stedebouw volkshuisvestingUitgave van hetNederlands Instituut voorVolkshuisvesting en StedebouwIn dit nummer StedebouwBezonning van woningenMidden DelflandVolkshuisvestingOffici'ele mededelingenSummary7 8 juli - augustus 1939lililili!!Ji!lIl|{iliitiillBEKLEDINGSPLATENGETALITPERSTORPFORMICADEN HAAGDUROPALLOOSDUINSEWEG 673 LIGHT-INTel. 332282 dak- en golfplatenTechnische Reproduktie InrichtingLICHTDRUKFOTOKOPIEFOTOGRAFISCHE REPRODUKTIEIn het centrum van DEN HAAGMauritskade 3Telefoon 110152Bouwstoffenhandel en Houtkoperij n.v.ALLES OP MAAT GEZAAGDkokers, buizen, pijpen (met hulpstukken)golfplaten en leiengeribde platenmassal (voor vensterbanken, schoorsleen-mantels)glasal (voor lambri's, tafelbladen, enz.)internitboardvlakke platenPica! (zacht asbest)Gijproc gipsplaten, Gijpunit-panelenPlastic-, golf- en vlakke platenDak- en isolatie-platenLinex - Sisalkraft - BoardsFormica Schuimplastic HoutDEN HAAGGROENEWEGJE 14-22A TELEF. 117732-11611850 Jaarervaring....en ervaring is niet tevervangenrALPyATiXis onbetwist de meest geschiklemuurverf voor binnenwerk enwordt zeer gunstig beoordeeiddoor het verfinstituut T.N.O, teDelft.WasbaarOnverzeepbaarZuurbestendigVERFFABRIEK ALPHAv/h Gebr. Klaverweiden N.V. Alphen a.d. RijnTelefoon K 1720-2192LOODGIETERSBEDRIJF's-GRAVENHAGELEKSTRAAT 227Telefoon (01700) 859453-853405!Ss?^^^f^^f.>SS^SS?5^~Sy^.alleproducien voorconservering, bedekkingverfraaiing en afdichiing^/4 eeuwTOUWEN & CO. - AMSTERDAMVIERWINDENDWARSSTRAAT 1-3, TELEFOON (020) 46275-45393OM IE OMIHOUUEMIN verband met drukke werkzaamheden ishet de Nationale Woningraad helaas nietmogelijk de Woningbouwvereniging gelijk-tijdig met dit nummer te doen verschijnen.Toezending zal zo spoedig mogelijk sepa-raat geschieden.s&vUitgave van hetNederlands Instituut voorVolkshuisvesting en Stedehouw}uli-augustus 19S940e jaargang no. 7-8MaandhladRedactie:Mevrouw Prof. C. W. VisserMe']. R. HartstraIr. B. FokkingaMr. C. A. van GorcumH. ]. A. Hovens GreveProf. Mr. A. KleijnDrs. R. KokIr. P. K. van MeursDr. S. O. van PoeljeMr. Ir. M. M. van PraagH. van SaaneW. ScheerensIr. W. van TijenDrs. H. V. d. WeijdeIr. W. WissingAdres voor Redactie en Abonnementen:Lange Voorhout 19, 's GravenhageTelefoon 184225Advertenties:Keizersgracht 188, Amsterdam-C.Postgiro nummer 113028Telefoon 49128Dit nujnmerbevat alleen de gebruikelijke rubrieken, zonder dat daaraan een of meer artikelen over eenhoofdonderwerp van de maand voorafgaan; dit in overeenstemming met hetgeen de Redactieindertijd voorzien heeft als een alternatief, waarvan zij van tijd tot tijd gebruik zou moetenmaken in het belang van de publicatie van bijdragen van beperkte strekking en actueel belang.Aldus zijn onder Stedebouw een tweetal artikelen opgenomen, het eue over een methode terbepaling van de bezonning van woningen, het andere over Midden Delfland, bezien uit degezichtshoek van de recreatie, terwijl verder de gebruikeiijke rubrieken volgen.165InhoudStedehouwDe bezonning van woningen, A. J.Kruger 167Midden Delfland, Ir. J. P. Fokker 171Stedebouwkundige Kroniek en Kom-mentaar 174Binnenland 177Overzicht van Tijdschriften 181VolkshmsvestingOverzicht van Tijdschriften 184Officiele MededelingenNederlands Instituut 190Nieuwe aanwinsten van de bibliotheek 190Rijksdienst voor het Nationale Plan 191Bond van Nederlandse Stedebouwkun-digen 192Summary 192Ahonnementsprijs / 16,--. Losse nummers / 2,--.De leden van het Nederlands Instituut voor Volkshuisvesting en Stedehouw (lidmaatschap voorphysieke leden f 1^,--) en de leden van de Nationale Woningraad ontvangen het blad kosteloos.166StedehouwBer.onning, van