3TIJDSCHRiFTVOOREth/OLKSHUISVESTING].3EN STEDEBOUWEPORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1930 N2 12 ir JAARGANG DECEMBERGELUIDDEMPEND SPIJKERVASTGIPSNWANDBRANOVRMEen (Kracteur van Qemeenta-warken: ,,..*.,.de opgedane ?-vfuing is wel van disn aapd,STERKdat ik ze nnaep in de genr>eent?'bertekken van scheidhgswandenral voofwchpuvan "N. V. DE METEOOR TELEFOON aos D E S T E ? GM.V. VAN MUMSTER'S UITQEVER8 MAAT8CHAPPIJ . HAARLEMMERWEG B 378 . AMSTERDAM (W.>* " . .*INCASSO-BANKVolgestort Kapltaal f 30.000.(X)0 .Reserve t 8.400.000.--ILV.AMSTEHeerengr. 531 -537,519-525hoek VijzelstraatAdm, de Ruyterweg 84*66Biiderdijkstraat 60Ceintuurbaan 91Damrak 83Haarlemmerplein 2LInnaeusstraat 37Rotterdam "~"Leuvehaven 103Goudschesingel 229Heemraadssingel 168Groene Hilledyk 70ALMELO "^ARNHEMDELFTDORDRECHTENSCHEDEEINDHOVENGRONINQEN'S-HERT0QENB08CHHILVER8UMRDAMMiddenweg 4-8Molukkenstr. 122-124Nieuwmarkt 27Overtoom 89Weesperplein 2Weesperzijde 33 BWillemsparkweg 80van Woustraat 217's-GravenhageLange Houtstraat 18Statenlaan 46Laan v. Meerderv. 226LEEUWARDENMAASTRICHTNAALDWIJKNiJKERKSCHIEDAMTILBURQUTRECHTVOORBURGWORMERVEERZAANDAMALLE BANKZAKENBINIIENKORT VERSCHUHT BM DE WTGEEFITERG-W.VANDERWIEL&Co.TE ARNHEM t ?i_i__STENOGRAFISCH VERSLAG VAN NET VERHANDELDE OP DENVIERDEN ACCOUNTANTSDAG, TE UTRECHT GEHOUDEN 18 OCTO-BER 1930, BEVATTENDE:DE GESCHIEDENIS DER VOLKSHUISVESTING IN HET UCHT DERKAPITALISTISCHE PRODUCTIEWMZE. REDE VAN PROF. C. W.DE VRIE8, HOOGLEERAAR AAH DE HANDELSHOOGESCHOOL TEROTTERDAM, enDE KAPITAALVORMING BM DE WONINGBOUWVEREENIGINGENEN WONINGWET. REDE VAN MR. P. A. VAN DER DRIFT, REFE-RENDARI8 AAN HET DEP. *. A. H. EN N., AFO. VOLKSGEZONDHEIDPRIJS f 1.25VERKRUGBAAR IN ELKEN BOEKHANDELNAAML. VENN.BOUWBEDRMFH. VAN SAANE ALGEHEELEV00RBEREIDIII6, FMANCIERMG,VOORUCHTINe BU EXPLOITATIEEN PRACnSCME UITVOERINQ VANWONINGBOUWPLANNENVOOR STIGHTINGEN, VEREENI-?WGEN. KLEINERE GEMEENTEN EHGBOOTE INDOSTRIEELEBEDRWVENOVERTOOM 266AMSTERDAMTEL. 81610P.J.VANSCHAIK H-;ill(WEIIIlEI(ic,SrEi;illllLDIlllllDl[IDIIGEII,SlIlllll!irilllllIIEINASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMWettlci Gedeponeerd Handels-MerkISOLA-BOUWMET BESTE EN GOEDKOOP8TE 8YSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENMIDDENSTANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 'sHERTOGENBOSCH - NOG INUITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van aile materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD ll"^ JAAROANO NO. 12 DECEMBER 1930TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOiiiiiiii I nil iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii L1 IN O 1 ?-? l-J LL D KJ VJ V\ IIIIIIIIIIIIIIII iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINOBOUWVEREENIOINGENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDER.'VASTE MEDEWERKERS: J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LINDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIE EN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGWAL70 - AMSTERDAMPOSTREKENING NO. 29080-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD-- ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS. f8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTINO EN STEDEBOUVC(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENVi^ONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f i.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTINO EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - Woningen ten dienste van krotopruiming te Leiden door G. F. E. Kiers -Bouw van woningen te Haarlem door H. Meeusen - Binnenland - Overzicht van tijdschriften - Boek-aankondiging - Rechtspraak - Wetten, Kon. Besluiten. enz.NATIONALS WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Officieele Mededeelingen - Kort verslag van de zeventiende jaarlijksche ledenvergadering van denNationalen Woningraad, A.B.v.W., gehouden op Zaterdag 25 October 1930 te Amsterdam, II - Vanonze leden.OFFICIEELE MEDEDEELINGENMet ingang van i Januari a.s. zullen de gemeentenNijmegen, Velsen en Zuilen als lid tot het Instituuttoetreden.Bij voldoende bestellingen wordt voor den elfdenjaargang van ons Tijdschrift een band beschikbaargesteld ^ / 1.40 per exemplaar. Bestellingen wordengaarne voor 20 Januari a.s. tegemoet gezien; eenbestelkaart is bij dit nummer gevoegd. Tegelijkmet de banden voor den elfden jaargang kunnenook nog exemplaren voor de tien vorige jaargangenaangemaakt worden.Het inhoudsregister van den elfden jaargangwordt met het Januari-nummer 1931 verzonden.In ons October-nummer deden wij enkele mede-deelingen betreffende de beide in Juni 1931 teBerlijn door de Internationale Federatie voorVolkshuisvesting en Stedebouw (Londen) en deInternationale Vereeniging voor Volkshuisvesting(Frankfort) te houden congressen.Zooals reeds werd medegedeeld, staan alsagendapunten op het door de eerstgenoemdeorganisatie te beleggen congres: De Opruiming vankrotten en de Wisselwerking tusschen Verkeer enStadsaanleg en Gewestelijke Plannen.Voor Nederland zal het praeadvies over Krot-opruiming samenstellen Ir. A. Keppler, Directeurvan den Woningdienst te Amsterdam en dat overhet tweede onderwerp Ir. P. Bakker Schut, Directeurvan den Dienst der Stadsontwikkeling en Volks-huisvesting te 's Gravenhage.Op het congres der Frankfortsche organisatiestaat als agendapunt: De voorziening in de woning-behoefte, welk punt in ondprdeelen is gesplitst.In de eerste plaats wordt de vraag gesteld of departiculiere bouwnijverheid zonder overheidssteunin staat is te voorzien in de behoefte aan woningentegen bescheiden prijzen, welke aan redelijkeeischen voldoen.Over deze vraag zal Ir. P. Bakker Schut,Directeur van den Dienst der Stadsontwik-keling en Volkshuisvesting te 's Gravenhage,praeadvies uitbrengen. Te zijnen behoeve heefthet Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvestingen Stedebouw een enquete ingesteld bij de ge-meenten met meer dan 20?ooo inwoners.De tweede vraag, welke betrekking heeft op deorganisatie van de woningvoorziening is wederorain een aantal afzonderlijke vragen opgelost. Die258 OFFICIEELE MEDEDEELINGKN - ARTIKELENbetreffende de bouwkosten en het in gereedheidbrengen van bouwterrein zuUen voor Nederlandworden beantwoord door den Heer G. F. E. Kiers,Directeur van den Dienst van Bouw- en Woning-toezicht te Leiden, die betreffende de kapitaal-verschaffing en het toezicht van de gemeente opdoor haar van kapitaal voorziene bouwcorporatiesen betreffende de werkzaamheid dezer corporatiesdoor den Heer J. Bommer, Secretaris van denNationalen Woningraad en van de Commissie-Vliegen,die betreffende de verhouding tusschen huuren inkomen en betreffende den bouw door (staaten) gemeenten door den Heer Ir. A. Keppler, Di-recteur van den Woningdienst te Amsterdam.De derde vraag, betreffende het beheer van ge-meente- en vereenigingswoningen, zal door Mej.P. H. Hubregtse, Hoofdinspectrice van de Stichting,,Centraal Woningbeheer" te 's-Gravenhage, wordenbehandeld.De Frankfortsche vereeniging zal boven-dien in sectievergaderingen behandelen den bouwvan kleine woningen tegen lage huren en hetwoningtoezicht. De uit de verschillende landen inte zenden praeadviezen betreffende deze tweeonderwerpen zu"en niet afzonderlijk verschijnen,maar in een samenvattend rapport worden verwerkt.De Heer Ir. H. van der Kaa, Hoofd-Inspecteurvoor de Volkshuisvesting, zal het eerste, deHeer Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet,Directeur van den Rotterdamschen Woningdienst,het tweede onderwerp behandelen. Ook tenbehoeve van dit onderwerp heeft het Instituut eenenquete ingesteld bij de gemeenten met meer dan20.000 inwoners.WONINGEN TEN DIENSTEKROTOPRUIMING TE LEIDENVANIn 1922 en 1923 waren te Leiden in totaal onge-veer een 450 woningen onbewoonbaar verklaard,De ontruiming van die woningen geschiedde slechtslangzaam; aangezien er nog steeds in de eerst-volgende jaren een woningtekort was, konden debewoners van die krotwoningen slechts zeer moei-lijk een andere woning vinden. Bovendien warende huren van die krotwoningen aan den lagen kant;/2.50 was wel de hoogste huur per week en demeeste huren waren lager dan / 2.Een andere woning tegen denzelfden prijs wasniet te vinden en de ongeneigdheid om meer huur-- ook al was men daartoe in staat -- te betalen,maakte een spoedige ontruiming tot een fictie.AUeen als een woning door bizondere omstandig-heden, als overlijden, vertrek uit de gemeente enz.,leeg kwam, werd zooveel mogelijk belet dat ernieuwe bewoners in de woning trokken. Zeer dik-wijls gebeurde het echter dat de nieuwe bewoners-- meestal dan familieleden -- bij de oude bewo-ners gingen inwonen en wel liefst eenigen tijd voorhet tijdstip van vertrek van de laatste, zoodat,wegens de moeilijkheid van de ontruiming, ookvoor die nieuwe bewoning de bewoning werd ge-continueerd. Zoo hier, werd de regel bevestigd datonbewoonbaarverklaring alleen dan zin heeft, alsmen zorgt dat de woningvoorraad voldoende ruimis om den schok van het verdwijnen van een aantalwoningen op te vangen.Inmiddels was in 1926 het aantal bewoondeonbewoonbaar verklaarde woningen gedaald tot? 300. Behalve voor een plan van 40 woningen,van gemeentewege te bouwen, werden aan hetbetrokken Departement gelden aangevraagd voorFig. I. SituatieBegane grond ZolderverdiepingFig. 