/^4't'vt-rnt/.TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUW"ORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH"INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1930 N? 8 ir JAARGANG AUGUSTUSGELUIDDEMPEND SPIJKERVASTGIPSXWANDSTERKEen Directeur van Gemeente-werken : de opgedane en-vaning is wel van dien aand,cat ik ze meer in de gemeente-bestekken van scheidingswandenza.\ voonschrijvenN. V. DE METEOOR TELEFOON 205 DE STEEGJM.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAAT8CHAPPIJ - HAARLEMMERWEG B 378 - AMSTERDAM (WJINCASSO-BANKVolgestort Kapltaal f 30.000.000.--.Roeerve f 8.400.000.--JILN.V.AMSTERDAMHeerengr. 531-537,519-626 Middenweg 4-8hoek VijzelstraatAdm, de Ruyterweg 84-86Bilderdijkstraat 50Ceintuurbaan 91Damrak 83Haarlemmerplein 2LInnaeusstraat 37Molukkenstr. 122-124Nieuwmarkt 27Overtoom 89Weesperplein 2Weesperzijde 33 BWillemsparkweg 80van Woustraat 217RotterdamLeuvehaven 103Goudsohesingel 229Heemraadssingel 169Graene Hilledijk 70ALMELOARNHEMDELFTDORDRECHTENSCHEDEEINDHOVENQRONINQEN'S-HERTOGENBOSCHMILVERSUM's-GravenhageLange Houtstraat 19Statenlaan 46Laan v. Meerderv. 226LEEUWARDENMAASTRICHTNAALDWIJKNIJKERKSCHIEDAMTILBURGUTRECHTVOORBURGWORMERVEERZAANDAMALLE BANKZAKENHUfNJALOTDRlklNRICtlTINOKEeiJLIERSOK:^50:^32AM$TEKDAM>TEIEF>!^TECI1NISCt1C>l>APIEREN?????BIJREA1J ?> EN ?????NAAML. VENN.BOUWBEDRIJFH.VANSAANE ALGEHEELEVOORBEREIDING, FINANCIERING,VOORLICHTING BIJ EXPLOITATIEEN PRACTISCHE UITVOERING VANWONINGBOUWPLANNENVOOR STICHTINGEN, VEREENI-GINGEN, KLEINERE GEMEENTEN ENGROOTE INDUSTRIEELEBEDRIJVENOVERTOOtW 266AMSTERDAMTEL. 81610P J VAN SCHAIK LOOD-^lliilWEIIIIEIiaiiJPECIIIIILBilWIOIII6EII,SIIIIIIl[IHSIIILUIII[l.W. VM1I ^JV^I li^lIX MASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - ADAM1ISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOPSTE 8YBTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLKS- ENmiDDENSTANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERTOGENBOSCH - NOG IN UITVOERINGOJL 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materiaien voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 11^ JAAROANO NO. 8 AUGUSTUS lyJOTIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WON INQBO U W VEREENIOINOENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BAKKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDER.VASTE MEDEWERKERS: J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KFPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KmsTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D,E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LINDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIE EN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGWAL 70 -AMSTERDAMPOSTREKENING NO. 29080-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD-^ ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'S UITGEVERSMAATSCHAPPI]HAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f i.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Een woningcomplex in Amsterdam-Oost door Ir. J. C. van Teylingen -- De centrale verwarming enwarmwatervoor^iening in het complex arbeiderswoningen van de Maatschappij voor Modernen Woning-bouw^ ,,Amsterdam" N.V. aan den Tugelaweg te Amsterdam door Ir. J. Mantel -- Uitkomsten derWoningtelling 1929 te 's-Gravenhage door J. Rensen -- De voorziening met ontspanningsterreinen ineen Amerikaansche stad -- Binnenland -- Buitenland -- Overzicht van tijdschriften.NATIONALS WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Officieele