INTERNATIONAAL STEDEBOUW-CONGRESE3TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGSEN STEDEBOUW'ORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD1924 N? 5 5' JAARGANG MErACHTSTE STEDEBOUW-NUMMERPRACTISCHE BEZUINIGINGop de kosten van het bekleeden van muren en plafonds inWINKELS - MAGAZIJNEN - WOONHUIZEN - GARAGESZIEKENHUIZEN - FABRIEKEN - LABORATORIA - ENZ.door toepassing van ons nieuwe bepi eisteringsmateriaal== MURITE =FA. J. MASSEUS \Nm. - ROTTERDAMGED. BOTERSLOOT 119 - TELEFOON 3186VRAAGT ONS BOEKJE OVER MURITEMURITE wordt zoo hard als steenMURITE kan direct bescliilderd wordenMURITE kan direct beliangen wordenMURITE is afwaschbaarMURITE is hygiSnisclier dan tegelbekleedingMURITE geeft een NAADLOOZE oppervlakteMURITE krimpt niet en zet niet uitMURITE is ZEER GOEDKOOPVAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJ > HEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMVAN OMMEREN & Co.PAUWSTRAAT - ARNHEMa^Mi^M TELEFOON 800 M^MM^MSPIEGEL-, VEN8TERGLAS. VERF-WAREN, GESLEPEN GLAS ZOOWELBLANK ALS VERZILVERDSPECIAAL VOOR ^^HMEUB|ELM;AKER8 EN CAROSSERIE-FABRIKANTENCABOTINEHOUTBEDERFWERENDE CREOSOOT-OLIEBEITSEN-VERF INfALLE KLEURENHct beste ter wereld en alleen,i dan ccht en gcgarandccrd, wan-S .^neer emballage gezegeld B. &Co.I levert biUijk de Fa. BUDDING & Co.I CORN. TROOSTSTRAAT 59 H AMSTERDAMS Telefoon 23287 ^^HDe DOn GLAS eo VERFIDELLIJNBAAN 47 TELEFOON 990DORDRECHTLevert U ALLE soorten GLAS voor de BOUW-BEDRIJVEN tegen uiterst concurrente prijzen.SpedaHteit in fijne LAKKEN en VERNISSEN.AUeenverkoop voor DORDRECHT en Omstrekenvan de beroemde VE L U V I N E VE R VEN.- VRAAGT PRIJS -riRMII W[D. M. m MEURS - SCHIEDAMNIEUWE HAVEN 9 ? Werkplaats: BROERSVELD 71 - Tel. 879LOOD- EN ZINKWERKERIJIIANIEG VOOR GAS- EN WATERLEIDING, LEIEN- [H iSIIEK DAKBEDEKIGHOUTHANDEL - S.BLANKERTLINDENGRACHT 258-260 - AMSTERDAM - TELEFOON 44475CONCURREEREND ADRES, OOK VOOR TRIPLEXN.V. Behangers tureAmsterdam, Singel 68Telefoon 35685 en 45234Na 6 uur No. 27630Filiaal: RotterdamSchiekade 182Telefoon 11208Specialiteit in Behanyers-, Stoffeerders- en Meubelmakers-MatenaalRaamgarnituren - Catalogus op aanvrageSCHELPKALKGEBRUIKT SCHELPKALK, KEN PRIMA MATERIAALEEN BIJ UITSTEK NEDIERLANDSCH PRODUCTVereeniging van Nedcrlandsche SchelpkalkfabrikantenAPOTHEKERSDIJK 34 LEIDENBETONWONINGBOUW:: VOLGENS BRONS PATENTEN :Een uitkomst voor de Woning-voorziening. Goedkooper enbeter dan Baksteenbouw - Aesthetisch verzorgdVraagt inlichtingen ook omtrent uitgevoerde Woningcomplexen bij de N. V. BOUWMAATSCHAPPIJ..OCCIDENT" te AIVISTERDAIVI, Joh. Verhulststraat 156a, Telefoon 23506 - 20516 - 26851I a1111HAGESTEIN a/d Lek bij VianenGrijskleurige en grijsgele GevelsteenPrima Straatklinkers uit VeldovensAanvragen: Ir. J. KLYNSTRAVERVIENSTRAAT 76 - DEN HAAGVAN HEEST & ZONENZUIVERAARSSUREflU VOOR INLICHIGEN: MARNIXSTRIlllT 101 -- IIMSTERDIIMWij zuiveren uwe woningen met eenVLOEIBAAR MIDDEL,datzorgvuldigin alle naden gewerkt wordt endoor zijn eigenschappen in murenen houtwerk doortrekt, waardoor nietalleen het INSECT maar ook deNET EN VERNIETIGD worden.SCHITTERENDE [REFERENTIEN!!!ZUID-HOLLANDSC HE WAGENFABRIEK ENgCONSTRUCTIEWERKPLAATSP. KRAAIJEVELDLOOSDUINSCHE WEG 623 - DEN HAAG - TELEF. M. 1489ALLES OP HET GEBiED VAN WAGENBOUW-EN IJZERCONSTRUCTI^NLEVERT AAN VERSCHILLENDE RIJKS- EN GEM. INSTELLINGENtlLIN i CIELECTRO TECHNISCH BUREAU103-LEDEN ! ONZE ADVERTEERDERSZIJIMEEN STEUN VOOR OIMS - LATEN WIJ EEN STEUN VOOR HEN ZIJNGROENEWEGEN & DOEVEN, - v. d. WERFFSTRAAT 46 - LEIDENWerkplaats: LOMBARDSTEEG 7-9-11-13Specialiteit in : Gepolijst Kunstgraniet, Terrazzovloeren, Aanrechtbladen, Gootsteenen, Cement- en Betonwerken enz.P. J. VAN SCHAIK """I':w *-> ^w^^ NASSAUKKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMN.V. TOT UITVOERINGVAN SCHILDERWERKENv.h. Firma Wed. M. POSDirecteur: R. GRAATSMATELEFOOIM 24919Linnaeusstraat 83 - AMSTERDAM?a?&&QN. V. [eidsche !!clielpl(iliraiiilerij ,,IlilOHandel in BouwmaterialenIt QS E3s Kantoor en Fabriek eaI Heerenweg 25 - Leiden - Telefoon 1861 |^ 's Avonds na 6 uur: Voorschoten, telefoon 21 |ELECTR.TIMMERFABIEK ,,GORZEN"piRMA LOKKERSPECIAAL INGERICHT VOORTimiVIERWERK EN TRAPPENLOONZAGERIJ -- SCHAVERIJGROENELAAN 16 -- SCHIEDAMA. C. VAN DEN HOEKBouwmaterialenBUSSUM TELEF. No. 3IllIN. V. ?De: DRIEBERGSCHEWEG 6 - TELEFOON 503 ;i METSELSTEENEN VOOR ALLE BOUWWERKEN!!! j met bijlevering van zachte steencn voor binncnmurcn en fundecringen tegen vermmderden prijs. ' STRAATKLINKERS - TROTTOIRKLINKERS - VLOERKLINKERS - Beschikbaar voor directe levering groote partijen voor straten bij woningbouw, -- -- waarop gccn zwaar verkeer is te vcrwachten tegen zecr lagen prijs -- -- IBIHBIASMAN & SABELSON - Bouwkundigen en AannemersKANTOOR : HOOGEWEG 48 EN 50 - TEL. 52752ELECTRISCHETIiVIIVIERFABRIEK J. L. ASMAN - MAKELAARVISSCHERSPAD 4 LINNAEUSKADE 17 - AMSTERDAIVl- TEL. 53689H. J. IN T HOL - Huis- en Decoratiesch i IderSPECIAAL IN SPATWERKBIJZONDER VOOR GROOTE LOKALEN -- TELEFOON 27553 -- AMSTERDAIVl, VAN OSTADESTRAAT 300C. REITH Jr.Amsterdam - Marnixstraat 76Telef.45797Aannemer vanLood-, Zink- en RioleeringwerkenPH. TH. F. DE RUYTER SCHILDER . DECORATEURHOOFDWEG 33 - TELEFOON 26786 - AMSTERDAML JURGENS LOOP- EN ZINKWERKERHOOFDSTRAAT 185-189/1 en 2 - SCHIEDAMAANLEG VOOR GAS-, WATER- EN STOOMLEIDINGENSPECIAAL ADRES VOOR MASTiEK DAKBEDEKKINGF. D. GOTTMERHUIS- EN DECORATIESCHILDERVAN OSTADESTRAAT 348ii - AMSTERDAMIVT R O T T OI R "'^r^'^'T^L^^ RONDEXOVALEMLSJim ?^^^I??" RIOLENTELEFOON 205BETON PALEN -EIGEN SPOORAANSLUITING- TUINMURENPRODUCTIE 1000 M^ TEGELS PER DAGPNEUMATISCHE STAMPINRICHTING -- P ERSO NEEL 100 ARBEI D ERSGEMAAKTVANGEKLOOFDHOUTARISTOS DEUR NTREKKENENKRIMPENNIETIS DEBINNENDEUR voor den HandelCONCURREEREND van f 5.50 tot f 6.50Timmerfabriek ,,De Drie Gebroeders" - SCHMIDT & Co.BUSSUMFABRIEK:ROEMER VISSCHERLAAN 10KANTOOR:LAMMERT MAJOORLAAN 40 - TEL. 492LOON-ZAGERIJ en -SCHAVERIJ - I. SPETTERRuyschstraat 83-83^ - AMSTERDAM - Telefoon 52885, na vijf uur 24017OP DIT GEBIED OUDSTE FIRMA TE DEZER STEDEVACANTBETONBOUWONDERNEMINGJ. VAN BAARSEN & H. L. STRUBEKROMME WAAL 29 TELEF. 41377 AMSTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 5^ JAARGANG N?- 5 15 MEI 1924TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOEN STEDEBOUWiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADACHTSTE STEDEBOUW-NUMMERREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAAD :MR. G. VAN DEN BERGH EN J. BOMMERADRES DER REDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESV. MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DELEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN fy.SO)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWOisriNGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS ?1,50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - De prae-advie2:en voor het Internationaal Stedebouwcongres door H. - DeTuinsteden door H. - Binnenland - Buitenland - Overzicht van Tijdschriften - Ingekomen boeken, ge-schriften, en^. - Wetten, Kon. Besluiten, enz.NATIONALE WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - Stichting ,,Bouwfonds Handwerkersvrien-denkring" te Amsterdam door S. Hartog.OFFICIEELE MEDEDEELINGENZ. K. H. de Prins der Nederlanden heeft hetBeschermheerschap van het Internationaal Stede-bouwcongres aanvaard.Waarschijnlijk zal de uitnoodiging tot deelnameaan het Internationaal Stedebouwcongres kortvoor of na het verschijnen van dit nummer ver-zonden worden. Wij herinneren eraan dat dekosten van het lidmaatschap van het congres/ 12.- bedragen, en voor leden van het Instituut/6.