BEPLANTINGS-NUMMER^ TIJDSCHRIFTVOORIVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD1923 N?10 4^ JAARGANG OCTOBERVAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJ - HEERENGRACHT 248 - AMSTERDAMy(Indubeton)ONTWERPEN en UlTVOEREN vanBOUWWERKEN in STEENBETONen GEWAPEND BETONPAALFUNDEERINGENin HOUT en BETONAdviezen, berekeningen en ontwerpen kosteloosilRDiHraGU^igb/bKOiGSPUIIITelefoon: 35083Telegram-Adres: INDUBETONi^ii!iH!CABOTINEHOUTBEDERFWERENDE CREOSOOT-OLIEBEITSEN-VERF IN ALLE KLEURENHet beste ter wereld en alleendan echt en gegarandeerd, wan-Deer emballage gezegeld B. & Co.levert billijk de Fa. BUDDING & Co.CORN. TROOSTSTRAAT 59 - AMSTERDAMTelefoon 25287A. PEETERS & CaPIJTHAGORASSTRAAT 1AMSTERDAM-TEL. 22393BELAST ZICH MET HET UITVOEREN VANGECOMBINEERDEN WERKEN,GEWAPEND EN ONGEWAPEND BETON-- EN BOUWWERKEN -ilSinge I 68 - AmsterdamTELEFOON 35685 - 45234 -- NA ZES UUR TELEFOON 27630Specialiteit ifl Behangers-, Stotfeerilers- en Meubelmakers-MaleriaaRaamgarnituren - Caialogus op aanvrageFlliaal: Rotterdam, Schiekade 182IBijvoegsel van het Tijdschrift voor Volkshuisvesting, No. 10 15 October 1923NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING.Woningstatistische gegevens.(Overgedrukt uit het Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek,18e jaarg., afl. 9, 30 Sept. 1923.)Oyerzleht betreffende het bonwbedrQf oyer de maand Jull 1923.I. Woningen.GEMEENTEN EN GBOEPENVAN GEMEENTEN.Aantal woningen, waarvoor bouwvergunning verleend is, doch nog niet inuitvoering op het einde der maand. Aantal wo-Te bouwen voor rekening vanTotaal.Rijk, Provmcie,Water-schappen,Spoorwegm?iat-achapptjen.Geraeente. Woningbouw-vereenigingen. Farticulieren.Rijk, Provin-cie, Water-schappen,Spoorwegm,a b c a be a 1 b c a b c a b c a b c1 a 8 1 i 5 j 6 1 7 8 1 9 1 10 11 12 t 13 1 14 15 16 1 17 t 18 19123456AmsterdamOral. gem. Bussum, HilversumRotterdam 2) (metinbogrip vanaoek V. Holland)0ml. gem. Hillegersberg, Schie-dam, Overscliie, IJsselmonde,Pernis'9-Graveuhage0ml. gem. B\)sw(jk, Voorburg,WasaenaarUtrecht164 -1987 3)2931i9--4411082302183.547168--23282386153 ,428646124428625521676620851851061217273114717115111157445692323217941538296494245617610228932208618510612172781147171152111574456910182410- :89100ml. gem. ZuilenMljndistrlct van Zuid-LimburgNiet hierboven genoemde gem.:van 50 000-100 000 inw. metoml. gem 24541112ISvan 20000-50 000 inw. *). . .van 10000-20000 inw. . . .ben. 10000 inwTotaal .... 11 - 1 1278 - 1313 - - 2 880 92 759 5 482 92 760 44 15a -- oprichten op nieuw terrein (nieuwbouw); h- herbouw;c =; verauderen, uitbrelden of verniouwen.Geen inlichtingen werden verstrekt door de gemeenten:Bunnik, Ede, Haskerland, St. Maarten, Neer, Nieuwer-Amstel, Noord-wi)k, Nunen, Odijk, Schiebroek, Vreeswijk, Weert, Werkhoven.Te 's-Gravenhage ligt de bouw stil van 78 woningen (voorS 470 900) en die van andere burgerlijke bouwwerken (voor f 231900)voor rekening van particulieren.] . Woningen. (Vervolg.)ningen in uitvoering op het einde der maand. Voltooide en vervallen woningen gedurende de maand.Voor rekening vanTotaal.Aantal voltooidewoningen voorrekening van111.1o SsK Si31IIIra'.c^oi?fe'S?a-X>O"*lO^oCOiHrH[>O.-(C0CMOiOOOOiQi^COCOOOCO1-1CNOTO.-iiOCO00Ol"*lOCO^^'i'COfMi-HOOC100lO'^COQ?a:^oo:DCOT-HoMiOiOOOCO[>l>i?^Xt*cocol?boaO'*iOOlO0"JCOIIinIgCMO-*COOCO^OOiHCOIIIIIIIIa:COOCOCO^"*lO?--II--->*0'*rHCOr---^XOJ-^coco-C0OrHT--tflmcCC-OliCCOG0C0Ot>c5;scoo*:-*^e^*11111111T--(a''4?S?1tN0OCOCOC-O'^OCOIIOIXCOOOojcjcooCOU>Ol>COop"*C0-^^COi-HOC-1I>cot-t-iiOCOC-Or-tCOr-tff;C5OCOlOOCOI"*C(5T-I-*IIIIIIIIIIIIIIlOCOiQCi-HcooIi=?r(1)os??^>.Sft.s^?asQa=^^^,a^"SS5oao^ffic.?oas-as^he2^3rOmaaa.CDa.cose?>!ao-gwasboga?O?So;ra.?aoisOOgS?aMBSl^a33?".9.SNNg,goor1OQOS[*t>i-iiOcqClM^.18888pT3^?0CIllIV. ?DeDRIEBERGSCHEWEG 6 TELEFOON 503METSELSTEENEN VOOR ALLE BOUWWERKEN!!!met bijlevering van zachte steenen voor binnenmaren en fundeeringen tegen verminderden prijs.STRAATKLINKERS - TROTTOIRKLINKERS - VLOERKLINKERSBeschikbaar voor dirccte levering groote partijen voor straten bij vi/oningbouvi/,-- -- vt^aarop geen zwaar verkeer is tc verwachten tegen zeer lagen prijs -- -- BBHiaiJ. A. DE VRIES - HAARLEMAANNEMER VAN STUCADOOR=EN WITWERKENVOORHELMPLEIN 29 == TELEFOON No. 1656H. DE WEERS - HAARLEMSAENREDAMSTRAAT No 2 = TELEFOON 2056AANNEMER VAN GROND= EN HEIWERKENVERVOERDER VAN BOUWMATERIALEN ENZ.TROMP & DE JONG - AMSTERDAM2e VAIM SWIIMDENSTRAAT 119 - TELEFOON 22800In Bouw-, Beton en Steen-GranietwerkenA. VAN BROEKHandel in IJzer en MetalenLinnaeusparkweg 120, Amsterdam -Tel. 20877KOOPT: Allc soorten I ]zer en Metalen, Koperdraaisels,Asschen en Residu's.LEVERT : Rood-Gcelkopcr en prima Machinebrons, gc-schikt voor de krocs ; Bankatin, Rood en GeclBlad- en Stafkoper in allc maten, Bladzink,Lood cnz.ALLE SOORTEN GEGOTEN IJZER-- VOOR DE GIETERIJEN --Taxeert oude Machines, Kelels en Fabrieksinventarissen - I1DVI[Z[IIC. REITH Jr.Amsterdam - Marnixstraat 76Telef.45797Aannemer vanLood-, Zink- en RiooleeringwerkenN.V. Algemeene Houthandel MaatschappijTeL N. 1862, C. 4584, C. 4551 Minervahaven - Amsterdam Tclegram=Adrcs ALHOHAMAGroote voorraden van: allc soorten EIKEN, lEPEN, BEUKEN, POPULIEREN, TEAK, MAHONIEen verder allc gangbare Fijns en HardhoutsoortenSpccialitcit in prima POOLSCH GRENENDirecte levering uit voorraad van: DENNEN, BALKHOUT en HE IPALENImporteurs van het SPECIAAL GEDROOGDE CALIFORNISCH REDWOOD,DE houtsoort voor betimmeringen en paneelenIVTROTTOIRKliELS.BAnBETON PALENN. V. VIGOROSE CEMENT INDUSTRIE RONDEXOVALEDE METEOORDE STEEG (GLD.)TELEFOON 205-EIGEN SPOORAANSLUITING-RIOLENTUIN M UR ENPRODUCTIE 1000 M^. TEGELS PER DAGPNEUMATISCHE S T A M P I N R I C H T I N G -- PERSONEEL 100 ARBEIDERSN.V. Van den Berg & Co's MetaiandePRINS HENDRIKKADE 162-163-164iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiAMSTERDAMTelegram-Adres; VANBERMETATelefoon: 41642 - 46328 - 47723 - 49112. liiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiRUIME SORTEERING INGegoten IJzeren Buizen en HulpstukkenGegoten IJzeren Afvoerleiding ^Gegoten IJzeren Flensafsluiters en Brandkranen IBETONBOUWONDERNEMINGJ. VAN BAARSEN & H. L. STRUBEKROMME WAAL 29 TELEF. 41377 AMSTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 4E JAARGANG N?- 10 15 OCTOBER 1923TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOEN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTK. P. C. DE BAZEL, H. P. J. BLOEMERS,J. DouwES JR., MR. D. HUDIG, IR.P. BAKKER SCHUT, IR. J.M.A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERBCERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUTWAAG, NIEUWMARKT - AMSTERDAMADVERTENTIESV. MUNSTER'S UITGEVEES MAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.--DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTINO (LIDMAATSCHAPVOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50) ONTVANGENHET BLAD KOSTELOOSLOSSE NUMMERS f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTINO EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - Replanting in de Stad door J. Stubben - Replanting in Nederlandsche dorpenen steden door H. F. Hartogh Heys van Zouteveen - Uit het jaarverslag van den Hoofdinspecteur voor deVolkshuisvesting over 1922 door H. - Varium door H. - Binnenland - Buitenland - Over2;icht van tijdschriftenIngekomen boeken, geschriften, en^. - Wetten, Kon. Resluiten, enz.NATIONALE WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - Hoe zullen wij onzen tuin aanleggen 1 doorW. A. van Dijk.OFFICIEELE MEDEDEELINGENVan 27 October tot 14 November a.s. zal van-wege het Instituut in het Stedelijk Museum,Paulas Potterstraat 13, Amsterdam een tentoon-stelling worden gehouden van de Nederlandscheinzending naar de stedebouwtentoonstelling teGothenburg. De tentoonstelling is kosteloos voorieder toegankelijk.Wij sporen onze leden zeer aan tot het bezoekenvan deze tentoonstelling, welke ongetwijfeld debelangrijkste is, die totnutoe op dit gebied inNederland is gehouden. Voor het geexposeerdeverwijzen wij naar ons Juni-nummer biz. 175.Een onzer leden stond ons een verzamelingboeken voor onze bibliotheek af, waarvoor wijonze erkentelijkheid betuigen, Mogen wij er onzelezers nogmaals aan herinneren dat aanvullingvan onze bibliotheek zeer gewenscht is en wijtoezending van stukken zeer op prijs stellen.In ons vorig nummer vestigden wij er de aan-dacht op dat onze leden zich op voordeelige voor-waarden op enkele buitenlandsche tijdschriftenkunnen abonneeren. De Internationale Tuinstaden Stedebouw Vereeniging, die hierin bemiddelendoptreedt, deed in het buitenland mededeehng dat00k ons tijdschrift op de voorwaarden der getroffenregeling verkregen kan worden, waarna reeds zesbestellingen voor ons tijdschrift inkwamen. UitHolland ontvingen wij nog geen enkele bestellingvoor een der buitenlandsche organen.In vervolg op ons bericht in het vorig nummerbetreffende den Engelschen catalogus der teGothenburg gehouden stedebouwtentoonstellingkunnen wij thans mededeelen dat bestellingen ookaan ons bureau kunnen worden opgegeven, ondertoezending van /4.50.BEPLANTING IN DE STADZoowel in de oudheid, als in de middeneeuwen,in de Renaissance en in den baroktijd bestondener weliswaar talrijke en uitgestrekte parken, dieop uitnemende wijze waren aangelegd, maar inden regel behoorden ze bij paleizen, kasteelen ofkloosters. Voor het publiek toegankelijke tuinenen parken kwamen slechts uiterst zelden voor,Eerst omstreeks 1800 ontstonden eigenlijke be-plantingen in Parijs en NewYork. Het ont-wikkelde zich voornamelijk in drieerlei vorm:als rijen boomen in straten en op pleinen ; alsgrasvelden met of zonder heesters en bloemen inbreede stiaten en op pleinen ; en ten slotte alspark en plantsoen. Grasvelden met bloemen ofheesterversiering kunnen het midden van eenstraat innemen tusschen twee rijwegen (afb. i) ofeen hoofdrijweg aan twee zijden begrenzen (afb. 2).Zij komen ook voor als afsluiting van een straatover heuvelig terrein aan de lage zijde, ten einde274 AETIKELEN8fi" -i:!^&-({rc-^royf-y^H.:rt^yf:ff:jr:yi^s?) Lr^25 1 -^?x -fuxa^^iU:K-i42.M?>a^'-jw-ou:>3.Afb. I. Keizer Wilhelm Ring te Keulenhet uitzicht aldaar open te houden. Op pleinenzi]n de plantsoenen gewoonlijk in het middengeplaatst; soms voor ieder toegankelijk, zi] hetook dat ze afgerasterd 2;ijn, soms geheel zonderafrastering.Parken en plantsoenen vereischen in de stadeen uitgestrekt oppervlak. Hun grootte kan af-wisselen tusschen 5 en 100 H.A. Hoewel het nietde bedoeling is hier in te gaan op de technischeen esthetische behandehng van zulke parken, wilik toch op enkele essentieele verschiilen in hunaanleg wijzen. Bekend zijn de Londensche parkenmet hun karakteristieke uitgestrekte grasvelden,die er niet alleen voor het oog zijn, maar overwelke men ook mag wandelen, waarop zitplaatsenaanwezig zijn en gelegenheid voor spel en sportbestaat. In tegenstelling daartoe vertoont de aanlegvan het Victoriapark te Berlijn vele kronkelendewegen, minder uitgestrekte en zorgvuldig ver-zorgde grasvlakten, dichte beplanting en vele goedverzorgde details. In den laatsten tijd komt overaleen sterke voorkeur aan den dag voor het Londen-sche type, zooals blijkt in den regelmatigen aanlegvan het Blucherpark in Keulen (afb. 3). De gras-en watervlakten zi]n daar, evenals te Londen, be-stemd voor spel en sport.Een bizondere sooit van parken vormen deals plantsoenen aangelegde wandelingen op dewallen van middeneeuwsche steden en de wande-lingen langs rivieren en meren, waarvan de Rijn-promenade te Koblenz een van de fraaiste voor-beelden is.Afgezien van het in den allerlaatsten tijd totstand gekomen park te Keulen (afb. 4) hebben wijons bezig gehouden met die soorten van ,,stadt-griin", die in de negentiende eeuw en in hetbizonder in de tweede helft daarvan in zwangwaren. In dien tijd stelde men aan den omvang derparken in het algemeen bescheiden eischen. Menwas tevreden wanneer deze aanvankelijk 5 %,later 10 % van de oppervlakte der stad besloegen,Voor Groot Berlijn verhoogde de ,,Zweckverband"dezen eisch tot 15 %, terwijl in den laatsten tijdsommige stedebouwers zelfs tot 20 % gaan. Hetis niet geraden zulke algemeene eischen te formu-leeren. Een stadswijk met ruime bebouwing, eenvillakwartier met uitgestrekte tuinen en arbeiders-Afb. 2. Avenue de Bois de Boulognekolonies in laagbouw met vele moestuinen hebbeneen mindere behoefte aan publiek ,,stadtgrun"dan een stadskwartier, volgebouwd met huizenvan vier en vijf verdiepingen. Zoo k^n de eischvan 12 % nog steeds als een aannemelijk minimumworden beschouwd, dat voor kwartieren met ruimebebouwing zoo noodig kan worden verlaagd ente midden van dichte bebouwing verhoogd. Dezeverhooging wordt in het bizonder als eisch ge-steld bij de nieuwe soort van ,,stadtgrun", diesedert het begin van deze eeuw in praktijk wordtgebracht.Om de dichte bebouwing binnen de bouw-blokken tegen te gaan^) ging men er n.l. toe overhet binnenste der bouwblokken open te houdenen als tuin aan te leggen ; vaak werden deze tuinenvoor het publiek opengesteld. Aldus werdenbinnenplantsoenen en geheele binnenparken op-genomen in vele uitbreidingsplannen.Deze pogingen vonden steun in de toenemendewaardeering van spel en sport. Ten deele aanslui-tend aan Engelsche voorbeelden ontstonden enontstaan nu plantsoenen, zooals afb. 5 laat zien,waarbij men er in het bizonder op bedacht wasde terremen, bestemd voor kinderspeelplaats en^) Dit slaat uit den aard der zaak op Duitsche toestanden ;een bebouwing met zij- en achtervleugels, zooals in Duitsch-land gebruikelijk, kennen noch Holland, noch de Angel-saksische landen. H.ARTIKELEN 275TJLJicHERPARK " KEULEN NXJ1 EloemEHIFlM er 3Eftriien??'nl? fief ""?j IAfb. 3. Victoria-park te Berlijnvoor sport voor volwassenen, in de nabijheid vanschoolgebouwen en soortgelijke instellingen aante leggen, ten einde onderwijs met spel en ont-spanning met sport organisch in verband tebrengen. Als minimum oppervlakte voor zulkeschool-speelterreinen neemt men i H.A. aan. Hetnieuwe uitbreidingsplan van den Haag-West ver-toont hiervan uitstekende voorbeelden.Het voorbeeld van Amerika had in de eerstetiental jaren van deze eeuw bizondere beteekenis^).Aldaar waren steden als Boston, Cleveland enWashington er niet tevreden mee geweest open-bare parken in de verschillende gedeelten van destad aan te leggen, maar waren ertoe overgegaandeze parken door samenhangende strooken vangroen onderling te verbinden. Deze ,,parkways"liggen naast de straten of strekken zich uit doorhet binnenterrein der bouwblokken. Er is ge-legenheid om te zitten ; hier en daar worden zebreeder en bevatten sport- en speelterreinen enandere gelegenheden tot ontspanning. Een prachtigvoorbeeld hiervan vertoont afb. 6 uit Boston. Hettentoonstellen van de Amerikaansche plannen opde Berlijnsche stedebouwtentoonstelling in 1910gaf een krachtigen stoot tot het ontwerpen en het^) Zie Parken en Speeltuinen in het Amerikaanschestadsplein' in ihet Februari-nummer van dit tijdschrift.Afb. 4. Bliicherpark te Keulenaanleggen van ,,Innenpromenaden" door het bin-nenterrein van bouwblokken en van