TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1931 N? 2 ^H 12* JAARGANG ^ FEBRUARIGELUIDDEMPEND SPUKERVASTGIPS^WANDBRANDVRIJEen Dipecteur van Gemeente-werken : ,,....*.de opgedane ei>-vartng is wel vtm dien aard,STERKdat ik ze meer in de geniednte-bestekken van scheidingswandenzai voopochpyven "N. V. DE METEOOR TELEFOON 20s D E S T E E Giy.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJ - HAARLEMMERWEQ B 378 - AMSTERDAM (W.^ilNCASSO-BANK..1 VolgMtort Kapltaal f 30.000.000.--.I Rsserve f 8.400.00a--1 AMSTERDAMHMrMgr. B31 -637,61?-?25 Middenwag 4-8hoek VUzelstraat Molukkenatr. 122-124Adm, de Ruytorweg 84-86 Nieuwmarkt 27BilderdUkstraat 60 Ovartoom 89Ceintuurbaan 91 Weasperplein 2Damrak 83 WeesperzUda 33 BHaarlammerpiain 2 Willemsparkwag 80LlnnaeusBtraat 37 van Wouatraat 217Rotterdam 's-GravenhageLauvehaven 103 Lange Houtatraat 19Ooudsehasingel 229 Statanlaan 46Haemraadssingel 169 Laan v. Meerdarv. 226QroeiM HilladUk 70ALMELO LEEUWARDENARNHEM MAASTRICHTDELFT NAALDWIJKDORDRECHT NIJKERKENSCHEDE SCHIEDAMEINDHOVEN TILBURGORONINQEN UTRECHT'8-HERTOGENB08CH VOORBURGHILVERSUM WORMERVEER1 ZAANDAM[ALLE BANKZAKENBiRNENKORT VERSCHMRT BM DE 0IT6EEPSTERG.W.VANDERWiEL&Co.TE ARNHEM : ?_i.?..i?i..ii.iiiii.STENOfiRAFiSCH VER8LA6 VAN HET VERHANDELDE OP. DENVIERDEN ACGOUNTANTSDAe, TE UTRECHT GEHOUDEN 18 OCTO-BER 1930, BEVATTENDE:DE GESCHIEDENIS DER VOLKSHUISVESTING IN HET UCHT DBRKAPITALISTISCHE PROOUCTIEWIilZE. REDE VAN PROF. C. W.DE VRIES, HOOGLEERAAR AAN DE HANDELSH006E8CH00L TEROTTERDAM, enDE KAPITAALVORMING BIJ DE WONINGBOUWVEREENiCINGENEN WONINGWET. REDE VAN MR. P. A. VAN DER DRIFT, REFE-RENDARiS AAN HET DEP. v. A. H. EN N., AFD. VOLKSGEZONDHEIDPRiJS f 1.2SVERKRIMBAAR IN ELKEN BOEKHANDELNAAML. VENN.BOUWBEDRMFH. VAN SAANE ALGEHEELEVOORBEREIDING, FINANCIERING,VOORLICHTING BM EXPLOITATIEEN PRACTISCHE UITVOERINQ VANWONINGBOUWPLANNENVOOR STICHTINGEN, VEREENI-GINGEN. KLEINERE GEMEENTEN ENGROOTE INDU8TRIEELEBEDRMVENOVERTOOK 266AMSTERDAMTEL 81610P J VAN ^CHAIK LOOD^ZIIII(lllllEk,!irECIIIIIlOIIJIIDl[IDIIGEI,!IMIIIII?Eli!IIIILUIIlEir . W?. Y f^lN -OtK-aGonDRLCJHWoningstichting ,,Zomers Buiten". Ketelhuismet badkuip -- met inbegrip van de kosten vanwaterverbruik, ongeveer /1.50 per week en perwoning. Bij een dagverbruik van 80 L. water metelectrische verwarming /1.26. Hierbij komt nogdat met deze verwarming het water slechts ca.65? C. warm is.De kosten bij centrale voor2;iening met electrischeen gasverwarming zijn 90 cent a / i.- voor wo-ningen met badkuip, en 54 a 60 cent voor woningenmet douche.Met steenkolen als warmteverwekker zijn dekosten ca. resp. 80 en 50 cent.Volgens deze berekeningen is centrale voor-ziening met steenkolen de goedkoopste, waartoedan ook door de commissie werd besloten.De aanvankelijk opgezette berekeningen, resp.65 en 40 cent, bleken te laag, voornamelijk alsgevolg van wijzigingen in een paar bouwplannen,waardoor minder woningen worden gebouwd ende kosten per woning hooger werden.Bij beoordeeling van deze kosten houde men errekening mede dat de bewoner voor dezen prijsbeschikt over zooveel warmwater als hij noodigheeft. De gasrekening zal wat verminderen, omdathet water slechts weinig warmte behoeft om opkookpunt te stijgen. Ook de kosten van baden bui-tenshuis vervallen en komen dus in mindering.Zoo gerekend is een bedrag van 80 en 50 cent perweek voor warmwatervoor^iening, resp. met baden douche, betrekkelijk gering en ^al het budgetvan het huishouden slechts met een gering bedragverhoogen. De totale kosten van bouw, installatie,enz., zijn geraamd op /146.000.