3. Eengezinswoning. Type AAHTIKELEN 359^LAXPI?..aUDEie 4^AApf?,.Begane grond Verdieping ZolderverdiepingFig. 3. Boven- en benedenwoningden bouw van 174 woningen op een terrein nabijden Morschweg, uit te voeren vanwege de Ver-eeniging tot bevordering van den bouw van werk-manswoningen. Het terrein is gunstig gelegen iiabijden spoorweg Leiden-den Haag. De architectB. Buurman, die het complex geheel heeft ont-worpen en verzorgd, stelde een bebouwing voor,afwijkende van het bestaande uitbreidingsplan,waardoor het grootste aantal woningen kwam teUggen aan straten Noord-Zuid, terwijl een binnen-hof-bebouwing werd ingevoerd. Fig. i laat desituatie van het complex zien, hetwelk werd uitge-voerd 1927/1928.Buiten enkele hoekperceelen is er weinig variatiein types. Aan den binnenhof zijn ontworpen een-gezinsperceelen, types A en B, en als randbe-bouwing overigens boven- en benedenwoningen,types C t.m. K. De binnenhof is toegankelijklangs twee korte toegangswegen; in de randbe-bouwing is boven die wegen een bovenwoning,type D, gebouwd, zoodat een tweetal poortdoor-gangen zijn gemaakt. In totaal bev.t het plan 30eengezinshuizen, 71 beneden- en 73 bovenwonin-gen, in totaal 174 woningen; in de fig. 2 en 3 zijnde hoofdtypes weergegeven. Het groot aantalkleine benedenwoningen vindt haar oorzaak inhet toen ter tijde nog geldende maximum-Rijks-voorschot van / 2400. Wilde men dit bedrag alsgemiddelde niet overschrijden, dan moest men ditwel in den koop toe medenemen.De kleine benedenwoning van fig. 3 was echteralleen geschikt voor alleenwonenden of voor eengezin zonder kinderen of met ten hoogste een kleinkind, zoolang dit nog in een wieg kon liggen. Maarhet spreekt wel vanzelf dat voor de ontruiming vankrotwoningen -- al dan niet door opschuiving --een eerste vereischte is de beschikking over wonin-gen voor middelmatige en groote gezinnen. Waarvoor een normaal woning-complex een aantalwoningen met een slaapkamer tot _ 40 " ,, van hettotaal al hoog genoemd moet worden, hoeveel temeer dan hier. Bovendien waarde in die jaren devrij zonderlinge idee rond -- van waar en vanwie(n) afkomstig is mij niet bekend --, dat wonin-gen voor opruiming van krotwoningen vanwegeLeiden. Boven- en benedenwoningen in iiet verlengde vande Paul Krugerstraatden ,,eenvoud en soberheid van opzet" belangrijkgoedkooper per M^. zouden zijn, zoodat dus voorhet maximum-voorschot van /2400 een grooteredan de gewone woningwetwoning zou wordenverkregen. Nu was voor den gewonen woningwet-bouw alle luxe al reeds uitgesloten en was op hetconstructieve gedeelte tot op het uiterste bezuinigd,Zoodat verdere reductie op den kubiek-prijs slechtstot schade van de woningen tot stand zou zijn tebrengen.De gevels zijn opgetrokken van geel genuan-ceerde hardgrauwe Waalsteen op een paars-roodtrasraam, donker gevoegd. De daken zijn gedektmet roode verbeterde HoUandsche pannen. Hethoutwerk der kozijnen, gootlijsten en dakkapellenis geel-grijs geverfd; de deuren donkergrijs metzwart afgezet.De aanbesteding had, nadat de benoodigde geldendoor het betrokken Departement waren toegezegd,plaats in 1927; de inschrijvingen waren zoodanig,dat het bedrag van den laagsten inschrijver, aanwien het werk is gegund, ongeveer / 50.000 bene-den de raming bleef.Voor het bouwvoorschot was noodig / 395.375,voor het grondvoorschot / 75.600. Dehurenkondenwegens de gunstige aanbesteding vrij laag gesteldworden en bedroegen voor de 30 vrije huisjes vanfig. 2 /4.50, voor de benedenwoning van fig. 3/3.50 en voor de bovenwoning van fig. 3 /4.25;alles zonder aftrek van Rijks- en gemeente-bijdrage.Toen in 1928 de woningen betrokken kondenworden, bleken slechts nog ruim 130 onbewoon-baarverklaarde woningen bewoond te zijn. Hier-van werden 120 gezinnen in de nieuwe woningenovergebracht. Van deze laatste gezinnen hadden25 % zoodanige gezinsinkomsten, dat een bijdrageniet behoefde te worden gegeven. De overigenkregen de voile bijdrage, met uitzondering vanenkelen, die op /0.50 gesteld konden worden. Deniet voor deze gezinnen benoodigde woningenwerden op de vrije markt gebracht.36o ARTIKELENLeiden. Boven- en benedenwoningen aan de Plesmanslaanmet poortdoorgang,fAangaande de resultaten met de bewoning kanhet volgende medegedeeld worden.De resultaten met de bewoners van de laatst-bedoelde woningen waren normaal. De Vereeni-ging kon daarbij haar keuze doen uit sollicitanten,welke bij haar ingeschreven stonden. Het gehaltewas gelijk aan de bewoners van de overige plannen;de bemoeienissen weken niet af van die, welke menin den regel bij woningwetbouw heeft.De bewoners, afkomstig uit onbewoonbaar ver-klaarde woningen, of andere, door de gemeenteaangewe^en, leverden uit den aard der ?aak meermoeilijkheden op, Gelukkig kan van de meestenworden ge^egd dat zij het op prijs stellen en waar-deeren dat zij uit hun krotten naar een nieuween betere woning zijn overgebracht. Zij trachteneen goede bewoning tot stand te brengen en doenalle moeite om de verschuldigde huur op tijdte betalen. Het spreekt van^elf dat de verhuringeenige moeilijkheden oplevert bij menschenuit onbewoonbaar verklaarde woningen, welkereeds voor de onbewoonbaarverklaring een goedebewoning in den weg stonden en in handen warenvan eigenaren,_ met wie zij bij voortduring op ge-spannen voet stonden. Al deze omstandighedentoch leidden tot een ongeregelde huurbetaling,waarin de eigenaren ten deele berustten, omdat dehuur een hoog percentage bedroeg van de waardeder woningen en dus eenig verlies nog een voor-deelige exploitatie opleverde.Tot de in de vorige alinea bedoelde bewonersbehoorden behalve de goede ook een belangrijkemiddenmoot, de twijfelaars. Van hen kan gezegdworden dat zij zich richten naar de betere bewonersen op dier voorbeeld zich toespitsen. Langzamer-hand worden zij daardoor op hooger peil gebrachtEn ongetwijfeld zal de gunstige invloed van denieuwe woning ten voordeele komen van de kinde-ren uit die gezinnen.Leiden. Eengezinswoningen aan den binnenhofEen klein gedeelte is niet of althans zeer weinigvoor verbetering vatbaar. Tot die bewoners moeteno.a. gerekend worden die, welke aan den drankverslaafd zijn, bij wie voortdurend huiselijke twis-ten mede tengevolge van drankmisbruik voor-komen en diegenen, welke hun geld op een ver-keerde wijze uitgeven. Zoo bijv. niet hun huurkonden betalen en zich tezelfdertijd materieeleens extra te goed deden. Het is noodzakelijkgebleken voor de Vereeniging om zich langzamer-hand van die bewoners te ontdoen. Te hunnenopzichte doet zich de behoefte gevoelen aan eencomplex, waar zij in volkomen afzondering en onderbizondere controle staan.Eenige foto's mogen een beeld van de buiten-architectuur geven.G. F. E. KiERSBOUW VAN WONINGENLEMTE HAAR-(GEWONE ARBEIDERSWONINGEN -- WONINGEN VOORFINANCIEEL DRAAGKRACHTIGER ARBEIDERS -- WONING-EN VOOR ECONOMISCH-ZWAKKEREN EN WONINGENVOOR GROOTE GEZINNEN)De toeneming der bevolking van Haarlem heeft--ondanks het feit, dat er in de laatste jarendoorenmet steun der gemeente een groot aantal woningenzijn gebouwd en ook de particuliere bouwnijverheideen groot aantal woningen voor den