-.In afwijking van het medegedeelde in het vorignummer kunnen wij thans vermelden dat hetCongresbestuur als volgt is samengesteld : H. P. J.Bloemers, de Steeg (Geld.), Voorzitter, Dr. J. P.Fockema Andreae, Utrecht, Dr. H. P. Berlage,'s Gravenhage, A. W. Bos, Amsterdam, Jhr. M. J. Ide Jonge van Ellemeet, Rotterdam, Ir. A. Keppler,Amsterdam, Mr. J. Kruseman, Amsterdam, Ir.Th. K. van Lohuizen, Rotterdam, Ir. M, J.Granpre Moliere, Rotterdam, Ir. A. Plate,Rotterdam, H. S. de Roode, Rotterdam, Ir. L. S. P.Scheffer, Utrecht, Ir. P. Bakker Schut, 's Graven-hage, Dr. Ir. D. F. Slothouwer, Amsterdam,Ir. H. E. Suyver, 's Gravenhage, Ir. J. M. A.Zoetmulder, Heerlen, Mr. D. Hudig, Amsterdam,le Secretaris, Mr. E. N. W. Maas, Amsterdam,2e Secretaris.DE PRAE-ADVIEZEN VOOR HETINTERNATIONAAL STEDEBOUW-CONGRESTen einde de belangstelling te verhoogen in het naderendInternationaal Stedebouwcongres heeft de redactie gemeendgoed te doen een tweetal nummers van ons tijdschrift tewijden aan de prae-adviezen, welke voor dit congres zijningekomen. Uit den aard der zaak kan daarvan slechtseen zeer kort overzicht worden gegeven ; immers de zestienprae-adviezen beslaan tezamen een goede 200 bladzijden ^).Het is niet de bedoeling dat dit overzicht het kennisnemenvan de prae-adviezen overbodig zou maken. Integendeel, depublicatie beoogt een aansporing te zijn cm zich als lidvan het congres te doen inschrijven.^)Tot goed verstand van het overzicht zij in herinneringgebracht dat op het congres twee onderwerpen aan de ordezijn gesteld, welke voor Nederland juist thans van groot1) Het prae-advies van den Heer Adams is juistontvangen. Uit de Romaansche landen staan bij het op-maken van dit overzicht twee prae-adviezen uit, die van deHeeren Jaussely en Verwilghen. Er is geen reden om aante nemen dat deze alsnog zullen binnenkomen.2) De prae-adviezen worden eind Mei of begin Juniverzonden.102 AETIKELENbelang moeten worden geacht, het Gewestelijk Plan, enPjrken en Ontspanning. Over de actualiteit van het laatsteonderwerp behoeft niets te worden gezegd; eenerzijds detoenemende behoefte om in de vrije natuur geestelijk enlichamelijk evenwficht te versterken, andererzijds de steedsverder om zich grijpende verwoesting van natuurschoonzijn allerwege bekend. Hoezeer het gewestelijk plan, voorNederland lets geheel nieuws, binnenkort zal blijkenjuist voor ons dicht bevolkt land overwegende beteekeniste verkrijgen, zal den lezers duidelijk worden uit hetprae-advies van Ir. P. Bakker Schut, waarvan in het vol-gend nummer een overzicht verschijnt.Het gewestelijk plan is in al zijn onderdeelen behandeld.Daarbij is niet de weg gevolgd, welke veelal op Internationalecongressen wordt ingeslagen, t.w. dat uit vele landenrapporten en beschouwingen over een bepaald punt wordeningeleverd. Het leek van belang het geheele gewestelijkplan in nagenoeg al zijn onderdeelen te doen beschouwen,terwijl andererzijds de practijk ervan nog niet zoo algemeenis dat rapporten uit verschillende landen groote beteekeniszouden hebben gehad. Daarora is aan gezaghebbendepersonen uit buiten- en binnenland verzocht over eenbepaald onderdeel een beschouwing te leveren. Het geheelvormt, als men het zoo zou willen noemen, een beknoptehandleiding voor het gewestelijk plan.Daaraan zijn toegevoegd een tweetal uitvoeriger be-schrijvingen van bizonder belangrijke gewestelijke plannen,dat van New York en van het Roergebied. Voor Nederlandheeft de Heer Bakker Schut op de te maken gevolgtrekkingengewezen.Voor Parken en Ontspanning is de meer gebruikelijkeweg gekozen, behandeling van het zelfde onderwerp doorverschillenden. Echter ook hier op beperkte schaal; aaneen drietal personen is verzocht een prae-advies te schrijven.Aan de behandeling van het gewestelijk plan gaan alsinleiding een tweetal prae-adviezen vooraf, dat van Ir.M. J. Granpre Moliere over de Moderne Stad, en datvan Dr. R. Unwin over de behoefte aan gewestelijkeplannen.De Heer Moliere heeft zijn prae-advies op hethooge plan der algemeen-cultureele beschouwinggesteld ; de moderne stad, den modernen stede-bouw ziet hij als onderdeel van een veel algemeenerbeweging in onze tegenwoordige maatschappij. Inwelke richting de stedebouw zal gaan, wordtbeslist door die algemeene beweging.Hij wijst erop hoe de stad is de kroon vanhet cultureele leven, van een orde, de opperstevorm van een duurzame eenheid.Het woord ,,modern" echter gebruiken wijjuist om een geestestoestand aan te geven, welkedeze eenheid, dit blijvende mist. Modern zijn detijden van overgang, waarin de -- altijd aan-wezige -- vernieuwing van leven op den voor-grond treedt, hetzij omdat een oude orde ineen-stort en zich een nieuwe vormt, hetzij omdat deverandering opzichzelf doel wordt van het leven.In zulk een periode leven wij thans.De houding, welke men daarin aanneemt, wordtbeslist door de levensbeschouwing: of men gelooftaan de ,,werkelijkheid", waarvan alle waardenthans in beweging zijn, dan wel aan de achter dewerkelijkheid gelegen ,,waarheid".,,Het is voor den blik op de moderne stadbeslissend of men het leven religieus of mate-rialistisch ziet. Het materialisme gelooft in dekrachten van stof en geest en zoekt deze tot hoogstenwasdom te brengen; de religie gelooft aan de ziel,aan de gemeenschap met God en zoekt het levenvan geest en stof met een zelfde waarheid tevervullen".,,Het is voor het stads-vraagstuk beslissend, ofmen het leven ideeel of economisch beziet; ofmen gelooft aan de vermeerdering of aan de orde".Er bestaat een tegenstelling tusschen idealismeen economie, zij het ook dat niemand volstrektideeel, niemand volstrekt economisch denkt. Tochis er een absolute tegenstelling.,,Ondoelmatig werkt de econoom; hij kent,,alleen de werkingen, maar niet het doel, hij kent,,de betrekkingen, maar niet het leven; hij brengt,,afzonderlijke waarden tot onmatigen bloei; hij,,doet deze met andere botsen of in zich zelf,,stranden ; hij kan ze niet richten naar de orde.,,Hij kent de orde niet, daarom droomt hij zich,,er een; hij droomt van een wereld van techniek,,,yan een staatkundig wereld-evenwicht, van ge-,,lijkheid der menschen; hij is romanticus of,,utopist.,,Idealist is hij, die openstaat voor de ideeen,,,voor de waarheid; hij gelooft aan datgene,,,wat alle levenswaarden vereenigt, wat alle tijden,,yerbindt; daarom is hij degene, die de hechtheid,,in het leven brengt; hij is de drager van de,,welvaart, van de cultuur, van het geluk. Hij,,brengt de vernieuwing in het leven, omdat hij,,de eeuwige waarden kent.,,De stad is de zetel van het ideahsme, omdat,,het de zetel is van de orde. In onzen tijd heeft,,de economie heerschappij verkregen over de,,brandpunten van samenleving; daarom kennen,,wij geen steden."Ons tijdsbestek is overwegend economisch.,,Economisch is het onderwijs...., economisch,,is de opvoeding, die de aangeboren aard tot,,hoogsten wasdom zoekt te brengen ; economisch,,voelt de kunstenaar, die zijn emotioneele kracht,,ten bodem ontgint, economisch denkt zijn kunst-,,broeder, die naar mechaniseering van ontwerpen,,Zoekt; economisch arbeidt de virtuoos ; econo-,,niisch is de hygienist, die de krachten van het,,lichaam tot doel maakt; econoom is de ont-,,houder, de intellectueel, de politicus. De economie,,is geen zorg meer, het is meer dan een zorg ;,,geen wetenschap, het is meer dan dat; het is,,een overtuiging en meer dan dat; het is tot,,levens-beschouwing geworden."Eeti wereld zonder idealisme echter is eenongerijmdheid ; ,,de waarheid vormt de hechtheid,,,de eenheid, het doel, als deze ontviel, zou de,,wereld ineenstorten. De werkelijkheid is het beeld,,der waarheid en kan er om zich zelf niet zijn.,,Alle doel is gelegen in de waarheid ; als de,,waarheid verbleekt, verduistert het doel; alle,,waarden worden tot doel in zich zelf. De stad,ARTIKELEN 105,,die de kroon der orde is, wordt het brandpunt,,der wanorde.,,Alle vrijheid is gelegen in overeenstemming,,met de waarheid, bonder deze voelt de mensch,,zich. onvrij en roept om recht en verlossing."Deze ongerijmde moderne wereld, welke dewaarheid mist, vertoont duidelijk zekere trekken,waarin dit tekort zich uit. Zij kent niet de vrijheid ;,,vrijheid is de overeenstemming in de wereld-orde;,,een andere vrijheid is er niet; elke andere vrijheid,,is ongebondenheid ; elke ongebondenheid voert,,tot nieuwe banden; ongebondenheid gebiedt,,tucht. Elke verlossing van banden geeft een,,oogenblik van vrij-gevoel; maar het ondermijnt,,tevens de orde, die het element der vrijheid,,is. Haar volgen strijd en tucht op denvoet".