-.Nu bestaat de mogelijkheid, dat centrale warm-watervoorziening nog op andere wijze nuttig kanzijn aan de bewoners der genoemde woningen.Immers, de opgewekte stoom blijft ongebruikt.Die kan nog voor een ander doel worden aangewend.Er is dan ook een plan ontworpen voor de oprichtingvan een wasscherij. De verbinding van een was-scherij aan de warmwatervoor^iening, kan wellichtde exploitatiekosten van beide verlagen. Een ma-chinist en stokers ^ijn toch noodig, een ketelhuiseveneens, voor ketels enz. ?al vermoedelijk niet veelgeld meer noodig 2;ijn. Om enkele voorbeelden tenoemen.Maar over de oprichting der wasscherij bestaatnog geen eenstemmigheid. Er zijn ook stemmenopgegaan voor een waschhuis, waar de vrouwenzelf komen wasschen. Een beslissing hieromtrentis nog eenigen tijd uitgesteld, om eerst nauwkeurigte kunnen onder^oeken wat het meest gewenschtlijkt.Centrale verwarming besloot men niet toe tepassen voor de2;e woningen. Er werden verschiUendesystemen van centrale verwarming besproken.Uit opgezette berekeningen bleek dat de2;e zoubeteekenen hoogere uitgaven. De aan de commissietoegevoegde deskundige kwam tot de conclusie,dat bij verwarming van een woonkamer, tweeslaapkamers en keuken, bij aanneming van eengedurende het geheele jaar te betalen vast bedragper week, per week en per woning ten minstezou moeten worden betaald:door middel van Panel Heating ......../ 1.25,, ,, ,, electrisch stoken ........ ,, 1.45,, ,, ,, radiatoren ............ ,, 1.15en, indien alleen de woonkamer verwarmd wordtdoor middel van radiatoren, ten minste 80 cent.Neemt men het laagste cijfer van 80 cent perweek, dan beteekent dit / 41.60 per jaar. Een ar-beidersgezin, zoo meent men, geeft gemiddeldgeen / 41.60 per jaar uit aan brandstof en kachels.De vrees werd ook geuit dat de goedkooperemeubelen der arbeiders tegen gewone centraleverwarming niet bestand zijn, vooral ook omdattegenwoordig helaas veel met nat hout wordt ge-werkt, dat in hevige mate krimpt en werkt.ARTIKELEN29Veel werd gevoeld voor het z.g. Panel Heatingsysteem, dat in Engeland veel toepassing vindt.Bij dit systeem wordt de verwarming aangebrachttusschen plafond en vloer over een groote opper-vlakte. Een voordeel ervan is, dat met lagere tem-peratuur een aangename kamerwarmte wordt ver-kregen en meubelen, noch betimmering, iets telijden hebben.Aangezien van dit systeem in onsland geen eryaring is en ook in het algemeen heelweinig ervaring bestaat met centrale verwarmingvoor arbeiderswoningen, besloot men er voor de^ewoningen van af te den en af te wachten wat deresultaten zouden zijn bij de bouwvereeniging,,De Dageraad", die sedert eenigen tijd een aantalwoningen met centrale verwarming exploiteert.Op advies van de commissie is thans de Stichting:,,Centrale Warmwatervoor2;iening" gesticht.Zij stelt zich ten doel door doelmatige en eco-nomische inrichting, daarvoor in aanmerking ko-mende arbeiders- en middenstandswoningen tevoorzien van warm water voor