De openbare ruimte vormt het hart en de ziel van de stad. Er zijn tal van eigenschappen aan toegeschreven, zowel positieve als negatieve. De stad met haar straten, pleinen en parken is getypeerd als bron van alle kwaad, moreel verval, onnatuurlijke verhoudingen, stank, chaos. Maar er is ook een andere kant. De stad beschaaft, voedt op, kweekt gemeenschapszin, helpt de bewoners gezonde leefstijlen te praktiseren. Dit essay schetst een beeld van de openbare ruimte en gaat dan in op de megalopool, de antimetropool zonder openbare ruimte, en de consequenties daarvan voor stad en stedenbouw. De opvatting van de Randstad als megalopool biedt stof tot nadenken over de huidige opgaven.

In het najaar van 2019 sloot Kosmetiksalon Babette de deuren. Gebouwd tussen 1961 en 1962 aan de Karl Marx Allee in Berlijn als onderkomen voor een schoonheidssalon ontwikkelde de salon zich na de ‘Wende’ tot een populair café, dat zelfs een cultstatus verwierf. Het glazen kubusje, ontworpen door Josef Kaiser en een fraai voorbeeld van wat tegenwoordig ‘Ostmoderne’ heet, leende zich bij uitstek voor zijn nieuwe bestemming. Het maakt deel uit van een verzameling vergelijkbare kleine paviljoens, waaronder het fameuze Café Moskau; aan de overzijde bevindt zich de al even beroemde Kino International. Waarom moest Babette dicht? De eigenaar blijkt er veel meer geld aan te verdienen – en heeft kennelijk minder kopzorgen – als hij het een of twee keer per maand verhuurt als ‘Eventlocation’ voor bijzondere gelegenheden. Alleen een select publiek is daar welkom. Daarmee ging Babette voor de gewone bezoeker verloren. Eerder al ging Café Moskau definitief dicht – ook hier zijn alleen nog speciale gasten welkom voor bijzondere ‘events’. Kino International houdt nog dapper stand, maar de pas gerenoveerde paviljoens ernaast zullen voor de gewone stedeling mogelijk nooit open gaan. De trend lijkt niet te stoppen. De Deutsche Bahn trekt de stekker uit een succesvol Sushi-restaurant dat het hogere marktsegment bediende. Het historische stationsgebouwtje is intussen in gebruik als – ‘Eventlocation’. Het publiek heeft het nakijken. Wat vroeger voor iedereen was is nu voor een geprivilegieerde bovenlaag. Die onderscheidt zich maar in één aspect van alle andere gebruikers van de stad: ze bezit schier onuitputtelijke rijkdom. Ze vertegenwoordigen de rijke kant van de kloof waar The Economist zich druk over maakt: ze maken geld met geld, zonder goederen of diensten te produceren. [1] De financiële markten vormen het fundament, eromheen zit een schil van parasitaire bedrijven (financiële dienstverlening, marketing). Ze belichamen het wonder van een nieuw bestel waarin de massa van mensen die hun geld verdienen in kantoren, fabrieken en zorginstellingen, economisch niet langer interessant zijn. Zij vormden de motor achter de groeiende welvaart in de jaren vijftig en zestig, de geldeconomie stelt zich voor die rol in de huidige tijd te vervullen. Zelfs als de ‘reële’ economie, die van producenten en consumenten, krimpt (hun lonen achterblijven en relatief zelfs dalen, de werkloosheid toeneemt, vrije tijd voor hen een luxe wordt), deert dat de wereld aan de andere kant van de kloof niet in het minst. Deze wereld maakt zich onbeschaamd en zonder gêne meester van de Kosmetiksalon en ontzegt de stadsgebruikers de toegang. Daarmee geeft de niet-reële wereld een op straat niet mis te verstane boodschap af.