekeningen ten grondslag aan de be-rekening der huren in -- (en Canada) 24Zie sub a. ,,Congressen" 45, 46, 142, 185Zie sub a. ,,Tentoonstellingen" 3, 16, 30, 131, 289Aanbesteding en aanneming in -- 46, 79Houtbouw in -- 67Nieuwe bouwwijzen in-- 71, 76, 79, 221, 263Bouwgilden in -- 160, 165, 170, 289Huren en Huurwetten in-- 24, 79, 131, 15I/ 169 198Normalisatie 46, 76Benoodigd aantal arbeiders bij woningbouw 132,169Opleiding (en tekort aan) bouwvak-arbeiders 170, 227, 258, 289Opruimen van slechte buurten in Londen 170Woninginterieur 182(Zie sub a. ,,Tijdschriften").FINLANDWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood )FRANKRIJKZie sub a. ,,Congressen"Noodwoningen in Noord --(Zie sub a. ,,Tijdschriften").HHONGARIJEWoningbelasting in --561680228ITALIEZie sub a. ,,Congressen" 266, 289bladz.NNOORWEGENWoningbouw in -- ) QMaatregelen voorziening woningnood ) ?' '32OOOSTENRIJKWoningnood te Weenen ^gSSCHOTLANDZieEngeland igg, 228TSJECHO-SLOWAKIJEWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood ) ^^^Z2WEDENWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood ) ' ^'^?' ^^82WITSERLANDWoningbouw in -- )Maatregelen voorziening woningnood ) * '72, 228(Zie sub a. ,,Tijdschriften").bladz.Gohres, D. B. 20QGratama, Ir. Jan ."..*..".'!.."!."!! 4HH.-V. SHubregtse, Mej. H. P 337Hudig, Mr. D 10, 32, 68, 118, i2iV'i37r i68,-,,.. , ^ 240, 246, 264, 286, 295, 299Hijmans, Ir. Ernst .- 55IJockin, Ir. V. ,, , 155KKaa, Ir. H. van der '.. . g^Keppler, Ir. A .'..'.'.'.*.*.'.'.'.'.'30,' 89MMunk 226, 278NNieboer, Mr. H. J 2^ T-Tj .......................... ^q.^ X31oOud, J. J. P g^IIIALFABETISCH REGISTER DER SCHRIJVERS VANARTIKELEN ^Bbladz.Bakker Schut, Ir. P 7, 13, 40, 70, 85 ,98J w?4' '44, 188, 214, 220, 250, 255, 265, 270Behrendt, W. C __ j86Bierens de Haan. Mr. J 52, 53, 86, 184,'207, 233Calcar, B. van 267Faber, Ir. J. H jg, 178, 231, 262Plate, Ir. A gjSSpek, J. ... ,,. JJ4 gg-,Stappert, Th .,, igsTellegen, Ir. J. W. C 2, 57," 160Tonkens; T jjjTupker, A. Chr .'.'.'.*.*.*.*.'.*.'.'.*.'.".'.'."!.".' 273WWal, L. van der nqwibaut, F. M ;;;;;;;; 142Wormser, J. Ph. ' ' 3^Wulfften Palthe, Mr. A. A. W. van !!!!!!!!!! 21Wijs, Ir. W. K. de Z'.'. 59RONDE EN OVALEBETON RIOLENPNEUMATISCHE STAMPINRICHTINGTROTTOIR TEGELSs EN BANDENN. V. Vigorose Cement IndustrieDE METEOOR - RHEDEN (G)TELEFOON 205 EIGEN SPOORAANSLUITINGRollerdamsche ClashandellA. BOS W. A5N.ROTTERDAM2e Lombardstraat 3--5--9--11--13--15GLASVERZEKERINGDRAAD EN GERIBD GLAS VOOR DAKBEDEKKINGSCHETSEN VOOR GLAS IN LOOD WORDEN GRATISVERSTREKT -- ALBUMS VOOR GEETST GLASWORDEN FRANCO TER INZAGE GE20NDENBESCHIKBAARANTOON GELDENSNijmegenSTEENFABRIKANTBelgjsclie SteeneiiWaalsteenenBasaltine-TegelsNedcrlandsche Fabrick vanLEDE R ENCLUBFAUTEUILSFa.GEBR.TEUNISSENROZENGRACHT 189=195 = AMSTERDAMTELEFOON NOORD 8659Wi) zijn fabrikanten vaii Upstosdate en ccrstc Was CLUBFAUsTEUILS met Rundleder -- Dezcvcorden geleverd in iedere gewensschtc KLEURSTELLING enTEEKENINGGROOTSTE ATELIERS VOOR HETSTOFFEEEREN VAN ZITMEUBELEN0@Otis liften ,,zijn doorhare eenvoudige bcdieningenabsoluteveiligtieid ingebruikin deQrootsteenChicste Holels derWereld.ftdSfielljesfiC! Ifeitei^gr745=7TeL237 Amsterdam.PersonenenGoederenVoorzien van debeste en nieuwsteveiligheids-inrichtingenIn de hoogste envoornaamstegebouwenEiffeltoren, Parijs4 liftenWertheim maga-zijnen, Berlijn39 liftenMag. ,,De Bijen-korf" Amsterdam8 liftenNederl. BankA'dam - 3 liftenCarlton HotelLondon - 5 liftenWoolworthBuilding 29 liftenGrooie Club ---- AmsterdamHoll. Lloyd A'damPeek & Cloppen-burg Amsterdamenz. -- enz.Verwijdering vanFAECALIEN en MENAGEWATERdirect uit de riolen is alleen afdoende enhygienisch mogelijk door toepassing onzer,,SEPTIC-TANKS"SEPTIC-TANKS OP ONS FABRIEKSTERREIN^s*^;^;^-.Onze Noord-Holl^nd Basaltine Tegelsworden vcrvaardigd van dc allerbeste grondstoffen= ondcr ZEER HOOGEN HYDRAULISCHEN DRUK =VRAAGT INLICHTINGEN EN PRIJZENMaatschappij Betonwerk Noord-HollandTelcf. 1532 = WORMERVEER = Tclef. 1552VANOMMEREN&C?.PAUWSTRAAT - ARNHEM - TEL. 800Spiegel-, Vensterglas, Verfwaren, Geslepen glas,zoowel blank als verzilverdS p e c i a a I voor meubelmakers en carosserie-fabrikanienABONNEERT U OP HETTijdschrift voor Volkshuisvestingen den Nationale Woningraad|\L ?AN^L&fizaAMuacATERRAZZDHOUTQRAWIITUTRHCHT88:i\CNCj_i_ ? ^^jz..^.SPECIAAL De uiterstsoliedeen hygienischeCLOSET-ZITTING- Geen onderhoud meer -Vraagt inlichtingen en prijs :riroia BERNISEN I MM - te miMEGEKBESCHIKBAARBriei- en Telegram-adresKANTOOR 8-12--1A-6DR. IAN BERENDSSTRIIIIT 76- TELEFOOIM 2360 -N.V. ,,NEDERLAND"Gewapend Beton en BouwwerkenNIJMEGENTimmerfabriek te Nijmegen :--: Steenfabrieken te Oeventer en VenioDIRECTIEM. C. KONINGSTEL loreJ. THUNNISSENTEL. 1679TECH-ADV.Ir. S. LA ORIE. C. i.HANDEL IN FIJNE HOUTSOORTEN EN MACHINALE HOUTBEWERKING -- VRAAGT PRIJS VAN= DEKTREDEN, DREMPELSTUKKEN, LEUNINGEN, STIJLEN, ENZ. ^H. 1. M. no. Gilles *. Ledeoberostraat 12G - Tel. I|GEBR. VAN HASSELT = STEENFABRIKANTEN =KAMPEN en AMERONGEN1KONING &BIENFAIT, Da Costakade 104, AmsterdamOnderzoek van ALLE materialen voor den VOLKSWONINGBOUWNATUURSTEENHANDELGRANIET - WARMER - HARDSTEEN - SCHOORSTEENMANTELS-- MONUMENTEN - PUIEN --CELEBESSTRAAT 64 - AMSTERDAM ^JIOU^VSHTHOLLANDSCHE MAATSCHAPPIJTOT HET MAKEN VAN WERKEN INQEWAPEND gETON's-GRAVENHAGEGroot Hertoginnelaan 258TEL: 138/139Telegramadres: BETONIJZERGestort Kapitaal: f 4.000.000.