z.g. kleinerenmiddenstand en heerenhuizen heeft geleverd --tot gevolg dat de behoefte aan woningen van allerleisoort steeds grooter wordt. Voor zoover het parti-culier initiatief te kort schiet, beijvert het gemeente-bestuur zich in die behoefte zoo spoedig mogelijkte voorzien. Behalve de plannen voor de woningenvoor economisch-zwakkeren en sociaal-zwakkeren,welke in dit Tijdschrift (Maart-aflevering van denJaargang 1930) werden besproken en inmiddelsARTIKBtFN 261.HAABLfen...3UNI.ID>0.Ot.ARCHITt^T.Plan voor den bouw van woningen voor groote gezinnen teHaarlem-Noord. Situatiein aanbouw zijn^ werden plannen ontworpen voorden bouw van gewone arbeiderswoningen, --woningen voor financieel draagkrachtiger arbeiders-- woningen voor economisch-zwakkeren en wo-ningen voor groote gezinnen. Deze plannen wordenhierna achtereenvolgens besproken.Bij het opstellen der exploitatierekeningen vande gewone arbeiderswoningen, van de woningenvoor financieel draagkrachtiger arbeiders, van dewoningen voor groote en kleine ge^innen en vandie voor de ouden van dagen is aangenomen dathet voorschot als 50-jarige annuiteits-leening zalworden verstrekt, tegen ee . rente van 5 %, alsgevolg waarvan een annuiteitsrente is aangenomenvan 5.478 "/o en dat het bouwterrein in erfpachtzal worden verkregen tegen een canon van/0.50per M^ per jaar, gebaseerd op een rente van 5 %en een grondprijs van f 10.- per M.^ voor deeerstgenoemde woningen onder a, en van f 9.-per M.^ voor de andere woningen.GEWONE ARBEIDERSWONINGENa. Bij besluit van 8 Januari 1930 no. 6, goedge-keurd door Gedeputeerde Staten van NoordHolland bij besluit van 2 April 1930, verleen-de de Raad een voorschot van / 386.200.-voor den bouw door de bouwvereeniging,,Onze Woning" van 114 arbeiderswoningen.Het plan omvat:98 eengezinshuizen, bevattende woonkamer,kleine zitkamer, 3 slaapkamers, keuken enschuur;6 benedenwoningen en 9 bovenwoningen, elkbevattende woonkamer, 3 slaapkamers enkeuken; enI winkelwoning bevattende winkel, magazijn,woonkamer, 3 slaapkamers, zolder en keuken.De gemiddelde inhoud dezer woningen is 225 M^.De bouwkosten zijn geraamd op gemiddeldIP^* 01 1mm! Wrm^^t 'Haarlem, Woningen voor groote gezinnen/ 3.100.- per woning, waardoor de totale stichtings-kosten / 386.200.- zuUen bedragen.Bij een huur van / 5.83 per eengezinshuis, van/ 6.50 per boven- of benedenwoning, zeer gunstiggelegen aan den Schalkwijkerweg, en van /12.-voor het winkelhuis zal een sluitende exploitatieworden verkregen.b. Bij besluit van 5 Maart 1930 no. 14, goedge-keurd door Gedeputeerde Staten den 30 April1930, verleende de Raad een voorschot van/ 200.000.- voor den bouw door de Coope-ratieve Woningvereeniging voor Tramperso-neel ,,Eigen Haard" G. A; van 58 arbeiders-woningen.Dit plan omvat:54 woningen voor normale gezinnen, met eeninhoud van ? 226 M^., bevattende beneden woon-kamer, kleine kamer, keuken en schuur, en boven3 slaapkamers; en4 woningen voor grootere gezinnen, met eeninhoud van respectievslijk 245 en 290 M^., met de-zelfde indeeling als bedoelde 54 woningen, dochmet vertrekken van grootere afmetingen.De bouwkosten zijn geraamd op gemiddeld/ 3.100.- per woning, waardoor de totale stichtings-kosten / 200.000.- zullen bedragen.Bij een wekelijkschen huurprijs van / 5.85 voor44 woningen en van / 6.25 voor 14 woningen zal deexploitatie sluitend zijn.c. Bij besluit van 19 Maart 1930 no. 17, goed-gekeurd door Gedeputeerde Staten den 7denMei 1930, verleende de Raad een voorschotvan / 190.000.- voor den bouw door de Coope-ratieve Woningvereeniging ,,Eigen Woning"G.A. van 56 arbeiderswoningen.Het plan omvat 56 woningen, waarvan 4, volgenstype A, met zij-ingang en 52, volgens type B, metden ingang aan den voorgevel.AUe woningen hebben een inhoud van + 225 M^.en bevatten beneden woonkamer, kleinere kamer,keuken en schuur, boven drie slaapkamers.De bouwkosten zijn geraamd op gemiddeld/ 3.100.- per woning, waardoor de totale stichtings-kosten /190.000.- zullen bedragen.Bij een wekelijkschen huurprijs van / 5.76 zal deexploitatie sluitend zijn.262 ARTIEELENTr"mL -t-i iIJBegane grond Verdieping Zolderverdieping DoorsnedeHaarlem. Plan voor den bouw van woningen voor groote gezinnen, woningbouwvereeniging St. Jozef, normaaltype, type BVoor de gewone arbeiderswoningen is geenRijksvoorschot gevraagd. De gemeente begint metde voorschotten te verstrekken, doch met debedoeling later de vereenigingen bij derdetigeldleeningen, onder garantie der gemeente, tedoen sluiten. ?Bij het sluiten van dergelijke lee-ningen verleent de gemeente haar medewerking.WONINGEN VOOR FINANCIEEL DRAAGKRACHTIGERARBEIDERSBij raadsbesluit van 14 Mei 1930, no.28,werdeenvoorschot van hoogstens / 115.000.- verleend aan deCoop. Woningvereeniging voor Gemeenteperso-neel G.A. voor den bouw van 29 woningen voorbeter gesitueerde arbeiders.26 Woningen hebben een inhoud van 258 M^.,2 woningen een inhoud van 273 M*. en i woningeen inhoud van 285 M*.Alle woningen bevatten beneden: woonkamer,kleinere kamer en keuken en boven: 4 slaapkamers(eventueel voor 3 woningen: 3 slaapkamers en berg-ruimte) en douche-ruimte, terwijl het in de bedoe-ling ligt bij elke woning een schuurtje te bouwen.De bouwkosten zijn geraamd op gemiddeld/ 3?550'- P^^ woning, waardoor de totale stichtings-kosten /115.000.- zuUen bedragen.Bij een wekelijkschen huurgrijs van / 6,76 zal deexploitatie sluitend zijn.Ook voor deze woningen wordt geen rijksvoor-schot aangevraagd. De bedoeling is later een lee-ning bij derden te doen sluiten onder garantie dergemeente.WONINGEN VOOR ECONOMISCH-ZWAKKERENBij raadsbesluit van 19 Februari 1930 no. 35werd een bedrag van / 352.000.- beschikbaar ge-steld voor den bouw door de gemeente van nowoningen voor economisch-zwakkeren en 3 berg-plaatsen.Behoudens enkele kleine afwijkingen, verbandhoudende met de terreinindeeling, zijn alle wonin-gen volgens een type ontworpen. Dit type is gelijkaan dat van de woningen, waarvan de indeelingwerd opgenomer in het no. van Maart j.l. en heeftdus een inhoud van 205 M^.De benedenverdieping wordt ingenomen dooreen portaal, een woonkamer met twee kasten, eenkeuken, een W.C. en een bergplaatsje, terwijl ?ichop de bovenverdieping drie slaapkamers, elk metien kast, bevinden.Ook bij dit plan is platbouw gevolgd, omdat ditbij het uitbreidingsplan is voorgeschreven en debruikbaarheid der slaapkamertjes er door wordtverhoogd.Twee van de drie bergplaatsen zijn ontworpenop terreingedeelten, die anders onbenut zoudenblijven, terwijl de derde bergplaats op een onregel-matig hoekje grond is geprojecteerd, z66 dat detwee aangrenzende woningen over deze bergplaatsheen kunnen worden gebouwd, waardoor elk dezerbeide woningen een slaapkamer meer verkrijgt.In verband met den uitslag van de aanbestedin-gen der woningen, bedoeld in vorengenoemdeMaart-aflevering, zijn op de bouw- en exploitatie-rekening de bouwkosten per woning geraamd op/ 3.000.- en de bouwkosten van twee bergplaatsenop / 1.500.- en van de derde op / i.ooo.-.Met bijkomende kosten zullen de stichtings-kosten bedragen / 353.000.- of rond / 3.164.- perwoning.Aangenomen is dat het' stichtingskapitaal zalverstrekt worden als een 50-jarige annuiteitsleeningtegen 4j%, de rente waartegen het Rijk thans dewoningwetvoorschotten verstrekt.Als grondprijs is aangehouden / 7,- per M^. en devergoeding is berekend tegen een rente van 4J %.Met de gewone cijfers voor belasting, onder-houd, verzekering, oninbare hutir en algemeeneonkosten,bedraagt dan het toaal der uitgaven perjaar / 30.611.73, welke uitgaven gedekt kunnenworden bij een weekhuur van / 5.30 per woningen gemiddeld f 3.- per bergplaats.Wordt door Rijk en gemeente /0.50 bijdrageARTIKELEN 263Ik-Jtp^ M^4tifm^V:r-t-~ j,'t^(. - * ----?? 4 tf '1Eerste verdiepingTweede verdiepingHaarlem. Plan voor den bouw van woningen voor grootegezinnen, woningbouwvereeniging St. Jozef, type G-H-Iper woning en per week gegeven, dan kunnen dewoningen worden verhuurd voor /4.30.Van de Regeering is voor de uitvoering van ditplan voorschot en bijdrage verkregen. . 'WONINGEN VOOR GROOTE GEZINNENBij besluit van 14 Mei 1930, no. 21, verleende deRaad een voorschot van ten hoogste / 270.000.