strookengroen, die zich door geheele stadskwartierenuitstrekken,Deze ,,Innenpromenaden" zijn eigenlijk nietsnieuws. Zij kwamen b.v. reeds voor bij de vesting-plantsoenen van middeneeuwsche steden, bijv. teMtinster, bij de beekdalen, die binnen de stadWiesbaden aanwezig zijn, en op zeer sprekendewijze bij de ,,Pleasuregrounds", die het beekjeBourne in de Engelsche stad Bournemouth overeen lengte van 3 K.M. begeleiden. Afb. 7 toonthiervan een klein gedeelte. In de laatste 10 of 15jaren zijn zij bij moderne stadsuitbreiding meeren meer in zwang gekomen. Als voorbeelden mogenLuxemburg, Dusseldorp (afb. 8), Bromberg enIxelles bij Brussel worden aangehaald.De wandelwegen binnen de bouwblokken heb-ben, evenals de daar aangelegde plantsoenen hetvoordeel dat men er geen last ondervindt van hetstof en de drukte der straten, dat de aanleg nietveel kosten medebrengt en dat zij, die erlangswonen, er onmiddellijk voordeel van trekken. Zijkunnen, als zij breed genoeg zijn, kinderspeel-plaatsen, sportterreinen en stille plaatsjes om tezitten bevatten. Zij zijn een sieraad voor de staden een ontspanning voor de wandelaars.Het denkbeeld van strooken groen, die zichdoor de geheele stad uitstrekken, is in Europawaarschijnlijk in Wiesbaden het verst doorgevoerd.Afb. 9 laat zien hoe de dalen der beekjes, dievan den Taunus komen, in hun natuurlijkentoestand behouden, tot diep in de stad doordringenen hoe ze zoowel onderling als met de andereparken en de rivier door strooken groen in ver-binding zijn gebracht.Het streven om door de geheele stad strooken groente doen loopen, heeft geleid tot het opstellen vanideale plannen van stadsontwikkeling, zooals deafbb. 10, II en 12 vertoonen. Afb. 10 laat eenstad zien met radiale indeeling, waarvan de sec-toren door strooken groen van elkander zijn ge-scheiden ; afb. 11 een combinatie van radiale enringvormige strooken groen, die het lichaam derstad in verschillende gedeelten oplossen ; afb. 12een centrale stad met ringen en radiale strookengroen, gelegen te midden van een krans van voor-276 ARTIKELENiii^^aAfb. 5. Scholen met speelterreinen te Hannoversteden. Uit den aard der zaak kunnen zulke idealesteden nooit nieuw worden gebouwd, maar tochgeven de in dergelijke plannen neergelegde ge-dachten belangrijke aanwijzingen voor het ont-werpen van groote-stadsuitbreidingen. Voor detoekomstige ontwikkeling echter kunnen dezeplannen met ideaal karakter als een voorbereidingworden beschouwd ; ?e werken in den zin van de^distribution" van onze groeiende groote steden,zooals Raymond Unwin deze voorstaat.Ten slotte moet met enkele woorden wordengewezen op de natuur aan den rand der stad. De,,Wald- und Wiesengiirtel" te Weenen (naar hetontwerp van Goldenmund) toont op schitterendewijze aan, hoe door behoud en verderen aanlegvan aanwezige natuur rondom de stad voor deschoonheid en gezondheid van een stad kan wordengezorgd. Een breede ten deele reeds aangelegdegordel van groen omvat de landzijde van de Oosten-rijksche hoofdstad, zich aansluitend bij een wegover de aangrenzende heuvels en een prachtiguitzicht gevend over de huizenzee van Weenenen over het Donau-dal.De gordel van groen, welken men zich voor-stelt rondom Groot-Berlijn aan te leggen, kanhiermede tot op zekere hoogte worden vergeleken,al biedt het vlakke land aldaar minder gelegenheidtot het bereiken van bizondere schoonheid. Dezegordel is ten deele reeds aanwezig in den vorm vanuitgestrekte bosschen, welke behouden zullenblijven en niet voor bouwterrein in aanmerkingkomen; de Pruisische Staat heeft ze met hetoog daarop aan de stad Berlijn afgestaan. Waarhet heuvelig gedeelte van dit boschgebied de Havelbereikt, zijn 00k hier fraaie vergezichten overrivier en dal aanwezig.Op minder groote schaal komt dit ,,Aussengriin"00k bij sommige Italiaansche steden voor, o.a. teFlorence en Genua, terwijl 00k het in het vorignummer van dit tijdschrift besproken plan vanKeulen als voorbeeld ervan mag worden aange-haald.Van veel grooter omvang is het hiermede over-eenkomst vertoonende plan voor Parijs. Ookaldaar bestaat het voornemen de ,,zone militaire"in een parkgordel te veranderen, gelegen tusschende stad en haar voorsteden^).Behalve de zorg voor een goede oplossing vanhet woningvraagstuk is een goede aanleg van parken plantsoen een van de belangrijkste aangelegen-heid van den modernen stedebouw. Hierdoorwordt de vervreemding van het stadsleven en denatuur doorbroken. Het groen dient cm de stadschooner, maar ook gezonder te maken. Het biedtgelegenheid tot ontspanning in de natuur en totde voor de stadsjeugd zoo noodzakelijke bewegingbij spel en sport. Het kan dienen als bestrijdingvan het voor den groote-stadsmensch aanwezigegevaar van degeneratie.Wanneer men de stad beschouwt van archi-tectonisch-esthetisch oogpunt uit, biedt zij wel-licht meer dan het platteland, maar Gods vrijenatuur is een scheppingswerk, dat boven allemenschenwerk verheven is. De onvergelijkelijkeschoonheid van de natuur, die den mensch ver-heft boven alle genoegens van de groote stad,moge ons tot daden aansporen, maar ons tegelijkwaarschuwen tegen zelfoverschatting bij het be-denken van het woord van Cooper : ,,God maaktehet land, de mensch maakt de stad."J. SxiJBBENH.^) Dit plan is ondertusschen zeer aanmerkelijk besnoeid.BEPLANTING IN NEDERLANDSCHEDORPEN EN STEDENMet het woord ,,beplanting" bedoelt schrijverdezes (zooals uit het slot van dit artikel zal blijken,waarin enkele wenken zullen gegeven worden be-treffende villaparken, pleinen, straatbeplanting enz.)niet alleen de opgaande beplanting (boomen enheesters), maar tevens de bodembedekkende be-planting (gras en bloemen).Zoo opgevat zou beplanting dus alles zijn, watdoor menschenhand gezaaid of geplant wordt.Toch moeten wij hierbij eenige beperking in achtnemen. Indien wij namelijk denken aan het doel,dat met ,,beplanting" beoogd wordt, denken wijniet voor alles aan opbrengst, dus aan geldelijkvoordeel, maar tevens of uitsluitend aan datgene,wat wij zouden kunnen noemen lichamelijke engeestelijke hygiene, d.w.z. aan de hoogere belangenwmm P?ip??i!flfli.MP-iPf,l??4?S^^HET ADRES VOORSEPTIC-TIS:1117WORMERVEERTELEFOON 1532 TELEFOON 1532Brochure: REINIGEN VAN AFVALWATER DOORSEPTIC-TANKS door C. Visser, Hoofd-lnspecteurB. en W., toezicht Amsterdam, zenden wij opaanvrage gratis. /FIRMA F. C. MISSET Ji.HOUTHANDELKANTOOR EN OPSLAGPLAATSEN :SCHALKWIJKERSTRAAT i (HEERENSINGEL)FIJNE HOUTWAREN EN TRIPLEXALLE SOORTEN BESTEKHOUTPOSTCHEQUE EN GIRODIENST 68606 :: TELEF. 241voorheen WEIJERS & Co.rRIJKS-TELEFOON No. 1 -- UDENHOUTareenvenvoefi PER SPODIHOGGVUURVASTESTEENENN. V. Houthandel v.h. Mersie Bruijnen Firma WachtelsHUGO DE GROOTKADE 30-38^= AMSTERDAM ^= "Tel. 44432, 40821, na 6 uur'savonds 24163HANDEL IN :Dennen,Kiefern,Vuren,GrenenH. HUBENET & H. J. W. A. VAN GOOL's-GRAVENHAGE - WILHELMINASTRAAT 14Telegram- Adres: HUBENET 'sGRAVENHAGE Telefoon Intercommunaal No. B. 677Bankiers: DE TWENTSCHE BANK 's GravenhagePosfcheque on Girodienst 's GRAVENHAGE No. 43502Handel in materialen ter verharding van Dijken en Wegen -- BASALTSTEENSLAG in alle afmetingenBASALTSPLIT en -ZAND voor Beton en Basaltinetegels -- Basaltzuilen, Zetsteen, Stortsteen, Krotzen enGrenspalen -- KEIEN en Trottoirbanden uit Duitsche, Belgische en Zweedsche groevenC. VllN KASTEEL - AMSTERDAM Aflt. HeinissM M - Tel. 441levert alle voorkomende beeld- en steenhouwwerken in HARDSTEEN - GRANIET - ZANDSTEENKALKSTEEN - MARMER - TUFSTEEN -- Schoorsteenmaniels en LambriseeringNatuursteenhandei Electr. Sieenhouwerij Marmerbewerkinga*i^aa.