********************************************,,A1 wat vrij is, springt uit den band ; maar al,,wat onder ligt, wordt genormaliseerd; genor-,,maliseerd is in onze dagen het denken, het willen,,,het werken, het wonen ; het is een strijd van,,ongebondenheid en tucht. De steden zijn het,,hart der ontbindende krachten : van geld, in-,,spanning en ontspanning, van bedrijf en genot.,,Men heeft aan de vrijheid geloofd, omdat men,,niet anders kon ; wie aan de werkelijkheid gelooft,,,heeft geen oordeel; al wat geschiedt is voor hem,,waar; al wat geschiedt is hem onaantastbaar;,,hij moet het leven vrijgeven tot ongebondenheid.,,Het stadsvraagstuk is een waarheids-vraag-stuk".Ook cultuur ontbreekt in dezen modernen tijd.,,Natuur is onbewuste orde, cultuur is bewuste,,orde ; cultuur en natuur zijn van dezelfde orde ;,,cultuur is de vorm, waardoor een samenleving,,natuurlijk leeft; cultuur is de waarheid van het,,bewuste leven; wanneer het bewuste leven,,waarheid ontbeert, wordt het doel in zich ; zoo,,wordt het bewuste leven vijand der natuur en,,de natuur vijand der beschaving". ?**????? + * + ,,Voor vereeniging van natuur en leven wordt,,met ernst gestreden, dus ook voor vereeniging,,van stad en land ; maar er is nog te weinig waar-,,heid in dezen strijd, daarom steekt de stedebouw,,nog te diep in het mechano-naturalisme."De moderne niet-klassieke tijd kent ook niethet evenwicht tusschen orde en vernieuwing.,,Hoe meer het leven aan onvergankelijke waar-,,heid openbaart, hoe duurzamer de orde; hoe,,krachtiger ook de vernieuwing. Wanneer de,,waarheid gaat ebben, dan wordt de orde tot,,tucht, de organisatie tot mechaniseering, de stijl,,tot formalisme. Dan dooft de vernieuwing;,,alle toekomst wordt verleden. Men roept om het,,nieuwe ; men zal de orde sloopen, die het element,,der vernieuwing is; men zal grijpen naar haar,,schijnbeeld, de beweging, die aan de vernieuwing,,voorbij ijlt; dan wordt het modernisme tot deugd,,,de verandering tot doel".Wanneer, zooals in den modernen tijd, deeconomie overheerscht, wordt de werkelijke wel-vaart uit het oog verloren. ,,Het leven zonder,,waarheid is een leven zonder doel; de econo-,,mische levensbeschouwing is een negatieve levens-,,beschouwing; economie is niet synoniem met,,welvaart; evenmin als kunst synoniem is met,,schoonheid ; welvaart onderstelt evenwicht van,,levenswaarden ; evenals de schoonheid. De econo-,,mie dreigt de afzonderlijke organen tot hoogste,,ontplooiing te brengen, zij voert deze aan haar,,doeleinden voorbij ; kracht, beweging, verwis-,,seling, vermeerdering, ziedaar de doeleinden van,,het economisch denken".Vermeerdering op zichzelf is geen welvaart; zeschept strijd, verwarring en uitputting. Er wordenmeer behoeften geschapen dan bevredigd; detoewijding van den arbeider aan het bedrijf gaatteloor. De steden zijn te groot, te ordeloos, testroef geworden om als bedrijf gunstige uit-komst te leveren.In dezen tijd is de techniek oppermachtiggeworden. ,,Daarom is ze de vijand van den arbeid,,,maakt ze den arbeid tot blinde slavernij ; de vijand,,van het nut^ maakt ze het leven tot buit barer,,doeleinden van hoeveelheid en record.,,De economie heeft bronnen der welvaart ge-,,opend evenals de techniek middelen tot gerief,,en schoonheid; maar ze ijlt eraan voorbij,,,omdat ze haar eigen meester is. De techniek,,heeft wellicht haar beste gebruiks-voorwerpen,,,haar schitterendste stadkern-architectuur nog niet,,gegeven; ze is aan haar doeleinden voorbij,,gejaagd en niet harmonisch in het leven gevoegd.,,Maar op de techniek valt geen ideaal meer te,,bouwen, en het geloof, dat uit haar werkmethoden,,een stadsvorm, een stijl, een menschenras zal,,worden gewekt, is een schadelijke waan".Van dit moderne leven is de moderne stad hetbrandpunt; zij is het terrein van die levenswaarden,die men de moderne noemt. ,,De stad is het brand-,,punt van cultuur; daarom is de stad van dit,,overgangs-tijdperk het brandpunt van verwarring,,,de stroomversnelling van het leven richt hier de,,grootste schade aan, laat hier het meeste bezinksel,,na. Het economische denken heeft gevoerd tot,,de keerzijde van de waarheid, het vrije bedrijf,,heeft de stad gemaakt tot de keerzijde van de,,orde. De moderne stad is het vrije bedrijf; het,,hart van spanning en ontspanning; het hart,,van profijt en genot. Het is de magneet, die,,alle krachten van profijt en genot aantrekt; het,,trekt alle waarden van de wereld, los van samen-,,hang, onweerstaanbaar tot zich; het doet de,,wereld-stad groeien in een onmatig tempo en,,onevenredig aan de krachten van eenige idee.,,Er kunnen geen bewijsvoeringen over overbe-,,volking enz. ter verklaring dienen. De moderneio4 ARTIKELEN,,stad is de vrije stad, die alle vrije krachten tot,,zich trekt.,,In de moderne stad wonen de menschen als,,nomaden ; ze worden gedreven van woning tot,,woning; en alle zijn gelijkvormig en geen biedt,,er natuur. Het bedrijf regeert; de huisvesting,,is bedrijf geworden; het wonen wordt gemeten,,naar het bedrijf; de moderne stad is geen woon-,,plaats, geen levens-plaats; de stad is de buit,,van het bedrijf, de buit van het economisch,,denken."Na deze karakteristiek te hebben gegeven vanhet moderne leven, zooals dit zich in de modernestad kristalliseert, vraagt de steller van het prae-advies zich af, wat dit voor de toekomst beteekent.Wij weten het niet, maar mogen aannemen datzich onder dezen stroom van het moderne ordenen-de kracht heeft bew^aard en nieuwe zich heeftgevormd. Op stedebouw-gebied is veel aan in-zicht en vermogen gewonnen. Wei is veel idealismebedrogen en veel goede wil verdwaald ; iets goedsechter wordt zelden rechtstreeks en op eenmaalverkregen. ,,De economische levens-beschouwing,,kent geen stedebouw; van stedebouw is in den,,tijd van grootsten stadsgroei geen sprake geweest.,,Het bedrijf heeft leidipg genomen; dit kon niet,,anders; daarin moeten wij berusten."Nu wij inzien dat stedebouw niet economischkan worden gevoerd, moeten wij alleen vragenwat de waarheid zegt dat komen moet. ,,Waar-,,schijnlijk zal het zwaartepunt van onzen arbeid,,voorloopig niet in de stad liggen. Wei erkennen,,we, dat deze het hoogste kan en moet zijn, wat,,de mensch op stoffelijk gebied kan schenken en,,bezitten, maar daarvoor schijnt de tijd nog niet,,gekomen.,,De aandacht van den stedebouwer richt zich,,voornamelijk op het openspreiden van de stad,,,op de hereeniging van stad en land, op het stede-,,lijk gewest. Hij zoekt het chaotisch terugvloeien,,van de bevolking uit de steden te richten naar de,,orde. Hij voert de stad in het land en het land,,tot in de stad. Algemeene regels te geven, heeft,,geen nut; elke stad is een eigen schepping;,,leuzen miskennen de waarheid ; wij zuUen ons,,niet werpen op plannen voor ideaal-steden;,,hierin wordt de stad miskend zoowel als het,,ideaal; de bestaande steden vragen reeds aan-,,dacht genoeg".Het prae-advies van Dr. Unwin sluit zich bijdat van Moliere aan. Terwijl de laatste het lichtlaat vallen op de diepste beginselen, wijdtUnwin zijn beschouwing der moderne stad aande meer concrete verschijnselen. Ook hij blijktvol kritiek. Hij toont aan concrete voorbeeldenin hoever de moderne stad tekort schiet, in welkopzicht een nieuwe koers moet worden gevolgd.Ook hij heeft voor alles, hoezeer hij het tekortvan de groote stad in economisch opzicht aan dekaak stelt, een open oog voor de geestelijke waarden,welke in haar verloren gaan.Op de conferentie te Gothenburg, het vorigjaar, zoo begint Unwin, is reeds gebleken hoe debeweging voor tuinsteden, welke het uitgangspuntis geweest voor de internationale organisatie, issamengesmolten met de geheele beweging vooreen betere stadsontwikkeling. Beide kunnen nietmeer worden gescheiden, zij vormen de tweeonderdeelen van de algemeene beweging, welkebeoogt een betere distributie van stedelijke zoowelals landelijke bevolking, met den blik in de toe-komst, beoogt bewuste, wel overwogen leiding vande ontwikkeling van alle plaatsen en streken,waar een bevolking tot ontwikkeling zal komen ofplaats zal behoeven voor haar bedrijf, voor de ont-wikkeling van haar geestelijk leven en voor haarontspanning.Zulk een gezonde, wel overwogen ontwikkelingkan niet worden overzien en geleid binnen detoevallige grenzen van een enkele gemeente ; hetgeheele gewest rond de stad, een groep van steden,een gewest, dat om welke reden ook een eenheidvormt, moet als geheel worden bezien.De stad is steeds de