Log in
inloggen bij Ruimte en Wonen
Hulp bij wachtwoord
Geen account?
shop word lid
Home / Content / Artikelen

Kritisch en zonder angst

Groningse Wijkvernieuwing anno 2018 Floor Olijve - 1 november 2018

De ongedeelde stad is in Groningen historisch sterk verankerd. In de wijkvernieuwing zijn fysieke ingrepen gedaan om te voorkomen dat wijken afglijden en segregatie tegen te gaan. Maar zoals ook landelijk bleek, is ingrijpen 'via de stenen' niet voldoende om de gewenste sociale effecten te hebben. De effectiviteit van wijkvernieuwing is daarnaast lastig vast te stellen. In Groningen pakken we deze uitdagingen op met de Wijkvernieuwing 3.0.

Dat fysieke ingrepen alleen niet voldoende zijn voor het maken van een ongedeelde stad, komt ook naar voren in het recente interview in Rijnboutt Magazine met Ellen van Bueren (hoogleraar Management Stedelijke Ontwikkeling, TU Delft) en Wouter van Gent (universitair docent sociale geografie UvA). Als schoolvoorbeeld noemen zij de opzet en ontwikkeling van de Bijlmer. Volgens beide wetenschappers leidde niet alleen de fysieke opzet van de wijk tot teleurstellende resultaten, maar ook bleken effecten van fysieke ingrepen op de sociale structuren in de wijk onvoldoende meegenomen. De collectieve teleurstelling over de resultaten in de Bijlmer zijn treffend verwoord door een betrokken beleidsmedewerker van de corporaties. “Nou hebben die mensen mooie woningen, maar zitten ze nog steeds in de problemen”.  De visie op de ongedeelde stad is sterk verankerd in Groningen. Nieuw is hoe we deze visie naar de praktijk vertalen. Door de jaren heen is Groningen erin geslaagd om huisvesting, werk en scholing te bieden aan de vele instromers, in een compacte stad met veel voorzieningen. Maar deze sterke instroom is niet eenvoudig bij te houden. We zien dat er door marktwerking een groeiende tweedeling tussen arm en rijk ontstaat. Om deze ontwikkelingen een halt toe te roepen hebben gemeente en corporaties de handen ineen geslagen. Zij willen de diversiteit in de wijken versterken.  De Groningse aanpak is ambitieus en vindt haar vertaling in concrete uitvoeringsprogramma’s en acties. Fysieke ingrepen zijn het vliegwiel voor sociale opgaven, waarbij gezondheid en welbevinden centraal staat. Brede coalities van gemeente, woningcorporaties en wetenschap werken integraal en gebiedsgericht samen met bewoners. Zo wil Groningen de vitaliteit en draagkracht van wijken stimuleren en de wendbaarheid en weerbaarheid van bewoners verstevigen. De beste manier om te laten zien hoe dat in de praktijk uitpakt, is dit te laten zien aan de hand van de Groningse wijk Selwerd 