wonin^enstedebouwDe bezonning van woningen ^)Een nomogram waarmede in eenvoudige geval len gecontroleerd kan worden of woningenvoldoende zon krijgenA. ]. KrugerOnderzoeker bij het Instituutvoor Gezondheidstechniek T.N.O.1. InleidingIn dit artikcl wordt uitgcgaaii van cen normten aanzien van de noodzakelijkc bezonningvan een woning, die door het Instituut voorGezondheidstechniek T.N.O. voorlopig isaangenomen, made op grond van overleg metdcskundigen op het gebied van volkshuisves-ting en stedebouw.Voigens deze norm wordt een woning tenaanzien van de bezonning als voldoende ge-kwalificeerd wanneer er, afgezien van even-tuele bewolking, gedurende 10 maanden vanhet jaar dagelijks in het tijdsverloop van eenuur na zonsopgang tot een uur voor zonson-dergang minstens gedurende drie uur zon kantoetreden in het woonvertrek.Om na te gaan in hoeverre aan de norm isvoldaan kan men volstaan met de bepalingvan de bezonningstijden op 22 november of20 januari. Op deze data, die even ver verwij-derd zijn van de kortste dag, doorloopt dezon dezelfde baan, wat betekent dat de be-zonningstijden gelijk zijn. Wanneer blijkt datop genoemde data gedurende drie uur of^) Publicatie no. 108 van het Instituut voorGezondheidstechniek T.N.O.meer zonneschijn in het vertrek mogelijk is,dan hecft men de zekerheid dat dit van 20januari tot 22 november, een tijdvak van 10maanden dus, eveneens het geval zal zijn.Hoelang een vertrek zonneschijn ontvangthangt af van de orientatie -- waarmede indeze verhandeling steeds de richting van deloodlijn op het venster wordt bedoeld -- ende overstaande belemmeringen. Dit kan wor-den nagegaan met de hier te bespreken norao-grammen.Gewoonlijk wordt de bezonning bepaald ineen punt van de vensterbank. Men kiest ditpunt aan de binnenkant van de gevel (zie fi-guur 1), waardoor rekening is gehouden metde door de muurdikte veroorzaakte zijdeling-se afscherming, die gezien vanuit punt P, aanweerskanten gemiddeld 15? bedraagt. Is er indit punt zon, dan is er ook elders in het ver-trek zon. De bezonningstijden daar ter plaatsegeven dus aan hoelang er ergens in het ver-trek zonneschijn is. In bizondere gevallen ishet mogelijk dat er zon komt in het vertrekzonder dat het punt in de vensterbank wordtbeschenen. Deze mogelijkheid wordt echter inhet volgende buiten beschouwing gelaten.Zijn er twee of meer raamwanden, dan mogenuiteraard de tijden dat hierdoor zon naarbinnen komt worden opgeteld, voorzover de-ze clkaar niet ovcriappen.Het nomogram gceft nu voor het genoemdepunt in de vensterbank de bezonningstijdenvoor het geval dat de belemmering tegenoverhet venster overal even hoog is, geheel door-loopt en evenwijdig is aan de eigen gevel.Dergelijke belemmeringen worden bepaalddoor de verticale belemmeringshoek (zie fi-guur 2).Tenelnde de afmetingen van het nomogram tebeperken is dit in twee delen gesplitst, nl. eenvoor de orientaties Z tot ongeveer ONO (fi-guur 3-a) en een voor de orientaties Z totongeveer WNW (figuur 3-b). De hoek die deorientatie aangeeft wordt voorafgegaan dooreen -- teken wanneer deze oostelijk van dezuidrichting ligt, en door een + teken wan-neer deze in de westelijke helft van de wind-roos ligt.In genoemde norm zijn het uur na zonsop-gang en het uur voor zonsondergang buitenbeschouwing gelaten, omdat dan de zon, inverband met zijn geringe hoogte en door deaanwezigiheid van nevel en wolken, meestaltoch niet effectief is. Aangezien de zon op22 november en 20 januari ongeveer om 8 uuropkomt en om 16 uur ondergaat, zijn daaromFig- 1\ OniEMTATie VANFig. 