--Reserves: f 460.000.--ONTWERPENENBEGROOTINQENWORDEN OP AANVRAGE GRATIS VERSTREKTNAADLOOZE VLOEREN: DOLOMENT D.R.P.IMITATIE-RUBBERVLOEREN ,,H O L L A N D"rFiiTiiis^'iTsiriIII ei'Boskoop's groolste en best gesorteerde Ooornkweekerijen mIII lieill. prijscourant gratis Ontwerpen van proote en kleine luinen |||HtT 5PECIAA1. ADRES'^^ SPATWERK .*.^??,MOOERHE WANDBESCHILOERING ^^^^SSIIN DC PLAATSVAN BEH&HGCN WITTEN EN SCHILOeREN. '*0>^Eiff'AMSTERDAM W. JELSMA LOMANSTRW^L*^? UITVOERING aoOR GEHEEL NEDERLANO. ii"GEETSTEi;;ETERNITMWDLSTDF.::^ 5CHILDEB:WEHK,Waalsteen Fabriek,,de Nijgraaf"TELEF. 622 :: ARNHEM :: BOULEVARD ibAUc soorten METSELSTEEN, STRAATKLINKERS-- van veldovens --BESCHIKBAARIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIPiISX(v/h HENDRIK DE JONGH & Co.)iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiNiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiNiiiiiiiiiiriImporteurs ZwitserschePortland Cement en- Dakbedekking -Telegr.-adres: G i e c o m p aTELEFOON 6029 NOORDiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiniiNiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiniiiiiimiiMMiiiiiiiiiiii^PRINS HENDRIKKADE 84-85-- AMSTERDAM --IIIIIIIIIIIIIIIIII11IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUMecanicien ChauffeurBen bekwaam Mecanicien Chauffeur voorzien vande beste getuigenschriften zag zich gaarne zoo spoedig imogelijk geplaatst. Liefst bij Particulier. Brieven onder |letter 8. |HOLIKCHE UlIGEVERS-MIJ. JSIERDIir, 565 HEEBENCROI. \^liiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiinitiiiiitiiiiiiiii:i Ir. A. J. ZUIDERHOEK Aannemer van I5 Laan van Meerdervoort 65. Tel. H. 2072S - 's-GravenhageHiiiiiiMiiiiiiiinininiiiiiiiMiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiif:Gewapend |. Betonwerken 5y. EERSTE iSTliSCi ASPHALT WPIlGi2e CONSTANTYN HUYGENSTRAAT 47TELEFOON ZUID 8537 = AMSTERDAMSpeciaal voor Asphaltine-Muurbespuiting, Mastiekbedekking en leverantie van diverse AsphaltartikelenW. PIEKVLAMOVEN STRAAT-EN METSELKLINKERSm DRIELINGFORMAAT MBOUWMATERIALENSpiegelglas, Brnteglas, Draadglas, Marmerglas, Opaline, PatrUspoortglazenGlazen Prismategels, Glazen Bouwsteenen, Prisma GInskelderliihten, Maxi-mum Daglichtglas(ver!icht donkere vertrekken)Daelicht xefectors, GlassteenGlazen Dakpannen. Glas Daliro&den, Glasjaloezieen Glazen Rec'amelettersGeem Koperen Letters, Sanitai'-e Artikelen. Torfit Urinoirs. Torfit ExtractHoutgraniet, Trapwelbanden (IJzer en Messing), Dakramen- en VenstersJohn's Scnoorsteenkappen Branddeuren, IJzeren Kleerkasten, Annihilators(tiandbrandspuiije), Minimax (Snelblusscher), Verfmolens, DeurdrangersLllliput Deurveeren, Vioer- en Wandtegels, Leiplaten en-Dakleieu, Asbest-Cementpldten, A'^best-Leien, Asbe&t-Golfpiaten, Kurksteenplaten, Lidium(geperste kurli), Torfoleum (Isoleerend), Turfmospidten (isoleerend), Steen-gaas-Houtweefsel, Superator (onbrandbaar) VIoerolien (tegen stofplaag).-- C E R E S I T Waterdichte kelders enz. --CERESITOL maakt Gevels enz. waterdicht.HENRI HUINCK&ALEX IMHOFER O T T E R DAM Bijlcantoor UTRECHTGroofe Draaisteeg 2 Springweg 1Tel. 2157. VRAAGT BROCHURE C.C. Tel. 746.MAANDBLAD 2E JAARGANG N^ 1 15 JANUARl 1921TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINGORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOORVOLKSHUISVESTING EN VAN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTK. P. C. DE BAZEL, H. P. J. BLOEMERS,IR. J. H. FABER, MR. D. HUDIG, IR.P. BARKER SCHUT, IR. J. M. A. ZOET-MULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUTWAAG, NIEUWMARKT - AMSTERDAMADVERTENTIESHEERENGRACHT 565 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS. f 8.--DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITtJUTVOOR VOLKSHUISVESTING (LIDMAATSCHAPVOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50) ONTVANGENHET BLAD KOSTELOOSLOSSE NUMMERS f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING: Officieele Mededeelingen -Arbeidershuisvesting in de Mijnstreek door Ir. A. E. Dinger - De Circulaire en het Album door Mr.D. Hudig - Over een Belangrijk Amerikaansch Rapport door Ir. P. Bakker Schut - Uit de Pers - Kro-niek door Ir. P. Bakker Schut - Binnenland - Buitenland - Tijdschriften - Wetten, Koninklijke Besluiten, enz.NATIONALE WONINGRAAD: Officieele Mededeelingen - Aanvragen tot Uitbetaling van Termijnenvan Voorschotten.OFFICIEELE MEDEDEELINGENIn den laatsten tijd zijn aan ons Secretariaatmeermalen klachten bekend geworden over on-regelmatige be2;orging van het Tijdschrift. Allen,die klachten van dezen aard hebben, wordenverzocht daarvan mededeeling te doen aan hetSecretariaat, Waag, Nieuwmarkt, Amsterdam. --Voor advertenties blijft het adres Heerengracht 565.ARBEIDERSHUISVESTING