Verbinding sociaal en fysiek

Wat zijn de elementen van de Groningse aanpak? In de Groningse wijkvernieuwing 3.0 is de verbinding tussen fysiek, economie en sociaal cruciaal. De Groningse aanpak stelt dat fysieke ingrepen in de wijk worden ingezet als vliegwiel om beweging op het sociale vlak in gang te zetten. Dit vereist integraal en interdisciplinair werken. Vitale wijken en betaalbare en duurzame woningen staan niet los van elkaar. Hoe fysieke ingrepen van invloed zijn op het verbeteren van de wijken is goed te zien in Selwerd, waar de wijkvernieuwing inmiddels in volle gang is. Selwerd is een typische jaren ‘60 wijk, met veel rij- en portiekwoningen die snel en goedkoop zijn gebouwd. De helft van de woningen is van de corporaties. Veel woningen zijn sleets qua uitstraling, kwaliteit en energiezuinigheid. Er is een grote groep minimumhuishoudens met weinig perspectief. Kansrijke huishoudens zijn geneigd te verhuizen. Ook is er sprake van weinig sociale samenhang en binding. Tegelijkertijd is Selwerd de meest multiculturele wijk in Groningen: ruim 38% van haar inwoners heeft een migratieachtergrond. Deze kenmerken zorgen voor grote gezondheidsvraagstukken. Zo is 1 op de 7 inwoners eenzaam en heeft 1 op de 10 inwoners psychische klachten. Het bevorderen van gezondheid en welbevinden is het ankerpunt voor de Groningse wijkvernieuwing in Selwerd. Gezondheid en welbevinden gaat over  meer dan het ontbreken van ziekte. Welbevinden is ook het vermogen om zoveel mogelijk regie te voeren over je eigen leven, lichaam, zorg, thuis, straat, wijk en over je eigen toekomst. Dit komt tot uiting in de doelen van het Healthy Ageing-programma, de G6: Actief Burgerschap, Bereikbaar Groen, Actief Ontspannen, Gezond Verplaatsen, Gezond Bouwen en Gezonde Voeding. Dit is de basis voor concrete maatregelen in Selwerd. De gezondheidsproblemen in Selwerd moeten de komende 10 jaar zijn teruggebracht tot op het stedelijk niveau. Om dit te bereiken is meer nodig dan het inzetten van de ‘klassieke’ sociale programma’s. Ook het verduurzamen en toekomstbestendig maken van woningen sluit hierop aan. De corporaties gaan in Selwerd tot 2028 bijna 2600 woningen verduurzamen, bouwen of vervangen. Door woningen aan te sluiten op het warmtenet, aardbevingsbestendig en aardgasloos te bouwen blijven woningen betaalbaar en gezond. In Selwerd is deze aanpak goed te zien bij de vernieuwing van de Duindoornflat. Dit is een versleten jaren 60 studentenflat met meer dan 300 woonruimten. In 2018 is woningcorporatie Lefier gestart met de transformatie van flat naar  toekomstbestendig complex. Door ruimtes slim in te delen blijft het aantal woonruimtes gelijk en komt op de begane grond ruimte voor horeca en ontmoeting voor en door bewoners, Selwerders en bezoekers. Deze aanpak laat zien hoe de verbinding en leefbaarheid van de wijk verbetert door slim gebruik te maken van kansen bij fysieke ingrepen. De Duindoornflat zal begin 2019 klaar zijn om nieuwe bewoners en bezoekers te ontvangen.

Brede coalities

Vele partijen actief in de wijken zetten zich in voor het buurtgevoel en nieuw perspectief voor haar bewoners. Langs elkaar werken behoort tot het verleden. De Groningse aanpak bundelt de krachten in een stevig netwerk. In de wijkvernieuwing staat de vorming van brede coalities en nieuwe organisatievormen voorop. Naast de talloze samenwerkingsverbanden met wetenschappers, bewoners en andere partijen is ook de samenwerking met woningcorporaties vernieuwd.    Samen met de woningcorporaties en bewoners zijn koersdocumenten opgesteld voor de vier wijkvernieuwingswijken, met ambitieuze doelen voor de komende tien jaar. De woningcorporaties en gemeente stemmen op die manier investeringen op elkaar af. De gedeelde opdracht klinkt ook door in de projectorganisatie, bijvoorbeeld door projectleiders gezamenlijk in te huren. Ook is er een gezamenlijk investeringsprogramma opgesteld van tientallen miljoenen voor de komende jaren. Dit draagt bij aan de totale stedelijke opgave van 20.000 nieuwe woningen. Met zoveel partners en samenwerkingsverbanden is het soms lastig het overzicht te bewaren. Het gaat er dan ook voor een grote organisatie zoals de gemeente Groningen om hier binnen de eigen organisatie zoveel mogelijk op aan te sluiten en flexibiliteit en innovativiteit te bevorderen. Een belangrijk aandeel hierin is ook de samenwerking met de wetenschap, in Groningen als universiteitsstad een logische stap. Al een aantal jaren werken gemeente en de Rijksuniversiteit samen in het Urban Gro Lab, waar de verschillende wetenschapsdisciplines worden gebundeld en maatschappelijke en gemeentelijke vraagstukken gedeeld.