1. Horizontale doorsnede van een ver-trek. De bezonning wordt bepaald in punt P.Fig. 2. Verticale doorsnede. De belemme-ringshoek is de hoek die het vlak door P ende vanuit P hoogst zichtbare lijn van hetoverstaande gebouw met het horizontale vlakmaakt.Fig. 2VERTREKU7StedebouwBezonning van wnningen20 JANUARI , 22 NOVEMBERSO' SO'r" r13*S' iS'r-IO.IS 12 r?.4040? iO'in .11 rH.30rS 12 MS ^0" 30' ^2 2S'1-10- -11 -12 -M yH.SO2S' ?tt20' gis'\-10- 11 12 1S- -13 /3.30-12 '^ .???' "a1 ' IS'- 10-11-111S- '11 u -11 "./-1110-9.-10-10 -10 -10IS--109- - - - 15 -99-9-9-9 -9 -9-9-9[ 5? 5'-120' -110' -100' -SO' -80' -70' -60' -50' ' -40* -30' -20' -10' 0'OOST - 2UI0 POST ZUIDFI6.3C IN BQVENSTAAND NOHOBRAHYINDT MEN BE BEZONNINOSTVDEN B'J ORIENTATIES VAN 0' TOT -120' EN B'J VERSCHILLENDE BELEMMERINOS-HOEKEN VAN S' TOT SO', VOOR DE DATA 20 JANUARI EN 22 NOVEMBER. OEREKEND IS MET EEN Z'JDELINOSE AFSCHERMHOEK VAN IS'.TERWJL DE BEZONNINO VOOR 9 UUR EN NA IS UUR BUITEN BESCH0UWIN6 OELATEN IS.ER IS ZON MOOEL'JK OEDURENDE DE TUD, DAT NET B'JBEHORENDE DEEL VAN DE T'JDL'JN BOVEN DE HORIZONTALE LUN LIOT DIE BEHOORTB'J DE BELEMMERIN6SH0EK. B'J DE ORIENTATIES VAN 0 TOT -30' OAAT DE T'JDLUN EERST NAAR BOVEN EN DAARNA NAAR BENEDEN.in de nomogrammen alleen de bezonningstij-den tussen 9 uur en 15 uur zonnetijd opge-nomen.2. Het gebruik van de nomogrammenIn de nomogrammen is langs de verticale asde belemmeringS'hoek aangegeven en langs dehorizontale as de orientatie. Voor een aantalwaarden van de orientatiehoek is een verti-caal lijnstuk getekend, een ,,tijdlijn", die alsgeheel de mogelijke bezonningsduur vertegen-woordigt, d.i. de bezonningsduur wanneer ertegenover de eigen gevel geen gebouwen staandie de zoninvai kunnen belemmeren.De bepaling van de bezonningstijden zal nuduidelijk gemaakt worden aan de hand vanenige voorbeelden.Stel dat men de bezonningstijd wil weten bijeen orientatie van -- 50? en een belemme-ringshoek van 15?. De bij deze orientatie be-horende ,,tijdlijn" geeft als mogelijke bezon-ningsduur het tijdvak van 9 uur tot 13.40 uur.In verband met de aanwezige belemmering iszontoetreding echter slechts mogelijk geduren-de de tijd, aangegeven op het deel van de tijd-iijn boven de horizontale lijn, behorende bijde belemmeringshoek van 15?. In dit gevalduurt dus de werkelijke bezonningstijd vanaf10.10 uur tot 13.43 uur.Opmerkelijk zijn de ombuigende tijdlijnen inde gebieden 0? t/m -- 30? en 0? t/m + 30?.De horizontale lijn behorend bij een belem-meringshoek van 15? snijdt bv. bij zuidelijkeorientatie (0?) het rechter deel van de bijbe-horende tijdlijn in het punt 10 en het linker168mensen die bet weten kunnen, geven hun mening:Vaak zeggen ze:had me dit maar eerder verteld \Als vakman zeg ik het daarom nu. Begrijpelijkdat mijn opdrachtgevers enthousiast zijn overSIKKENS PERIODESCHEMA; Voor gemeentebe-sturen, woningbouwverenigingen, levensverzeke-ringmaatschappijen, fabrieksdirecties, schoolbestu-ren, makelaars en particuliere huiseigenaars bestaater geen economischer methode voor de uitvoeringvan buitenschilderwerk. Uitgevoerd met het ge-renommeerde Sikkens produkt RUBBOL A-Z,blijft dit schilderwerk tien tot vijftien jaar volledigintact.En de boeken wijzen uit dat het onderhoud inal die jaren zeer weinig kosten vergt.De opdrachtgever kan het SIKKENS PERIODE-SCHEMA desgewenst laten uitvoeren als schil-derwerk in abonnement. Dat betekent: gespreidebetaling en garantie voor regelmatige controlevan het schilderwerk door de vakman.SIKKENS periodeschemabeschermt uw huizen- en gebouwenbezit duur-zaam, terwiji de kosten worden gespreid overeen groot aantal