IN DEMIJNSTREEKINLEIDINGI.Er zijn weinig industrieen, welke zoo krachtighun stempel drukken op een streek en zoo sneleen landschap vervormen tot het voor die industriekenmerkend beeld, als de mijnindustrie.De hooge schoorsteenen en watertorens, deeigenaardige silhouetten van schachttorens, schacht-gebouwen en koeltorens, de gloed, waarmedebij nacht de gloeiende cokes bij het ledigender ovens den hemel verlicht, dat alles draagt hetzijne ertoe bij de omgeving een speciaal karakterte geven, dat den bezoeker langen tijd bijblijft.Maar voor wie dit alles reeds lang zijn eigen-aardige bekoring verloren heeft, voor wie al dezegrillige silhouetten slechts onmisbare bakens voorherkenning aan den horizon schijnen, voor henis het kenmerk, dat de kolenmijnontginning opde streek gedrukt heeft van geheel andere en dieperebeteekenis.Voor de Limburgsche bevolking beteekent deontwikkeling der steenkolenmijnen een totaleommekeer in haar bestaan, kleine dorpen wordensteden, eenvoudige boeren worden welvarendeburgers, en.in het huiselijk leven treedt voor devroegere landelijke kalmte een ongekende be-drijvigheid in de plaats.Ook de natuur ontkomt niet aan die verandering.De Staatsmijn Emma verrees te midden vankorenvelden, op het mooiste jachtgebied vanAmstenrade ; de Staatsmijn Hendrik werd gebouwdop de kale Brunssummerheide. Waar 10 jaargeleden de grootste hazenjachten van Limburggehouden werden, hoort men nu het dreunendgestamp der compressoren en daar waar enkelejaren geleden de natuurliefhebber de zeldzaamsteexemplaren der Limburgsche heideflora zocht,trilt nu de lucht van het gefluit der af- en aan-rijdende locomotieven !Verlaten huisjes, destijds om hun eenzaamheidbij ieder bekend, staan weldra te midden vanwinkels met pronkerige uitstalkasten; beekjes,waarin vroeger het linnengoed gewasschen werd,geraken al ras met afvalwater verontreinigd ende voorspelling, dat Limburg weldra geen beekmeer zal bezitten, die een loflied waard is, zalspoedig in vervuUing zijn gegaan.Zoo ziet men dat de mijnindustrie veel aan deife^Xg^yfcwj-*'*^Schematische teekening der Limburgsche Woningkolonieslandstreek brengt, maar ook helaas haar somsiets ontnemen moet. Is het dan niet vanzelf-sprekend, dat 2;ij daar waar zij het aangerichtekwaad herstellen kan niet aarzelen mag haarplicht te doen i Deze gelegenheid wordt de mijn-industrie geboden bij de stichting harer arbeiders-kolonies. Door de arbeiders te vrijwaren tegen dehuisvesting in menschenpakhuizen, als zoo vaakin industriecentra geschied is, en door de cm diehuizen gelegen natuur een vroolijk aanzien tegeven, kan zij het onwillens aangerichte nadeelweder herstellen. De arbeiderskolonies luchtigen ruim te bouwen te midden van bloeiendeplanten kan dus beschouwd worden als een zede-lijke plicht, welke de mijnondernemers jegenshet door hen geschade, oorspronkelijke natuur-beeld heeft.11.Zoolang de steenkolen met de hand gedolvenworden, zal de ontwikkeling van een kolenmijnin hoofdzaak bepaald worden door de beschik-bare arbeidskrachten. Het arbeidersvraagstukspeelt dus bij deze industrie een voorname rolen wel te voornamer al naarmate de mijn in eenmeer onbewoonde en afgelegen streek gevestigdwordt.Voor den oorlog kon men in de stijgende be-hoefte aan arbeiders op drie wijzen voorzien,waarvan de jaarlijksche kosten voor den mijn-exploitant gewoonlijk weinig verschil opleverden.I door de stichting van arbeiderswoningennabij den ontginningszetel;Afb. 2 Houten noodwoningen in de kolonieSteenberg der S. M.II door verbetering van bestaande of aanlegvan nieuwe wegen tusschen den ontginnings-zetel en de omliggende dorpen ;III door geheele of gedeeltelijke tegeraoet-koming in de treinkosten van per spoorkomende arbeiders.Het behoeft geen betoog, dat het eerste middelna den oorlog in geheel andere economische ver-houding tot de twee andere is komen te staan,maar ook voor den oorlog was aan dit eerste middelhet bezwaar verbonden, dat het groote kapitaal-uitgaven vorderde, die weinig rente afwierpen.Zoo is het te verklaren, dat mijndirecties van meetaf aan ook ernstig hun aandacht hebben gewijdaan het bevorderen van een gemakkelijk arbeiders-verkeer uit de om den ontginningszetel gelegendorpen en uit de groote steden. Daardoor hebbenzij ertoe medegewerkt, dat de invloed van demijnindustrie reeds spoedig over een groote uit-gestrektheid merkbaar werd. Daardoor groeidede bevolking van al de omringende dorpen aanen ontstond spoedig gebrek aan huisvesting.In dit gebrek hebben particuliere bouwver-eenigingen trachten te voorzien en zoo ontstondenal dan niet met steun van de mijnondernemingenwoninggroepen in den omtrek van een ontginnings-zetel en bovendien ontstonden om de mijn dedoor de mijnonderneming zelf gestichte woningen.Teneinde voor deze beide soorten van woningeneen korte benaming toe te passen, zal ik de om demijn gebouwde woningen centraal gebouwde wo-ningen noemen, terwijl dan met decentraal ge-bouwde woningen, de woningen bedoeld worden,welke niet in de onmiddelijke nabijheid van eenmijn gesticht zijn.Het is duidelijk, dat als regel de centrale wo-ningen door den mijnexploitant en de decentralewoningen door bouwvereenigingen gebouwd zullenworden. Toch moet men zich niet voorstellen,dat de mijnonderneming zich om deze laatstewoningen als het ware niet behoeft te bekommerenof zij dus zoo ongeveer vanzelf ontstaan, Dit tochis verre van de waarheid. In de eerste plaats ishet voor een mijnonderneming 6f ondoenlijk of teAfh. 