-aan de R.K. Coop. Woningbouwver. ,,St. Jozef"G.A. voor den bouw van 61 woningen voor grootegezinnen (gedacht wordt aan gezinnen met 6 enmeer kinderen). Voor zoover mij bekend, is dithet eerste complex van dergelijk soort woningen,dat in Nederland met overheidssteun zal wordengebouwd. Wei werden hier en elders in woning-complexen woningen voor grootere gezinnen opge-nomen. Ook werden wel complexen woningen voorgroote gezinnen gebouwd -- o.a. in Haarlem tweecomplexen --, doch van inrichting en afmetingzijn deze niet van dien aard, dat zij met recht dennaam van groote-gezinswoning kunnen dragen.Met de woningen door ,,St. Jozef" te bouwen is ditgeheel anders.Deze woningen zijn van den volgenden inhoud:van 21 woningen, type A, 302 M^.33 " " B, 309 ,,I woning, ,, C, 325 ,,,, D, 295 ,,,, E, 315 ,,? F, 309 ,,,, G, 290 ,,,, H, 260 ,,,, I, 403 ,,De types A, B, C, D, E en F zijn z.g. eenge-zinshuizen, totaal 58 stuks; de types G. en H. zijnbenedenwoningen, totaal twee stuks en het type I iseen bovenwoning.Deze beide benedenwoningen met een boven-woning zijn in het plan opgenomen uit architec-tonische overwegingen.Alle woningen bevatten een huiskamer van ge-middeld 22 M.^ keuken en W.C., terwijl bij elkewoning, met uitzondering van de bovenwoning,een schuurtje zal worden gebouwd; 55 woningen(die volgens types A, B en D) krijgen 4 slaapkamers,een badkamer en een zolder; 2 woningen (die vol-gens types C en I) 4 slaapkamers en een bad-kamer ; I woning (die volgens type E) 3 slaapkamers,een badkamer en een zolder en 3 woningen (dievolgens types F, G en H) 3 slaapkamers en eenbadkamer.De bouwkosten zijn geraamd op gemiddeld/ 4.050.- per woning, waardoor de totale stichtings-kosten / 270.000.- zullen bedragen.Aangezien de Minister van Arbeid, Handel enNijverheid in de Memorie van Antwoord aan deTweede Kamer heeft medegedeeld dat hij zichbezig houdt met de vraag, wat in het kader derWoningwet voor de groote gezinnen kan wordengedaan, werd besloten voor deze woningen uit's Rijks kas een voorschot, alsmede een bijdrageaan te vragen. Dit was temeer gewenscht, omdateen huur van / 7.22, welke volgens de exploitatie-rekening zal moeten worden opgebracht, voorgroote gezinnen zeer hoog moet worden geachten het bestuur dan ook niet heeft kunnen verklarendat deze huurprijs door de toekomstige huurderszal kunnen worden betaald.In bedoelde exploitatie-rekening is dan ook aan-genomen dat het voorschot zal worden verstrektals een 50-jarige annuiteitsleening tegen den thansvoor Rijksvoorschotten geldenden rentevoet van4l% 's jaars, zoodat de annuTteit naar 5,268worden vastgesteld.% zal264 ARTIKKLEN - BINNENLANDVoorts is erop gerekend dat het bouwterreinin erfpacht zal worden verkregen tegen een canonvan /0.45 per M^. zulks naar een grondprijs van/g.- per M^. en een rente van 5%.Omtrent het bedrag der bijdrage door de ge-meente te verleenen is door den Raad geen besluitgenomen, omdat afgewacht dient te worden, welkeregeling het Rijk ten aanzien van den te verleenensteun voor dit soort van woningen zal vaststellen.Uit het vorenstaande blijkt dat in de eerste vijfmaanden van 1930 alleen reeds in Haarlem beslui-ten werden genomen voor den bouw van 428woningen, waarvan de stichtingskosten dus dewaar-de van den grond niet inbegrepen, werden geraamdop / 1.513.200.-. Hiermede wordt m.i. over-duidelijk aangetoond dat het bedrag van 15 mil-lioen gulden voor de Regeering beschikbaar voorhet verleenen van voorschotten, zeer onvoldoendeis om in eenigszins bevredigende mate aan de aan-vragen van dergelijke voorschotten te voldoen.Augustus 1930 H. MEEUSENBINNENLANDRIJKSBEGROOTING 1931VDE HOOFDSTUK (BINNENLANDSCHE ZAKEN EN LANDBOUW)MEMORIE VAN ANTWOORP, ALGEMEENE BESCHOUWINGENNatuurreservaat in het GooiOndergeteekende juicht de plannen tot stichting van eennatuurreservaat in het Gooi zeer toe en betreurt het daaromte meer, dat hem geen fondsen ter beschikking staan omdie plannen financieel te steunen. Opgemerkt moge tochworden, dat de gelden, uitgetrokken onder art. 124a,slechts dienen tot bewaring van natuurschoon, gevormddoor bosschen en andere houtopstanden.AFDEELING IX, LANDBOUWUitvoering van de LandarbeiderswetNaar aanleiding van het omtrent de uitvoering der Land-arbeiderswet opgemerkte, vestigt ondergeteekende er deaandacht op, dat vele plaatsjes zijn tot stand gekomen metminimum bijdrage van den arbeider en maximum voorschotvan den Staat en dat blijkens de ingekomen verslagen over1929 de betahng der annuiteiten veelal regelmatig plaatshad. Dat er arbeiders zijn, die niet, of slechts met moeite,m staat zijn tot betaling der verschuldigde annuiteiten,mag daarom met geweten worden aan de uitvoering derLandarbeiderswet.Ondergeteekende betwijfelt het of het wel toelaatbaarzou zijn, dat de lasten van een klein deel der landarbeidersop Staatskosten zouden worden verlicht. Ook komt het nietbilhjk voor de waardevermindering van plaatsjes bij dalendeconjunctuur ten laste van den Staat te brengen, terwijldaarna bij stijgende conjunctuur de waardevermeerderinguitsluitend ten voordeele van de arbeiders zou komen.yoor controle op de administratie der Vereenigingen enStichtingen, uitsluitend werkzaam ter bevordering van deyerkrijgmg van onroerend goed door landarbeiders, zijnin de eerste plaats aangewezen de gemeentebesturen, dievoor de terugbetaling der voorschotten aan den Staatverantwoordelijk zijn.Wat de in het Voorloopig Verslag bedoelde vereenigingbetreft, wordt ernstig ovenvogen of hare toelating, alsvereeniging, uitsluitend in het belang van de verkrijgingvan onroerende goederen door landarbeiders werkzaam,wel gehandhaafd kan blijven.Art. 116. BoschbouwOndergeteekende is gaarne bereid ten aanzien van debevordering der instandhouding van het particulier bosch-bezit met zijn ambtgenoot van Financien in overleg tetreden, nadat hij ter zake het advies van den Directeurvan het Staatsboschbeheer en vandenBoschraad zalhebbeningewonnen.Het verleenen van financieelen steun voor de bewaringvan natuurschoon, gevormd door bosschen en anderehoutopstanden, wordt zooveel mogelijk bevorderd. Op art,124 dezer ontwerpbegrooting wordt voor dit doel / 31,000meer aangevraagd dan voor het loopende jaar is toegestaan.Art. 120, Uitbreiding van het StaatsboschbezitIn verband met den aandrang om verhooging van hetbedr4g voor uitbreiding van het Staatsboschbezit, meentondergeteekende te mogen opmerken, dat voor elk derjaren 1930 en 1931 voor gezegd doel ruim / 50.000 meer isaangevraagd dan de voorgaande jaren, terwijl in het loopendejaar nog ruim 3J ton suppletoir beschikbaar is gesteld voorovername der landgoederen de Wolfsberg en de Muntbergonder Groesbeek.Ondergeteekende is steeds bereid, zooveel als in zijnvermogen is, mede te werken aan de uitbreiding van hetStaatsboschbezit.Xde HOOFDSTUK (ARBEID, HANDEL EN NIJVERHEID)MEMORIE VAN ANTWOORDAFDEELING VI, VOLKSGEZONDHEIDVolkshuisvestingDe belangen der volkshuisvesting hebben de warmebelangstelling van den ondergeteekende, die allerminstgeneigd is, de taak van de Regeering op de gemeenten af teschuiven. Tot voorkoming van misverstand dient evenwelvast te staan, wat als taak der Regeering wordt beschouwd,te meer omdat in het stelsel van de Woningwet de gemeenteneen zeer belangrijke taak hebben bij de behartiging van debelangen der volkshuisvesting,De ondergeteekende beschouwt onder de tegenwoordigeomstandigheden als de taak der Regeering het steunen vande verbetering van de volkshuisvesting, zooals dat in decirculaires van 1926 en 1927 is omschreven. Het is zijnernstig voornemen aan die circulaires een loyale toepassingte geven. Dit kan hem er evenwel niet toe brengen steunte geven voor woningbouw ter bestrijding van de werk-loosheid in de bouwvakken. Woningen moeten dan gebouwdworden, wanneer daaraan behoefte bestaat. Bevredigingvan die behoefte kan evenwel samenvallen met bestrijdingvan werkloosheid.Met opruiming van krotten moet geregeld worden voort-gegaan. In welk tempo dat moet en kan geschieden, hangtvoor iedere gemeente af van haar eigen omstandigheden.Menig plan van saneering vordert zeer grondige en lang-durige voorbereiding,De ondergeteekende acht het niet juist generaliseerendte stellen, dat de opruiming van krotwoningen in veelsneller