kroon geweest van elkebeschaving ; haar omvang nam toe in overeenstem-ming met de eischen van die beschaving. In denmodernen tijd is deze aanwas buitengewoon ge-weest. In 1820 leefde 4.9 % der bevolking van deVereenigde Staten in plaatsen met meer dan8000 inwoners, bij de volkstelling in 1920 wasdit het geval met 43.8 %. In Engeland waren aanhet begin der laatste halve eeuw de helft der be-woners gevestigd in landelijke gemeenten ; thansleven drie van elke vier Engelschen in steden.Dit geweldige agglomeratie-proces heeft plaatsgehad op goed geluk en stukje bij beetje. Eeningewikkeld stelsel van allerlei voorzieningen,water, verlichting, rioleering, niet in de laatsteplaats verkeersmiddelen, is daartoe in het levenmoeten worden geroepen, en breidt zich voort-durend, steeds ingewikkelder wordend, uit. Hetleven in de groote stad wordt steeds duurder,de distributie der levensbenoodigdheden wordtzoo kostbaar dat het gevaar dreigt dat aan de eenezijde de verbruiker, aan de andere de producentvan voedingsmiddelen wordt gerui'neerd. De tech-nische organisatie is op zichzelf bewonderens-waardig, maar onze beschaving is er op droevigewijze in tekortgeschoten de geweldige massa'stot werkelijke gemeenschappen te doen worden ensteden te scheppen, welke als woonplaats in welkopzicht ook voldoen.Wel openen de groote steden mogelijkhedenvoor enkelingen, welke elders niet openstaan.Maar het zijn slechts de zeer enkelen, die daarvangebruik kunnen maken ; de groote massa wordtmeer en meer samengedrongen en verliest demogelijkheid tot ontwikkeling juist van die eigen-schappen, welke noodig zijn voor een gezondeARTIKELEN105ontwikkeling van het leven der gemeenschap.Zoolang de concentratie der samenleving bevorder-lijk is aan het leven der gemeenschap als ge-heel, en omgekeerd deze gemeenschap aan haarleden beter levensvoorwaarden (in den meest uit-gebreiden zin van het woord) kan verschaffen,is er tegen den aanwas der stad geen bedenking.Wordt deze grens overschreden, dan moet vervalen ten slotte vernietiging volgen. In de organisatievan het leger zien we hoe er voor ieder individu,dat deel daarvan uitmaakt, wordt gezorgd, ten eindehem als onderdeel van het groote geheel zijn functieop de beste wijze te doen vervullen. Een dergelijkeZotg is in de zoo geheel andere organisatie dergroote stad afwezig.Voor gemeenschapsleven, voor contact met denatuur, moet in elke gemeenschap worden gezorgd.In een massale opeenhooping van menschen zaldaarvoor minder gelegenheid zijn dan in kleineregroepen. Daarom reeds behoort een gewest teworden bezien, met het oog op de mogelijkheiddat kleinere, maar gezonder kernen zich vormen.Ook aan de ontwikkeling van het bedrijfsleven kandit bevorderhjk zijn. Waar de groote gemeenschap,welke de stad wil zijn, blijft bestaan en zelfsgroeit, is het een vereischte voor de gezondheidvan haar leven, dat zij is opgebouwd op het levenvan kleinere onderdeelen, welke zelve organismenvormen. De aanzetting van nieuwe ringen rondde stad is daartoe in geenen deele in staat. Alscellen moeten zich nieuwe gemeenschappen aan-voegen, in den vorm van bedrijfs- of woonvoor-steden, van satellietsteden of van tuinsteden.Deze behooren eenheden te vormen met een eigenleven, de gelegenheid biedend voor opvoeding enontwikkeling, ontspanning en geestelijk leven.Open ruimte, vrije natuur is daarbij een element,even onmisbaar als woningen en straten.Op ontwikkeling van plaatselijk leven in kleineregemeenschappen is bovenal aan te sturen. In denmodernen tijd zijn we trotsch geworden op deontzaglijke verkeersmogelijkheden, welke zijn ge-opend. We hebben daarbij uit het oog verlorendat noodelooze verplaatsing geen zegen, maareen vloek is, welke verlies van tijd, van werk-kracht, van kapitaal en bovenal van mensch-waardig leven en van menschelijke levenskrachtverslindt. Voor een belangrijk deel is het omvang-rijk verkeer alleen uitvloeisel van het feit dat men-schen en zaken op een verkeerde plaats zijn aan-gewezen. Niet hierin tracht men verbetering tebrengen, maar een steeds verder opgedrevenverkeer moet de gevolgen van de fout herstellen.Dit vermeerderde verkeer heeft echter alleen totgevolg dat een steeds grooter aantal personen zichvan de eene slecht gekozen plaats naar de andere be-weegt. In Londen werkt 60% der arbeidendebevol-king in een ander district dan waarin het woont. Endit niet alleen als gevolg van de scheiding vanwoon- en bedrijfswijken. Er zijn districten, waarindagelijks evenveel menschen komen werken alser uittrekken om elders te werken.Hoe de noodige decentralisatie over het gewestmoet plaats hebben, kan niet volgens een algemeeneformule worden beslist. Plaatselijke omstandig-heden moeten daarop van grooten invloed zijn.Waar de grond zeer kostbaar is, zal intensievebebouwing van het centrum moeten worden toe-gelaten, maar moet andererzijds meer dan eldersworden gestreefd naar beperking van den omvangvan het centrum, zoodat vandaar uit vrije natuurgemakkelijk is te bereiken. Verschillende dicht-bebouwde kernen met daartusschen gelegen openland, onderling verbonden door snelle verkeers-middelen, langs welker wegen bebouwing kanplaats vinden, is daar wellicht de oplossing. Waarweinig natuurschoon in de buurt aanwezig is,moet ertegen worden gewaakt dat dit geheel enal voor woningbouw in beslag wordt genomen.Om dit te voorkomen is een gewestelijk planvolstrekt noodig. Anders gaan zulke ontspannings-terreinen onherroepelijk verloren voor de bestebestemming, welke men eraan wenscht te geven.De in de toekomst nog voor bebouwing metwoningen bestemde terreinen moeten worden aan-gewezen en hun grenzen beperkt. Aan het ver-strekken van woongelegenheid aan eenige honderdenof duizenden meer mag de natuur, welke voor zoo-velen een onmisbaar element in een gezond levenis, niet worden opgeofferd.Unwin wijdt vervolgens eenige beschouwingenaan de verhouding van de centrale stad tot dekleinere kernen. Er zijn publieke diensten, welkehet best voor het geheele gewest worden bezorgd.Daarvoor zal een centraal lichaam noodig zijn.Ten einde gecentraliseerde bureaukratie te voor-komen, behoort echter aan de afzonderlijke ge-meenten zooveel mogelijk te worden overgelaten.Terwijl wij meer en meer gaan beschikkenover goede verkeersmiddelen, zien wij tezelfder-tijd meer en meer de mogelijkheid in om hetnoodzakelijke verkeer in omvang te beperken.Aan de draadlooze telefoon en telegraaf zal onge-twijfeld binnenkort de draadlooze televisie wordentoegevoegd. Vermijding van noodeloos verkeerdoor vorming van centra, zooveel mogelijk in zich-zelf een gesloten levenseenheid vormend, ver-gemakkelijking van het tusschen deze centraoverblijvend noodzakelijk verkeer, moet de op-lossing zijn.Het is niet te verwonderen, dat men er nog vanovertuigd moet worden dat beperking van debevolking der centra wenschelijk en uitvoerbaaris, en dat men, voor het zoo ver is gekomen,andere middelen tracht toe te passen om aan degebleken moeilijkheden te ontkomen, te wetenintensiever verkeer en toenemende dichtheid vanbebouwing, en wel in de hoogte. -- Aan dit laatsteis een opzichzelf zeer lezenswaardige met dia-grammen verduidelijkte beschouwing gewijd, welkeio6 ARTIKELENechter minder met het gewestelijk plan heeft temaken, en on?en lezer uit het tijdschrift nietonbekend is.Met het prae-advies over het verzamelen enordenen der gegevens van Prof. Abercrombiekomen we tot het eigenHjke gewestelijke plan.Het is duidelijk dat zulk een plan alleen dandoeltreffend kan worden opgesteld, wanneer hetis gebazeerd op een breed opgezette voorafgaandestudie van tal van omstandigheden. Het plan wilimmers breken met den groei op goed geluk,welke van de achter ons liggende periode dekarakteristiek en de vloek is geweest. De ,,wel-overwogenheid" moet zich ba^eeren op het rekeninghouden met tal van omstandigheden en eischen.Abercrombie begint erop te wijzen dat veelalde meening wordt uitgesproken dat het verzamelenvan gegevens daaromtrent overbodig wordt geacht,omdat zij, die een plan hebben te ontwerpen, diegegevens in hun hoofd zouden hebben. Hij bestrijdtde juistheid van de?e opvatting in het algemeen.Veelal zijn ten aan^ien van belangrijke aangelegen-heden bij