^j?teaaifeiiyaaii&sa^kJAVAHOUT^>AMSTBaPAW??H. DE JONGH Jr.AANNEMER VAN LOOD-,ZINK- EN LEiWERKENimiilUHi - TEEMAUTQ-TRANSPORT E.T.T.O.P.N.ENGELBLIK-- TELEFOON 43982 --PRINSENEILAND 12AMSTERDAM,' A 'VERVOER VANSTEIGER- EN B OU WM AT E R IAL E NN.V. KALKZANDSTEENFABRIEK ,,VOGELENZANG"Tdcfoon Intcrc. No. 59 R H E N E N Telefoon Interc. No. 59PRIMA KALKZANDSTEEN (WAALFORMAAT)Gnnstige ligging a/d. Rijn. -- Gemakkeliike verlading per schip, tram of H. IJ. S. M.ARTIKELEN 277Afb. 6. ,,Parkways" in Bostonvan lichaam en geest. Een zoodanige verraengingvan materialisme en idealisme vinden wij echter00k bij de door de beplanting omlijste menschelxjkewoningen. Beplanting en menschelijke woningvormen samen een esthetische eenheid overalwaar het materialisme nog niet het idealisme vol-komen heeft weggevaagd. Daar waar dit laatstewel het geval is, kunnen wij slechts denken aanverval en ontaarding. En tegen dat verval, tegendie ontaarding wordt juist in onzen modernentijd de groote strijd gestreden. Zij, die dezen strijdvoeren, sullen altijd weer moeten wijzen naar dat-gene, wat door onze voorvaderen is gedaan engewrocht.Zoo zullen wij dan ook allereerst onze aandachtvestigen op de Oud-Nederlandsche boerderij. Ooknu nog is het onze boerenbevolking aangeboren,om harmonie te brengen tusschen woning en om-geving. Niet alleen de uiterlijke vorm van dewoning (bodem- en luchtlijn), maar ook de ma-terialen, die voor den opbouw gebezigd worden,hebben hierbij invloed. Moes- en bloementuinevenals het omgevende geboomte spelen hierbij eenvoorname rol. In de verschillende streken van onsland vindt men bij de daar voorkomende woning-typen meestal ook de daarbij passende soorten,2;ooaIs berk, grove den, jeneverbes, hulst, taxis,vlier, linde, iep, wilg, enz. Deze soorten vindt mendan meestal terug in de omgeving. Aan die ,,be-planting" dankt het cultuurlandschap zijn schilder-achtig uiterlijk. Molens, bruggen en omheiningenpassen zich esthetisch bij die beplanting aan.De landelijke bouwkunst is een uiting van volks-kunst en van onbewust of tot bewustheid komendnatuurgevoel. Deze volkskunst vindt men echtertevens in de inwendige inrichting van de woning.in de wagens en werktuigen, in de kleeding enz.De landbouwer is als het ware samengegroeid metzijn bedrijf, met zijn erf en met zijn landerijen.Het onbewuste natuurgevoel, dat bij Pallieter, in hetprachtwerk van Timmermans bewust is geworden,de onverwoestbare levensdrang en levenskracht,waardoor de zuivere kern onder den ruwen bolsterbehouden blijft, ziedaar de grondslagen, van waar-uit de nationale, landelijke volkskunst zich ont-wikkeld heeft.Vindt men nu die volkskunst, die uiting vannationaal zelfbewustzijn, waardoor het volkska-rakter zijn stempel drukt op woning en omgeving,alleen bij de boerenbevolking ? Neen, zeker niet !Wij zouden den lezer gaarne willen verwijzen naaronze Oud-Nederlandsche burchten en kasteelen,dorpen en steden. Ook hier vinden wij het aesthe-tisch verband tusschen woning of woningcomplexen het omgevende landschap. Aangezien echtereerst in den laatsten tijdeenige kentering ten goedekenbaar wordt, zullen wij hier allereerst dennadruk moeten leggen op het woordje ,,oud". Inde onmiddellijke omgeving van het in Neder-landschen Renaissance-stijl gebouwde patriciershuisbevonden zich bosschen en boomgaarden, die methet gebouw samen een esthetische eenheid vorm-den. De open dorpen en steden waren ruim ge-bouwd, zoodat de natuur erin kon doordringen.Van deze laatste zijn in ons land nog vele bewaardgebleven. Wij wijzen op Domburg en op veledorpen op de Veluwe en in Drenthe. Overigensging er in ons land van onze Gouden Eeuw afreeds vesl verloren.De vervanging van den Nederlandschen re-naissance-bouwstijl door den zich niet aan hetNederlandsche klimaat en landschap aanpassenden27C ARTIKELESfAfb. 7. Plantsoen langs de beek te Bournemouthmonumentalen stijl ging gepaard met den invoervan Fransche en Italiaansche tuinkunst. De ver-sterkte steden werden volgebouwd, ^oodat denatuur er uit werd verdrongen. De i8de eeuw wasvoor ons land een eeuw van stilstand. In de eerstehelft der igde eeuw 2;ien wij echter evenals in delyde eeuw een plotselinge periode van welvaartgepaard gaan met de vernietiging, van nationalekunst. De steden werden ontmanteld, ^oodatwallen, muurtorens en poorten, evenzoovele mo-numenten van groote historisch-nationale en esthe-tische beteekenis, verdwenen, evenals in de meesteonzer steden het Nederlandsche Renaissance-huis.De onder vreemden invloed in verval geraakte,regelmatige Oud-Nederlandsche tuin werd overgeheel ons land vervangen door den landschaps-tuin. Tevens werden rondom onze steden dewallen en muren vervangen door plantsoenen.Juist in het kunstlooze tijdperk ^ien wij dus inNederland den opbloei van de landschappelijketuinkunst. De esthetische gedachte, die wel de-gelijk den grondslag vormde van de werken vanZocher Jr. en zijn tijdgenooten, werd echter doorons volk niet begrepen. Men zocht hoofdzakelijknaar bevrediging van het bewust geworden natuur-gevoel. Na 1858 begon dan ook voor de Neder-landsche tuinkunst een nieuw tijdperk van verval.In een 17 Maart j.l. voor den Bond van Neder-landsche Tuinarchitecten gehouden voordracht^)heeft schrijver de^es er op gewezen, dat de evolutievan de tuinkunst in Nederland van pl.m. 1800 aftot heden slechts een herhaling is van de evolutie,die de tuinkunst in andere landen had doorge-maakt van 1700 tot pl.m. 1823. In beide gevallenzien wij achtereenvolgens : -- algeheele vervangingvan den regelmatigen tuin door den landschaps-tuin, -- verval van de tuinkunst in handen vanonbevoegden en van het groote publiek, -- her-nieuwden invloed van landschapschilders, na-tuurliefhebbers en bouwkundigen, -- samen-voeging van landschapstijl en monumentalen stijlen hernieuwde specialiseering in de uitoefeningvan de tuinkunst. Het behoeft ons dus niet te ver-wonderen dat, ook wat den invloed van den tuin-architect op stadsuitbreiding betreft, Nederland bijhet buitenland ongeveer een eeuw ten achter is.^) Zie ,,On2e Tuinen" van 6 en 20 April, 4 en 11 Mei.Afb. 8. Plantsoen binnen een bouwblok te DusseldorpNu zijn in de laatste helft van de ige eeuw inons land wel degelijk kunstwerken op het gebiedvan de tuinkunst uitgevoerd. Ik denk hier nietalleen aan buitenlandsche tuinarchitecten als L.Fuchs en Petzold. Ik zou, anderen niet te na ge-sproken, kunnen wiJ2;en op Middachten, Weldam,'t Huis te Doom door Hugo A. C. Poortmanenophet villapark Duin en Daal, de buitenplaats Meeren-berg en publieke parken in Tilburg en Amsterdamdoor Leonard A. Springer. Het groote publiek konechter nog steeds niet het kaf van het koren onder-scheiden. Als niet officieel erkende kunst bleef detuinkunst in Nederland in de publieke waardeeringeen zeer geringe plaats innemen in vergelijking metlandschapsschilderkunst, natuurwetenschap enbouwkunst. Het bij ons volk bewust gewordennatuurgevoel zocht en vond allereerst bevredigingbij de landschapschilderkunst.Daar echter door ontginningen, raoderne cul-tuurmethoden, inpoldering, uitbreiding van dorpenen steden enz. het Nederlandsche natuur- encultuurlandschap met vernietiging werd bedreigd,werd allereerst door mannen der natuurweten-schap de strijd gestreden tegen vernietiging derNederlandsche flora en fauna. ,,Behoud van hetlandelijk schoon, aanpassing van het uiterlijk dergebouwen, bruggen, molens enz. aan het omrin-gende landschap" waren echter leuzen, die ookreeds spoedig werden aangeheven door Neder-landsche