Samen met bewoners

Dat bewoners zelf de regie kunnen pakken – eerder lastig te bereiken – begint erbij dat bewoners vroeg in de wijkvernieuwing zijn betrokken en in hun kracht worden gezet. De vernieuwing en verduurzaming biedt koppelkansen. Bijvoorbeeld door samen met bewoners de openbare ruimten te verbeteren en initiatieven de ruimte te geven die sociaal-maatschappelijke doelen dienen. Maar ook door verduurzaming en woningvernieuwing aan te grijpen om huiskamergesprekken te voeren met bewoners en hun behoeften en zorgen in kaart te brengen. Dit sluit aan op de al in de wijk aanwezige structuren en democratische vormen. Zo heeft het Wijkbedrijf Selwerd aan de Bottelroosstraat haar deuren in 2014  geopend. Dit wijklokaal in een oude school daagt wijkbewoners uit om mee te doen. Het is inmiddels uitgegroeid tot een belangrijke wijkorganisatie voor en door bewoners, waar iedereen in zijn eigen tempo kan meedoen. Het steeds verder groeiende netwerk van het Wijkbedrijf biedt mensen bijvoorbeeld kansen om op een laagdrempelige manier de stap te zetten richting betaald werk of ondernemerschap. Een goed voorbeeld van hoe het wijkbedrijf van betekenis kan zijn, is de mogelijkheid en ondersteuning die geboden wordt bij het zogeheten ‘Right to challenge’. Initiatieven die bijdragen aan de versterking van de sociale basis en die een gemeentelijke (ingekochte) taak zouden kunnen vervangen worden hierbij verwelkomd. Wijkbewoners krijgen zo de ruimte en de kans om actief mee te doen en zich verder te ontwikkelen. In de wijkvernieuwing 3.0 speelt zowel het Wijkbedrijf zoals het Wijkplatform - overleg tussen bewoners, instanties en gemeente - een belangrijke rol. Niet alleen de wijkvernieuwing in Selwerd bouwt voort op de democratische experimenten die in Groningen in verschillende wijken volop gaande zijn. Er zijn ook andere experimenten, zoals de coöperatieve wijkraad in de Oosterparkwijk, waar een door loting gekozen wijkraad taken overneemt van de Groninge gemeenteraad. En zoals de Wijkdeal in de Wijert, waar bewoners het beheer over hun eigen wijkbudget in handen krijgen en keuzes maken op wat zij voor de eigen wijk belangrijk vinden. Deze benadering laat zien dat maatwerk wordt ingezet op basis van de specifieke omstandigheden en opgaven in de wijken en de specifieke behoeften van haar inwoners. Loslaten waar mogelijk en ondersteunen waar nodig. Zo vertaalt Groningen het principe van de ongedeelde stad, en haar vitale en weerbare wijken en bewoners naar de praktijk.

Weten wat werkt: onderzoek en monitoring

Een andere belangrijke les uit de wijkvernieuwing uit het verleden is dat het landelijk lastig is om vast te stellen of ingrepen nou werkelijk effectief zijn, en welke de  meest kansrijk. Is wijkvernieuwing überhaupt wel effectief? Onze ingrepen in de wijkvernieuwing 3.0 worden daarom in nauwe samenwerking met de wetenschap op de proef gesteld. Vanuit verschillende wetenschappelijke specialisaties, die in Groningen als universiteitsstad immers goed vertegenwoordigd zijn, wordt er mee gekeken en gedacht bij het opstellen en evalueren van beleidsinterventies. Gemeentelijke data bieden voor de universiteit waardevol studiemateriaal. Tegelijkertijd denken wetenschappers aan de voorkant met de gemeente mee. Dat scherpt het beleid en de evaluatie. Weten wat werkt, is geen eenvoudige opgave, en tot nu toe wetenschappelijk erg lastig gebleken om vast te stellen. Maar met nieuw betrokken wetenschapsgebieden en methoden zijn de voortekenen goed. De structurele samenwerking met de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RuG wordt uitgebreid. Wanneer het gaat om sociale ongelijkheid, leefbaarheid en de woningmarkt liggen er veel raakvlakken tussen al bestaande collegereeksen aan de RuG en de stedelijke opgaven. Ook thema’s als de groeiende tweedeling, druk op de woningmarkt en de grote nieuwbouwopgave zijn binnen wetenschapsgebieden zoals bijvoorbeeld sociale planologie actueel en relevant. Steunde de eerdere wijkvernieuwing vaak op inschattingen of niet verbonden meetgegevens, nu zijn er methoden om de resultaten van de wijkvernieuwing 3.0 integraal te monitoren, hiervan te leren en bij te kunnen sturen als dat nodig blijkt. In samenwerking met dr. Barend Wind, gespecialiseerd in planologie en sociale vraagstukken, worden indicatoren ontwikkeld om trends op de woningmarkt helder te krijgen. September dit jaar start een woningmarktonderzoek dat de basis kan vormen voor de nieuwe Woonvisie die in 2019/2020 door de nieuwe gemeenteraad vastgesteld wordt. Monitoren en evalueren van de uitvoering van de wijkvernieuwingsplannen vindt gezamenlijk plaats. Het zijn precies de vragen die aan het begin van dit artikel werden opgeworpen, die op deze manier een antwoord krijgen. Wat zorgt voor ongelijkheid op de woningmarkt en hoe uit dit zich? Welke elementen spelen een rol en wat ligt binnen de mogelijkheden van de gemeente om deze ongelijkheid tegen te gaan? Opvallend is dat Barend Wind vanuit zijn interesse in de ontwikkelingen op het gebied van sociale planologie signaleert dat de bronnen van sociaal-economische ongelijkheid zich steeds minder beperken tot het inkomen. Deze ongelijkheid is  sterk afhankelijk van de socio-economische positie van familie of de woongeschiedenis. Dit laat zien dat een breed palet aan factoren een rol speelt bij de ongelijkheid op de woningmarkt. Voor Selwerd werkt de gemeente samen met het expertisecentrum Healthwise van de faculteit Economie en Bedrijfskunde. Dit grote onderzoek, dat wordt gesubsidieerd door ZonMw, kijkt over een periode van tien jaar naar het voorkomen en verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen in Selwerd. Samen met prof. dr. Manda Broekhuis wordt een monitoringsmethode ontwikkeld die meet hoe effectief maatregelen zijn bij het versterken van de gezondheid en het welbevinden van inwoners van Selwerd. Door profielen van bewoners te maken met vergelijkbare behoeften kan voor hen een vraaggericht en effectief aanbod worden opgesteld. In verschillende wijken in de stad blijkt uit een vergelijkende analyse welke ingrepen effectief zijn. Gewoon maar hopen dat beleid effectief is, is niet meer van deze tijd. Het ontwikkelen van methoden om dit daadwerkelijk te kunnen laten zien is in de Groningse aanpak daarom van essentieel belang.