tempo moet geschieden dan nu vaak het geval is,Waar noodig, wordt op gemeentebesturen aandrang tothandelen uitgeoefend; steun wordt zooveel mogelijk ver-leend, zoowel bij de voorbereiding als bij de uitvoeringvan plannen,Waar verscheidene leden aandrongen op een behoorlijketoepassing van de financieele paragrafen der Woningwetop de wijze, zooals het voorheen het geval was, kan deondergeteekende daar op antwoorden, dat de wijze vantoepassing thans is ,,zooals voorheen". Over 1930 heeft opruimer schaal beschikbaarstelling van RijksvoorschottenBINNENLAJJD 265plaats gehad, terwijl het tempo voor de opruiming vankrotwoningen zooveel mogelijk wordl opgevoerd.Aan de hiiisvesting van groote gezinnen is voile aandachtgeschonken, De maatregelen, die de Regeering treft, zijn:1?. dat voor groote gezinnen grootere woningen met Rijks-voorschot kunnen worden gebouwd; 2?. dat de Regeeringbereid is voor huisvesting van groote gezinnen, die dehuur van een passende woning niet kunnen betalen, eengrooteren steun te verleenen, -- een en ander onder devoorwaarden, die voor kort in circulaires ter kennis van degemeentebesturen zijn gebracht. Van die circulaires zijnafdrukken aan de Kamer toegezonden. De inhoud is denleden dus bekend en behoeft hier niet herhaald te worden.Ten aanzien van Maastricht wordt opgemerkt dat ver-betering van slechte woningtoestanden zooveel mogelijkwordt bevorderd.Er waren in die gemeente in Augustus 1922 1618 een-kamerwoningen; in Augustus 1926 waren er nog 1176;naar schatting waren er in Augustus 1930 nog ongeveer 800.Van I Augustus 1922 tot i Augustus 1926 zijn bijgebouwd906 woningen; van 1926 tot 1930 920 woningen. Er zijnplannen in voorbereiding, ten deele in uitvoering, voor denbouw van ongeveer 400 woningen.De opmerking betreffende de garantiebesluiten vanAmsterdam geeft blijk van eenige misvatting. De gemeentegaf niet voorschotten voor den bouw van burgerwoningen,maar garandeerde rente en aflossing voor den bouw vandie woningen. De lijn, die de Regeering tot dusver bij detoepassing van de ^Voningwet volgde, wordt door die be-sluiten niet omgebogen. De Regeering blijft staan op haarstandpunt, dat zij in normale tijden steun alleen geeft voorden bouw van arbeiderswoningen. De gemeente is nietverplicht een zelfde standpunt in te nemen, maar is tedien aanzien vrij, zoolang zij niet door haar beleid dat vande Regeering verijdelt. Daarvan was bij de bedoeldegarantiebesluiten geen sprake. Op beperkte schaal kan debouw van burgerwoningen door woningbouwvereenigingenbijdragen tot verbetering van het type van die woningen,zooals dat met den bouw van arbeiderswoningen door toe-gelaten vereenigingen het geval is geweest. Met betrekkingtot arbeiderswoningen was dat een sociaal-hygienische,dringende behoefte, Wat naar de meening van den onder-geteekende ten aanzien van burgerwoningen niet gezegdkan worden; weshalve de Regeering zich daarvan onthoudt,opdat de voorziening in de behoefte aan die woningenovergelaten blijve aan het particulier bouwbedrijf.De Regeering is bereid in daarvoor geschikte gevallen aangemeenten credieten te verstrekken voor voorschottenonder hypothecair verband om arbeiders aan een eigenwoning te helpen.De ondergeteekende kan niet beamen, dat de circulairevan 5 Mei 1930 betreffende eigendomsverkrijging vanwoningen in strijd zou zijn met art. 7 van het Woning-besluit. Dat artikel verbiedt, dat de statuten of de aktebepalingen bevatten, waaraan leden, aandeelhouders, ofderden het recht ontleenen tot het verkrijgen van deneigendom van onroerende goederen der vereeniging, ven-nootschap of stichting. De circulaire heeft niet de strekkingzoodariig verboden recht te scheppen, maar alleen demogelijkheid te openen, dat een bestuur den eigendom vaneen woning overdraagt aan den bewoner, wanneer aan degestelde voorwaarden is voldaan. Sinds eenige jaren bestaatde mogelijkheid van eigendomsverkrijging voor bewonersvan vereenigingswoningen, zulks in overeenstemming methetgeen van de zijde van de Kamer en de Regeering bijherhaling is opgemerkt (Memorie van Antwoord hoofd-stuk X, begrooting 1929, biz. 21; Handelingen TweedeKamer 1928, biz. 603; 1929, biz. 949). Van eenig recht opeigendomsverkrijging is ook niet in goedgekeurde statuten,waarin zij voorzien is, sprake.Den ondergeteekende heeft tot dusver geen verzoek omsteun voor woningbouw bij havens bereikt. Hij vermagnog niet in te zien, dat hier een speciale behoefte zou be-staan, maar wanneer hem daarvan blijkt, zal hij daaraan denoodige aandacht geven.De gemeenteraden zijn bevoegd, bij een uitbreidingsplannatuurschoon te sparen door het aangeven van een bs-stemming. In hoever de Regeering in medewerking te dienaanzien is te kort geschoten, is haar uit de opmerkingenin het Voorloopig Verslag niet duidelijk geworden. Eenaanduiding als in het Voorloopig Verslag genoemd, n.l.,,landelijk gebied", is den ondergeteekende nog niet onderoogen gekomen. Wei heeft hij de aanduiding ,,landelijkedoeleinden" gezien; hij moest te dien aanzien concludeeren,dat zij leed aan al te groote vaagheid en daardoor de rechts-zekerheid ophief. Geeft een gemeentebestuur op voldoendduidelijke wijze een bestemming aan en worden door belang-hebbenden daartegen niet bezwaren aangevoerd, waarvande gegrondheid moet worden erkend, dan zal die gemeenteongetwijfeld succes hebben. Wijziging van de wet is daar-voor niet noodig.Artikel 127. De verhooging van het subsidie voor hetNederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Stedeboiiwis in wezen herstel van den ouden toestand, waarbij hetInstituut / 10.000 subsidie ontving. Dat bedrag was on-misbaar om het Instituut in staat te stellen zijn nuttig werkbehoorlijk te doen. Door de vermindering van het subsidieis het Instituut in zijn werk ernstig belemmerd, wat schaadtaan de studie van de zoo moeilijke sociale en economischevragen, waartoe de volkshuisvesting en de stedebouw aan-leiding geven. Een centrum van studie als het Instituutvormt, is voor de Regeering en voor alle anderen, die voqrdeze vragen gesteld worden, van groot nut, zooals deervaring reeds heeft geleerd.DE VOLKSHUISVESTING IN DE TWEEDE KAMEREvenmin als in de laatste jaren kan worden verwacht datde behandeling van de begrooting van Arbeid, afd. Volks-gezondheid in de Tweede Kamer onmiddellijk tot grootepractische wijzigingen in het Regeeringsbeleid zal leiden.Maar wel werd van de Regeeringstafel een geluid gehoord,dat, in tegenstelling tot het uit de laatste jaren bekende,als principieel nieuw moet worden beschouwd. Het betrofde onderlinge verhouding van particuliere bouwnijver-heid en overheidsbouw.Uit de Kamer werd waardeering uitgesproken voor demaatregelen ten behoeve van de huisvesting van grootegezinnen, waarbij echter werd aangedrongen op eenruimer opvatting van het begrip groot gezin. De HeerSlotemaker de Bruine ontwikkelde daarbij een andersysteem dan de Minister heeft aangenomen, zulks tervermijding van inmenging in het leven van den valiedenarbeider door het verlangen van opgaven betreffend zijninkomsten.Ook het belang der eigen woning werd erkend en demaatregelen ter bevordering daarvan werden geprezen.De Heer Uijen vond daarbij gelegenheid enkele gemeente-lijke regelingen ter bevordering van eigendomsverkrijgingin de Handelingen te doen opnemen. Niet ten onrechteZag de Heer van den Bergh, die in het algemeen wees op hetbedenkelijke van regeering bij circulaires, tegenspraaktusschen de circulaire van den Minister inzake eigendoms-verkrijging en het Woningbesluit, dat in art. 7 verbiedtdat de statuten van een toegelaten corporatie aan de ledendaarvan het recht op verkrijging van een woning toekennen.Deze bepaling heeft stellig de strekking gehad deze eigen-domsverkrijging zoo niet uit te sluiten, dan althans tebemoeilijken. Wenscht men een anderen koers te volgen,dan is herziening van het Woningbesluit de royale weg.Ook op een krachtiger ter hand neming van de krot-opruiming drong de Heer van den Bergh aan. De Hoofd-inspecteur voor de Volkshuisvesting schatte het aantaldaarvan op 60.000. Bij een gemiddeld aantal opgeruimdekrotten per jaar van ruim 1400, zooals de laatste jaren aan-toonen, geschiedt de verbetering wel in zeer langzaam