baden en verderhuishoudelijk gebruik en het exploiteeren van eeninrichting voor het behandelen van de wasch.De voorziening beoogt in de eerste plaats de wo-ningen van de instelHngen, oprichtsters der Stich-ting, doch kan zich ook uitstrekken tot de woningenvan andere rechtspersoonlijkheid bezittende ver-eenigingen en stichtingen op het gebied der volks-huisvesting werkzaam en als zoodanig van overheids-wege toegelaten. De voorziening heeft plaatsuitsluitend tegen den kostenden prijs.Het bestuur bestaat uit vier of meer leden. Dezeleden worden aangewezen door de oprichtendeyereenigingen. Indien ook andere rechtspersoon- .lijkheid bezittende vereenigingen en stichtingentoetreden, wordt het bestuur uitgebreid met eenvertegenwoordiger van elk dezer toegetreden ver-eenigingen.Hieruit blijkt dus dat de Stichting openstaatvoor alle vereenigingen en stichtingen, op het gebied ?der volkshuisvesting werkzaam. Het is waar-schijnlijk dat in de onmiddellijke omgeving vandeze woningcomplexen ook andere bouwvereeni-gingen zullen bouwen. Voor deze bouwvereenigingenis nu de gelegenheid geopend zich bij de Stichtingaan te sluiten en haar woningen eveneens vanwarm water te doen voorzien. Indien zij zich aan-aansluiten, vermindert dat den kostprijs per woning.Het is de bedoeling in andere wijken van de staddergelijke centralen voor warmwatervoorziening,eventueel centrale verwarming, te stichten, waardezelfde of andere bouwvereenigingen, die zichalsnog bij de stichting aansluiten, zullen bouwen.Afgewacht dient natuurlijk of deze organisatie-vorm in de praktijk zal voldoen en of de theore-tische opzet juist zal blijken te zijn. Indien dezeplannen, met de uitvoering waarvan reeds eenaanvang is gemaakt, slagen en aan de verwachtingbeantwoorden, is daarmede, naar onze meening,een belangrijke stap gedaan in de richting naarverbetering van de volkshuisvesting, naar meerhygiene in de arbeiderswoning, in het belang vande volksgezondheid. Dan zal het mogelijk zijn inde steden voortaan in de meeste arbeiderswoningenbaden en warmwatervoorziening aan te brengen.In ieder geval zal de Stichting sterk stimuleerendin deze richting werken.December, 1930 J. SPEKWONINGEN VOOR OUDEN VAN DA-GEN TE ARNHEMTot voor korten tijd kon Arnhem, niettegenstaande hetvele en vruchtbare werk op het terrein der volkshuisvestingin die gemeente verricht, niet bogen op het bezit ,,woningenvoor ouden van dagen." In dit tekort heeft de AlgemeeneWoningbouwvereeniging ,,Arnhem" althans in eersten aan-leg voorzien, door in Oost-Arnhem -- waar op den voor-maligen Schuttersberg en den Geitenkamp een dorp isverrezen van ruim 2000 woningen -- een groep van twaalfwoningen voor oude lieden te bouwen. Dezelfde motieven,welke ook elders tot dien bouw geleid hebben, golden ookhier: de onvolkomen gezinnen van ouden van dagen, hebbengeeti behoefte aan, zouden ook boven hun krachten beslom-meringen hebben met de zorg van grootere woningen; meerdan vroeger zijn zij door betere loonen, door sociale zorg,(pensionneering, ouderdomsverzekering e.d.g.) in staathun zelfstandigheid te bewaren. Zij zijn derhalve ernstigemededingers op de woningmarkt, in wier behoefte evenwelop een voor hen geeigende wijze dient te worden voorzien.Een bezwaar daarbij is dat bedoelde gezinnen