jaren.Gslieve mij uitvoerige inlichtingen te ver-strekken over SIKKENS PERIODESCHEMA.naam en voorletter{s)woonplaafs5IKKEN5GEMEENTE HAARLEMMERMEERBij het sociografisch bureau kan worden geplaatst eenmiddelbaar planologisch onderzoekerin de rang van commies of commies A.De te benoemen ambtenaar zal worden belast met plano-logisch onderzoek, alsmede met sociaal onderzoek in rui-mere zin.Jaarwedde: commies / 6.054,26 tot f 7.387,62;commies A / 6.681,53 tot / 8.497,86;toelagen inbegrepen (uitgezonderd 4 "/o va-kantietoelage).I.Z.A.-regeling en verplaatsingskostenbesluit van toepas-sing.Sollicitaties binnen 14 dagen aan de burgemeester teHoofddorp.gemeente . .enschedeBij de afdeling STEDEBOUW VAN DE DIENST VANOPENBARE WERKEN EN VOLKSHUISVESTING kanworden geplaatst eenstedebouwkundig ambtenaarof eenStedebouwkundig ambtenaar le klasVereist diploma h.t.s. afdeling bouwkunde en ruime stede-bouwkundige ervaring.Rangrindeling en salaris naar gelang van bekwaamheid;salaris stedebouwkundig ambtenaar / 501,60 tot / 608,78,stedebouwkundig ambtenaar Iste klas / 608,78 tot/ 712,77 per maand, ongeacht compensatie huurverho-ging.Aanmelding uitsluitend per briefkaart met vermelding let-ter LD aan de afdeling personeelszaken van de ge-meentesecretarie. Een sollicitatieformulier zal daarnaworden toegezonden.gemeente , . ^^J^enschede i^Bij de DIENST VAN OPENBARE WERKEN EN VOLKS-HUISVESTING kan worden geplaatst eenTEKENAARVereist bezit van of studie voor diploma stedebouwkundigtekenaar p.b.n.a.Rangindeling en salaris naar gelang van bekwaamheid;salaris tekenaar / 287,23 tot / 394,42, tekenaar Iste klas/ 379,10 tot / 486,29 en hoofdtekenaar / 440,35 tot/ 547,54 per maand, ongeacht compensatie huurverho-ging.Aanmelding uitsluitend per briefkaart met vermelding let-ter E aan de afdeling personeelszaken van de gemeente-secretarie. Een sollicitatieformulier zal daarna wordentoegezonden. Reeds ingezonden sollicitaties blijvengehandhaafd.gaga^^ GEMEENTE ROTTERDAMBij de Dienst van Stadsontwikkeling enWederoptoouw kan eenontwerpervan piannen voor groen- enrecreatievoorzieningenworden geplaatst.Het is noodzakelijk, dat solUcitanten ten-minste de theoretische leerjaren van dehogere opleiding Tuinarchitectuur Boskoopmet gunstig gevolg hebben doorlopen of eengelijkwaardlge opleiding hebben genoten.Afhankelijk van leeftijd en ervaring zal aan-stelllng geschieden in de rang van:adsp. techn. ambtenaar:(salarisgrenzen f 3794,- - f 5607,-) oftechn. ambtenaar ,,A":(salarisgrenzen f 5070,- - f 7382,-) oftechn. ambtenaar ,,B":(salarisgrenzen f 6380,- - f 8654,-).De verplaatsingskostenregeling is van toe-passing.Uitvoerlge sollicitatlebrieven te ricliten aande chef van het bureau Personeelvoorziening,kamer 331, stadhuis.Inzending binnen 14 dagen onder no. 298.>MiBij de GEMEENTELIJKE WONINGDIENST te AMSTER-DAM, kunnen worden geplaatst:a. een ingenieur b.i.t.b.v. liet Studiebureau, met belangstelling voor de tech-nische en sociale problemen van de Volksiiuisvesting.De taak van deze functionaris bestaat onder meer uit deteclinisciie en constructieve research op het gebiedvan het bouwen.b. een ingenieur c.i.speciaal belast met de planning en organisatie van dewoningbouw.Kandidaten voor genoemde betrekkingen dienen in hetbezit te zijn van het diploma T.H. Delft of een daarmeegelijkwaardig diploma.Salarisgrenzen minimum f. 7.989,24, maximum f. 12.321,24.Kindertoelage, alsmede tegemoetkoming in pension, reis-en verplaatsingskosten volgens gemeentelijke regelingen.Gegadigden moeten bereid zijn, zich aan een psycholo-gisch onderzoek te onderwerpen.Sollicitaties onder No. 5162/0 in te zenden bij de Direc-teur der Gem. Personeelsvoorziening, Sarphatistraat 92,Amsterdam-C.StedehouwBezonning van woningenSO'iS'20 JANUARI ; 22 NOVEMBER10.30^1}~10 13141011-10-"ZUIDW -HO' -HO'ZUID WESTORIENTATIEWESTno. 