Mededeelingen -- Mislukte actie door J. B. -- Bouwvereenigingen en Zegelwet door J. B. --Vragenrubriek -- Inge^onden.EEN WONINGCOMPLEX IN AMSTER-DAM-OOSTKorten tijd geleden is te Amsterdam aan denTugela\veg (en zijn zijstraten, de Maritzstraat ende Christiaan de Wetstraat) een complex arbeiders-woningen voltooid en in gebruik genomen, hetwelkcm verschillende redenen bizondere aandachtverdient.Het is op gemeentelijk erfpachtsterrein gebouwddoor een particuliere onderneming (de Maat-schappij voor Modernen Woningbouw ,,Amster-dam", directeur H. van Saane). Toezegging vanRijks tweede hypotheek werd reeds vooraf ver-kregen. In afwijking van den gewonen gang vanzaken werd reeds voor den aanvang van den bouween voorloopige taxatie op teekening uitgevoerd,en aldus een uit te keeren bedrag bepaald, hetwelkonveranderd gehandhaafd zou worden, indien navoltooiing der woningen de uitvoering aan deverwachtingen zou blijken te beantwoorden.De algemeene ligging blijkt uit afb. i. De per-ceelen zijn gegroepeerd om een binnenterrein,dat, in tegenstelling met de gebruikelijke wijze vanindeeling, niet is verkaveld in verschillende ttiinen.elk bij een benedenwoning behoorende, doch isingericht tot gemeenschappelijken tuin, ten ge-bruike door alle bewoners. Er is een zandbak voorde kleuters, er zijn banken, zoodat rustig toezichtop de spelende kinderen kan plaats vinden, er iszelfs een overdekte speelgelegenheid in d^n vormvan een galerij langs den geheelen achtergevelvan het blok rondloopend, en ongeveer 4 Meterdiep. In den tuin staat tevens de woning van denconcierge, waaronder de kelder is, waarin zich deinstallaties voor centrale verwarming en warmw .ter-voorziening bevinden, die het geheele complexbedienen. Het binnenterrein is toegankelijk dooreen poort van de Maritzstraat uit, en ookvan de gemeenschappelijke ruimte uit, die in elkperceel toegang geeft tot de bergruimten, bij dewoningen behoorende (zie hierna).De concierge onderhoudt den tuin en heeft er,door de ligging van zijn woning, voortdurendtoezicht op. Op deze wijze blijft een behoorlijkaanzien gewaarborgd. De ruime speelgelegenheidonttrekt de kinderen aan den openbaren weg,hetgeen juist voor de kleintjes van veel belang is.Als een bezwaar zou men, doch uitsluitend voorde benedenbewoners, kunnen voelen dat deze174 ARTIKELEKINDEELINO % DINNCNTEDPCIK.tltlCt^tAVCO.Afb. I.geen eigen tuin hebben, die toch altijd een grooterevrijheid biedt. De groote vraag, ook naar beneden-woningen, en de snelle verhuring van alle woningenin het complex, zijn factoren, die erop wijzen datdit bezwaar door de bewoners niet sterk wordtgevoeld.Ter plaatse is toelaatbaar het bouwen van per-ceelen, bevattende vier verdiepingen en vierwoningen boven elkaar, waarbij kelder en colder,de laatste mits hij niet tot afzonderlijke woning isingericht, niet medegeteld worden. Evenmin wordteen sousterrainverdieping, geen zuivere kelderzijnde, in het bovengenoemde getal begrepen,wanneerdebenedenzijde van het plafond dezer ver-dieping lager ligt dan 1.50 M. boven de straat-hoogte.Van de mogelijkheden, welke deze bepaling derAmsterdamsche bouwverordening biedt, is op ver-nuftige wijze gebruik gemaakt door een sousterrainaan te brengen, waarvan het plafond op 1.49 M.boven de straathoogte hgt (zie afb. 2). Deze ruimteis onderverdeeld en bestemd voor bergruimte,behoorende bij de bovengelegen woningen.Zolders, waarin anders de zoo noodzakelijkenbergruimte wordt ondergebracht, zijn niet gemaakt.Men verkrijgt hierdoor vooreerst voor