3 Cement-asbestwoning van de firmaM. A. B, O. in de kolonie Steenbergkostbaar om zooveel grond rondom haar ont-ginningszetel in bezit te krijgen, dat daarop alledoor haar benoodigde woningen kunnen wordengebouwd ; de mijnexploitant is dus te eeniger tijdaangewezen op de hulp, die de bouwvereenigingenhem bij het stichten der door hem benoodigdewoningen kunnen verleenen. In de tweede plaatskan een ondernemer zich niet onverschillig toonenten aanzien van de huisvesting van zijn arbeiders,ook al heeft hij voor die huisvesting niet zelfzorg gedragen. In de derde plaats zou het den bouw-vereenigingen zonder steun van de mijn nietgemakkelijk vallen op behoorlijke wijze aan dewoningbehoefte tegemoet te komen, omdat destichting van woningen gewoonlijk geen onbelang-rijke lasten voor de gemeente met zich brengt.Wij zien hieruit, dat al spoedig de mijnexploitantten zeerste in het woningvraagstuk is geinteresseerden een ieder begrijpt, wat dit in deze tijden be-teekent.De welvaart, die in de onmiddellijke omgevingvan een mijn ontstaat en de steeds toenemendekans, dat de mijnontginning meer terrein be-hoeft dan zij thans bezit, doet de grond om demijn snel in waarde rijzen. De hooge hypotheken,die op de gronden verkrijgbaar zijn, dragen hethunne ertoe bij de mijnontginning al spoedig teomsluiten met een keten van overdreven kost-baren grond.Dien te verbreken is onmogelijk, hij kan dooraankoop of onteigening wat verruimd worden,hij zal echter tevens tengevolge van een dergelijkenduren grondaankoop in breedte en denkelijk ookin stevigte hebben gewonnen.Is de toestand zoover gevorderd, dat de grondAfb. 4voor arbeiderswoningenbouw onmogelijk betaal-baar is, dan is het met den verderen aanleg vancentraalgebouwde woningen gedaan en kan demijnexploitant of zich bepalen tot hulp aan debouwvereenigingen of hij kan op eenigen afstandvan de mijn een nieuw centrum van bouwscheppen,en dit uitbreiden tot dit wedercm door den ketenvan onbetaalbaren grond omsloten is.De ccmbinatie van beide is ook mogelijk. Mijnen bouwvereeniging kunnen gemeenschappelijkeen groot terrein kiezen, waarop zij gezamenlijkhet nieuwe dorp gaan stichten. Het eenvoudigsteis dan, dat een van beiden den grond aan den anderal naar behoefte overdraagt; als regel zal de mijnwel den grond moeten aankoopen en dien ge-leidelijk verkoopen of in erfpacht geven. Zoo komtde mijn dan tot een grondbedrijf, zooals onze'grootere gemeenten thans kennen.,,Hoe grooter een kolenmijn wordt opgezet,hoe beter" hoort men zoo dikwijls zeggen, en hetis een niet te loochenen feit, dat dit in de afgeloopenjaren herhaaldelijk werd bewaarheid. Toch is devraag gegrond of men dit als een axioma magaanvaarden. Wanneer inderdaad de kolenmijneen zoodanig product voortbrengt, dat neven-industrieen daaraan met voordeel verbondenkunnen worden, wanneer de ontwikkeling van demijn zoo snel voortschrijdt, dat men steeds eentekort aan arbeiders houdt, dan is de breedsteopzet de beste, maar als regel weet men al zulkedingen eerst als de omvang, waarop de mijn moetworden opgezet, reeds lang beslist is. Hieraanis dan ook toe te schrijven, dat men buitenstaanderszoo dikwijls de vraag hoort stellen: ,,Maar isdan daarop heelemaal niet gerekend f Die vraaghoudt een onverdiend verwijt in, want van meet afaan op alles rekenen staat gelijk met speculatie.Is de grond rondom een nieuwen ontginnings-Zetel ongeschikt voor bouwland en dus als zoodanigzoo goed als waardeloos, dan is natuurlijk de be-slissing eenvoudiger en kan men zondervreesvooreen te zwaar drukkende kapitaalrente de opzetzoo ruim maken als maar kan worden gewenscht.Spoedig zal men, als de vlucht der Limburgschemijnen onverminderd voortgaat tot stichting vannieuwe wooncentra voor arbeiders moeten overgaanen zal men dus geraken tot het stichten van nieuwedorpen en steden. Deze nieuwe steden zouden metmoderne, breede verkeerswegen, waarlangs tram-banen, met de mijnen verbonden en aan hetopenbaar spoorwegnet aangesloten moeten worden.Dit alles klinkt een beetje Amerikaansch enfantastisch en toch geloof ik, dat alleen dergelijkegroote maatregelen de mijnondernemingen kunnenbevrijden van de knellende banden, die de grond-eigenaars om hen heen leggen, en dat men alleenop die wijze de zoo noodige groote en gemakkelijkeverkeersbanen kan scheppen, waaraan in Limburgzulk een behoefte is. De meeste Limburgschedorpen, hoe schilderachtig men ze ook vindenmag, leenen zich nu eenmaal hoogst zelden totouwingsplaneen uitbreiding tot een stad met groot en snelverkeer. Wil men niet herhaaldelijk vervallen inhalfslachtige oplossingen, die toch groote sommengelds kosten, dan zal men moeten overgaan