3bIN BOVENSTAASD NOMOORAM VINOT HEN DE BEZONNINOST'JOEN BU ORIENTATIES VAN 0' TOT f 120' EN BU VERSCHILLENDE BELEMMERINOSHOEKENVAN 5' TOT 50', VOOR DE DATA 20 JANUARI EN 22 NOVEMBER. BEREKEND IS MET EEN ZUDELINOSE AFSCHERHHOEK VAN IS', TERWJL DE BE-ZONNINO VOOR ! UUR EN NA IS UUR BUITEN BESCHOUWINB OELATEN IS.ER IS ZON HOOEL'JK OEDURENDE DE TUD, DAT MET BUBEHORENDE DEEL VAN DE TUDL'JN BOVEN DE HORIZONTALS LUN LIST DIE BEHOORT BUDE BELEMMERINOSHOEK . BU DE ORIENTATIES VAN 0' TOT +30' OAAT DE TUDLUN EERST NAAR BOVEN EN DAARNA NAAR BENEDEN.deel in het punt 14. In zo'n geval leest men afdoor de ombuiging van rechts naar links tevolgen. Er is dus zon vanaf 10 uur tot 14 uur.Bij de orientatie + 20? is er bij dezelfde be-lemmeringshoek van 15? maar een snijpunt,nl. bij 13.30 uur. Ook nu wordt afgelezendoor de ombuiging van rechts naar links tevolgen: zon vanaf 9 uur tot 13.30 uur.Zoals reeds uiteengezet, kan men met dit no-mogram slechts de bezonningstijden bepalendie gelijkelijk gelden op 22 november en 20januari; bovendien slechts voor het cenvou-dige geval van evenwijdige huizenrijen.Hieruit blijkt echter al wel voldoende hoenoordzakelijk het is dat men zich op kwanti-tatieve basis rekenschap geeft van de invloedvan orientatie en belemmeringen.Wil men de bezonning bepalen voor anderegevallen dan hier genoemd, of wenst men uit-gebreidere en eventueel meerdere gegevens,dan kan men b.v. gebruik maken van de be-zonningsliniaal (zie figuur 4). Met dit instru-ment kan men voor elk willekeurig tijdstip inhet jaar de bezonning bepalen, ook indien eronderbrekingen zijn in de overstaande belem-mering, of indien deze niet geheel doorloopt.Tevens kan hiermede de invloed van zijde-lingse of boven het raam uitstekende belem-meringen worden bepaald. Tenslotte is hetmogelijk, om met de bezonningsliniaal de he-melfactor van punten in het vertrek te be-palen. Nadere inlichtingen over dit instrumentzijn te verkrijgen bij het ,,Bouwcentrum" teRotterdam.169StedehouwBezonnm^ va.n won'm^enFig. 4. De bezonningsliniaal170StedebouwMidden DelflandMidden Delfland Ir. J. P. FokkerInleidingReeds in 1942 heeft Dr. Ir. W. C. Klein inhet Tijdschrift van het Nederlands Aardrijks-kundig Genootschap in een artikel getiteld,,Landsohapsbescherming en Schepping vaneen weidelandschapsreservaat binnen de drie-hoek Den Haag -- Rotterdam -- Hoek vanHolland, door middel van een streekplan" deaandacht gevestigd op de bizondere, nog ga-ve schoonheid van het weidelandschap Mid-den Delfland en gepleit voor maatregelen vande overheid om dit ongerept te houden. Diemaatregelen zijn nog niet getroffen!Het wordt thans hoog tijd, dat er wat ge-bcurt. Langs de randen van het gebied drin-gen ,,glazen stad" en ,,stenen stad" meer enmeer op. De noodzaak het gebied dienstbaarto maken voor de ,,buitenrecreatie" is aan-wezig. Landschapsbesoherming en recreatiebe-vordering moeten samen gaan. Hier ligt eenbelangrijk planologisch probleem, tot welksoplossing dit opstel een bijdrage mogeleveren. ^)StedehoHwkundige liggingHet is een thans wel algemeen aanvaarde op-vatting dat het van belang is, dat de ,,Rand-stad Holland" niet wordt tot een geheel aan-eengesloten ring van bebouwing, maar dat tus-sen de sredelijke agglomeraties open land ge-handhaafd blijft, dat dienstbaar gemaakt kanworden aan de buitenrecreatie der