de begane-grondwoningen het voordeel, dat zij door hoogereligging een ruim uitzicht over de straat verkrijgen,en inkijken door voorbijgangers uitgesloten is,terwijl voorts de eindelooze klimpartijen naar debergzolders worden vermeden. ledere woningheeft een eigen bergruimte. Deze ruimten zijnonderhng afgescheiden door geperforeerde ijzerenplaten en afgesloten door deuren van hetzelfdemateriaal. Beschadiging is dus vrijwel uitgesloten,terwijl het open karakter der afscheidingen decontrole op het gebruik der ruimten zeer verge-makkelijkt, feitelijk reeds preventief werkt tegenAKtIKELBN 175VAMJIMG.NwttNlNO.V13NIHO.V^JNINO.1^J7.00.SpeELOAlJEBriJ. ^^ j ,)/^pnnniiiiiiliiiiitiiiiiiiir^ ^ .rf.oo -? Afb. 2.ongewenscht of verboden gebruik door de bewoners.De bergruimten zijn toegankelijk uit een voor-portaal, hetwelk door een zelfsluitende deur vanhet trappenhuis is afgescheiden. Van het voor-portaal geeft bovendien een deur toegang tot dengemeenschappelijken tuin.Het doel der onderneming was: arbeiders-woningen te bouwen tegen een ?oo laag mogelijkenhuurprijs. Om dit te kunnen bereiken is eenwoningtype gekozen, afwijkend van het algemeengebruikelijke, vooreerst al daarin, dat de gemid-delde breedte der perceelen minder bedraagt danals regel op erfpachtsgrond wordt toegelaten.Is deze breedte in het algemeen nimmer kleinerdan 6.10 M., gemeten tusschen de middens derbouwmuren, hier is zij met bizondere toestemmingvan Burgemeester en Wethouders lager gekozen envoor een perceel bevattende acht woningen (vierrechts en vier links) gesteld op 10.50 M., dus on-geveer 15 % l^er.Door deze versmalling kon een grooter aantalperceelen op het terrein worden ondergebracht,hetgeen natuurlijk de bouwkosten per perceelvermindert. Bedoeld worden hier de normaletypen, in de rechte gedeelten gelegen. De hoek-perceelen, die noodzakelijkerwijs een andere in-deeling en andere afmetingen verkrijgen, kunnenbuiten beschouwing blijven.Het totale oppervlak per woning is natuurlijkhierdoor een weinig in het gedrang gekomen. Hetnormale perceelstype bevat een woning met een,en zeven woningen met twee slaapkamers (behalvewoonkamer en keuken), terwijl als regel op erf-pachtsgrond woningen met een slaapkamer nietworden toegelaten, en bovendien een belangrijkpercentage woningen met drie slaapkamers voor-komt. De woningen zijn dan ook in het algemeenbedoeld voor kleine gezinnen. Men heeft er echter.door een zoo rationeel mogelijke indeeling, naargestreefd de beschikbare ruimte intensief te benut-ten, terwijl meerdere elementen van comfort zijnaangebracht, die de bewoning zeer veraangenamenen een compensatie vormen voor de geringerewoningoppervlakte.De plattegronden van een normaal perceel ver-toont afb. 3. De woningen zijn van het z.g. bajonet-type, d.w.z. zijn aan voor- en achtergevel nieteven breed. Afwisselend hebben rechter- en linker-woning op iedere verdieping de grootste breedteaan den achter- resp. voorgevel. Dit voorkomt deversnippering der beschikbare breedte in een grootekamer en onevenredig smal zijkamertje.Onmiddellijk valt het trappenhuis op. Wanneermen de steenen buitentrap heeft beklommen, dieeindigt ter hoogte van den vloer der verhoogdebeganegrondverdieping (welke den in Amsterdamgebruikelijken naam van ,,bel-etage" draagt) treftmen twee deuren aan, elk toegang gevende voorvier gezinnen. Deze deuren voeren elk naar eengemeenschappelijke ruimte, waarop een begane-grondwoning uitkorat, terwijl in die ruimte tevenseen trap is ondergebracht voor drie gezinnen. Deonderling