niemand voldoende kennis en inzichtaanwezig. Maar hoe men ook hierover in hetalgemeen moge oordeelen, nimmer zal kunnenworden beweerd dat ten aanzien van een geheelgewest, zich uitstrekkend over verschillende ge-meenten met yaak sterk uiteenloopend karakter,zulk een kennis bij een persoon aanwezig is ofkan zijn.De verzameling der gegevens geeft vaak voorhet eerst aanleiding dat aan allerhande zaken in ge-westelijk verband, afgescheiden van de plaatselijkeomstandigheden, de aandacht wordt besteed. Ditgeldt b.v. ten aanzien van den aanwas der bevol-king. Het meest in deze richting is verricht tenaanzien van het verkeer. Reeds spoedig heeft mengeyoeld dat dit geen plaatselijke aangelegenheid is.Rijk en provincie hebben zich het wegennetaangelegen laten liggen.Abercrombie vertelt vervolgens hoe in Engelandhet verzamelen van gegevens voor een geheelgewest op tweeerlei wijze geschiedt, als onmiddel-lijke voorbereiding voor een gewestelijk plan,maar ook onafhankelijk daarvan. Gedurendeden oorlog is de zaak met steun van de Regeeringter hand genomen door architekten, die zich nietin den militairen dienstvan het Rijk konden stellen.Tien surveys zijn ondernomen. Abercrombie somtZe op en geeft een korte karakteristiek van elk.De organisatie van het werk is verschillendgeweest. Veelal is aan een buiten den gemeente-dienst staand deskundige de opdracht gegeven,de medewerking der plaatselijke diensten werd hemverzekerd. Hij verrichtte dan het werk naast anderewerkzaamheden, met welke hij zich bezig hield.Te Sheffield is een plaatselijke dienst in hetleven geroepen, aan welke alle andere dienstenhun medewerking hebben te verleenen, waarbijniettemin een buiten de diensten staand des-kundige de hoofdleiding behoudt. Dit stelsel isdaarna ook elders in praktijk gebracht, met dezewijziging dat de deskundige, gewoonlijk een jongerekracht, gedurende zijn werk geen ander werkzou verrichten.Publicatie van de resultaten heeft in alle gevallenplaats gehad. Alleen de verzameling der gegevensvoor Zuid-Wales, van Regeeringswege onder-nomen, maakt daarop een ongunstige uitzondering.Publicatie heeft groote beteekenis, niet in de laatsteplaats uit een oogpunt van propaganda.Een opsomming van de verschillende soortengegevens, naar welke een onderzoek behoort teworden ingesteld, volgt. Deze zijn :A. De physieke gesteldheid der streek. Geolo-gische formatie, bodemgesteldheid, hoogteligging,windrichting, neerslag, waterwegen, moerassen,plantengroei, zoowel de natuurlijke als de cultuur-gewassen.Bij het verzamelen van deze gegevens komtvaak reeds onmiddellijk aan den dag welke strekenvoor bewoning ongeschikt zijn.B. Historische ontwikkehng.De studie daarvan kan zeer verschillend, meerof minder uitgebreid, eventueel geheel onafhanke-lijk van het verzamelen der overige gegevens,worden opgezet.C. De economische omstandigheden.Handel, Industrie, zaken behooren tot de be-langrijkste factoren bij de ontwikkeling van hetbetrokken gebied. Gewoonlijk blijkt dat hierom-trent veel minder gegevens aanwezig zijn dan mengeneigd zou zijn te verwachten. De industrieenzullen in groepen moeten worden gescheiden, waar-bij in de eerste plaats tusschen de zware en lichteIndustrie moet worden onderscheiden. Men hoedeer zich voor genoegen te nemen met de kennis vande oppervlakte, die door de verschillende onderne-mingen in beslag wordt genomen ; kennis van hetaantal arbeiders is even belangrijk. -- Van hetgrootste belang is een onderzoek naar de tendenstot centralisatie of decentralisatie der verschil-lende bedrijven. Deze hangt samen met denaardvan het bedrijf, maar is niet constant. De katoen-nijverheid b.v. had tot kort geleden behoefte aanligging aan het water, niet voor vervoer, maarvoor het bedrijf; dit is thans anders.D. Bevolking en volkshuisvesting. Dichtheidvan bevolking moet worden vastgesteld in verbandmet beschikbare terreinen voor bewoning, in hetbizonder met het oog op verplaatsing in aansluitingaan de ontwikkeling der industrie. Wanneer ereen stedelijk centrum aanwezig is, moet wordenonderzocht of verdere aanwas behoort plaats tehebben door uitbreiding der bestaande stad (natuur-lijk altijd in ruime bebouwing) of door het vormenvan nieuwe centra. Geografische en industrieeleomstandigheden zijn van den meesten invloed.Ten aanzien der volkshuisvesting moet nietABTIKELEN 107alleen de uitbreiding, maar 00k de verbeteringin het oog worden gehouden. Van belang lijkt hetvoor elke woning een vermoedelijke levensduurvast te stellen. Ook naar de redenen, waarom totkort geleden een centripetale, thans onder deninvloed van gunstiger levensomgeving (speel-plaatsen, ruimer bebouwing, vrije natuur) eencentrifugale beweging valt te constateeren, dienteen onderzoek te worden ingesteld.E. Gezondheid. De samenhang van gezondheiden omgeving, sterftecijfers, kindersterfte, oorzakender sterfte moeten in statistieken worden vast-gelegd. Zoo mogelijk moeten minimum-eischenaan de dichtheid van bebouwing in verband met degezondheid worden gesteld. Daarbij moet nietalleen aan nieuwen uitleg, maar ook aan bestaandebebouwing de aandacht worden gewijd.F. Verkeer. De aard van het verkeer kan onderverschillende gezichtspunten worden beschouwd.Afstand en tijd moeten worden in verband gezien ;het aantal gelegenheden binnen bepaalden tijdmag niet buiten beschouwing worden gelaten.De onderscheiding, van ingenieurs-oogpunt zoobelangrijk, tusschen weg, spoorweg en water heeftin dit verband minder beteekenis.G. Vrije natuur en open ruimte. Deze zijngemakkelijk in kaart te brengen; van groot belangis het vast te stellen hoe ver hun invloedssfeerzich uitstrekt (b.v. een cirkel van 400 M. om eenkinderspeelplaats heen). Daarbij zal de dichtheidvan bevolking, door stippen aangeduid, dienstenkunnen bewijzen. De aard van de open ruimtemoet worden onderscheiden. Publiek eigendomof particulier bezit moet blijken, Verband moetworden vastgelegd met de geografische gegevens,ten einde de basis voor een gewestelijk parkplanter beschikking te verkrijgen.H. Landbouw. Gegevens hieromtrent zijnnoodig om de meest vruchtbare terreinen te ken-nen, welke steeds voor landbouw en veeteelt,andere, welke voor tuinbouw en volkstuinenmoeten worden aangewezen. Ook de voorzieningder groote stad met haar dagelijksche levens-middelen is in het oog te houden.I. Openbare diensten. Hierover zijn gewoonlijkde beste gegevens aanwezig. Het is van grootbelang combinaties te maken. Ten aanzien vanwatervoorziening en rioleering zullen gewestelijkevoorzieningen waarschijnlijk van belang blijken.J. Het gebruik van den grond. Onder de voor-afgaande hoofden zijn de verschillende zakenieder voor zich onder het oog gezien. Combinatievoor verschillende doeleinden moet hierop volgen.Daaraan heeft zich aan te sluiten de ^naturalzoning", d.w.z. de uit de natuurlijke gesteldheidvoortvloeiende bestemming van verschillende ter-reinen, als voorbereiding tot de eigenlijke aan-wijzing van de bestemming van alle terreinen,welke de basis vormt van elk gewestehjk plan,een overgang dus van den ,,survey", welke hetgewest toont zooals het is, tot het plan, welke hettoekomstbeeld geeft.Abercrombie wijst er ten slotte op dat de aldusverzamelde en voor een belangrijk deel in beeldgebrachte gegevens voor verschillende doeleindendiensten hebben te bewijzen. In de eerste plaatshebben ze te dienen als grondslag voor het werkvan den ontwerper van het plan. Wei zal deze uitden aard der zaak reeds besef hebben van allerleiverband. Maar feitelijke gegevens zullen ookvoor hem onverwachte feiten en onverwachtverband aan het licht brengen. Bovendien bewijzende geordende gegevens belangrijken dienst alsovertuigingsmateriaal, in de eerste plaats voorcommissies en administratieve lichamen, welke ad-vies hebben te verstrekken en beslissingen te nemen,maar niet minder tegenover het publiek, dat bijhet nemen van sommige maatregelen van de be-teekenis daarvan moet worden overtuigd. Eengewestehjk plan moet steunen op de publiekebelangstelling.Op het prae-advies van Abercrombie behoordedat van den Heer Jaussely te volgen, die ons,overgaand van de verzameling en verwerking dergegevens tot het eigenlijke plan, het algemeenkarakter daarvan zou