over het alge-meen niet in staat zijn den dekkenden huurprijs te betalen,een bezwaar, dat men doorgaans tracht te ontgaan, door eenzeker aantal woningen als de hierbedoelde op te nemen ineen complex normale woningen van eenigen omvang enAlgemeene Woningbouwvereeniging ,,Arnhem". Woningenvoor ouden van dagenao ARTIKELENAlgemeene Woningbouwvereeniging ,,Arnhem". Woningenvoor ouden van dagendan de huur om te slaan over het geheele complex. Dezeuitweg was in het onderhavige geval evenwel niet mogelijk,wijl de twaalf woningen als groep op zichzelf werden ge-bouwd. De moeilijkheid werd overbrugd door alleiwegeverleende medewerking. De bouwvereeniging zelve ver-strekte een renteloos voorschot a / 6000.- (later vermeer-derd door eenige overschrijding van bijkomende kostenvoor plantsoen enz.)? de gemeente verschafte het bouw-crediet a / 28.000.- en een bijdrage a fonds perdu a / 6000.-,de Gemeente-Spaarbank zegde een eerste hypotheek toe van/16.000.- a 4%, terwijl de plannen kosteloos werden ont-worpen en uitgevoerd door de Centrale Woningstichting,waarbij architect Jan Gratama het voorgevelontwerp, even-eens belangeloos, bijdroeg.Door dezen steun is het mogelijk geworden den huurprijsder woningen, bij een bouwkostenprijs van / 2350.-,te stellen op / 3.50 per week, waarbij inbegrepen is het gas-en waterverbruik.De aannemer W.L. Kleinpenning te Zeddam heeft dewoningen, uitnemend afgewerkt, gebouwd.Bijgaande teekening en foto (plantsoen enz. moet nogaangelegd worden) mogen verder een beeld der woningengeven, welke een welkome aanvulling van den gemeen-schaps-woningbouw in deze gemeente vormen. In Octobervan 1930 werden zij, met een rede van Wethouder Bakkerals hors d'oeuvre, in gebruik genomen,Verdere plannen voor nog een tweetal groepen, resp.van 14 en 38 woningen voor ouden van dagen, beide evenwelopgenomen in groote complexen normale woningen, zijnthans in bewerking (de eerste groep is juist aanbesteed) enhet is de bedoeling in verband met den bizonderen opzet,daarvan mettertijd lets mee te deelen in dit tijdschrift.Arnhem, 14 Januari 1931 J. SCHULTE NORDHOLTWONINGEN VOOR OUDEN VANDAGEN TE IJMUIDEN, GEMEENTEVELSENDe gemeenteraad van Velsen besloot in zijn vergaderingvan 23 April 1930 tot den bouw van 19 woningen voorouden van dagen, Bij den bouw dezer woningen zat debedoeling voor om, door het stellen van een 200 laag moge-lijken huurprijs, van gemeentewege, uit hoofde harer socialebemoeiingen, aan een zekere categorie menschen ook indezen vorm haar steun te verleenen. Het lag voor de hand,dat, teneinde tevens de exploitatie zoo gunstig mogelijk tedoen uitkomen, de plannen zoo beknopt mogelijk op tezetten.Voorts diende er rekening te worden gehouden met denhoogen leeftijd en mogelijke ouderdomsgebreken der toe-komstige bewoners.Woningen voor ouden van dagen te IJmuiden, gemeenteVelsenEen en ander was aanieiding een plattegrond samen testellen als hiernevens is afgebeeld, waarbij zoowel naar eengoedkoope als naar een zoo geriefelijk mogelijke indeelingis gestreefd.Op den zolder, die in de eerste plaats als bergruimte is be-doeld, kan, b.v. ten dienste van een eventueel inwonendfamilielid, nog een slaapkamertje worden gemaakt. Met hetplaatsen der dakvensters is hierop gerekend.Door de groepeering der woningen in z.g.n. ,,V-vorm"op het voor den bouw beschikbaar gestelde terrein, werdeen rustige ligging verkregen. Daarbij is tevens getracht omzooveel mogelijk van de zon profijt te trekken.In het middenterrein wordt een verdiept gazon aangelegd,op enkele hoeken verlevendigd met bloemen en planten.Aan de voorzijde langs de woningen is een tegelvoetpad terbreedte van 3 M.De inhoud per woning bedraagt + 195 M''., de bouw-kosten hebben / 2012.