bouwkundigen. Meer en meer treedtnamelijk in de laatste jaren in Nederland hetnationaal zelfbewustzijn naar voren. En juist debouwkundige was hierbij de rtuwende kracht,Zoodat hij noodzakelijkerwijze zijn aandacht moestvestigen niet alleen op de herleving van de Oud-Nederlandsche Renaissance of op de stichting vaneen nieuwe nationale bouwkunst, maar voor allesjuist op de instandhouding der met vernietigingbedreigde landelijke bouwkunst, de laatste schuil-plaats van het volksbewustzijn waar gebouwen omgeving nog een esthetische eenheidvormen. Zoo betrad de Nederlandsche bouw-kundige dus noodzakelijkerwijs het terrein van decultuurkunst, welke kunst in het buitenland in deigde eeuw beoefend werd door tuinarchitecten alsRepton, Fiirst von Piickler Muskau, Lenne, Ed.Andre, Petzold enz.ARtlKELEN57$Afb. 9. WiesbadenDie cultuurkunst vindt, zooals ik in het volgendenog nader hoop aan te toonen, juist in de uit-breidingsplannen ruime toepassing. Tuinkunstwordt echter in Delft niet ondtrwezen. En zooligt het in den aard der zaak dat de tuinarchitectin Nederland meer en meer, voor zoover het debeplanting geldt, medezeggingschap verlangt ophet gebied van stadsuitbreiding en dat niet alsondergeschikte, maar als gelijkberechtigde. Hetwas dan 00k een teeken des tijds, dat op de ten-toonstelling, gehouden door den Bond van Neder-landsche tuinarchitecten tijdens het InternationaalTuinbouwcongres, het uitbreidingsplan van Amers-foort geexposeerd was, welk plan tot stand is ge-komen door samenwerking van den Directeurvan Gemeentewerken en den parkarchitect HugoA. C. Poortman. De werkzaamheid van den tuin-architect in zake uitbreidingsplannen betreft nietalleen de keuze van de beplanting en den aanlegvan de parken en plantsoenen maar 00k het onder-linge verband tusschen parken, squares, pleinen,begraafplaatsen en groote verkeerswegen, boule-vards enz. Tevens zal de tuinarchitect goedediensten kunnen bewijzen bij het vaststellen vaneen verkeersnet, met de door het moderne verkeervereischte geleidelijke doorstrooming en splitsing,en bij het opmaken van een verkavelingsplan.Den lezer verwijzende naar ,,Parks, their design,equipment and use, by George Burnap, landscapearchitect of pubHc buildings and grounds, Was-hington, 1916", zal schrijver dezes zich in ditartikel beperken tot enkele opmerkingen betref-fende villaparken, pleinen en boulevards, daarbijvooral lettend op veel voorkomende fouten.Villaparken. De eischen, waaraan een villaparkmoet voldoen, zijn de volgende :1?. Het verkeersnet moet in onmiddellijk ver-band staan met het groote verkeersnet van debetreffende gemeente en tevens met de wegen deraangrenzende ,,villaparken".2?. De wegen voegen zich naar de bestaandeAfb. 10. Stadsschema volgens Eberstadt, Mohring enPetersenbodemglooiing, zonder het terrein noodeloos teverbrokkelen ; -- zij kunnen recht of gebogen zijn.3?. De beplanting van de particuliere tuinenvormt voornamelijk de omlijsting van de wegen.Boomrijen zijn vooral bij smalle, bochtige wegenniet aan te raden.4?. De woningen worden niet volgens een be-paalde rooilijn geplaatst, maar liefst onregelmatig,(landschappelijk) gegroepeerd en tevens zoodanigdat zij elkaar niet het gezicht op de omgeving ofop het centrale park benemen.5?. Indien een buitenplaats of landgoed alsvillapark verkaveld wordt, zal men zooveel mogelijkde bestaande beplanting eerbiedigen. De gedeeltenmet het meeste natuurschoon bestemme men vooropenbare wandeling.Is 't terreingeaccidenteerd, danplaatsemende woningen op de hoogere gedeelten,Pleinen, Een kort artikel over ,,pleinen"samen te stellen behoort wel tot de onmogelijk-heden. Vooral hiervoor verwijzen wij den lezernaar het bovengenoemd boek van George Burnap,vooral 00k wat betreft het zoogenaamde ,,passing-through" park, dat in ons land weinig of nietwordt aangetroffen. Dit stelsel zou o. i. b.v. kunnentoegepast worden in het Keizer Karelplein teNijmegen en in het Velperplein te Arnhem. --Het plein XHI te 's Gravenhage behoort nogaltijd tot de goede voorbeelden van een verkeers-plein, 00k wat betreft de centrale plaatsing van hetmonument. De iepen van de vier kruisgewijs ophet plein uitmondende lanen zouden echter aande binnenzijde opgesnoeid moeten worden, ten eindeeen goed doorzicht op het monument te geven. --In het algemeen gesproken moeten fraaie ge-3?0 AfetlKELENAfb. II. Stadsschema volgens Brixbouwen door de hoogere beplanting omlijst worden.Zoo zou men in Arnhem b.v. op de Groote Marktde boomen, die de Groote Kerk en het nieuwgebouwde gouvernementshuis masqueeren, ge-deeltelijk verwijderd moeten worden, zoodat debetreffende gebouwen in hun geheel en tevensin hun onderdeelen omlijsting verkrijgen. --Monumentale gebouwen eischen een monumentalenregelmatigen aanleg van gras en bloemen. Goedevoorbeelden van squares vindt men o. a. in Brusselen Parijs. -- Hiervoor zou schrijver dezes gaarnewillen verwijzen naar zijn boek ,,Boomen en Hees-ters in Parken en Tuinen, 1908". In datzelfdeboek zijn tevens artikels te vinden betreffendepublieke parken, begraafplaatsen, boulevards, lanenen straatbeplanting.Straatbeplanting. Voor alles moeten wij waar-schuwen tegen een straatbeplanting, zooals diein de wijk ten Westen van het park Sonsbeek teArnhem. Daar staan broederlijk naast elkaareik, Paulownia, berk, vleugelnoot, linde, lijsterbes,iep, enz. Zulk een beplanting kan op den duurnooit een goed geheel vormen. Waren deze boomenin groepen geplaatst in aangrenzende tuinen, aldaarmet de overige beplanting een geheel vormend, danwas het een ander geval. -- Van het ,,kandelaren"is schrijver dezes geen voorstander. In de meestegevallen, waarin ,,kandelaren" absoluut noodigis, zou het o. i. beter zijn, de betreffende boomente vervangen door boomen met pyramidale groei-wijze, zooals Ulraus raonumentalis of wel doorboomen tweede grootte. -- In onze eeuw van snel-verkeer en Industrie is het voor alles noodig voorstraatbeplanting soorten te kiezen, die bestandAfb. la. Stadsschema volgens P. Wolfzijn tegen stof en rook. Aan te bevelen voor straat-beplanting zijn vooral de volgende soorten :A. BOOMEN EERSTE GROOTTE :Acer dasycarpum : -- Bloem voor het blad. Takkenbros, standplaats tegen wind beschut.Acer platanoides : -- Bloem geel in 't voorjaar.Blad groot, fraai. Herfsttint geel. VarieteitenSchwedleri en Reitenbachio.Aesculus Hippocastanum : -- Tegen vochtigen winden heete zon beschut. Blad fraai, vroeg uit-bottend. Herfsttint fraai geel. Bloem fraai. Devarieteit met dubbele bloemen beter, daar dezegeen vruchten geeft.Aesculus rubicunda : -- Als vorige.Ailanthus glandulosa : -- Losse, zandige bodem.Blad groot en gevederd. Bloem onaangenaamriekend.Castanea vesca : -- Beschut tegen nachtvorsten.Bodem liefst mergelhoudend. Groeiwijze schil-derachtig. Veel schaduw. Hooge ouderdom.Fagus silvatica : -- Veel schaduw. Mergelhoudendebodem, herfsttint fraai.Quercus pedunculata, -- sessiliflora, -- cerris en --rubra : -- Kroon schilderachtig. Bij laatstge-noemde herfsttint meestal rood.Ulmus-soorten en varieteiten : -- Bloem in voor-jaar. -- Vruchtafval. Op zandbodem vooral veellast van schorskevers.Zilia-soorten : -- Veel schaduw. Blad vroeg uit-bottend, vroeg afvallend. Insecten, bladluis enhoningdauw. (Bij Zilverlinde entplaats ont-sierend). -- Bloem fraai, welriekend in denzomer.B : -- BOOMEN TWEEDE GROOTTE : --Aesculus (Paviagroep) : -- Bloem en blad fraai,Catalpa speciosa : -- Beschut tegen wind en koude.Bloem fraai in den zomer. Blad laat uitbottend.ARTIKELEN 281Crataegus monagyna en