tempo.Ook verleening van voorschotten op ruimer schaal en opminder stroeve wijze bepleitte de Heer van den Bergh.De Minister gaf in zijn antwoord ^een nieuwe toezeg-266- BINNENLAND:gingeti, maar verzocht de gevolgen van de circulaires af tewachten> alvorens op verruiming van de daarin gesteldegrenzen over te gaan. Opnieuw verklaarde Z.E., evenals hi]de-opening der tentoonstelling te Amsterdam, dat ,,aller-eerst het vraagstuk van de volkshuisvesting is te beschouwenals het centrale punt van de sociale wetgeving en de socialequaestie." Hij wees erop dat het bedrag der verleendevoorschotten -- afgezien van den Philipsbouw -- in delaatste jaren stijgende is, in 1930 bijna /10.000.000 bedroeg.Maar ten slotte verklaarde de Minister, in antwoordop door den Heer Slotemaker de Bruine gemaakte opmer-kingen, -- en hier klinkt inderdaad een nieuw geluid -- tenaanzien van den gemeente- en vereenigingsbouw eenerzijdsen de particuliere bouwnijverheid andererzijds het volgende.,,Principieel als de normale moet vooropstaan de woning-bouw door het particuliere bouwinitiatief en alle voor-ziening door middel van woningbouwvereenigingen en degemeenten moet worden beschouwd als een aanvulling vande lacune, die door de particuliere bouwnijverheid gelatenwordt. Het is alleen om die lacune aan te vullen^ dat degemeenten en de woningbouwvereenigingen dienen op tetreden. Men kan echter aannemen, dat zeer dikwijls op hetgebied van de voorziening van arbeiderswoningen departiculiere nijverheid in gebreke blijft. Dat is op veleplaatsen de ervaring en het zou onjuist zijn, uit voorliefdevoor de particuliere bouwnijverheid niet te willen zien,dat hier en daarop vele plaatsen de particuliere bouwnijver-heid in gebreke blijft. Waar dat het geval is, is een niet tevermijden taak voor de Overheid weggelegd.,,Gegeven eenmaal de toestand,. dat de particuliere bouw-nijverheid een vorm is van voorziening in de woning-behoeften en daarnaast gegeven de toestand van het bestaanvan gemeentelijken woningbouw en vereenigingsbouw,kan men zeer gemakkelijk tot een vergelijking geraken.Eenmaal van dien toestand uitgaande en eenmaal de verge-lijking gegeven, moet ik wel toegeven aan de voorstandersvan vereenigingsbouw en gemeentelijken bouw, dat dielaatste soort boven de particuliere bouwnijverheid ver-schillende voordeelen bezit. De particuliere bouw heeftook zijn eigenaardige voordeelen, maar in den vereenigings-bouw heeft men b.v. dit zeer te waardeeren goed, dat menniet behoeft te vreezen uit zijn huis verdreven te worden.Bij particuliere huurwoningen komt het nogal eens voor,dat iemand, die zijn huis mooi bewoont, waardoor hetaantrekkelijk wordt voor een ander, voor dien ander deplaats moet ruimen; dat heeft men niet bij den vereenigings-bouw; men treft daar dan ook dikwijls aan een sfeer, diewerkelijk ieder, die er kennis mee maakt, buitengewoonaangenaam aandoet. Wanneer er gekozen moest wordentusschen beide soorten, dan zou er, indien men niet ktte opalle omstandigheden, veel kans bestaan, dat men voorgemeentelijke en vereenigingsbouw zeer veel zou voelen,althans niet blind zou blijven voor de groote voordeelener van. Maar zelfs al zou men den gemeentelijken en ver-eenigingsbouw moeten noemen het betere, dan is er tochdeze eigenaardige positie, dat men daarnaast het goede,den particulieren bouw, niet kan missen om in de woning-behoefte te voorzien. Men kan in dezen niet alles op eenkaart zetten, ook niet, vermits de particuliere bouw denormale moet heeten. Wanneer men dus het betere met allevoorkeur, met alle liefde en met alle erkenning van hetgoede, dat er in zit, wil bevorderen daar, waar het noodigis,staan wij toch voor deze moeilijke vraag, dat wij dat betereniet mogen laten groeien tot een omvang, welke het goede,dat onmisbaar is, in den weg zou staan."Ook wat de Minister ten aanzien van zijn houding tenopzichte der Amsterdamsche garantiebesluiten verklaarde,klonk sympathiek. Met name waar hij de autonomie dergemeente erkende en zich een tegenstander verklaarde vandoorzetting van Regeeringsmeeningen in plaatselijke aan-gelegenheden. Theoretisch ontstaat bij terughouding hetgevaar dat de gemeentepolitiek de Regeeringspolitiek zougaan doorkruisen, maar het is duidelijk dat dit als uitvloeiselvan de genoemde garantiebesluiten nog in lengte vandagen niet is te verwachten. H.VRAGEN VAN KAMERLEDENVragen van den heer HERMANS betreffende de voorbe-reiding van maatregelen voor de huisvesting van groote,hulpbehoevende gezinnen (ingezonden 21 Juni 1930).Kan de Minister nadere mededeelingen doen omtrentde voorbereiding van maatregelen voor de huisvesting vangroote, hulpbehoevende gezinnen? Zijn met name spoedigte verwachten:a. een speciale bijdrageregeling in de woninghuren vanzulke gezinnen, enb. een regeling voor de huisvesting van groote gezinnen,die in krotwoningen verblijven ?Antwoord van den heer VERSCHUUR, Minister van Arbeid,Handel en Nijverheid (ingezonden 5 November 1930).De voorbereiding van de in de vraag bedoelde specialebijdrageregeling in de woninghuren van groote gezinnen isbeeindigd. Deze regeling zal werken naast de bijdrage-regeling voor krotopruiming. Zeer spoedig zal aan degemeentebesturen worden medegedeeld, dat en onder welkevoorwaarden de Regeering bereid is, voor de huisvestingvan groote gezinnen bijzonderen steun te verleenen.De aanschrijving zal, zooals dat ook met vroegere aan-schrijvingen geschied is, ter kennis van de leden der Kamerworden gebracht.WONINGBOUW MET OVERHEIDSSTEUN BUITENDE WONINGWET OMDen Haag verleende aan twee bouwvereenigingencredieten van ten hoogste / 340.000 en / 326.000 voor denbouw van resp. 92 en 84 woningen. Indien, zooals waar-schijnlijk is, de financiering na de voltooiing der woningendoor derden kan geschieden, zal de gemeente zich borgstellen voor hoofdsom, rente en aflossing. Een woning-bouwvereeniging te Nijmegen verkreeg een voorschot van/ 56.000 voor den bouw van 18 woningen. De gemeenteGroningen stelde zich garant voor rente en aflossing vaneen leening van ten hoogste / 570.000, te sluiten door eenvereeniging ten behoeve van den bouw van 162 woningenen twee winkels. Voor den bouw door de gemeente verleendede Raad van Amersfoort credieten van ten hoogste / 298.295en / 59.430, voor resp. 72 eengezinswoningen, waaronder12 voor ouden van dagen en 20 eengezins-arbeiders-woningen. Voor laatstgenoemde woningen zal getrachtworden een Rijksbijdrage in het exploitatietekort te ver-krijgen. Kerkrade verleende aan een woningvereenigingeen voorschot van / 151.000 voor den bouw van 50 arbei-derswoningen en Medemblik een van / 70.000 voor 30 wo-ningen, eveneens door een vereeniging te bouwen.DE SANEERING VAN AMSTERDAMIn een vorig nummer maakten wij melding van pers-berichten betreffende het voornemen van het Amsterdamschgemeentebestuur om maatregelen van grooten omvang tenemen tot bevordering van de opruiming van alle Amster-damsche krotten. Thans is de desbetreffende voordrachtverschenen.Daarin wordt in herinnering gebracht hoe, nadat dewoningnood was overwonnen, sedert 1926 wederom isovergegaan tot onbewoonbaarverklaring op meer systema-tische wijze. In de vier volgende jaren zijn ruim 2.000woningen onbewoonbaar verklaard.Aangenomen wordt dat nog 23.000 slechte woningenzullen moeten verdwijnen. Daaronder zijn begrepen 10.000voor- en achterwoningen in de nieuwe stad. Wordt -- watblijkbaar de bedoeling is -- van elk tweetal woningen opeen verdieping een woning gemaakt, dan komen er in plaatsvan deze 10.000 woningen 5.000. Ook op vervanging van2.900 andere woningen mag worden gerekend (op welkeBINNENLAND 267wijze en waarom wordt in de voordracht niet uiteengezet).Er blijven dan nog 16.000 woningen over, welke als gevolgder saneering zullen verdwijnen.De voordracht stelt dat deze opruiming 10 jaar inbeslag zal nemen en dat de kosten ervan / 30.000.000 zullenbedragen, wat een jaarlijksch tekort van / 1.580.000 be-teekent, waarvan de helft, naar de gebruikelijke verdeelingder lasten, voor rekening van het Rijk zou dienen te komen.Het is niet het voornemen geheele wijken op te ruimen;dit zou alleen dan noodzakelijk zijn, wanneer men hetkarakter van een buurt wenschte te veranderen en