- (zonder directie-kosten) bedragen;de grondprijs werd op / 3.40 per M^ gesteld. De huucis op / 3.50 per week bepaald; het tekort wordt doorde gemeente gedekt.A 1L 1ZOLDER VERTREKr1h11r ^^\Woningen voor ouden van dagen te IJmuiden, gemeenteVelsenRENTE DER RIJKSVOORSCHOTTENElders in dit nummer is de mededeeling opge-nomen, dat het dagelijksch bestuur van denNationalen Woningraad de Regeering heeft ver-zocht de rente voor nieuw te verleenen Woningwet-voorschotten uit 's Rijks kas wreer afhankelijk testellen van den koers der 3 pCt. obligaties NationaleSchuld. Wij meenen dat er voor dit denkbeeldinderdaad veel te 2;eggen valt.ARTIKELEN31Bij de instelling van het Instituut der Rijks-voorschotverleening is men indertijd uitgegaan vande gedachte, dat het voor de verbetering dervolkshuisvesting benoodigde kapitaal tegen 200laag mogelijke rente moest worden verkregen.Waar niemand tegen zulke lage rente kon leenenals de Staat, daar was de Staat 00k het aangewezenlichaam om zich met de kapitaalverschaffing tebelasten. Het Rijk zou de voorschotten verschaffentegen dezelfde lage rente, als het op het tijdstipder voorschotverleening zelf geacht kon wordenaan zijn schuldeischers te betalen. Een maatstafom deze rente te berekenen, vond men in den koersder 3 pCt. obligaties Nationale Schuld op de beurste Amsterdam.'Deze regeling heeft van de inwerkingtredingvan de Woningwet af tot aan het uitbreken van denoorlog gegolden. Toen de Amsterdamsche beursgesloten werd, was het niet mogelijk met het oudesysteem voort te gaan. Daarom werd bepaalddat ,,in afwachting, dat de tegenwoordige buiten-gewone omstandigheden opgehouden hebben tebestaan" de rente telkens naar omstandighedenzou worden geregeld, echter niet lager zou zijndan 3% %, d.i. de rente, die de koers op denlaatstendag voor de sluiting van de beurs aanwees. Prac-tisch kwam dit voor de bouwvoorschotten neerop handhaving der rente op 3"/8%' Later, toenhet zich liet aanzien dat de oude koers zich voor-loopig niet zou herstellen, werd de rentevoetverhoogd. Voor nieuwe voorschotten werd zijachtereenvolgens gesteld op resp. 4^ %, 4 ^ %, 5 %,6%, 5% en 4%%, op welk laatste percentage zijthans nog staat.Volgens welke maatstaf de rente der voorschottenna 1914 werd bepaald, is ons niet bekend. Zoolanger van Rijkswege bijdragen in de exploitatie-tekorten werden gegeven, was dit 00k geen belang-rijke vraag, omdat elke verhooging der rente tochvoor 73% door het Rijk zelf moest worden be-taald. Nu deze bijdragen echter sedert geruimentijd niet meer worden verleend, staat de zaakanders.Uitgaande van de gedachte, dat het Rijk derente in rekening heeft te brengen, die het zelfbetaalt, komt de vraag naar voren, uit welkemiddelen de voor de voorschotverleening benoo-digde gelden worden geput. Geschiedt dit uit degewone