Voorstel verdeling Nederlandse kust22 2016/04-05 S+ROThemaVrij!Recreatieve bebouwing ineen dynamisch kustlandschapRecreatieve.bebouwing in.een dynamisch.kustlandschap.S+RO 2016/04-05 23ThemaVrij!Recreatieve bebouwing ineen dynamisch kustlandschapJan MulderMulder Coastal Consultancymulkust@xs4all.nlDe beelden bij dit artikel zijn vanH+N+S LandschapsarchitectenJandrik HoekstraH+N+S Landschapsarchitectenj.hoekstra@hnsland.nlkust en rivierenland zullen vanwegede effecten van zeespiegelstijging entoenemende neerslaghoeveelheden ineen permanente toestand van verbou-wing verkeren. De maatregelen wordensteeds rigoureuzer. We beginnen er alaardig aan gewend te raken: dijkverleg-ging en nieuwe rivierarmen, groot-schalige zandsuppleties aan de kust.Het (bijstellen van) het perspectief vandie maatregelen op basis van nieuweinzichten en het wennen eraan, vormeneen belangrijk agendapunt voor depublieke discussie. Het uitbrengen vanhet rapport van de Commissie Veermanin 2008 en de onderzoeken in het kadervan het Deltaprogramma in de periode2010-2014, vormden een impuls voor degedachtenvorming en het gesprek er-over. Alleen: onderzoek, gedachtenvor-ming en gesprek moeten niet stokken;ze moeten worden gecontinueerd.Eind maart 2016 werd in Nature eenartikel gepubliceerd1 waaruit blijkt datde bijdrage van het smelten van de An-tarctische ijskap aan de zeespiegelstij-ging, tot nu toe is onderschat. Zonderdrastische beperking van de uitstootvan broeikasgas, zou de zeespiegelstij-ging wel eens twee keer zo hoog kun-nen uitvallen. Dat wil zeggen een 1,70meter hogere zeespiegel dan nu voorhet `hoge' klimaatscenario in 2100 en6,00 meter hoger in 2200, zo redeneerthet KNMI. Het klimaatpanel van deIntergovernemental Panel on ClimateChange (IPCC) heeft naar aanleidingvan het artikel besloten in 2018 tot eenbijstelling te komen van de cijfers overzeespiegelstijging en de toestand vande ijskappen.Ons voorstel is om niet te wachten opeen tweede `Commissie Veerman', diein 2018 ongetwijfeld in het leven zalworden geroepen, maar alvast met hetonderzoek en het debat te beginnen.Als we voorbereid willen zijn op eenzeespiegelstijging die over ruim ander-halve eeuw zou kunnen oplopen tot6,00 meter, dan kunnen we maar beteralvast gaan nadenken hoe we dat gaandoen en beginnen met het opzij leggenvan geld voor de groteske maatregelendie dat vereist.Van gefixeerde kust naardynamische kustWe zijn nog steeds aan het oefenenmet, en wennen aan een dynamischeaanpak van het veiligheidsvraagstukvan de kust. Weliswaar worden in zo-genaamde `leggers' van de waterschap-pen de verschillende zones van de duin-waterkering in statische kaartbeeldenvastgelegd, in het beheer wordt ? sindsde introductie in 1990 van het beleidDynamische Handhaven van de kustlijnen van het Dynamisch Kustbeheer ?zoveel mogelijk rekening gehouden methet specifieke dynamische karakter vande duinen en de kust als geheel.Het kustfundament ? het samenhan-gende systeem van duin, strand en on-derwateroever ? ontleent zijn sterkteaan de aanwezige hoeveelheid zand enaan de vorm. Deze bepalen de omvangvan de kustafslag tijdens storm envervolgens de mate van geleidelijk,natuurlijk herstel door verstuivingvanaf het strand. En voor de langeretermijn zijn de omvang en vorm vankustfundament beslissend voor hetantwoord op de vraag of de zeeweringkan meegroeien met de zeespiegel.Terugkerende zandsuppleties zorgenervoor dat voldoende zand aanwezigblijft rond de laagwaterlijn; de kustlijnwordt dynamisch op zijn plek gehoudenen duinvormende processen blijvendgeactiveerd. Door zoveel zand toe tevoegen dat de zandvoorraad in hetkustfundament in de pas loopt met destijgende zeespiegel, wordt een drei-gende overstroming blijvend het hoofdgeboden.Een `zacht' kustlandschap met een, tenopzichte van stormvloeden en zeespie-gelstijging, overmaat aan zand ? waarerosie en sedimentatie vrij spel >>Door de snel stijgende zeespiegel isook de Nederlandse kust aan verande-ring onderhevig. Het kustgebied moetsteeds vaker met steeds meer zandworden