uiteenzetten.De Engelschman-Canadees-Amerikaan ThomasAdams heeft ons tot nu toe zijnbijdrageonthouden.De verzending is echter aangekondigd. Een over-zicht van den inhoud heeft hij ons reeds doentoekomen, hetwelk hieronder vertaald een plaatsmoge vinden. ^)Het maken van gewestelijke plannen en uit-breidingsplannen voor steden is vaak beschouwdals in hoofdzaak te bestaan uit het treffen vanregelingen ten aanzien van het gebruik en vande ontsluiting van den grond. Dit enge standpunt,vanwaar uit het maken van zulke plannen hoofd-zakelijk wordt geacht te bestaan in het vaststellenvan een stratennet en de zorg voor parkaanleg,laat de belangrijkste aangelegenheid, waarmeeeen uitbreidingsplan zich heeft bezig te houden,buiten beschouwing, t.w. de regeling der bebou-wingshoogte, der dichtheid van bebouwing envan het gebruik der gebouwen.De grond kan in hoofdzaak voor vier doeleindenworden gebruikt n.l.1. voor het bedrijfsleven, daaronder begrepenhandel en nijverheid ;2. voor bewoning;3. voor ontspanning;4. voor landbouw.In dit prae-advies houden wij oiis bezig met deaanwijzing van terreinen voor de onder i en 2genoemde doeleinden, waarbij handel en industrie1) Zie noot i op pag. loi.io8 ARTIKELENals een onderdeel van het bedrijfsleven wordenbeschouwd. Men kan niet tot een goede aan-wijzing komen van de agn den grond voor ver-schillende doeleinden te geven bestemming, nocheen beeld ontwerpen van de richting der toe-komstige ontwikkeling, zonder zich rekenschap tegeven van de verkeersmiddelen en de verkeers-wegen, waaronder begrepen wegen, waterwegen,spoorwegen en tramwegen. De studie van dedoelmatige ontwikkeling van een gewest moetgelijken tred houden met de studie van de middelenvan verkeer. De algemeen voorkomende fout omde groote wegen te ontwerpen zonder rekeningte houden met de bestemming der gebouwen en dedichtheid der bebouwing, die langs den weg zaltot stand komen, moet vermeden worden.Wij staan thans tegenover een aantal nieuweomstandigheden, die een belangrijken invloedhebben op de wijze, waarop wij de studie van hetvraagstuk ter hand moeten nemen, en op hetkarakter van de oplossingen. Deze zijn :1. de toeneming van het autoverkeer en deeischen, welke dit aan den weg stelt;2. de steeds groeiende neiging van de industrieom zich te vestigen in voorsteden en op het land,eenerzijds als een gevolg van de opeenhoopingen de hooge grondprijzen in de centra, andererzijdsvan de meerdere gemakken, welke bij het vestigenvan fabrieken op het platteland worden aange-troffen ;3. de groeiende moeilijkheden, voortspruitendeuit de afwe2;igheid van een weloverwogen systeemvan uitbreiding der groote steden.,,Zoning" d.w.2;. de regeling van het gebruiken de hoogte der gebouwen en van de dichtheidder bebouwing moet plaats hebben voor een geheelgewest als leiddraad voor een meer gedetailleerderegeling in elke gemeente.De regeling voor het gewest kan niet anderszijn dan een leiddraad, tenzij het gewestelijk planeen samenvatting is van uitgewerkte plannen voorverschillende gemeenten. Het gewestelijk planmoet een geraamte-plan zijn, waarvan de uitwerkingmoet worden overgelaten aan die organen, welkebeschikken over de wettelijke bevoegdheden omhet plan tot uitvoering te brengen, waaronderbegrepen het recht van belastingheffing.Het is twijfelachtig of er eenige algemeeneaanwijzing kan worden gegeven voor de beginselen,waarnaar de aanwijzing van de bestemming vanden grond voor verschillende doeleinden moetplaats hebben, ^elfs ten aanzien van een gebiedvan beperkten omvang. In sommige gevallenbestaat er geen bezwaar tegen, zoowel bebouwingmet woningen als vestiging van fabrieken op eenzelfde terrein toe te laten. Steeds op een scheidingte staan zou een te strak spannen van de lijnbeteekenen. Daarom kan alleen het gebruikenvan het gezond verstand en het zorgvuldig rekeninghouden met plaatselijke behoeften en omstandig-heden het wachtwoord zijn. Op onbebouwdterrein is men het meest vrij, maar ,,2;oning"mag zich niet tot deze terreinen beperken. Boven-dien kan de aanwijzing van terreinen voor industrieen bewoning nimmer op doeltreffende wijze ge-schieden, wanneer niet tevens aan bestemmingvoor andere doeleinden, inzonderheid aan hetbehoud van natuur en ontspanning, benevensaan landbouw en veeteelt, wordt gedacht. Hetontwerpen van een gewestelijk plan moet steunenop een grondig onderzoek naar de grondprijzenen naar de natuurlijke gesteldheid van de streek.Ook de sociale, economische en administratief-rechtelijke toestand en de vermoedelijke ontwikke-ling behooren vooraf onder het oog te wordengezien. ,,Zoning" (in den bovenaangegeven zin)op goed geluk zonder degelijke voorbereidingzal misstanden scheppen, wellicht anders vanaard, maar niet minder bedenkelijk dan die,welkethans het gevolg zijn van de afwezigheid vaneenige regeling.H. Sentenac, die de rioleering in zijn prae-advies behandelt, doet dit aan de hand van detoestanden te Parijs, maar verbindt daaraan be-schouwingen van algemeene beteekenis. Het tijdigin studie nemen van de rioleering binnen een geheelgebied, zoo merkt hij op, is van groot belang.Watervoorziening en lichtlevering kunnen doorverschillende gemeenten worden ondernomen, ter-wijl later het verband zonder al te veel moeiteen kosten kan worden gelegd. Niet aldus met derioleering; deze behoort van den aanvang afals een geheel onder het oog te worden gezien.In de eerste plaats moet een keus worden gedaanten aanzien van het systeem, vervolgens moet deplaats van loozing worden vastgesteld.Het systeem behoeft niet overal hetzelfde tezijn; het kan varieeren naar de, plaatslijke om-standigheden. Daarentegen verdient het aanbe-veling voor de loozing, welke waarschijnlijk opeen rivier, mogelijk in zee zal plaats hebben,een punt te kiezen. Men bevrijdt aldus een ge-deelte van de rivier van vervuiling en behoeft,als oppomping noodig is, slechts een gemaal.Dit geldt ook wanneer vooraf reiniging van hetrioolwater plaats moet hebben. Ook het vervalspeelt bij de keuze een rol. Ten slotte moetenplaatselijke omstandigheden invloed uitoefenen.Het is denkbaar dat de gewestelijke belangenboven die van een der betrokken gemeenten moetenworden gesteld en dat een oplossing moet wordengekozen, die voor een der gemeenten mindergunstig is, althans met meerdere kosten gepaardgaat.De schrijver licht een en ander toe aan dehand van Parijsche voorbeelden, waartoe eenkaartje aan het prae-advies is toegevoegd.Prof. Schumacher wijdt beschouwingen aan hetEersteNederanilsclieBetonsteeii-lnilusriev/hCH.WESTERHOUTWestkanaaldijk - Tel 46MAARSEN bij UtrechtVERVAARDIGD IN ALLEKLEUREN en BEWERKINGENGRAHT, HIlIlD- [N ZANDSI[[IIB[IOIiUitsluitend prima kwaiiteitVRAAGT CATALOGUSRijks- en Gemeente-leverancierTECHNISCH-BUREAUA. ARKENBOUTARCHITECT-BETONTECHNICUSOntwerpen - Berekenen - Detailleeren vanGEW. BETON- IJZERCONSTRUCTIESGeen Uitvoeringen - Telefoon 11986MIDDENSTEIGER 21ROTTERDAMN.V. Gewapend-Betonbouw ,,De Kondor"Directeuren: Ir. W. J. WISSEUNK en A. v. GELUKRokin 9--15, AmsterdamTelef. 45365-47344 -- Telegr.-adr. Betonbouw Kondor. Ij. HiROTTERDAMHOOFDKANTOOR : Oost-Zeedijk 236 - Tel. 4526Zagerij|en Schaverij Nijverheidstraat 71 - Tel. 541H. HUBENET & H. J. W. A. VAN GOOL's-GRAVENHAGE - WILHELMINASTRAAT 14Telegram- Adres: HUBENET 'sGRAVENHAGE Telefoon Intercommunaal No. B. 677Bankiers: DE TWENTSCHE BANK 's GravenhagePosicheque en Girodienst 'sGRAVENHAGE No. 43502Handel in materlalen ter verharding van Dijken en Wegen -- B]A SALT ST E EN SLAG in alle afmetingenBASALTSPLIT en -ZAND voor Beton en Basaltinetegels -- Basaltzuilen, Zetsteen, Stortsteen, Krotzen enGrenspalen -- KEIEN en Trottoirbanden uit Duitsche, Belgische en Zweedsche groevenC. VIN KASTEEL - AMSTEROAM Ant. HeinissM 10-12 - Mlevert alle voorkomende beeld- en steenhouwwerken in HARDSTEEN - GRANIET - ZANDSTEENKALKSTEEN - MARMER - TUFSTEEN -- Schoorsieenmantels en LambriseeringNatuursteenhandel Electr. Steenhouwerij Marmerbewerking^JAVAHOUTlS.H. DE JONGH Jr.AANNEMER VAN LOOD-,ZINK- EN LEIWERKEN|[PEBPl[IN M, iSlEROi - M IMVOORDEELIGS O L I D EH. H. ARCHITECTEN, BOUWKUNDIGEN en AANNEMERSvraagt inlichtingen en prijsopgaaf van het gecombineerdeHOUT- en RIETWEEFSEL SYSTEEM ,,J 0 S S 0 U"Eenige fabrikanten N.V. VEBOIVIA Nederl. Rietweefsel IndustrieKant.: 336 Laan v. MeerdervoortDEN HAAGFabr.: Binkhorstlaan 177RIJSWIJK (Z.