varieteiten : -- Bloem witof rood. Veel insecten.Rabinia Pseudacacia var. semper florens, -- Bes-soniana en Rhederi: -- Bloem fraai. Bij de tweelaatstgenoemde kroon kogelvormig.Sorbus aucuparia en -- americana : -- Blad fraai,gevederd. Bloem en vruchten fraai.Ulmusmontana horizontalis : -- Vooral voor plein-beplanting.Wageningen, October 1923H. F. HARTOGH HEYS VAN ZOUTEVEENUIT HET JAARVERSLAG VAN DENHOOFDINSPECTEUR VOOR DEVOLKSHUISVESTING OVER 1923De oudsten onder ons -- bij wijze van spreken --kunnenzich nog den goeden tijd herinneren, waarin we jaar opjaar in de gelegenheid werden gesteld ons te goed te doen(al leek het vaak mosterd na den maaltijd) aan een jaar-overzicht over hetgeen in ons land ter verbetering dervolkshuisvesting was geschied. Dat werd ons op volumineuzewijze voorgezet, tot een drietal schotels verwerkt. Hetomvangrijk Jaarverslag van het Staatstoezicht bevatte eenafdeeling aan de volkshuisvesting gewijd, aanvankelijkin vieren gesplitst en ingeschoven tusschen de vele anderewetenswaardigheden, welke ons uit elk der vier hoofd-inspecties werden medegedeeld. Naast dit verslag -- hetverslag dus der inspectie -- verscheen een verslag van re-geeringswege, zooals dat in het toenmalig art. 52 der Wo-ningwet werd voorzien. En aan dit laatste was toegevoegdhet verslag van het sedert bezweken College van Bijstand.Dat met name de beide laatste verslagen aangenamelectuur waren, kan niet worden gezegd. Het rijksverslagin het bijzonder, opgemaakt aan de hand der gemeente-verslagen, waarmee het in art. 53 der wet in een adem werdgenoemd, muntte uit door een zelfs voor officieele ver-slagen moeilijk te bereiken graad van onverteerbaarheid.Het bevatte geheel onverwerkte gegevens. Een verheugendetegenstelling daartoe vormde het genoemde verslag vanhet staatstoezicht op de volksgezondheid, dat, met namein de eerste jaren, toen in de verslagen zeer duidelijk destem der verschillende inspecteurs kon worden gehoord,een niet genoeg te waardeeren levendigheid vertoonde.Het publiceeren der drie verslagen naast elkaar leiddetot noodelooze herhaling, met name van niet altijd evenbelangrijke cijfers.Zoo bevatte dan ook het verslag van het staatstoezichtop de volksgezondheid voor 1915 de med deeling datover samenvatting van de drie verslagen tusschen debetrokken lichamen en dien dienst overleg werd gepleegd,welkoverleg in 1916 leidde tot een door den Ministergoedgekeurde regeling.Ondertusschen is de oorlog gekomen. Hij heeft hetCollege van Bijstand weggespoeld, zooals de tijd meebrachteen ,,Raad", den Rijkswoningraad, doen instellen, dieechter weder is verdwenen, en.... een eind gemaakt aanhet verschijnen van alle verslagen.Maar niet voorgoed. Want thans is een nieuwe regelinggetroffen. De Gezondheidsraad (die ook voor den oorlogwas belast met het opmaken van het jaarverslag volgens art.52 der Woningwet) heeft een verslag samengesteld over dejaren 1916-1920, waarin het verslag van het staatstoezichten dat der Regeering zijn samengevat; bovendien is ookhet verslag van het College van Bijstand over dit tijdvakgereed. Beide verslagen zijn niet gedrukt, maar wordengecyclostyleerd in den handel gebracht. De verslagen over1921 en 1922 zijn bij den Gezondheidsraad in bewerking.Bij deze bewerking is afgeweken van de voor den oorloggevolgde methode. In tweeerlei zin. In de eerste plaatsin zoover het verslag der inspectie zal worden ingewerktin dit verslag, (dat van het Rijkswoningcollege is na-tuurlijk vervallen), zoodat men niet in twee stukken aan-gaande hetzelfde onderwerp zijn gegevens behoeft tezoeken, in de tweede plaats inzoover er naar zal wordengestreefd in plaats van de onsamenhangende opsommingvan feiten, die het rijksverslag vertoonde, een levendiger,samenvattend, event, kritisch verslag te geven.Thans bevat het September-nummer van de Verslagenen Mededeelingen betreffende de Volksgezondheid eenwelkome verrassing: het jaarverslag, door den Hoofd-Inspecteur der Volkshuisvesting aan den Minister uitge-bracht over 1922.Welkom, niet alleen omdat hiermede het lange zwijgenwordt verbroken, maar ook om het verslag zelf. Het komt,voor een officieel verslag, vroeg, en het neemt de goedetraditie uit den tijd der eerste verslagen van het staats-toezicht weder op : het is levendig, brengt de belangrijkeaangelegenheden naar voren, schroomt niet kritisch tezijn en opent voor de inspecteurs de gelegenheid van eigenmeenihg en inzicht te doen blijken. Bovendien is het niette lang.Het is onmogelijk van het verslag hier een voUedigoverzicht te geven. Aan een ieder, dien de zaak der volks-huisvesting ter harte gaat, zij geraden er kennis van tenemen.^) Met enkele grepen moge worden volstaan.De Hoofd-Inspecteur blijkt, althans in 1922, nog voor-stander van het voortzetten van steunverleening voor wo-ningbouw. Een onderzoek in October 1922 in Engelandheeft hem ervan overtuigd dat de te onzent geuite meening,als zou het stopzetten van steun aldaar, geen ongunstigegevolgen hebben gehad, onjuist is. De gang van zaken inEngeland sedertdien heeft den Hoofd-Inspecteur in hetgelijk gesteld ; immers de steun is daar opnieuw ingevoerd.Daling der bouwkosten moet, naar de meening van deninspecteur, worden verkregen door verdere daling dercontractloonen in de bouwbedrijven. Maar deze zou alleendoor langdurige werkeloosheid zijn te forceeren; haar inde hand te werken acht de hoofdambtenaar onraadzaam,weshalve hij voortzetting van het verleenen van premieswenschelijk acht.In ditzelfde hoofdstuk wijst de inspecteur voor Frieslanderop hoe de verhooging der door huur te dekken ex-ploitatiekosten van Woningwetwoningen op het platte-land leidt tot achterstand in de huurbetaling en tot leeg-staan en hoe ,,de oprichting van uiterst ge-brekkige keeten en krotten zonder vergunning van het ge-meentebestuur toeneemt." Ook de andere inspecteurs,wier meening wordt vermeld, wijzen op de spanning tus-schen op te brengen huur en ekonomische draagkracht derbevolking.Over de vermelde keeten behelst het verslag op eenandere plaats belangrijke mededeelingen. Meer en meerblijkt zich n.l. de gewoonte in te burgeren om woningen tebouwen, welke niet voldoen aan de bouwverordening, maarwaarvoor vergunning wordt verleend op grond van art. 55der Woningwet. Het verslag wijst er terecht op dat bij hetopstellen van art. 55 nooit aan deze mogelijkheid is ge-dacht. Men had het oog op werkelijke keeten enz., niet opslechte woningen, welke niet aan de bouwverordeningvoldoen. Een arrest van den Hoogen Raad heeft echtereen interpretatie van het artikel gegeven, waaruit volgt datalle slecht geconstrueerde gebouwen onder art. 55 zoudenvallen. Wei mag de bewoning dan slechts vijf jaar duren,maar de omstandigheden zullen ertoe leiden dat de be-woning ook daarna wordt voortgezet.,,In sommige gemeenten, zelfs in Rotterdam, zijn in delaatste jaren keeten gebouwd, waarvan de oprichting toteenig motief heeft de woningnood. Toestemming is ge-geven tot het bouwen van schuren, soms bestaande uiteen enkele ruimte, met buitenwanden van totaal onvol-1) Te verkrijgen tegen /0.50 bij vooruitbetaling post-rekening No. 73852 kantoor 's Gravenhage,282 ARTIKELENdoende constructie en toch bestemd voor de huisvestingvan een gezin.,,Gezien den woningnood wordt aan de oprichting geenenkel bezwaar in den weg gelegd, terwijl nadere eischenaan de inrichting en constructie niet worden gesteld. Degemeente Rotterdam eischt alleen, dat de keet door deneigenaar of door zijn personeel zal worden bewoond.Wanneer echter deze eisch niet werd gesteld en