daartoebestaat geen aanleiding. Wei zullen soms geheele bouw-blokken moeten vallen. Dit zal voornamelijk in den over-bevolkten Jordaan moeten geschieden, waar ruimtevoor speeiterreinen en plantsoen moet worden geschapen.Immers deze buurt zal, naar men meent, 00k na de opruimingvan vele slechte woningen haar karakter van gemengdeIndustrie- en woonwijk behouden. Er is veel Industrieaanwezig en gestichten. Verbreeding der vaak smallestraten zou met te groote kosten samengaan. Men is der-halve voornemens slechts enkele straten, welke met het oogop het verkeer daaraan behoefte hebben, te verbreeden,maar de rooilijnen overigens aan te houden. Dit zal er echtertoe moeten leiden dat voorschriften worden gegeven be-treffende de hoogte der bebouwing, een hoogte, welkeb.v. aan straten van niet meer dan 6.5 M. breedte tot 6 M.zal moeten worden beperkt.Bij de voordracht, waarin het algemeene plan wordtontwikkeld, wordt dadelijk voorgesteld te besluitenhet in de Jodenbuurt reeds ondernomen werk door middelvan onteigening voort te zetten en aldaar een verbeteringtot stand te brengen, welke ook uit verkeersoogpunt vanveel beteekenis is. Daaraan zullen 500 woningen ten offervallen, waarvan 350 onbewoonbaar te verklaren. De kostenworden geraamdop ruim /3.ooo.ooo.-,het jaarlijksche tekortop /163.118.-. Ten aanzien van deze onteigening is blijkbaar-- de voordracht vermeldt het niet uitdrukkelijk -- bijhet overleg met de Regeering een groote mate van kansop medewerking aan den dag gekomen.Ook een plan voor den Jordaan is in vergevorderden staatvan voorbereiding. Hier zullen 1736 woningen vervallen,waarvan 1385 in het onteigeningsplan zijn opgenomen.Straatverbreedingen en aanleg van open ruimten is voor-zien. De kosten worden geraamd op / 4.670.000, het jaar-lijksch tekort op ruim / 260.000.De huisvesting der verdreven gezinnen vraagt bizondereaandacht. Er mag niet worden aangenomen dat de ver-dreven gezinnen alle over voldoende financieele middelenzullen beschikken om een behoorlijke woning tegen kos-tenden prijs te kunnen betrekken. De voordracht neemt aandat voor de helft der uit afgekeurde woningen verdrevengezinnen woningen tegen verlaagden prijs beschikbaarzullen moeten worden gesteld. Met het oog daarop is aan-bouw van 800 woningen per jaar gedurende 10 jaar ver-eischt. De gemiddelde huurprijs voor deze 8.000 woningenbehoort te worden gesteld op / 4.20, wat een tekort van/ 1.40 op de exploitatie beteekent. Daarbij komt een bijslagvoor groote gezinnen van / i.- per week, zoodat het gemid-delde tekort / 1.90 beloopt, of voor de 8.000 woningenper jaar / 790.400, waarvan de helft door het Rijk te dekken.Tezamen zal dus de uitvoering der plannen een jaarlijkschdeficit vertoonen van / 2.370.400, waarvan de helft op hetRijk drukt. Op den woningbouw zal bovendien, ten gevolgevan den eisch der Regeering, dat de prijs van den grond,waarop de woningen zullen worden gebouwd, niet zalkunnen worden berekend naar de werkelijke kosten, maarop een lager bedrag zal moeten worden gesteld, een jaarlijkschtekort van / 320.000 drukken, zoodat voor Amsterdam alleende uitvoering dezer plannen een jaarlijksche uitgaaf van/ 1.500.000 zal vorderen.VREEWIJKHet Rotterdamsche Tuindorp gevoelt behoefte aan uit-breiding met middenstandswoningen. Immers een orga-nische stadswijk eischt niet alleen arbeiderswoningenmaar ook middenstandswoningen. De eigenaresse van ditschoone dorp, de N.V. Vreewijk, stelde zich derhalve voor,nadat kort geleden de bouw van 404 woningen met woning-wetvoorschot mogelijk was gemaakt, den bouw van 75middenstandswoningen ter hand te nemen, zulks met geld,verkregen van de Spaarbank te Rotterdam. Zij vroeg methet oog daarop garantie voor de te sluiten leening van degemeente. De gemeenteraad van Rotterdam verwierp hetdesbetreffend voorstel, nadat eerst de stemmen haddengestaakt, met een meerderheid van een stem. De bekendeargumenten gaven daarbij den doorslag: terrein van denparticulieren bouw, waarop de overheidsbouw of semi-over-heidsbouw zich niet heeft te begeven. De communistenstemden tegen, uit den aard der zaak uit andere overweging.HET GRONDBEDRIJFIn ons Juli-nummer maakten wij melding van een geschil,gerezen tusschen het gemeentebestuur van Den Helderen Ged. Staten van Noord Holland. De laatste immersverlangden dat in de verordening op het grondbedrijfde periodieke taxatie zou geschieden door een van hetgemeentebestuur geheel onafhankelijke en deskundigecommissie, welke taxatie voor het gemeentebestuur bindendzou zijn. Het gemeentebestuur van Den Helder wenschteniet aan dit verlangen te voldoen, eenerzijds omdat hetstaatsrechtelijk onjuist zou zijn een bevoegdheid, welkekrachtens de wet aan den raad toekomt, aan anderen overte dragen, andererzijds op den formeelen grond, dat deverordening niet aan de goedkeuring van Ged. Statenis onderworpen.De Kroon heeft in deze zaak uitspraak gedaan en dejuistheid van het laatste argument erkend; de verordeningis niet aan de goedkeuring van Ged. Staten onderworpen.HET GOOIAan onze mededeelingen betreffende het Gooi kunnenwij thans toevoegen dat zoowel den gemeenteraad vanAmsterdam als Provinciale Staten van Noord Hollandeen voordracht heeft bereikt om deel te nemen in denaankoop van de in het Gooi te sparen gronden, resp. vooreen bedrag van / 1,500.000 en / 500.000.Ook wanneer Amsterdam, Provinciale Staten en deGooische gemeenten hun medewerking verleenen, is dezaak nog niet geheel in orde. Immers ook de medewerkingvan het Rijk moet worden verkregen en wel in dezen zin,dat een wetswijziging van de Erfgooierswet is vereischt,aangezien deze aan verdeeling der kooppenningen onderde Erfgooiers in den weg staat. Uit de genoemde voor-drachten mag ondertusschen wel worden gelezen, dat deRegeering bereid is haar medewerking te dezen te verleenen.Financieele steun is van haar niet te verwachten. Volgensde Boschwet kan deze niet worden verleend, aangezien deop grond van art, 12 dier wet op de staatsbegrootinguitgetrokken post is bestemd voor bewaring van natuur-schoon, gevormd door bosschen en andere houtopstanden,terwijl de Gooigronden in hoofdzaak bestaan uit heide-gronden. -- Het bezwaar is verklaarbaar als gevolg vande koppeling der steunverleening aan de Boschwet, maarbewijst hoezeer een ruimer voorziening te dezen aanziennoodig is, tengevolge waarvan Rijksgelden ook voor behoudvan ander natuurschoon dan het door bosch gevormdebeschikbaar zullen kunnen worden gesteldDE VIJFDE MONUMENTENDAGTe Arnhem werd 4 October j.l. de Vijfde Monumenteti-dag gehouden onder voorzitterschap van den Commissarisder Koningin in Gelderland, den Heer Mr. S. baron vanHeemstra.De Heer Ir, JOSEPH CUYPEES sprak over ,,Jhr, Mr. Victorde Stuers als pionier voor Monumentenzorg", en vonddaarbij gelegenheid te wijzen op het zeer vele, dat ons land268 BINNENIANDaan de Stuers te danken heeft^ op hetgeen deze deed voorhet teekenonderwijs en op zijn grooten invloed op de Neder-landsche kunstambachten.Tweede spreker was de Heer A. A. KoK met het onder-werp,,Oude bouwwerken en hunne herstelling."Het teloor-gaan van het ambacht en van de vakvoorschriften door deopheffing der gilden en de overvleugeling der Industrie,die de oude materialen niet meer levert, is oorzaak van detoenemende moeilijkheden, die bij het restaureeren vanoude bouwwerken worden ondervonden. Tenslotte zalhet niet meer mogelijk zijn de monumenten te herstellenen za) men alleen nog kunnen voorkomen dat ze niet totruinen vergaan, aldus de Heer Kok, die zijn voordrachtmet lichtbeelden verduidelijkte.De Heer Mr. H. WESTERMANN hield vervolgens een voor-dracht over ,,De langverwachte Natuurbeschermingswet."In zijn inleiding merkte spreker op dat de Regeeringnog steeds een volmaakt stilzwijgen bewaart. Toch zijnthans de argumenten voor indiening van een Natuurbe-schermingswet klemmender dan ooit tevoren.De volgende vragen dienen beantwoord te worden:le. Wat moet onder natuurbescherming worden verstaan V2e. Wat is er tot dusver gedaan en wat geschiedt er ophet oogenblik tot behoud van de natuur in ons land ?3e. Waarom zijn ingrijpende maatregelen noodig ?4e. Wat dient in een Natuurbeschermingswet geregeld teworden ?Op de eerste vraag zou spreker