-H.)AGENTEN EN DEPOTHOUDERS GEVRAAGDF* WED. C. KOOMENvoorheen Koomen & Visman^-: Lood- en Zinkwerken - Uel- en Mastiekbedekkingen - Sanitaire artikelen |jSpeciaal adres voor Massabouw - Fabrieken en Villa's"LflORIERSTRIlIlT 41 Teieloon 456621iHMaiy. iElcctrischc Zagcrij aan dc Vccht tc WeespTclegramadrcs: JOHUIB - Tcl. No. 59Rnim 7000 M^ terrein; FIJNHOUTspeciaal Eiken en BeukenhoUtLevering 00k in bestekTRIPLEXPLATENPrima kurkdroog Slavonisch EikenN.V. ,,MERWEDE"Kalkzandsteenfabriek - Tel. Int. 230-IGORINCHEM -Productie 40.000.000Lcvcrt tegcn concurrccrcndc prijzen op kcurWAAL- EN RIJNFORMAAT KALKZANDSTEENFabriek aan BovensMerwede, groot scheepsvaarvcaterARTIKELEN 109natuurschoon en open terreinen in het geweste-lijk plan.Hi) begint met erop te wijzen dat de oudeopvatting, dat de open terreinen diegene zijn,welke onbebouwd blijven, niet meer wordt ge-deeld. Er zijn twee krachten bij de stadsuitbreidingaan het werk, de uitgroeiende kracht der stad ende kracht, welke daartusschendoor een gebiedweeftvan open terreinen, iedere kracht met eigen leven.Een uitbreidingsplan wordt soms ten onrechteopgevat als een plan alleen voor de toekomstigebebouwing. Van op zijn minst evenveel belangechter is het vast te leggen wat niet bebouwd zalworden. Het ligt voor de hand in de omgevingder stad in de eerste plaats het oog te vestigenop alle terreinen met natuurschoon van bizonderewaarde, onafhankelijk ervan of deze overheids-dan wel particulier eigendom zijn. Is dit laatstehet geval, dan staat men in onzekerheid aan-gaande de toekomst. De eigenaar kan vrij beschik-ken over zijn eigendom en het terrein van zijncharme hebben beroofd voordat het de toegedachtebestemming heeft verkregen. Daarvan zijn voor-beelden te over (00k in ons land H.), Ondertusschenvoorziet een Pruisisch wetje althans ten deele indeze moeilijkheid. ^)Behalve deze natuurhjke aantrekkingspuntenkomen in het bizonder die stukken woeste grondin aanmerking, die voor productieve doeleindenwaarschijnlijk nimmer zullen kunnen worden ge-bruikt, ravijnen, steile hellingen.Tusschen deze verschillende punten moet eenonderling verband worden gelegd, terwijl voor eenverbinding met de stad de noodige voorzieningenbehooren te worden getroffen. Voor grootere af-standen zullen daartoe verkeersmiddelen hebbente dienen, onafhankelijk van de bestaande wegen.In een streek, waarvoor een gewestelijk plan moetworden opgemaakt, zullen deze ook om andereredenen noodig zijn. Het is van het grootste belangdat de daarvoor benoodigde terreinen, ook wanneerde verkeersmiddelen niet dadehjk worden aange-legd, voor dat doel worden gereserveerd en open-gehouden.Van nog meer belang zijn de eigenlijke wegen,welke de stad met de open ruimten buiten verbin-den. Een vorig geslacht zag de ontspanningsterreinenals plekken ; thans vatten we ze op als aderen.Alle stedebouw moet uitgaan van het streven omde huizenmassa der stad geheel te doordringen meteen net van aderen van groen, aderen, welkeparken, fraaie boomgroepen, beken, water in zichopnemen. Zulk een net van parkwegen en parkenechter is niet voldoende om in de behoefte aannatuur binnen de stad, aan stadslongen te voorzien.Men neme daarin alle instellingen op, welke doortuinen behooren te zijn omgeven.') Zie het artikel van W. C. Behrendt in het Augustus-nummer 1923 van ons tijdschrift en het onderschrift daar-bij van ondergeteekende.Als de stad zich, zooals totnutoe, te vaak uit-breidt door aanzetting van steeds nieuwe ringen,wordt de grond in den omtrek steeds duurder.De groote stad ligt onder den vloek van koningMidas. Overal waarheen ze zich uitbreidt, maaktze wat ze aanraakt tot ,,goud", d.w.z. alle landtot bouwgrond, zoodat ze tenslotte in haar goudstikt. Daarom moet er een eind komen aan de aan-zetting dezer ringen. Met armen moet de stadzich uitstrekken, zoodat omgekeerd de armen dervrije natuur zich binnen haar naar binnen dringen.Op het gebied dezer binnendringende wiggenzal de plaats gevonden worden voor het open terrein,hetwelk niet dadelijk als park zijn diensten bewijst,maar als luchtreservoir, in de eerste plaats desportterreinen ^). In de nabijheid van deze sport-terreinen behooren zwemgelegenheden, biblio-theken. Immers het sportterrein is slechts eenonderdeel van het sociaal program van elke stad.Ook de volkstuinen komen voor plaatsing binnende genoemde wiggen in aanmerking. Men weet uitons tijdschrift hoezeer de beteekenis van dezein Duitschland en Oostenrijk na den oorlog istoegenomen. Ook Schumacher heeft groote ver-wachting van hun toekomstige uitbreiding. Bijden ringvormigen aangroei der stad worden zesteeds verder naar buiten gedreven.Met de opneming van volkstuinen op grooteschaal in het stuk natuur, dat de groote stadwigvormig moet binnendringen, is het laatstewoord niet gesproken. Daar zullen ook zuiverelandbouw- en veeteelt-ondernemingen in standbehooren te worden gehouden. Wettelijke be-voegdheid om de bestemming als bouwgrond vastte leggen bezit men in Duitschland nog niet.Zij moet worden geschapen, wil men tot een be-vredigende uitbreiding der stad kunnen geraken,waarin vereeniging van eigenlijke stad en land wordtbereikt.De tijd is voorbij dat men de stad broksgewijsontwierp ; een groot opgevat einddoel moet vooroogen staan, hetwelk de stad met haar geheeleomgeving, voorzoover ze voor de stad van belangis of zal worden, omvat. Zulk een plan is nieteen ontwerp, in details uitgewerkt om onwrikbaarlangs de eenmaal getrokken lijnen te wordenverwezenlijkt; het is een ,,Wunschbild", dat zichin den loop der tijden zal wijzigen. Meer dan vooriets anders is zulk een algemeene opzet voor eenuitgestrekt gebied noodig om natuurschoon te be-houden, ora de open ruimten te reserveeren,welke binnen het gewest voor zijn bewoners, inde eerste plaats voor de bewoners der groote stad,noodig zijn.Vooral worde ertegen gewaakt dat de wel-gestelden zich in de omgeving der stad de mooiste1) S. doet in dit verband eenige mededeelingen overhet uitgewerkte wetsontwerp op speelterreinen. Dit rekentvoor elken inwoner op 3 M^, waarvan i M^ voor kleine-kinderspeelplaatsen, 2J M^ voor sportterrein.no ARTIKELEN/ / / \ / ; /iEDHlLL \^/GUILDFOHJ) f / \/ / (OSATELLITE TOWNS ^OUND LONDONA DIAGl^AM SHEWING HOW IT COULD BE DONBplekjes uitkie^en om zich te vestigen, 2;oodatmen op een gegeven oogenblik tot de ontdekkingkomt dat het natuurschoon, hetwelk men 200Zeer voor de geheele bevolking der stad behoefde,niet meer beschikbaar is.Soortgelijk gevaar dreigt 00k ten aanzien vande oevers van water, die 200 gemakkelijk doorde vestiging van industrieele ondernemingen wor-den bedorven. Ze vormen de natuurlijke kernenvoor de ,,natuurwiggen", welke van buiten uit destad hebben binnen te dringen.Wanneer men tot verwezenlijking van het denk-beeld wil overgaan een bestaande stad door ves-tiging van satellietsteden te ontlasten, is het behoudvan onbebouwd terrein, dat de steden onderiingscheidt, meer dan ooit geboden. Alleen bij vast-stelling van een gewestehjk plan is dit doel tebereiken. Waar dichtbijeen groote steden totwasdom komen, dreigt het gevaar van vernietigingvan alle natuur in verhoogde mate, zijn ingrijpendemaatregelen van dezen aard meer dan elders geboden.Dat het prae-advies van den Heer Verwilghenontbreekt, is in hooge mate te betreuren. Het ismoeilijk een volgorde vast te stellen voor de beteeke-nis der verschillende onderdeelen van het geweste-lijk plan. Dat het verkeersvraagstuk tot de aller-belangrijkste behoort, kan moeilijk worden ge-loochend.C. B. Purdom wijdt zijn prae-advies aan eenonderdeel van het decentralisatie-vraagstuk, waaropin den laatsten tijd meer en meer de aandachtwordt gevestigd en dat, tengevolge van de instel-ling der Tuinstad-conmissie te Amsterdam, inons land onmiddellijke praktische beteekenis heeftgekregen : De Satelhetstad in het gewestelijk plan.Tusschen garden city en satellite town wenschtPurdom geen onderscheid te maken. Het spreektvanzelf dat elke satellite town als garden citybehoort te worden aangelegd i).Een satelhetstad is een stad