stedelingen.Helaas zijn verschillende dier stedelijke agglo-meraties reeds geheel aaneengebouwde stedenen dorpen. In Zuid-HoUand zijn dit twee ag-glomeraties, die wij naar de hoofdsteden deagglomeratie ,,Rotterdam" en de agglomeratie,,Den Haag" kunnen noemen.Rotterdam heeft reeds lang geleden in zijn ex-pansie Kralingen opgesiokt en ook op de zui-delijke oever der rivier zich sterk uitgebreid.Naar het westen toe is Rotterdam aaneenge-^) Zie de kaart met toelichting op biz. 178-180bouwd geraakt met Schiedam, dat een apartegemeente gebleven is, terwijl het niet lang zalduren voor men zonder het te merken over-gaat van Schiedam in Vlaardingen.Den Haag heeft Loosduinen geannexeerd en isreeds met Rijswijk en Voorburg aaneenge-bouwd geraakt.Het bebouwde gedeelte van "Wassenaar is nogvan Den Haag gescheiden door stedelijke par-ken en buitenplaatsen. Leidschendam, grenzen-de aan en vrijwel aaneengebouwd met Voor-burg, behioort al tot de Haagse agglomeratie.En daar Den Haag voorziet dat het overenkele jaren geheel volgebouwd zal zijn, wilhet op het agrarisch grondgebied van Leid-schendam en Zoetermeer een satellietstadWilsveen stichten.Aan de noordoostzijde is Wassenaar door enigagrarisch gebied gescheiden van de agglome-ratie ,,Leiden" met Voorschoten, Oegstgeest,Rijnsburg en Katwijk, een gebied dat agra-risch moge blijven!Tussen de agglomeraties Rotterdam en DenHaag ligt Delft, dat om de typische oudekern been reeds grote nieuwe wijken gestichtheeft en aan de zuidzijde, in de richting vande Rotterdamse agglomeratie dus, ook noggrootscheepse uitbreidimgsplannen wil uitvoe-ren. In de riohting van Den Haag gaan deplannen al zo ver als mogelijk is, met het ge-volg dat tussen Rijswijk en Delft de openstrook nog maar zo smal is, dat dit geen agra-risch gebied meer kan blijven, maar als ruimstedelijk park is opgevat, waar sportvelden inbegrepen zijn. Hier zal het gehele oppervlakdoor ide gemeenten gekocht of onteigendmoeten worden.Tussen Delft en de agglomeratie Rotterdamligt een bredere strook. Weliswaar heeft Delftde arabitie zich naar het zuiden sterk uit tebreiden en dringt Vlaardingen op naar hetnoorden, maar de verwachting is dat een openstrook van vier kilometer breed tussen destadranden behouden zal kunnen blijven. Veelis dit niet, maar een blijvend agrarisch gebruikals grasland zal nog juist mogelijk zijn.Naar het zuidwesten en westen van Delft afgerekend zal een groter gebied gespaard kun-nen worden. Voor het dorp Maasland, dat indeze richting ligt, is wel naar het oosten uit-breiding der bebouwing ontworpen, maar deafstand tusen de ontworpen bebouwingen vanDelft en Maasland blijft hier ruim 6 km, zo-dat het glorieuze landschap van MiddenDelfland, dat nog aanwezig is, blijven kan.Het dorp Den Hoorn wordt zo dicht doorDelft benaderd, dat het er eigenlijk een ge-heel mee gaat vormen, Schipluiden daarente-gen blijft vrij in de vlakte liggen; het vormter een niet onwelkome onderbreking van. Hetligt niet in de bedoeling hier naar het stede-lijke zwemende hoge bebouwing in de beperktte houden uitbreiding toe te laten.Uit het westen dringt op de ,,glazen stad"van het Westland. Een zekere afgrenzingdaarvan ligt in de bedoeling van het ontwerpstreekplan Westland.Karakter van het landschapMidden Delfland is een weidegebied dat ge-kenmerkt is door wijde uitzichten waaraanschaal verleend wordt door verspreide be-plantingen op de erven der boerderijen enplukjes hakhout hier en daar langs de wegen.Ook wordt enige beplanting aangetroffenlangs toegangswegen naar dieper in het landliggende boerderijen.Forse lijnen in het landschap