In Groningen moet iedereen tot haar of zijn recht kunnen komen en op een gelijkwaardige manier aan de samenleving kunnen deelnemen. De nieuwe gemeente Groningen kiest voor gezonde en veerkrachtige wijken en dorpen, waar minder armoede heerst en bewoners meedoen, waar wijken duurzaam en aantrekkelijk zijn en vol bedrijvigheid. Zo vertalen de gemeente en haar partners de historisch zo stevig verankerde visie op een ongedeelde stad naar de Wijkvernieuwing 3.0. Met een kritische blik naar het verleden en zonder angst voor nieuwe methoden. Zodat Groningers niet alleen maar nieuwe mooie huizen krijgen, maar ook hun welzijn op een fundamentele manier vooruit zien gaan.

Reacties

Floor Olijve - Gemeente Groningen 28 februari 2019 15:57

@niels bosman: dank je voor je interesse! Het onderzoek met Healthwise vindt specifiek in Selwerd plaats, maar andere onderzoeken zoals dat i.s.m. planologie zijn gemeeentebreed.

Floor Olijve - Gemeente Groningen 28 februari 2019 15:46

Hoi Jos, heb je al contact gehad met de energieclub in Selwerd? Kan via de buurtregisseur van het Wijkbedrijf Selwerd - zijn contactgegevens vind je op hun website. Op dit moment worden alleen nog een aantal grotere flats aangesloten, ivm financiƫle haalbaarheid/businesscase. Er zijn in Groningen meerdere clubs particulieren die samen een warmenet organiseren, zodat ze op termijn op het warmtenet van Warmtestad aangesloten kunnen worden. Paddepoel Energiek bijvoorbeeld, wellicht ook interessant om eens mee te gaan praten. Ik zal het niet te lang maken, maar mocht je er met deze aanknooppunten niet uitkomen kun je gerust even met de gemeente bellen en naar mij vragen. Dan help ik je verder.

Jos Walstra - Prive 25 februari 2019 23:37

Bijna onleesbare stortvloed aan woorden. Geen woord over hoe de huiseigenaren van Selwerd betrokken worden bij e.e.a. en b.v. bij gemeenschappelijke warmtenet en hoe zij kunnen participeren. Als bewoner heb ik nu zelfs al woonstichting gezien die woningen van hun warmtenet afhaalt en individuele ketels plaatst. Wat is er nog van aan dat gezamenlijk doen en de mooie woorden? De coƶperaties en betaalde krachten doen het samen, de eigenaar van particuliere woningen heeft het nakijken. Wij betalen behoorlijk ontroerend goed (meer dan bij huur) maar zien er niets van terug daar men niemand heeft om tegen aan te praten? Wie zijn onze vertegenwoordigers uiteindelijk zijn de eigenaren wel 1/3 van de bewoners. maar ja als je er dan eens bij bent en het vraagt. is het even stil en wordt het naar over enkele jaren geschoven ..... al enkele jaren:-)!!!

Niels Bosman - Prive 19 februari 2019 06:28

Benieuwd of dit onderzoek ook uitgebreid wordt naar andere gebieden?

x Met het invullen van dit formulier geef je Ruimte en Wonen en relaties toestemming om je informatie toe te sturen over zijn producten, dienstverlening en gerelateerde zaken. Akkoord
Renda ©2024. All rights reserved.

Deze website maakt gebruik van cookies. Meer informatie AccepterenWeigeren