s9''"'''*?ss'?^ j*'P'K'''^^nicJPRRrKhjnB:sTS^;^a^^TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1931 N? 7 12' JAARGANG JULIGELUIDDEMPEND SPIJKERVASTGIPSSWANDBRANDVRIJEen OipQcteup van Gemeente-wsrken : ,,.,,.^,de opgedane er-vaping is wel van dien aard,I STERKdat rk ze meer in de gemeente-bestekken van scheidingswandenzai voopschpijven "N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 D E S T E E GN.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPiJ . HAARLEMMERWEG B 3^ - AMSTERDAM (W.|PDIAMETANHET GEVAARLOOZE VERGASSINGSMIDDEL TERVERDELGING VAN WANDLUIZEN --GEMAKKELIJK TOE TE PASSEN, ABSOLUUTAFDOENDE --GEEN SPECIALE APPARATEN BENOODIGDVERKRIJGBAAR BIJ APOTHEKERS EN DROGISTENINLICHTINGENN V. HANDELIVfAATSCHAPPIJ" NEDIGEPHA"NIEUWE KEIZERSGRACHT 58, A'DAM (C.)TELEFOON 52521 en 52621W ANDGED I ERIEHiermede bcrichten wij U, dat door onswoningen.gebouwen enschepen gezuiverd worden van wandgedierte, kakkerlakken, enz.Door onze methode van zuiveren wordt aan de woningenniets bescbadigd. Verf en behangsel hebben niets te lijden enwij behocven geen plinten of andcre voorwerpcn los te maken.Ook bchoeven dc bewoners tijdens het zuiveren de woningniet te verlaten of bun inboedel te verplaatsen, Onze methodeis EENVOUDIG, GEMAKKELIJK en DOELTREFFEND.In de navolgende plaatsen hebben wij reeds gewerkt: Coevor-den, Delft, Dodewaard, Edc, Enschede, Franeker, Gorinchem,Gouda, Sappemeer, Kethel, Lonneker, Maassluis, Maastricht,Bussum, Naaldwijk, IJoordwijkerhout, Nunspect, Roermond,Rotterdam, Schiedam, Sliedrecht, Tilburg, Vlijmen, Vlissingen,den Helder, Zandvoort, Zwolle, enz.Vraagt prijsopgave en inlichtingen:Fa. LIEVE & Co. (M. WAPENAAR)KORTEDIJK 16 - VLAARDINGEN - TELEF. 108ADVERTEERTIN DIT BLADNAAPIU VENN.BOUWBEDRIJFH.VANSAANEOVERTOOM 266AMSTERDAMTEL 81610ALGEHEELEVOORBEREIDING, FINANCIERING,VOORLICHTING BIJ EXPLOITATIEEN PRACTISCHE UITVOERING VANWONINGBOUWPLANNENVOOR STICHTINGEN, VEREENI-GINGEN, KLEINERE GEMEENTEN ENGROOTE INDUSTRIEELEBEDRIJVENP J VAN SCHAIK W^ll(W[RI([RetcJP[Clij^LBIIfflEIDIIIGEII,?I m\Jn V#-^l^ ^JV^I l^^irx NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMWottlg Qodeporieerd Handels-iVlerkISOLA-BOUWHET BESTE E^ QQEDKOOP8TE 8Y8TEEIVI VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENmiODENSTANDSWONINGEN. - SELF 8UPPORTIN GN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEQEMEENTE 's HERTOGENBOSCH - NOG IN UITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materialen voor den VOLKSWONINGBOUWOndergeteekende verzoekt toezending van een exemplaarvan de brochure van den Heer Ir. A. A. Mussert ,,Vrije Baanvoor de Toekomst. bijdrage tot de kennis van het Wegen-vraagstuk" tegen den verminderden prijs a / 0.60.Het bedrag is heden gestort op de postrekening van hetInstituut, No. 29080.Naam en adres (duidelijk) HandteekeningDRUKWERKAan het Nederlandsch Instituut voorVolkshuisvesting en StedebouwKloveniersburgwal 70AMSTERDAM C.300 M.IBESTAANDE BEBOUWING.INIEUWE BEBOUWING MET 4 WOONLAGEN.INIEUWE BEBOUWING MET 3 WOONLAGEN.CmBESTEMD VOOR KLEIN INDUSTRIE.IGEBOUWEN MET BIJZONDERE BESTEMMING.r IRFSTAANDE WATERWEGEN.DNIEUWE WATERWEGEN.3NIEUWE STRATEN.I-- I PI ANITRDFNFN, FN VOORTUINEN.GRENS VAN HET UlTBREIDINGSPLAN,AMSTERDAM.HERZIEN UlTBREIDINGSPLAN WESTyOOR HET GEBIED TUSSCHENHAARLEMMERWEG, ADMIRAAL DERUYTERWEG,KOSTVERLORENVAARTEN OOSTELIJK MARKTKANAAL.DRUK SENEFELDER,AM5TMAANDBLAD 12^ JAAROANO NO. 7 JULl 1931TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINQBOUWVEREENIGINGENREDACTIE: H. P. J. BLOEMERS, J. BOM-MER, J. DouwES JR., MR. D. HUDIG, JHR.M. J. I. DE JONGE VAN ELLEMEET, IR. P.BARKER SCHUT, IR. J. M. A. ZOETMULDER.VASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK; L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIEKLOVENIERSBURGWAL70 - AMSTERDAMPOSTREKENING No. 29080REDACTIE VAN DE RUBRIEK,,UIT DEN KRING DER BOUW-VEREENIGINGEN",,HET NIEUWE HUIS" (KAMER 171)ROELOF HARTPLEIN 4 - AMSTERDAM-- ADVERTENTIES --V. MtJNSTER'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f i.