van hoogop-gaande lanen langs rechte wegen komen nietvoor; de landwegen, die van ouds de verbin-ding der dorpen vormen en dienen voor hetverkeer naar en van de boerderijen zijn enigs-zins bochtig. Ze liggen slechts weinig hogerdan het land. Het wegdek is smal, maar opde meeste wegen van goede kwaliteit. Doorde boohtigheid der wegen heeft men eenverrassend wisselend uitzicht, veelal afgeslotendoor de silhouetten der steden en dorpen.Bizonder fraai is bijv. nog het uitzicht vande Zouteveensche weg naar het N.N.O., waarmen over het weide-gebied uitziet op de vrij171StedehouwMidden Delflandveraf gelegen boerderijen met beplante ervenlangs de Abtswouderweg en op het fraaie sil-houet van Delft. De Abtswouderweg zelf ishet berijden volop waard. Oo-k de dwarsver-bindingen van de twee genoemde wegen, deGatweg en de Veenweg en de Holyweg zijnzeer fraai. De weg van Maasland naar Schip-luiden, (Zuidgaag en Oostgaag) biedt nog weluitZ'ichten op het open gebied van Midden-Delfland. Ook de aardige Burgerdijksewegheeft mooie uitzichten. De weg langs de Mid-delwetering, die thans nog een slecht wegdekheeft, is landschappelijk zeer fraai. Bijzondermooi is ook de Buurtseweg die van Vlaardin-gen naar Maasland leidt, met boerderijen openige afstand van de weg. Helaas is deze wegopgesloten tussen de spoorbaan en de autowegnaar Hoek van Holland.In tcgenstelling met de oude wegen zijn velegrote vaarten tamelijk rechtlijnig (noordelijkdeel Vlaardingervaart, Boonervliet, Maassluis-se trekvaarten, Middelwetering). Uiteraardzijn ook de vele sloten, die de perceelschei-dingen In het weidegebied vormen, recht. Detochten zijn veel breder dan de kavelslotenen grilliger van beloop.Een bizonder gebied vormt het boezemlandtussen de Boonervliet en de Maassluise trek-vaarten van de Vlaardingervaart tot de Mid-delwetering. Dit is alleen te water bereikbaaren om zijn flora en als vogelbroedplaats vannatuurwetenschappelijk belang. Ook historischis het waardevol, daar men hier de toe-stand aantreft, welke waarsohijniijk het ge-hele gebied kenmerkte voor het door de be-maling en inklinking zijn tegenwoordige toe-stand verkreeg. Dit gebied moet natuurmonu-ment blijven.Weiden zijn uiteraard niet voor het publiektoegankelijk. Op sommige kaden zijn primitie-ve verhardingen en er zijn enkele vanouds be-staande kerkepaden, die door het publiek be-lopen mogen worden.De huitenrecreatieOnder ,,buitenrecreatie" valt te verstaan hetzich ,,buiiten", ,,in de natuur" ophouden vande stedelingen, teneinde zich te ontspannenvan het werk en het leven in de stad.Er zijn vormen van recreatie, zoals het be-oefenen van veldsporten, het verblijf in eenstadspark e.d. die men, al worden zij in deopen lucht, dus in zekere zin ook ,,buiten"bedreven, tooh veeleer tot de stedelijke re-creatie moet rekenen. De voorzieningen daar-vooir, de sportvelden, openluchtzwembaden,S'tadspa-fken enz. horen in het stadsplan opge-nomen te worden. Zij horen niet in het cul-tuurlandschap dat hier de ,,natuur" is, waarinzich de buiitenrecreatie voltrekt.Welke vormen van huitenrecreatie zijn numogelijk in Midden-Delfland? In de eersteplaats het wandelen en fietsen met het doel tegenieten van het fraaie landschap en het zichdaarin ophouden. In zekere zin kunnen de be-staande landwegen ervoor gebruikt worden,maar waar deze ook voor ander verkeer moe-ten dienen, zoals het motorisch verkeer en datvan landbouwwerktuigen, zijn zij voor rustigwandelen en fietsen met uitkijken naar hetlandschap minder geschikt. Bovendien biedenzij niet de gelegenheid ergens neer te strijken.voor rust of voor