tothet stichten van nieuwe dorpen met nieuwe ver-bindingen met de centra van industrie.De vraag kan rijzen, waarom men niet van meetaf aan in de mijnstreek deze nieuwe centra heeftvastgesteld en waarom bij elke nieuwe mijn,,rhistoire se doit repeter." Het is daarom dienstigde voordeelen van de centraal en decentraalgebouwde woningen naast elkander te stellen.Beide systemen hebben niet te onderschattengunstige factoren en er zijn dan ook vurige voor-standers van beide ontstaan.Als voordeel van de centraal gebouwde woningen20U ik willen noemen :10. dat men in de onmiddellijke omgeving vande mijn een ordelijke bebouwing schept en allerleianders onvermijdelijke misstanden op het gebiedder huisvesting, als gevolg van de stijging derbouwgrondprijzen zoo al niet voorkomen, dantoch op een afstand kan houden;20. dat men door de onmiddellijke nabijheidvan de mijn dit woningcomplex op goedkoope endaardoor rendable wijze voorzien kan van allerleigerieveri, die anders te duur zouden blijken(gas en electriciteit voor koken en licht, water-leiding, warmwater voor bad- of waschinrichting,sportterrein op de plaats, gereserveerd voor ver-wachte fabrieksuitbreiding of aangehoogde ter-reinen, straatverlichting, brandleiding, politie-toe-zicht, rioolbemaling enz.);30. dat de arbeiders door gebruikmaking vanden mijnspoorweg gemakkelijk het openbaar spoor-wegnet kunnen bereiken, wat reeds dadelijk dekolonie een minder geisoleerd karakter geeft;40. dat het verkeer door het dorp levendig is,wat door vele bewoners op prijs wordt gesteld;50. dat als regel bij centralen woningbouw grootecomplexen ontstaan, waardoor het gemakkelijkeris de noodige winkels en openbare gebouwenrendabel te maken, zoodat het wonen in een grootcomplex inderdaad meer gerieven brengt, dan ineen klein;Hierbij dient aangeteekend, dat natuurlijk dezelaatste voordeelen ook bij decentraal gebouwdewoningen bereikt kunnen worden, alleen komtmen hierbij gewoonlijk tot het stichten van meer-dere kleine groepen.De voorstanders van decentraal gebouwde wo-ningen baseeren hun voorkeur op de volgendegronden :10. de samenhuizing van groote aantallen in-dustriearbeiders heeft meermalen geleid tot achter-uitgang der zeden ;20. de groote huizencomplexen, vaak gelijken gelijkvormig van bouw, brengen in het levenvan den toch al tot zwaarmoedigheid geneigdenmijnarbeider weinig vroolijkheid ;30. de omgeving van landarbeiders en arbeidersvan verschillend ambacht verruimen den blik,Afb. 5 Beambtenwoningen in de kolonie'Treebeekdoen de belangstelling in andere ambachten toe-nemen, zoodat vermeden wordt, dat uit sleur enonwetendheid het kind het ambacht van zijnvader kiest, zonder zich eigenlijk bepaald daartoeaangetrokken te gevoelen ;40. de voordeelen en de welvaart, die de mijn-industrie brengt, wordt reeds dadelijk in ruimeomgeving verspreid en niet gelocaliseerd, waardoorvaak betere economische verhoudingen ontstaan;50. het platte land behoudt zijn bewoners enwordt niet ,,leeggezogen" door het industrie-centrum.60. dat de werkgever niet tevens is huiseigenaar,waardoor een band tusschen werkgever en werk-nemer ontstaat die ontegenzeggeHjk zijn socialebezwaren kan hebben. Het zou te ver voeren omover dit laatste punt thans in beschouwingen tetreden, het is te belangrijk om met een enkel woordbehandeld te worden. Ik zal daarom volstaan metde vermelding van dezen factor.Wanneer men de schematische teekening derLimburgsche woningkolonies (fig. i) nader beziet,ziet men duidehjk, dat beide systemen toepassinghebben gevonden en dat in de laatste jaren hetaantal der decentraal gebouwde woningen de over-hand bezit. Dit kan geen verwondering wekken,omdat voor woningen, door een industrieele onder-neming voor haar arbeiders gebouwd, geen Rijks-bijdragen werden verleend. De geldelijke offers,welke thans voor woningbouw zonder subsidienoodig zijn, zijn van dien aard dat geen industrieaan haar woningbehoefte op deze wijze kan voor-zien. Hulp door bouwvereenigingen is dus eenonafwijsbare eisch en een ieder zal trachtenzoo min mogelijk eigen woningen te stichten.Dat het woningtekort in de mijnstreek nijpendis, wordt wel het duidelijkst gedemonstreerddoor het feit, dat de mijnondernemingen tochertoe overgaan voor eigen rekening woningen tebouwen, waardoor de bouw van centraal gelegenwoningen weer begint op te leven. Wanneerechter de bouw van woningen uitsluitend ge-subsidieerd wordt, indien die door bouwver-eenigingen geschiedt, zal dit stelsel toch verrein de minderheid blijven en eerst kunnen opleven,als alle subsidieering onnoodig geworden is ofals men de medewerking van de industrieeleondernemingen wegens den woningnood nietlanger missen kan en ook de bouw van dit soortwoningen van overheidswege steun ontvangt.Het doet vreemd aan dat thans, nu alle inspanningvoor den bouw van woningen noodig is, en schieroveral handen tekort komen om de noodige plannenen de werken voor te bereiden, de groote staf vanbouwkundig personeel op de bureaus der in-dustrieele ondernemingen, op het gebied vanwoningbouw grootendeels werkeloos is.Naar