versterkt. Hierdoor wordtde Nederlandse kust volgens JandirkHoekstra en Jan Mulder een `ademend'landschap, dat groeit, slinkt en mee-beweegt met de veranderingen van dezeespiegel. Dit dynamische kustland-schap biedt volop ruimte aan verschil-lende soorten recreatie en gebruik.Het Nederlandse kustfundament iseen beweeglijk systeem. Van de -20meter dieptelijn aan de zeezijde totde achterkant van de binnenduinenaan de landzijde, beschermt het veletientallen miljarden ge?nvesteerdvermogen in laag-Nederland. Om hetkustfundament in stand te houden enmee te laten groeien met de zeespiegelzijn zandsuppleties nodig. Omdat desnelheid waarmee de zeespiegel stijgttoeneemt moet de kust steeds vaker enmet steeds meer zand worden ver-sterkt. De kust wordt een `ademend'landschap dat afwisselend groeit doorzandsuppleties en slinkt door herver-deling van het zand onder invloed vangolven en wind. Door toenemende zee-spiegelstijging en stormvloeden wordthet kustlandschap subliemer: het roeptafwisselend gevoelens van schoonheidmaar ook van huiver op. Het biedt plekaan veel soorten recreatieve en spor-tieve activiteiten. En er is ruimte voortijdelijk gebruik en niet-permanentebebouwing.Kust in permanenteverbouwingDe gevolgen van klimaatveranderingvoor de veiligheid van laag-Nederlandvereisen voortdurend onderzoek endebat. Wegnemen van de oorzaken omde omvang van klimaatverandering tebeperken, is en blijft prioriteit num-mer ??n. Maar we kunnen niet heenom het voorbereiden van maatregelendie de risico's ervan bestrijden. De24 2016/04-05 S+ROThemaVrij!Recreatieve bebouwing ineen dynamisch kustlandschapVoorstel doorsnede kustfundamenthebben ? is het bijbehorende beeld. Opveel plekken langs dit kustlandschapvinden zandsuppleties plaats. Om eenidee te geven van de hoeveelheden: opdit moment wordt er jaarlijks gemid-deld zo'n 12 miljoen kubieke meter zandop de Nederlandse kust gebracht; in2100 kan deze hoeveelheid oplopentot jaarlijks 60 miljoen kuub. Dezecijfers zijn gebaseerd op het huidige,zogenaamd W+ scenario voor klimaat-verandering richting 2100. Wanneer,waar en met hoeveel zand we de kustversterken is nader in te vullen: hetkan frequent op veel plekken langs dekust met een gemiddelde hoeveelheid,of af en toe met grote hoeveelhedentegelijk op enkele, zoals met zandmo-toren. Als de zeespiegelstijging snellergaat verlopen (zoals in het artikelin Nature wordt beweerd), dan is debenodigde jaarlijkse hoeveelheid zanddie op de kust moet worden gebrachtnavenant hoger. Het algemene beeldvan het toekomstige kustlandschap datoprijst, is dat van een geleidelijk hogeren zeewaarts breder wordend duin.Met een strand- en duinzone, die dienstdoet als een ademend stootkussen datnu eens groeit en dan weer krimpt doorafslag. Met steeds kortere tussenpozenmoeten er steeds grotere hoeveelhedenzand worden opgebracht. Het grotegeluk is dat we in de ondiepe Noord-zee een oneindige hoeveelheid zandtot onze beschikking hebben. Dit alleszorgt ervoor dat het kustlandschapaan de zeezijde de komende decenniaveranderlijker en dynamischer wordt:(grote) suppleties, vorming van jongeduinen en afslag volgen elkaar op. Hetverbreden van de kust van Zeeuws-Vlaanderen met zand en het nieuweduinlandschap v??r de Hondsbosscheen Pettemer Zeewering zijn voorbeel-den van dynamisering. In het algemeenkomt de zee verder weg te liggen. Hetkan zelfs zover gaan dat de badplaat-sen op den duur een duinlandschap vankleine, lage duinen voor de boulevardkrijgen. Precies zoals dat in Noord- enKatwijk inmiddels gebeurd is; zij hetdat daar een harde dijk de kern vanhet duinlandschap vormt. De nieuwestrand- en duinlandschappen lenenzich perfect voor allerlei vormen vanrecreatief gebruik. Om de toegenomenafstanden naar de zee te overbruggenen veraangenamen zijn strandshops,paviljoens en ander vertier wenselijk.Maar dit alles tijdelijk en demontabel: inapril opbouwen en in oktober demon-teren en opslaan. Precies zoals we datal sinds jaar en dag gewend zijn langsde kust. De natuurlijke opbouw van hetduin moet