geheel gescheiden trappenstelsels zijnbeide in een trappenhuisruimte gemaakt, zij makenelk een voUedige schroefomgang per verdieping,echter met een halve winding onderlingen afstand,met het resultaat, dat op de trap, waartoe de rechterdeur toegang geeft, zijn aangesloten: de eersteverdieping links, de tweede verdieping rechts ende derde verdieping links, terwijl de andere trapbedient de eerste verdieping rechts, de tweedeverdieping links en de derde verdieping rechts.Op deze wijze gaan slechts drie gezinnen overeen trap, terwijl de -- niet voor bewoningsdoel-einden dienende -- trappenhuisruimte toch voorzes gezinnen dienst doet, een aanmerkelijk geringerverlies aan nuttige ruimte derhalve, dan het gevalzou zijn, als twee trappenhuizen naast elkaarzouden zijn aangebracht en veel aangenamer voorde bewoners dan een trap voor zes gezinnen.De trappen slingeren zich om een schalmgat tergrootte van ongeveer i M^., waarvan de wandenbezet zijn met geribd draadglas. Boven het geheeletrappenhuis is een lichtlantaarn. Bij avond brandtboven in het schalmgat een electrische lamp, dieautomatisch wordt ingeschakeld. Hierdoor is eenvoldoende verlichting der trappen zoowel overdagals des avonds en des nachts gewaarborgd.Een beeld, duidelijker dan door beschrijvingkan worden verkregen, vertoont afb. 4. Dit is deafbeelding van een model van het trappenstelsel.Deze inrichting was alleen mogelijk doordat vrij-stelling werd verkregen van die bepaling derAmsterdamsche bouwverordening, welke voor-schrijft dat gemeenschappelijke trappen, dienendevoor drie of meer gezinnen, moeten zijn onder-gebracht in een trappenhuis, dat onmiddellijk aaneen buitenmuur grenst, zoodat van die zijde toe-176 ARTIKELENi -.//.,'/,// lA"A^^a/^^vvm.Afb. 3.treding van licht- en lucht kan plaats vinden.Deze vrijstelling was reeds veelvuldig verleend voorenkele driegezinstrappen, doch nog nimmer toe-gepast op een dubbele trap, als hierboven omschre-ven. Het was min of meer een greep in de lucht:men moest afwachten hoe de verUchting na vol-tooiing zou bUjken te zijn. De verwachtingen tedien opzichte zijn echter overtroffen: het licht opde trappen is zeer voldoende.De woningen bevatten (ik bepaal mij tot deverdiepingen) een woonkamer, groot 16.60 M^.,twee slaapkamers, samen groot ? 20 M^ en eenkeuken. Aan de groote slaapkamer grenst eendouche-eel, die er in open verbinding mede staat.Voorts is er een W.C, en een huisportaal (,,haU").Aan den achtergevel is een doorloopende veranda.Elke woning bevat drie of vier kasten, terwijl op deveranda nog een werkkast is en een kleine ruimtevoor het bergen van gereedschap.De afwerking valt in vele opzichten te loven:de entrees in het trapportaal zijn betegeld, overigensis de lambriseering uitgevoerd in cement-stucwerk,en geverfd. Op de trapbordessen is linoleum gelegd.De wanden der keukens zijn betegeld. De veranda-hekken zijn van ijzer, met teakhouten leuningen,hetgeen een soliede constructie vormt en bijnageen onderhoud vereischt.Tot isolatie tegen vocht zijn de voorgevels voor-zien van een spouw, waarachter een vrijstaandewand van bimsplaten. Het plafond der bovenstewoningen, welke onmiddellijk onder het platte dakliggen, is tegen warmteverlies in den winter, alsmedetegen te groote warmtetoetreding in den zomer,extra geisoleerd door een dubbele geventileerdeluchtlaag waartusschen ,,Solomite"-platen (geperststroo) zijn aangebracht.Het geheele complex is centraal verwarmd. Elkewoning heeft een radiator in de woonkamer, enj^ sm tvI'JUJ'.Ti/"H'^TK\ \ ?