mijn meening zou een middel gezochtdienen te worden om deze deskundigen mede tedoen werken aan de inhaling van ons steedsgroeiend woningtekort. Daarover hier uit te wijdenzou te ver voeren, maar twee wegen zouden tochter overweging kunnen worden aangegeven en wel t^^HH^ 'Afb. 6 Opzichterswoningen in de kolonie Haansberga. het opleggen van de verplichting aan in-dustrieele ondernemingen om voor hun arbeiderswoningen te bouwen in evenredigheid tot deuitgekeerde winsr per in het bedrijf werkzamenarbeider ;b. het subsidieeren, maar natuurhjk in beperktemate, van door en voor de industrieele onder-nemingen gebouvifde woningen.Om aan te toonen hoe belangrijk de steun vanindustrieele ondernemingen op woningbouw-ge-bied kan zijn, wil ik hieronder een omschrijvinggeven van wat op dit gebied door de Staatsmijnenvoor de mijnen Emma en Hendrik is verricht.De aanbouw van woningen voor StaatsmijnWilhelmina zal ik daarbij, om niet in herhalingente vervallen, onbesproken laten.Van meet af aan hebben de Staatsmijnen Emmaen Hendrik de moeihjkheden van het vraagstuk,hoe aan arbeidskrachten te komen, onder de oogenmoeten zien.Beide ontginningszetels werden gevestigd nabijdorpen met een zeer gering zielenaantal, zoodataanstonds de bhk op den aanvoer van elders moestworden gericht.Uit de onderstaande staten volgt duidelijk hoeonregelmatig de toename aan beschikbare woon-ruimte was. Deze onregelmatigheid is veelal eenvoortvloeisel van vertraging in de gereedkomingvan woningen door de bouwvereenigingen, welkenatuurlijk in groote mate afhankelijk waren vangemeentelijke vergunningen.Opvallend is, dat in de voor de bouwnijverheidzoo moeilijke jaren van 1918 en 1919 het meestdoor de Staatsmijnen zelf is gebouwd. Nadat doorsteun van Rijkswege de bouw van woningen 00kweer voor particuliere bouwvereenigingen mogelijkwas, werden de werkzaamheden ingekrompen.Toen echter een tekort aan arbeiders de kolen-productie dreigde te beperken, hebben de Staats-mijnen zich genoodzaakt gezien weder krachtigmede te werken om in het tekort aan huisvestingte voorzien. Dit is geschied door den bouw vansemi-permanente woningen, grootendeels van het-zelfde type, waarmede reeds in het begin van 1919een proef werd genomen, welke goede resultatenopleverde. Deze woningen bestaan uit een grenen-ik_jAi. /^ai^^^^!|.'^^^^^"^""^ . |/]|Afb. 7 Arbeiderswoningen in de kolonie Haansberghouten buitenbeschieting en bepleisterde drijfsteenbinnen- en tusschenwanden.BOUW VAN ARBEIDERSWONINGEN TEN BE-HOEVE DER KOLENMIJNEN V. ZUID-LIMBURGJaar doorS.M.doorBouwver.voo**arb. S.M.Totaalgeb. arb.won. doorWon. Ver.Totaalgeb. arb.woningenPercent.geb. doorS.M. v/htotaal1908 161909 421910 181911 6219121913 58 216 274 21%1914 66 264 239 305 22%1915 58 88 457 515 11%1916 26 200 378 404 6%1917 118 147 269 387 31%1918 508 191 427 935 54%1919 414 286 601 1015 41%1920 500 -- 1133 1630 31%WONINGBOUW DER STAATSMIJNENJaarHantal k-amlilen op deSlaatsmiinenJanlal lie-amlitenwo-iiinien derSlaatsiuiinenAartal wo-ningen perlOObeamtalantal ar-MeisopdeStaalsmijnenAanlal ar-beiderswop.det Staals-mijnenHantal wo-ningen per100 arbeiders1911 53- 31 60 1612 164 101912 63 32 50 2241 164 71913 77 47 60 3031 222 71914 98 64 64 4314 288 71915 120 71 60 5499 759 141916 153 88 60 6708 887 131917 196 120 60 8774 1608 181918 282 173 63 10623 2142 201919 319 246 70 11697 2783 241920 330 270 80 13097 3118 24Afb. 8 Treebeekplein met arbeiderswoningenDe woning bevat de volgende vertrekken :a) een woonkeuken van 17 M^ en 46 M^;b) drie slaapkamers, ieder van 6 M^ en 17 M^;c) een bijkeuken;d) een privaat;e) een kelderkast;f) een bergkast;g) een vliering;De woning heeft een inhoud van 190 M^ enwerd in 1918 door de Staatsmijnen in eigen beheergebouwd voor / 3600.--, in 1919 eveneens ineigen beheer voor / 4000.-- en in 1920 voor/ 4400.-- aan aannemers uitbesteed.Ter beoordeeling van deze prijzen dienedat de afmetingen van het timmerwerk en dekwaliteit van het timmerhout (Zweedsch vuren-en grenenhout) geheel voldoen aan de eischen,die men aan permanent werk steh. Hier is dusgeen lichte tentoonsteUingsconstructie als nood-maatregel voor het spoedig gereedkomen toege-past.Verder zijn de schoorsteenen geheel gemetselden de bijkeukens voorzien van een steenen vloer,met zink bekleede aanrecht en gootsteen met tap-kraan. Het privaat is voorzien van een watercloset.De aanleg van electrisch Hcht, van rioleering enwaterleiding en de afrastering met straatje naar dewoning is in den voornoemden prijs begrepen.Fig. 2 geeft een beeld van deze huisjes, terwijlin No. 23 van den Jaargang 1919 van het Weekblad,,de Ingenieur" een plattegrond met aanzichtdezer woningen voorkomt.Behalve deze woningen worden, bij wijze vanproefneming nog cement-asbestwoningen gebouwd,welke in fig. 3 zijn weergegeven en die door de indit jaar opgerichte Maatschappij voor Massa-bouw ,,Mabo" te Apeldoorn, gemaakt worden.In fig. 4 is aan de Hnkerzijde het complexnoodwoningen aangegeven, bestaande uit 625stuks woningen, waarvan 150 stuks gereed, 2COstuks in aanbouw, de rest in voorbereiding. Hierheeft