dus parti-culiere exploitatie van deze minderwaardige woningenwerd toegestaan, zou het kwaad ongetwijfeld een nog veelgrooter uitbreiding verkrijgen.,,Vaststaat dus, dat in tal van gemeenten, zelfs in een grootegemeente als Rotterdam, woonverblijven zijn opgericht,*elke niet voldoen aan de meest matige eischen aan eentiidelijke woning te stellen, al houdt men daarbij terdegemet die tijdelijkheid rekening.,,Het vaststellen, bij algemeenen maatregel van bestuur,van voorschriften voor die tijdelijke verblijven is dus zeerzeker dringend geboden,"Een ontwerp-algemeene maatregel van bestuur is, zoomeldt het verslag, opgesteld.Van beteekenis is hetgeen wordt medegedeeld omtrenthet bouwtoezicht op het platteland, in het bijzonder nude herziene Woningwet het in haar art. 9 den gemeente-besturen tot plicht stelt dajrin behoorlijk te voorzien.De zaak is aan de orde gekomen in verband met het ver-leenen van premies. Immers als voorwaarde voor het ver-leenen daarvan gold dat in de betrokken gemeente ,,eengoede bouwpolitie deugdelijk toezicht houdt". Een onder-zoek daarnaar werd aan de inspecteurs opgedragen.,,Op grond van die opgaven werd op verzoeken om premieen hypotheek alleen gunstig geadviseerd in gemeenten meteen behoorlijk bouwtoezicht. Met verzoeken om premiealleen voor een of twee woningen werd eenigszins andersgehandeld. In aanmerking werd genomen, dat dergelijkewoningen vrijwel altijd bestemd zijn voor eigen bewoning.Wanneer iemand een woning laat bouwen met de be-doeling die zelf te gaan bewonen, mag er in het algemeenop worden gerekend, dat hij zorg zal dragen, dat de woningwat constructie en afwerking betreft, aan redelijke eischenzal voldoen. WijI dezerzijds de plannen, wat de inrichtingbetreft, worden beoordeeld, is het waarschijnlijk dat dewoningen, die op deze wijze tot stand komen, in het alge-meen vrij goed zullen zijn. De ervaring heeft deze ver-onderstelling, behoudens enkele gevallen, bevestigd. Ookin gemeenten zonder behoorlijk bouwtoezicht is de kwa-liteit der met premie gebouwde woningen als regel goedte noemen.,,Wanneer behalve premie ook hypotheek werd gevraagd,kon echter niet op deze wijze worden te werk gegaan,omdat bij den bouw met Rijksgeld meerdere waarborgenvoor een goede uitvoering aanwezig moeten zijn. Hand-having van den eisch van een goed bouwtoezicht ook bijpremie alleen zou echter ten gevolge gehad hebben, datin een groot aantal plattelandsgemeenten geen woningenzouden gebouwd zijn."Het onderzoek der inspecteurs werd gevolgd door eenonderzoek, direct door middel van vragenlijsten van dehoofdinspectie uit. In aansluiting aan de verkregen ge-gevens werden de gemeenten gesplitst in drie groepen, n.l.naarmate er geen, onvoldoende en goed toezicht bestond.Het is te betreuren dat het verslag geen cijfers bevat aan-gaande deze indeeling; de indruk is niettemin dat hetaantal gemeentebesturen, vallend in een der beide eerstekategorieen nog bedroevend groot is. De wenschelijkheidom een goed toezicht in te voeren wordt dan ook betoogd,maar tevens wordt niet ontveinsd dat dit voor de kleinegemeentebesturen een belangrijke uitgave meebrengt, welketen deele kan worden verminderd door combinatie van ge-meenten, zooals in de wet voorzien, maar niet overal, metname niet, waar de gemeenten zeer uitgestrekt zijn.De meeningen van enkele provinciale besturen vindenhier vermelding.,,In Zeeland zijn tal van gemeenten, waar het toezichtis opgedragen aan een dorpstimmerman tegen een ver-goeding van enkele honderden guldens per jaar." De in-specteur heeft getracht in dezen toestand verbetering tebrengen door combinatie van gemeenten. ,,GedeputeerdeStaten hebben echter gemeend hieraan niet te mogenmedewerken, omdat het toezicht naar hun oordeel in allegemeenten voldoende is."In Limburg waren Ged. Staten van oordeel dat het instel-len van een behoorlijk bouwtoezicht niet urgent is. Op hunadvies hebben dan ook 63 gemeenten vrijstelling gevraagd,waarop echter door den Minister afwijzend is beschikt.Men kan er zich moeilijk van onthouden op deze op-vattingen de qualificatie ,,zonderling" toe te passen.Niet het minst belangrijke uit het verslag zijn de mede-deelingen over de toepassing van het nieuwe art. 5. 2 derWoningwet, hetwelk B. en W. verplicht bouwvergunningte weigeren voor de uitvoering van een bouwwerk, niet inovereenstemming met het uitbreidingsplan. Men weet datreeds bij de totstandkoming dezer bepaling op de ingrijpendebeteekenis ervan is gewezen. Het uitbreidingsplan wastotnutoe niet and?rs dan een, zij het ook officieele uiteen-zetting van de voornemens der gemeente aangaande detoekomstige bebouwing. Het tastte niemands rechten aanen gaf dus geen aanleiding tot het vergoeden van geledenschade. De bovengenoemde bepaling bracht hierin eenalgeheele verandering. Wie kon bouwen voordat het uit-breidingsplan tot stand kwam, zou door dit plan daarinkunnen worden verhinderd. De Hoofd-Inspecteur heeft danook naar aanleiding van een vraag van het gemeentebestuurvan Smallingerland als zijn meening te kennen gegevendat naast het uitbreidingsplan toepassing van het bouw-verbod noodzakelijk zou blijven. Deze toepassing waakttegen benadeeling, door de waarborgen welke de wetgeeft. Ook om technische redenen is zij noodig. Het uit-breidingsplan, in hoofdlijnen opgesteld, kan niet duidelijkaangeven welke terreinen onbebouwd zullen moetenblijven. De inspecteur wijst erop dat de veelal voorkomendebepaling in de bouwverordeningen dat niet anders magworden gebouwd dan aan wegen reeds een beperking vande bevoegdheid om te bouwen inhoudt. Thans brengtde nieuwe formuleering van wat een uitbreidingsplan be-teekent, een nieuwe beperking. Immers daarin kan aan eengedeelte eener gemeente een bepaalde bestemming wordengegeven, van welke bij het verleenen van bouwvergunningniet mag worden afgeweken.Ook te Enschede, waar, zooals bekend, veel van bouw-verbod is gebruik gemaakt, deed zich een soortgelijk gevalvoor. De betrokken inspecteur gaf als zijn meening tekennen dat, nu art. 5 al. 2 imperatief is, daarnaast geenplaats bestaat voor toepassing van het bouwverbod. Dezorg voor voorkoming van benadeeling van particulierebelangen is aan de orde bij de vaststelling van het uit-breidingsplan. Lijden in verband daarmee particulierenschade, dan is er, naar zijn meening, aanleiding door aankoopof onteigening van gemeentewege die schade te vergoeden.Dit kan voor de toekomst gelden, niet voor het verleden,merkte het gemeentebestuurop. De Hoofd-Inspecteur knoopthieraan de vraag vast of het niet redelijk is van alle uit-breidingsplannen herziening te verlangen, nu die planneneen zoo geheel andere beteekenis hebben gekregen. Enna een geval te Tilburg te hebben behandeld, luiden zijnconclusies :,,1?. De gemeentebesturen behoeven ter bescherming vanhun uitbreidingsplannen geen toepassing meer te gevenaan artikel 30 der Woningwet, aangezien dit plan vol-doende beschermd wordt door artikel 5, tweede lid, derWoningwet,,,2?. Doordat artikel 30 der Woningwet niet meer toege-past wordt en de gemeentebesturen hiertoe niet gedwongenkunnen worden, verliezen de grondeigenaren de bescherminghunner belangen, hun in dat artikel toegedacht.,,3?. Noodzakelijk is het, dat tegenover de groote voor-deelen, die artikel 5, tweede lid, der Woningwet aan degemeentebesturen geeft, ook aan de belangen van de betrok-ken eigenaren de noodige aandacht geschonken wordt." H.VARIUM - BINNENLAND 283VARIUMDe lezers van het Alg. Handelsblad van 21 November1922 en wellicht anderen, konden kennisnemen van