een picnic. Het is dus ge-wenst speciale wandel- en fietspaden te ma-ken met hier en daar gelegenheid voor hetneerstrijken. Het is gewenst dat rustplaatsenop markante punten gemaakt worden en datdaartussen de paden geen brede bermen krij-gen.In de tweede plaats kan de watersport inMidden Delfland beoefend worden. Het zaikleine watersport moeten blijven, daar de af-metingen der wateren niet geschikt zijn voorgrote jachten. Wat het zeilen betreft dus, omde gedachte te bepalen, kleine open jachtentot ongeveer de maat van de 16 m2 klasse eneventueel niet veel groter zijnde kajuitjachtjes.Verder kleine motorboten. Het roeien inwherries is op deze wateren zeer op zijn plaatsevenals het kanovaren.Een derde recreatdevorm die in Midden-Delf-land reeds bedreven wordt en daar ook zeerop zijn plaats is, levert het sportvissen op. Eris een steeds groeiend aantal mensen die hier-in ontspanning vinden. Het vissen kan van deoever af geschieden, maar ook vanuit de pie-remegoggels, waaimee de vissers op het watereen ligplaats zoeken.Voor toeristisch rondrijden per auto is het ge-bied niet groot genoeg. Een rit over de bij debesohrijving van het landschap genoemdefraaie wegen is aantrekkelijk, maar voor moto-risch verkeer zijn de af te leggen afstandente klein voor een tocbt van enige duur. Welkunnen deze wegen gebruikt worden om naarparkeerplaatsen te komen, waar men zijn ver-voermiddel neerzet om van daaruit een wan-deling te maken. Voor de hand ligt in deeerste plaats parkeerplaatsen te maken aanhet einde van de paar mooie doodlopende lan-delijke wegen, zoals de weg langs de Middel-watering, de Burgersdijkse weg en de op deVlaardingervaart stuitemde Gatweg.Ten behoeve van de recreanten zullen enkeleeenvouidige gelegenheden ingericht moetenworden waar men wat drinken en eten kan.Ze kunnen gecombineerd worden met de bo-ven bedoelde parkeerplaatsen. Bij het einde vande Gatweg ligt aan de Vlaardingervaart trou-wens reeds een thans nog voornamelijk doorvissers bezocht cafe. Daar kan men ook deeenvoudige roeiboten huren, die door de vis-sers gebruikt worden. lets verder ligt een thee-huis van meer allure.Het bovenstaande slaat op de dagrecreatie,die in dit gebied mogelijk gemaakt moet wor-den voor de bewoners van de omliggendestedelijke agglomeraties. Het is de vraag ofook nog, mede ten behoeve van verderaf wo-nenden, voorziening mogelijk is voor weekend-recreatie of vacantierecreatie, met overnach-ting. Daarbij zou alleen kamperen in tenten,in kamphuisjes of in caravans in aanmerkingkomen. Hotels, logementen en pensions vindtmen voldoende in de omliggende steden endorpen. Een volledig kampeercentrum vergtechter een vrij groot oppervlak en zou mid-den in het weidegebied geplaatst het karakterdaarvan wel aantasten. Hoogstens zou het te-gen een der stadsranden aan gesitueerd kun-nen worden, wat voor een kampeercentrum172Nieuive stromingen eisen betrouivbare bakensZo'n verblijdende nieuwe stroming inde woningbouw is complete vloerafwerking,dus vioerbedekking bij de huur inbegrepen.Het betrouwbare baken daarvooris permanent linoleum.Tegenover een geringe verhoging vande huurprijs staan deze belangrijke voordelen:?X' permanent linoleum betekent voorde huurder een aanzienlijke verllchtingvan zljn installatie-budget;* garandeert ook de minder draagkrachtigeneen volwaardige vioerbedekking;^ bevordert de geluid-isolatie tussen de woonlagen ;^ is blijvend bacteriendodend, dus hygienisch;"X* heeft een lange levensduur, de kleuren gaandoor-en-door, dus kunnen niet wegslijten;^ verhoogt de woonbeschaving.linoieum kromiTienieVoor keul