de mijn dus reeds decentraal moeten bouwen,teneinde voor deze noodwoningen terreinen teverkrijgen, waarvan de koopprijs in overeenstem-ming was met de bouwkosten der woning.De vraag is gewettigd waarom tot den bouw vannoodwoningen en niet van permanente woningenwerd overgegaan. Daarvoor hebben de volgendeoverwegingen gegolden :a) Een groep noodwoningen kan tweemaalsneller gebouwd worden dan een groep defini-tieve woningen.b) De aanlegkosten van een noodwoning zijnde helft van die van een steenen woning.c) De huuropbrengst van een noodwoning kanmitsdien de helft bedragen van die eener steenen9woning, waardoor zij voor jonggehuwden de meestgeschikte huisvesting is.d) De noodwoningen blijken, zeker niet hetminst als gevolg van den lagen huurprijs, zeer intrek.De vraag of het verantwoordelijk is nood-woningen te bouwen van een type, dat een levens-duur van 25 jaar of langer mag worden toege-schreven, is onder de oogen gezien en al moetik mijzelf scharen bij hen, die het onjuist achtenvan overheidswege noodwoningen te bouwen methet oogmerk, die tien of twintig jaar te laten be-staan, toch ben ik van meening, dat een industrieeleonderneming, wier maatregelen natuurHjk steeds uiteen financieel oogpunt voor de onderneming ver-dedigbaar moeten zijn, een goede daad verrichtmetden bouw van noodwoningen als die der Staatsmij-nen. Het is heel iets anders of het Rijk met's landsmiddelen noodwoningen doet bouwen of dat een in-dustrie dit doet. Elke woning hoe eenvoudig, mitsslechts hygienisch, helpt een gezin. Men kan denparticuHer niet noodzaken meer geld uit te gevendan hij op dat oogenblik verdedigbaar acht, 00kal kan men aantoonen, dat op den langen duur hetverschil in kosten tusschen een noodwoning en eensteenen woning niet zoo groot is. Wanneer alleindustrieele ondernemingen, wier arbeiders thansin onmogelijke krotten gehuisvest zijn, voor diearbeiders hygienisch gebouwde noodwoningenbouwden, bereikte men daarmede dat die ar-beiders thans in plaats van in een ongezond paarkamertjes, in een zindelijke eigen woning den dagkonden afwachten, waarop voor hen met Rijksvoor-schot een definitieve woning zou zijn gesticht.Ir. A. E. DINGERChef van de Bouwafdeeling derStaatsmijnen in Limburg(Wordt vervolgd)DE CIRCULAIRE EN HET ALBUMToen de circulaire van 30 Juli j.l. verscheen>dreigde een kleine paniek. Reeds klonken destrijdleuzen, een ernstig protest moest wordengehoord tegen deze poging van de Regeering om hetwoningpeil te drukken. De AlgemeeneWoningbouw-vereeniging te Amsterdam publiceerde in ons tijd-schrift een ontstellende lijst van cijfers, die moestenaantoonen hoe zeer de circulaire de bouwvereeni-gingen aan banden zou leggen bij hun streven omhet woningpeil te verhoogen. Ook in de Kamerwerd de Minister over zijn circulaire h faire ge-nomen.Het verwijt was te scherper, omdat, naar velenmeenden, het vermelden van inhoudsmaten voorgrooter woningen slechts een schoon gebaar be-teekende. Immers de bepaling, dat met vergrootingder woning ook het aandeel zou stijgen, dat in dehuur tot dekking der exploitatiekosten zou moetenworden opgebracht, maakte het bouwen van groo-ter woningen praktisch onmogelijk. Bij de tegen-woordige kosten van levensonderhoud en de nogniet daarmede in evenredigheid gestegen loonen,is het ongeoorloofd met zekere verontwaardigingte wijzen op het thans procentueel aanmerkelijklager bedrag van het inkomen, dat aan huur wordtbesteed. Het is vrijwel onmogelijk van dearbeiders, zoowel in de groote steden als op hetplatteland, te verlangen, dat zij meer dan 50 %van de ,,ekonomische" huur opbrengen. Feitelijkwil de circulaire dus zeggen :,, Ge zult niet andersdan woningen met een inhoud van op zijn hoogst225 M^ bouwen."Na dezen eersten stormloop is er luwte inge-treden. Wie zich aan het werk zette, bleek ookbinnen de perken der circulaire goede, zij het ookeenvoudige, woningtypen te kunnen ontwerpen.Ook woningen van de tweede kategorie werdengebouwd. AUeen kwam thans aan den dag datten aanzien van meer dan een punt uithetschrijvenvan den Minister verschillende interpretatie mo-gelijk was en door de inspecteurs werd gegeven.Ten slotte kwam het Album van den Minister,een zeer heugelijk feit, een zij het ook wat laatpogen om van Regeeringswege leiding te geven.De Inleiding van het Album mag als een nieuweaanschrijving aan de gemeentebesturen wordenbeschouwd. Een ongeteekende in dit geval. Hetware in hooge mate gewenscht geweest, zoo zijlicht had gegeven aangaande onzekerheden barervoorgangsters. Dit doet zij in sommige opzichten,in andere niet. Zelfs schept zij nieuwe onzekerheid.Beneden bij de verschillende onderwerpen is hetde plaats daarop terug te komen. Maar reeds thansmag er op worden gewezen dat dergelijke onzeker-heden uiterst onaangenaam zijn. Verschillendebouwvereenigingen en architekten zijn gedupeerdgeweest, en wat erger is, ook de aspirant-huurders,door een plotselinge koersverandering van de Re-geering. Even onaangename gevolgen staan tewachten bij onzekerheid aangaande de beteekenisder circulaire en van het album.De bedoeling van dit artikel is niet kritiek teoefenen. Het wil in de eerste plaats trachten uit devoorbeelden van het verschenen Album te dedu-ceeren hoe enkele minder duidelijke voorschriftender circulaire moeten worden opgevat. Bovendiendoet het een bescheiden poging om op enkeleconsequenties der circulaire te wijzen en om nate gaan binnen welke huurkategorie een \A^oningmet twee woon- en drie slaapvertrekken in elkperceelstype zou vallen ^).In het bijzonder aan het laatste is aandachtbesteed, omdat, naar het ons voorkomt, deRegeering groote waarde moet hechten aan denbouw van dit type woning. Eenerzijds heeft zij1). Voor zijn hulp bij berekeningen enz. betuig ik hierbijons bestuurslid, den architect P. Vorkink, mijn dank..