met eigen leven.1) Blijft de vraag of elke garden city per se een satellitetown is. H.ARTIKELEN IIIontstaan als loot van een grootere stad, of tenminste op eenigerlei wijze afhankelijk van deze,geen dorp dus, en evenmin een aangebouwdevoorstad.De beide Engelsche tuinsteden Letchworthen Welwyn, resp. op een afstand van 51 en 32K.M. van Londen, liggen binnen de invloedssfeerder hoofdstad, op een onderlingen afstand van20 K.M. Tusschen beide in zou plaats zijn vooreen derde. De drie steden zouden een bevolking,ieder van 30.000 a 50.000 inwoners, kunnen krijgen,maar dan 00k niet verder moeten groeien. Opdit begin voortbouwend, zou men voor de geheeleomgeving van Londen met een straal van 48 K.M.vele satellietsteden kunnen ontwerpen. De schrijvergeeft daarvoor een schema, dat echter inderdaadniet meer dan een schema beoogt te zijn. Alduste werk gaand zou men 00k het landschap redden.De satellietsteden zouden de bevolking moetenopnemen; het overblijvende land zou moetenworden gevrijwaard tegen voortgaande bebouwing,welke van het landschap niets zou overlaten. Ditis niet te bereiken, wanneer elke gemeente voor zicheen goed uitbreidingsplan opmaakt. Alleen doorvaststelling van een gewestelijk plan van grootenomvang kan daartoe worden gekomen.De schrijver geeft vervolgens een saamgedrongenoverzicht over die gewestelijke plannen, in Engelandin voorbereiding, waarin aan de vestiging vansatellietsteden bizondere aandacht is gewijd.Hij weert zich vervolgens tegen de tegenwerpingdat in de praktijk het denkbeeld der satellietstadnog niet is gebleken uitvoerbaar te zijn. Hij wijsterop dat het het eenige alternatief naast de grootestad is. Deze laatste is gebleken te groot, te on-handelbaar te worden. Een neiging tot decentrali-satie valt te constateeren. Voorsteden verkrijgenhun eigen centrum. Het denkbeeld der satelliet-stad beteekent niets anders dan het doortrekkenvan de lijn der ingezette keer tegen de groote stad.Ford, de auto-koning, heeft zich voor decentrali-satie verklaard : het is onredelijk en onpraktischgroote ondernemingen steeds grooter te maken;dat geldt ook voor de steden.Er is geen bepaalden afstand aan te geven,tusschen satellietsteden onderling en de moeder-stad in acht te nemen. Al zou men 800 M. alsminimum kunnen aanvaarden, wanneer slechtsvaststond dat deze 800 M. werkelijk als onbebouwdterrein bewaard zouden blijven, zoo zal men denafstand toch als regel niet lager dan op 8 a 10K.M. willen stellen.Een satellietstad kan een zuivere woonstadzijn ; ze is ook als zuivere bedrijfsstad te denken.Maar dat zal niet de regel zijn ; zoo veel mogelijkmoet ze in zichzelf een besloten geheel vormen.Ook omtrent de grootte is geen algemeene regelte geven. Wil ze een werkelijke stad zijn, dan lijkt20.000 inwoners het minimum. Aan den anderenkant moet zij niet te groot worden, ten einde eenorganische eenheid te kunnen blijven vormen.Men denkt aan een grens van 100.000 inwoners.Maar in dit opzicht staat nog niet veel vast.Al behooren satellietsteden een eigen levente hebben, onderling onafhankelijk zijn ze niet. Zemoeten steeds als een stelsel worden beschouwd.Ten aanzien der opvoeding, voor het verkrijgenvan cultureele instellingen, ter bereiking van econo-mische voordeelen zijn ze op samenwerkingaangewezen.Purdom vraagt zich vervolgens af of satelliet-steden moeten worden gesticht op plaatsen, waargeen nederzetting aanwezig is, dan wel zich be-hooren te ontwikkelen uit bestaande dorpen.Hij is voor het eerste. Bewandelt men den tweedenweg, dan stuit men op allerhande verkregen rechten,met welke rekening moet worden gehouden. Erzal een tegenstelling ontstaan tusschen de oudeinwoners en de nieuwe bevolking.Voor het stichten van nieuwe satellietstedenzal de medewerking der Regeering noodig zijn.Een centraal lichaam zal behooren te wordeningesteld, dat bij de oprichting, ook ter verkrijgingvan kapitaal, behulpzaam is, en verder financieeltoezicht houdt. Maar overigens zal veel moetenworden overgelaten aan den particulieren onder-nemingszin. De beide Engelsche tuinsteden zijn alsonderneming in het algemeen belang met beperktdividend over het aandeelenkapitaal, opgezet.De groei moet niet te snel plaats vinden. Hetbeginkapitaal zij vooral niet te klein. Aan de ont-wikkeling als industrieplaats moet de grootsteaandacht worden besteed. Van den aanvang afmoet worden gezorgd dat de instellingen, welkevoor het maatschappelijk leven gewenscht zijn, aan-wezig zijn.De schrijver eindigt met den wensch uit tespreken dat de voornemens van Amsterdam, vanwelke hij heeft vernomen, tot een goed eind zullenleiden. Het zou van groote Internationale beteekeniszijn, als buiten Engeland het denkbeeld der satel-lietstad in practijk werd gebracht.Ten einde een overzicht te geven van het prae-advies van den Heer Mr. G. A. van Poelje, meenenwij niet beter te kunnen doen dan het belang-rijkste uit een uittreksel op te nemen, hetwelkdeze zelf uit zijn prae-advies heeft opgemaakt.Het prae-advies houdt zich uitsluitend bezig methet onderzoek naar de voor Nederland meest doel-matige regeling.Het streek-uitbreidingsplan wordt opgevat alseen plan van aanleg en ontwikkeling (welks aarden strekking voor Nederland worden bepaalddoor aard en strekking van het uitbreidingsplanvolgens de Woningwet) voor een gebied, dat eenaantal gemeenten omvat, en geographisch, econo-misch, of in verband met de ontwikkeling derindustrie, als een eenheid moet worden be-schouwd.112 ARTIKELENDe beperkte oppervlakte van ons land en devrij innige samenhang, welke tusschen zijn af-zonderlijke deelen bestaan, maken het noodzakelijkhet vraagstuk van de hoofdverkeerswegen voor hetgeheele land op te lessen.In verband met de voor het tot stand komen vanstreek-uitbreidingsplannen te treffen regeling, domi-neert bij de behandeling van het reeds oude vraag-stuk van het rijkswegennet niet de quaestie wanneeren door wie deze hoofdverkeerswegen zullen wordenaangelegd, maar uitsluitend de vraag van hunrichting, afmetingen en den aard van het verkeer,waarvoor zij in de eerste plaats bestemd dienen tezijn. Zoolang hieromtrent geen redelijke zekerheidbestaat, ontbreekt de grondslag voor een doelmatigprojecteeren van het streek-uitbreidingsplan.De vaststelling van het plan der rijkswegen zalmoeten geschieden bij algemeenen maatregel vanbestuur. Een algemeene wet zal aan de Kroon debevoegdheid hiertoe moeten verleenen. Voor hethooren van belanghebbenden kan de procedureder Onteigeningswet in hoofdzaak worden over-genomen. Is het wegenplan eenmaal vastgesteld,dan moet dit voor de toepassing der in het belangvan de volkshuisvesting en een stelselmatigebebouwing vastgestelde voorschriften de2;elfdekracht hebben als een gemeentelijk uitbreidings-plan.Het plan voor het rijkswegennet (dat ook stuks-gewijze telkens voor bepaalde gedeelten van hetrijk kan worden tot stand gebracht) vormt met degroote rivieren, kanalen, spoorwegen, waterschei-dingen, enz. het geraamte voor het streek-uitbrei-dingsplan, daar, waar de vaststelling van 2;ulkeen plan noodig blijkt.Voor het ontwerpen van deze plannen zullenspeciale lichamen moeten worden gevormd. Omlangs den kortsten weg tot een algemeen bevredi-genden uitslag te komen, verdient het aanbeveling,dat in de2;e lichamen niet alleen gemeenten zijnvertegenwoordigd, maar ook de andere publiek-rechtelijke lichamen, welke binnen een bepaalde,,streek" met de zorg voor land- en waterwegenof het beheer der waterkeeringen zijn belast. Hetstaat te vreezen, dat, indien, zooals in Engelandhet geval is, deze lichamen slechts adviseerendebevoegdheid zouden hebben, van de vaststellingvan een streek-uitbreidingsplan niet spoedig ietskomen zou, te minder, daar de beslissing, aan welkgezag de vaststelling van het plan zou dienen teworden opgedragen, zeer moeilijk zou zijn. Hetschijnt dus wenschelijk, dat de in te stellen geweste-lijke 1) raden de volledige bevoegdheid krijgen,zoowel om het uitbreidingsplan te ontwerpen,als om het vast te stellen en om bepaalde hande-lingen in het belang van zijn uitvoering en hand-having te verrichten.^) Gewest wordt hier en in het vervolg genomen alsidenteit aan streek, dus niet in de beteekenis van provincie
Reacties