geen ander antwoordwillen geven dan de Vereeniging tot Behoud van Natuur-monumenten het ongeveer vier jaren geleden in een Notaaan den Minister van O.K. en W. formuleerde, n.i.: ,,Be-scherming van den bodem van Nederland met de daaropen daarin levende dieren- en plantenwereld en het behoudvan de schoonheid van het Nederlandsche landschap."Wat betreft het antwoord op de tweede vraag denktspreker vooral aan die eigenaren van landgoederen, die deideeele belangen boven de materieele deden gelden. Ge-lukkig dat in onze funeste belastingwetgeving op dit gebiedeenige wijzigingen zijn gekomen. Het werk der Vereenigingtot Behoud van Natuurmonumenten en haar dochterstich-tingen mag algemeen bekend geacht worden. Ook maggewezen worden op samenwerking tusschen overheid enparticulier initiatief, o.a. bij den aankoop van het NationalePark te Rheden, van deHeilooerbosschen,vanWoIfsberg enMuntberg.Wat den invloed van den Staat betreft, van den beginneaf zijn economische en ideeele belangen vermengd geweest,lets dat men ook aantreft in de Boschwet 1922, waartegeneenige bezwaren worden aangevoerd. De instelling van hetStaatsboschbeheer in 1899 had ten doel bevordering vanden boschbouw, maar bebossching beteekent vaak verliesvan heidevelden, zandverstuivingen, plassen of vennetjes.Spreker ontkent hiermede niet dat vele bosschen voor onsnatuurschoon van groote beteekenis zijn, maar wil alleende opvatting bestrijden dat de bosschen eigenlijk alleen hetware natuurschoon van ons land zouden uitmaken. Even-wel, ons Staatsboschbeheer wordt geleid door personen,die blijk geven een open oog voor natuurbescherming tehebbcn.Vervolgens besprak de Heer Westermann de Natuur-schoonwet 1928, welke ook weer een te enge opvatting vanhet begrip natuurschoon ten grondslag heeft, en dus even-min Voldoet.CJEr zijn thans ingrijpende maatregelen noodig. Als gevol-gen van onze stijgende bevolking zien wij toenemendenwoningbouw, intensiveering van het verkeer, d.w.z. ver-breeding en aanleg van wegen en kanalen, sterk voort-schrijdende mdustrialiseering, gepaard gaande met massa-woningbouw, ontginningen, ontwateringen, droogleggenvan plassen, mijnbouw.Welke maatregelen moeten getroffen worden om Neder-land ook in de toekomst als bewoonbaar land te behouden,Naast het ontwerpen van gewestelijke plannen en een natio-aaa! plan, gal noodig zijn een wet ter beschertning vm denatuur, gepaard met o.m. aanvullingen en wijzigingen vanBoschwet, Jachtwet en Vogelwet.Naast de instelling van een Natuurbeschermingsraad isechter wel het belangrijkste de aanwijzing van bepaaldeterreinen tot natuurmonumenten en (of) tot beschermdnatuurmonument.Een zoodanige aanwijzing zou mogelijk moeten zijn bijK.B., wanneer het Rijkseigendom betreft, bij overeenkomstof bij wet voor particulieren eigendom, bij wet n.l. indiengeen overeenstemming tusschen den particulier en denMinister verkregen wordt.De gevolgen der aanwijzing zullen o.a. moeten zijn, datgeen veranderingen mogen worden aangebracht dan die,welke bij K.B., overeenkomst of wet zijn toegestaan en datbij onvoldoende beheer of onderhoud hierin op Rijkskostenkan worden voorzien. Voorts dienen de fiscale tegemoet-komingen en (of) schadeloosstelling te worden geregeld.Tenslotte bevatte de wet de mogelijkheid tot onteigening eneen kapverbod, terwijl ook een Natuurbeschermingsfondszou moeten worden ingesteld.Vervolgens hield de Heer J. J. TALSMA een voordrachtover ,,Het bruggenvraagstuk."Het bruggenvraagstuk verdient meer belangstelling danhet gewoonlijk geniet en dat niet alleen omdat komendegeslachten den bouw onzer cultuur zullen beoordeelen naaronze ingenieursbouwwerken, onze fabrieken en bruggen,maar vooral omdat we in Nederland staan in een periodevan groote activiteit op dit gebied. Naast de 14 groote brug-gen over de groote rivieren, zullen ter uitvoering van Rijks-en provinciale wegenplannen tal van overbruggingen moetenworden gebouwd.Brengt de bouw van bruggen in het bergland reeds zijneigenaardige moeilijkheden mee, nog meer is dit wellichtin ons vlakke land het geval, daar de groote rivierbruggenin wijden omtrek het landschap zullen beheerschen en ookde talrijke kleinere bruggen een belangrijk element in datlandschap vormen.Ook in het stadsbeeld en het stadssilhouet neemt de brugeen voorname plaats in, gelijk o.a. uit voorbeelden ontleendaan Londen, Rotterdam en Keulen kan blijken.We hebben de brug te zien als deel van den weg en defunctie, welke hierin ligt opgesloten, behoort vooral in aan-merking te worden genomen bij de vormgeving.Voorop staan dus de eischen van het verkeer, dat zijninvloed uitoefent op bepaling van plaats, breedte en hoogteder brug, terwijl ook dient te worden gelet op den geologi-schen toestand ter plaatse.Het zijn alzoo overwegend utiliteitsgronden, die de plaats,het type, de bouwstof en daarmee het aspect van de brugbepalen. De inachtneming van de eischen der doelmatigheidwaarborgt echter nog geen esthetisch bevredigend geheel,hoewel men kan zeggen dat tot de volkomen doelmatigheid66k de esthetica behoort. Er behoort echter schoonheids-ontroering bij te komen om een kunstwerk te doen ontstaan.Met Berlage kan worden aangenomen dat bij den bouwvan een brug de architect voorloopig nog niet moet wordenuitgeschakeld. Wel heeft deze in het algemeen de brug-constructie van den ingenieur als beginsel te aanvaarden enzich te beperken tot de harmonische vormgeving.Wat de esthetische beoordeeling van de brug op zichzelvebetreft, behoort op den voorgrond te staan het karakter vande brug als weg, dat noch door architecturale bijvoegingen,noch door massale draagconstructies mag worden gecamou-fleerd of overbluft.Maar bovendien dient de brug te passen in de omgeving.De eisch, dat zij zich zoowel naar het materiaal, waaruitdezeisgemaakt,als naar de vormen, welke deze vertoont, zal,,aanpassen" aan de omgeving, is echter overdreven. Hetkomt aan op een goed samenstemmen der dingen en dit kanook door contrastwerking worden bereikt.Bij groote rivierbruggen moet men niet alleen letten ophet landschap, dat vaak een teer karakter draagt, doch ookop den m.achtigen stroom, welke door de brug moet wordenoverwonnen, zoodat deze met die fimctie ook wel eenigszinsin harmonie mag zijn.BINNENLAND 269Gewezen dient nog op de omstandigheid, dat verschil-lende onzer groote rivierbruggen komen te liggen in de na-bijheid eener bestaande spoorbrug, waardoor men bij devormgeving niet vrij is, daar het nieuwe bouwwerk methet oude zal moeten harmonieeren. Hierop wordt dan ook,b.v. bij de brug bij Zaltbommel, gelet.Bij de brug in de stad staat het ietwat anders dan bij diein het vrije landschap, daar men bij de eerste met eengeheel architectonisch-gevormde omgeving heeft te doen.Er behoort verband te bestaan tusschen de architectuur vande brug en die van de aansluitende oevers, gelijk dit doorPerronet is nagestreefd en bij onze jongere stadsuitbreidin-gen ook weder wordt aangetroffen. Terecht wordt daarbijook weer een plaats ingeruimd aan de plastiek.Het verwijt, dat de nieuwe bruggen te monumentaalzouden zijn, moet worden afgewezen. De vergelijking metonze oude grachtbruggen gaat niet op, daar ook de nieuwestadsgedeelten veel ruimer worden gebouwd dan de oudeen derhaive de daarin gelegen bruggen ook wat meer pre-tentie kunnen maken zonder gevaar te loopen aanstellerigte doen.De voordracht werd besloten door het vertoonen vaneen serie lantaarnplaatjes, door Dr. Berlage welwillendter beschikking gesteld.VERANDERING VAN EEN BESTAAND UITBREI-DINGSPLAN EN ONTEIGENING VAN IN EENUITBREIDINGSPLAN BEGREPEN GRONDENOnze wet erkent uitdrukkehjk de mogelijkheid vanherziening van een uitbreidingsplan; zij schrijft zelfs perio-dieke herziening, om de tien jaar, voor. In hoever de raadbij zulk een herziening vrij is tegenover eigenaren van inhet plan begrepen gronden, in hoever deze kunnenworden geacht krachtens het vigeerend plan verkregenrechten te bezitten, wordt terecht in de wet niet geregeld.Hier zal van geval op geval moeten worden beoordeeld enzullen tallooze omstandigheden van invloed kunnen zijn.Toen Watergraafsmeer nog een zelfstandige gemeetitewas, liet het een plan opmaken, dat voor den tijd van zijnontstaan verdiens