||!-10zich een vriend betoond van de groote gezinnen ;zi) zal er derhalve eveneens prijs op stellen, datde normale gezinnen, bestaande uit ouders metkinderen van verschillend geslacht boven denscheidingsleeftijd, een passend onderdak vinden,m. a. w., dat hun als regel drie slaapvertrekkenter beschikking staan {zie de circulaires). Aan deandere zijde heeft zi] blijk gegeven, dat de volks-ontwikkeling haar zeer ter harte gaat. Zij zal dusgaarne zien, dat er zich bij gebleken behoefte inde woningen naast de algemeene woonkamervan ruime afmeting, een kleiner vertrek bevindt,dat de gelegenheid biedt, aan de kinderen hunwerk rustig te verrichten, aan den man zijnliefhebberijen te hebben, het werk van socialenof welken aard ook, dat hij buiten zijn beroeps-werk op zich heeft genomen, te verrichten,aan alle leden van het gezin hun ontwikkeling voortte 2;etten, waartoe zij allicht buitenshuis denaanstoot hebben ontvangen, maar welke binnenshuismoet uitgroeien. De behoefte aan zulk een vertrekzal, met de verkorting van den arbeidsdag, methet steeds toenemend streven om gelegenheid tegeven tot ontwikkeling op alle gebied, (wat vol-strekt niet m.et vermeerdering van intellectualismesynoniem is) zich voortdurend sterker doen ge-voelen. Dit streven zal heel wat grooter resul-taat beloven, wanneer het niet doodloopt tegende moeilijkheid, dat tehuis geen gelegenheid iste vinden om zich rustig af te zonderen. Zulkeen afzondering beteekent geenszins een uitelkaar vallen van het huisgezin. Ook de werkendeen studeerende zal in den huiselijken kring zijnmiddelpunt blijven vinden. -- Het voor en tegender ,,mooie" kamer wil ik hier buiten beschou-wing laten.Uit het bovenstaande volgt, dat het verlangennaar een tweede woonvertrek niet als een luxemag worden beschouwd, maar veeleer een thermo-meter is voor het geestelijk, het cultureel niveau;dat dit verlangen verband kan houden, maargeenszins behoeft te houden met meerdere welvaart.Blijkt een woning, die de met het cultureel niveauverband houdende eischen voldoet, niet beneden de225 M^-grens te bouwen, dan zou er, om zoo tezeggen, straf zijn gesteld op hoogere geestelijke stan-ding. Gezinnen, die een hooger peil hebben bereikt,moeten toch voor hun grootere woning reeds meerhuur betalen. Deze hoogere huur nog op te drijvendoor verhooging van het huurpercentage, gelijktop een poging tot neerdrukking van het geestelijkpeil onzer bevolking.De conclusie hieruit is niet, dat dus allerwegewoningen met twee woonvertrekken zouden moetenworden gebouwd. Evenmin als uit de zorg voorde groote gezinnen voortvloeit, dat in elke woningvier, of zelfs maar drie slaapvertrekken aanwezigzouden moeten zijn. Er zijn tal van gezinnen,die niet zouden weten wat met een tweede woon-yertrek aan te vangen, geheele streken in ons land.waar men aan een enkel vertrek om te huizenvoldoende heeft. Woningen met een woonvertrek,woningen met een of twee slaapvertrekken zuUenmoeten worden gebouwd, zoowel omdat voorkleine gezinnen een te groote woning een last is,als omdat het noodelooze verspilling zou zijngeld voor grootere woningen uit te geven, waar metkleinere kan worden volstaan, en omdat het bouwenvan te veel groote woningen, de Heer Bakker Schutheeft er op gewezen, het samenwonen in de handwerkt.Dit neemt niet weg, dat de inhoudsgrens voorde 50% huur-kategorie aldus moet worden be-paald, dat daarbinnen een woning voor het nor-male gezin met cultureele behoefte kan wordengebouwd, m.a.w. de woning met twee woon- endrie slaapvertrekken.Of te eeniger plaats van deze mogelijkheid zalworden gebruik gemaakt, of inderdaad woningenmet twee woonvertrekken zullen worden gebouwd,hangt van plaatselijke omstandigheden af; even-zeer de vraag of ze uitsluitend, en, zoo neen, inwelk percentage van den totalen bouw zullen ver-rijzen. Op dezelfde wijze zal de behoefte aanwoningen met meer of minder slaapvertrekkenvan plaatselijke omstandigheden afhangen. Bijhaar vaststelling zal niet uitsluitend moeten wor-den geoordeeld naar de behoeften van de aspirant-huurders, omdat daaronder waarschijnlijk een vrijgroot contingent jonggehuwden is te tellen. Ookmag niet uit het oog worden verloren, dat ervele te kleine woningen zijn, zoodat een eenigs-zins ruime aanbouw van grootere woningen geenonvoorwaardelijk nadeel is. Een zelfde overwegi
Reacties