immers zoveel mogelijk eenkans blijven krijgen, en te allen tijdemoet er kunnen worden ge-bulldozerden gesuppleerd. De motorkap van eenauto schroef je ook niet dicht.Vanuit economisch oogpunt blijktbouwen in het kustfundament aantrek-kelijk. In het kader van een onderzoekvoor Atelier Kustkwaliteit concludeerdeDecisio in 20122 dat de WOZ-waardevan het vastgoed in het kustfunda-ment zo'n 25 procent hoger ligt dan hetNederlands gemiddelde. Dat zorgt vooreen permanente bouwdruk in het kust-landschap. Die druk zoekt ook nieuweuitwegen, zoals recreatieondernemin-gen, die verblijfsaccommodatie op hetstrand realiseren en strandpaviljoensdie steeds vastere vormen aannemen.In het licht van bovenstaande (`natuur-lijke opbouwprocessen moeten zoveelmogelijk een kans krijgen' en `we moe-ten er altijd bij kunnen') past perma-nente bebouwing niet bij het dynami-sche karakter van de zeezijde van hetkustfundament. Tijdelijke bebouwingis mogelijk en wenselijk om de somsS+RO 2016/04-05 25ThemaVrij!Recreatieve bebouwing ineen dynamisch kustlandschapgrotere afstanden naar zee aantrek-kelijk te maken, maar van november totmaart hebben de natuurlijke processener vrij spel.KustlangsMet deze manier van kijken naarkustdynamiek en bebouwing in dedwarsdoorsnede, valt er ook iets tezeggen over kustdynamiek en bebou-wing kustlangs. De grote kracht vande Nederlandse kust is de afwisse-ling tussen badplaatsen en de `dikke'duinlandschappen. Alle onderdelen vande kust, de delta in het zuidwesten,de Hollandse kustboog en de Wad-deneilanden, kennen deze afwisse-ling tussen drukte en relatieve rust.De brede duinlandschappen vormenenerzijds een aantrekkelijke recreatievebestemming en anderzijds horen ze ? intermen van gradi?nten en biodiversiteit? bij de rijkste natuurlandschappen vanNederland. De natuurlijke kwaliteitenvan de duinlandschappen zijn gebaatbij dynamiek. Hoe dieper de dynamiekkan doordringen in het duin hoe groterde kansen voor de ontwikkeling vanbijzondere natuur. Zo is verstuivingvan het zand in de duinen niet alleenvan belang voor de sterkte van de kust,maar ook voor de vitaliteit en de ecolo-gische diversiteit binnen het duin. Bin-nen brede duingebieden wordt daaromsteeds vaker verstuiving toegestaan ofgestimuleerd. De wettelijke waterke-ring die vrijwel altijd zo dicht mogelijklangs de zeezijde wordt gedefinieerd,kan om ecologische redenen in brededuingebieden meer landwaarts wordenvastgesteld. Het ligt voor de hand omin deze brede zones de dynamiek vanwind, zand en zout helemaal vrij spelte geven en alleen op enkele plekken ?ter ondersteuning van de recreatievefunctie van strand en duin ? tijdelijkebebouwing toe te staan.Gouden randAls Rijk en kustprovincies de hierontwikkelde idee?n over hetverband tussen kustveiligheid,dynamiek en bebouwing zoudenhuldigen en toepassen, dan blijft erkustlangs plaats voor een afwis-seling tussen enerzijds reuring engedeeltelijke `toe-eigening' bij debadplaatsen en anderzijds gren-zeloosheid en ruimte voor hetsublieme ter hoogte van de brededuinlandschappen. De `gouden randvan Nederland' wordt er alleenmaar sterker van. Noten1 De Conto en Pollard, `Contribution ofAntarctica to past and futuresea-levelrise', in: Nature 2016, pp. 591-597.2 Decisio `Het kustfundament alseconomische motor', 2012.Jandirk Hoekstra is mededirecteur vanH+N+S Landschapsarchitecten.Tussen2011 en 2013 onderzocht Atelier Kust-kwaliteit onder zijn leiding hoe veiligheiden kwaliteit van de Nederlandse kustgecombineerd zouden kunnen worden. Inateliers kwamen onderzoekers, ontwer-pers, medewerkers van publieke partijen,ondernemers en belangstellenden samenom te werken aan perspectieven vooronderdelen van de Nederlandse kust.Jan Mulder, kustmorfoloog, is sinds zijnpensionering bij Deltares werkzaam alszelfstandig adviseur. Een belangrijk deelvan zijn loopbaan was gewijd aan hetvormgeven van het zandige kustbeleidin Nederland. Voor hem geldt `zand alsordenend principe' als belangrijke stelre-gel bij de ruimtelijke inrichting van onzeNederlandse kust.