middelen, uit de vlottende schuld of uitleeningen? Wij weten het niet en er schijnenmaar weinig personen te zijn, die het wel weten.Toen op den onlangs gehouden Accountantsdagvanuit de vergadering deze zelfde vraag werdgesteld aan den spreker op dien dag, Mr. P. A.V. d. Drift, Referendaris aan het DepartementvanArbeid, antwoordde deze daarop: ,,Het spijt mij;al zou ik wiUen, ik kan er U niet op antwoorden.De eenige wetenschap, die ik heb, is deze: als wijbij ons aan het Departement eens aan een anderDepartement vroegen, of de rente niet een beetjelager kon komen, dan zeide men aan het andereDepartement: dat gaat niet, want het kost ons5.98 %. Uit dat antwoord leid ik af, dat het andereDepartement, Financien, die gelden uit leeningheeft verkregen, maar weten doe ik het niet."Hoeveel de Woningwetvoorschotten het Rijkzelf kosten, weten wij dus niet. Wat wij echterwel weten, is dat de leeningen, die het Rijk sedert1922 heeft aangegaan, tegen lager rente zijn af-gesloten dan het thans voor de Woningwet-voorschotten rekent; dat tal van gemeenten nietbij het Rijk wenschen aan te kloppen, omdat zijelders goedkooper terecht komen, dat zelfs rijks-instellingen op het oogenblik tegen lager rente geldbeschikbaar stellen dan het Rijk zelf en dat bij denhuidigen stand van zaken de aan de rijksvoorschot-verleening ten grondslag liggende gedachte, omhet goedkoope staatscrediet dienstbaar te makenaan de volkshuisvesting, niet tot zijn recht komt.Nu wij allerwege weer tot normale toestandenzijn teruggekeerd, wil het ons voorkomen dat 00kten opzichte van de bepaling der voorschotrentetot het voor-oorlogsche stelsel, om voor de be-rekening daarvan een vaste maatstaf aan te houden,kan worden teruggekeerd. De ,,buitengewoneomstandigheden", die in 1915 aanleiding gavenom van dat stelsel af te wijken, hebben inderdaadopgehouden te bestaan. De koers der 3 pCt.obligaties Nationale Schuld is weer op het peil vanvoor den oorlog gekomen. Wij hopen dat deRegeering het verzoek van het dagelijksch bestuurvan den Nationalen Woningraad zal inwilligen,J. B.VERKAVELING VAN WOONWIJKENDe voorwaarden, welke men stelt aan de verkave-ling van woonwijken, zijn het resultaat van een sa-menstel van eischen, waaraan een verkaveling vol-gens de autoriteiten moet voldoen.Naar mate dit complex van eischen zich wijzigtof in verschillende plaatsen anders is samengesteld,zullen 00k de voorwaarden voor verkaveling zichwijzigen en eveneens de zichtbare resultaten.Dat deze voorwaarden zelfs in ons kleine landjeniet overal gelijk zijn, doet een eerste blik op deafbeeldingen i en 2 vermoeden. Afbeelding i iseen voorbeeld van een typisch Haagsche verkave-ling, bouwblokken van niet al te groote lengtein de eene richting en kleinere dwarsblokken in deandere richting. Deze rkhtingen zijn meestal minof meer willekeurig ten opzichte van de woningen komen voort uit ,,de groote lijnen", die in hetuitbreidingsplan zijn vastgelegd.Afbeelding 2 is een typigch Amsterdamscheverkaveling, een aan vier zijden bebouwd terrein,vaak van een, ten opzichte van de woning, vrijwillekeurigen vorm. Het is niet onaardig op temerken welke invloeden dit verschil in verkave-32 ASTIKELENVH.1' *; ''.-H'. ^,rvV^ v:-:h.'i: :?-.'?. c *-**** -.;::''--':'?'-^::?-:'r'jy.?:
Reacties