hetvolgend bericht:,,In aansluiting met ons telegrafisch bericht over heteere-doctoraat door den Senaat der Oriental University teWashington aan den Heer J. A. van Herwaarden, directeurder Leidsche Kalksteenfabriek, verleend, deelen wij mede,dat deze onderscheiding van te meer beteekenis is, omdatde Heer Van Herwaarden promoveerde op een proefschriftdat niet alleen voor de Vereenigde Staten van Amerika,maar bovenal ook voor ons land zeer actueel is. Bedoeldproefschrift behandelt den woningnood en de woning-ellende en constateert daarbij niet alleen het wezen van hetziektebeeld, maar geeft ook in welke richting en met welkedoeltreffende middelen de genezing, ja algeheel herstel, tevinden.,,De heerVan Herwaarden,die zoowel technisch industrieelals practisch economist is, heeft met zijn studie het woning-vraagstuk een heel eind verder tot oplossing gebracht."Het zal de lezers niet verwonderen dat wij op dit ver-heugend bericht vlam vatten. Amerika stond in voor depraktische beteekenis der studie; de Oostersche gloed derUniversiteit, welke den doktershoed aan onzen landsmanverleende, deed de hoop ontwaken dat wellicht ook vooronze Oost....Edoch, de overdreven bescheidenheid van den jeugdigendokter bezorgde ons een teleurstelling. Op ons verzoekeen exemplaar van zijn geschrift te mogen ontyangen,volgde zwijgen. Een rappel deed ons de mededeeling ge-worden dat het proefschrift niet in den handel verkrijgbaarwerd gesteld.Inderdaad een teleurstelling; deelde het persbericht nietmede dat het geschrift niet alleen voor de VereenigdeStaten, ,,maar bovenal ook voor ons land zeer actueel"was ?Wij gaven den moed niet op ; zoo groote weldaad mochtniet aan de menschheid onthouden worden, dit licht mochtniet onder de korenmaat blijven staan,Wij wendden ons tot de Oriental University, het be-langrijke Amerikaansche brandpunt van wetenschap, welkevan zichzelf verklaart ,,that more and more the real leadersin all countries acknowledge that Oriental University isdestined to be the greatest university of the earth, doingmore for the enlightenment of all races and for genuineunification of all nations in the spirit of truth and justicethan most other learned institutions", -- waarvoor zijhaar correspondentie-onderwijs ter beschikking stelt. Methet verleenen van den dokterstitel is zij zuinig. Alleen zijkunnen zich daarvoor aanmelden (tegen betaling van$ 55), die in het bezit zijn van den Engelsch-Amerikaan-schen Bachelor of Master of Arts titel of een titel bezittenvan een eerste klas Europeesche Universiteit. In het laatstegeval moet men in de praktijk zijn en blijk hebben gegevenaanspraak op den titel te hebben door onafhankelijk ,,ad-vanced" onderzoek, in een uitvoerig en wetenschappelijkgeschrift neergelegd.Ook de Oriental University, ,,doing more for the enHgh-tenment enz." verijdelde onze hoop. ,,Our copy ofMr. Herwaardens dissertation cannot be sent out."Voor ons, voor Nederland, voor ,,all races" de teleur-stelling.Voor den Heer van Herwaarden de dokterstitel.Honoris causa. H.Het volgend staatje geeft een overzicht der totale af-lossingen. Wij nemen dit staatje op ter correctie van decijfers op p. 274 van den vorigen jaargang, die, overgenomenuit de toenmalige miUioenennota, ten aanzien der jaren1920 en 1921 onjuist blijken, althans anders dan in denota voor 1924 vermeld.1906 / 130.861907 ................................ ,, 364.241908 ,, 2.333-36'^1909 ,, 7.021.09^1910 ,, 20.513.38'*1911 " 36.453.03^1912 ...... 51.317.421913 ? 73.675.71'^1914 " 116.555.731915 ...................... . . ,, 161.581.23?1916 ,, 315.920.22''1917 ,, 274.004.00''1918 ? ? 340.755.291919 ... ,, 418.681.431920 ,, 711.907.381921 ,, I.I 16.016.661922 ,, 1.825.577.55Totaal / 5.372.808.62De inkomsten wegens rente over Woningwetvoorschottenwordt /4.880.0Q0, die over premiebouwvoorschotten/ 700.000 hooger geraamd dan over 1923.Het bedrag aan bijdragen over 1924 uit te betalen wordtgeschat op / 4.000.000.-.Voor uitbetaling van Woningwetvoorschotten, verleendin vorige jaren wordt / 28.600.000 uitgetrokken, voor voor-schotten, bij premiebouw toegekend, verleend in 1922(in 1923 niet meer verleend) / 6.500.000, voor premies, in1922 en 1923 toegekend, / 11.000.000. Dit bedrag is slechtseen gedeelte der toegestane premies.Het volgend staatje geeft een overzicht van de bedragen,welke sedert i Januari 1905 aan voorschotten ingevolgede Woningwet zijn toegestaan en uitbetaald. De cijferszijn uit de nota 1924 overgenomen, welke cijfers wat detoegekende bedragen betreft voor 1921 en betreffetdede uitbetaalde voor 1920 en 1921 afwijken van de in denota van 1923 genoemde.1905.......1906.......19071908.......1909.......1910.......1911.......1912.......19131914.......1915.......1916.......19171918.......1919 ?1920.......1921.......1922.......1923 (tot I/Juli)Toegekend.46.500. -61.800.-1.423.544.541.128.210.-1.318.055.-1.760.821.14''2.915.685.25''6.493.221.618.437.741.5812.053.035.4312.345.715.29'10.911.794.8639.215.498.il'49.525.709.71102.269.662.57^167.722.748.51'217.129.208.2745.027.438.335.047.416.56/Uitbetaald16.500.-26.900.-243.329.34829.269.811.242.900.42'*2.017.683.75'1.841.060.123.900.484.59'5.321.966.417.001.904.7511.167.430.679.890.082.7016.513.181.42'37.028.801.83',, 73.684.609.59,, 113.780.732.15183.125.336.06'92.669.068.07'25.661.178.56Totaal / 684.833.806.79 / 585.962.420.27'BINNENLANDDE BEGROOTING VOOR 1924Onder de buitengewone inkomsten worden geraamd/ 2.620.000 voor aflossing van Woningwet- en / 225.000van premiebouwvoorschotten, benevens /11.754.85 vanLandarbeiderswetvoorschotten.INTREKKING DER TOELATING EENER BOUW-VEREENIGINGDe toelating der Kerkrader Cooperatieve Woningbouw-vereeniging Gliick Auf te Kerkrade is bij K. B. van 8 Aug.1923 No 65 ingetrokken, aangezien deze vereeniging deverplichtingen niet heeft nagekomen, voor haar voortvloei-ende uit het aanvaarden van een Woningwetvoorschot,284 BINNENLANDo. a. door het niet tijdig voldoen der verschuldigde annui-teiten en door de huren eigenmachtig te verlagen.DE PREMIEBOUWHieronder volgt een overzicht van de verschiUendekategorieen van bouwers te wier behoeve in de miandSeptember premie is verleend.Parlicul.tiouw-nliverlieiilGemeentebestufenBouw-veieen.Zellbou-wenden1w. 2w.lOlAAl?/8 Sept. 1923 m M (4) 219 (5) 33? 12 13) 6 943H/15 ,, ,, 125) 123 (5) 263 22 (2) 4 101221/22 ,. ,, (12) 313 12) 136 (5) 311 1 (6) 12 83928/29 ,, ,, (11) 111 [4j 332 (5) 212 19 16) 12 13'6(G8) 2116 (ID) 667 120)1213 60 (17) 34 4110DE HOOGE HURENB. en W. van Haarlem hebben tot den Minister vanArbeid een schrijven gericht, waarin zij uiteenzetten datde huren der Woningwet-woningen veel te hoog zijn inverband met de tegenwoordige inkomens. Achterstand inde huurbetaling, onderhuur is daarvan het gevolg. Nogzijn veel woningen te bouwen; de huren daarvan zullenniet aldus kunnen worden gesteld dat 90 % der exploitatie-kosten worden gedekt. Voor de bestaande woningen wordtverlaging der huren, samengaand met afschrijving van hettekort, bepleit.Ook elders doet zich op vele plaatsen de noodzakelijk-heid van huurverlaging gevoelen, De Nieuwe LimburgerKoerier wijst erop hoe absurd het is dat veel woningenleegstaan; gegadigden daarvoor zijn er wel, maar dezekunnen de verlangde huur niet betalen. Is het niet beterde huren te verlagen en aldus een zelfde inkomste te ont-vangen, terwijl de woningen aan meerderen ten goedekomen?Blijkens het dezer dagen verschenen Verslag van denHoofdinspecteur der Volkshuisvesting hebben verschiUendeinspecteurs reeds in 1922 gew
Reacties