-INHOUD: Officieele Mededeelingen -- Nabetrachting over het Internationale Woningcongres te Berlijndoor Mr. J. Kruseman -- Het Internationale Woningcongres door Mevrouw L. van der Pek-Went --Het Uitbreidingsplan ,,Landlust" door Ir. L. S. P. Scheffer -- Het Ontwerp voor een nieuwe wet op denStedebouw in Engeland door H. -- Binnenland -- Uit den Kring der Bouwvereenigingen -- Buitenland --Overzicht van tijdschriften.OFFICIEELE MEDEDEELINGENNEDERLANDSCH INSTITUUTBESTUURDe Heer H. Th. Klein, die voor de Vereenigingvan Nederlandsche Gemeenten in ons bestuurzitting had, heeft ons bericht deze functie te moetenneerleggen, nu hij als Directeur der genoemdeVereeniging is afgetreden.Den Heer Klein zij hier een woord van dankgebracht voor het werk, dat hij als ijverig bestuurs-lid in het belang van het Instituut verrichtte.In de vacature is nog niet voorzien.JAARVERGADERINGDe jaarvergadering had 30 Juni j.l. plaats.Verslag en rekening en verantwoording over hetafgeloopen jaar en begrooting voor het loopendewerden goedgekeurd.De aftredende bestuursleden, de Heeren Mr.J. Kruseman en Ir. A. Plate werden herkozen.De Voorzitter deelde naar aanleiding van eenvraag van enkele leden mede dat de Nederlandscheinzending op de tentoonstelling te Berlijn eenpunt van bespreking in dagelijksch bestuur enbestuur zal uitmaken, aarigezien ook de leden vanhet bestuur, die genoemde tentoonstelling be-zochten, van meening zijn dat deze inzending nietaan te stellen eischen heeft voldaan, en dat dezeaangelegenheid in een volgende vergadering aande orde zal komen.De Heer de Casseres verzocht een onderzoekte doen instellen naar de huren van onvolwaar-dige woningen.Na afloop hield de Heer J. M. de Casseres eenbelangrijke lezing over het Streekplan voor hetZ.O. Deel van Noord Brabant.Het was te betreuren dat de opkomst voor dezelezing zoo slecht was.DE BERLIJNSCHE CONGRESSENDe beide internationale congressen te Berlijnvan 1-5 Juni konden zich in een goede opkomstverheugen ; geanimeerde debatten werden gehou-den. Elders in dit Tijdschrift zal men een overzichtder congressen aantreffen van de hand van Mr. J.Kruseman, terwijl Mevrouw van der Pek-Wenteen indruk geeft van de te Berlijn bezichtigdewoningbouwblokken.Onder de bezoekers heerschte algemeen hetgevoelen dat het een onmogelijke toestand is datnaast elkaar twee internationale vereenigingenbestaan, welke hetzelfde gebied bestrijken. Hetis dan ook als een verblijdend verschijnsel tebegroeten dat op de laatste bijeenkomst der beidecongressen kon worden medegedeeld dat overlegtusschen de besturen had geleid tot het besluitde voorzitters te machtigen om twee of drie vanhun medebestuurders uit te noodigen een infor-meele commissie te vormen om rustig en zonder154 OFFICIEELE MEDEDEELINGENoverhaasting de vraag onder het oog te zien hoe debeide lichamen ertoe kunnen bijdragen om deuitwisseling van gedachten over volkshuisvestingen stedebouw te bevorderen en op welken grond-slag hun verhouding in de toekomst zal behoorente rusten, zulks met volledige vrijheid om hetgeheele vraagstuk opnieuw in zijn vollen omvangen 2;onder aan vroegere besluiten te ?ijn gebondente bezien en een logische oplossing aan de handte doen, het^ij in den vorm van samensmeltingof op andere wijze.De voorzitters hebben van deze hun opgedragenbevoegdheid reeds gebruik gemaakt. Voor deLondensche Federatie hebben fitting in de com-missie de Heeren Dr. R. Unwin en K. Hendriksen,voor de Frankfortsche Vereeniging de HeerenDr. F. M. Wibaut en Dr. O. Mulert, terwijl de HeerMr. D. Hudig, die lid der beide besturen is, hetsecretariaat vervult. De commissie heeft reedseenmaal te Amsterdam vergaderd. Deze vergade-ring ward bijgewoond door den nieuwen voorzitterder Londensche Federatie, den Heer John Nolen.PRAEADVIEZEN VOOR DE VEREENIGING VAN NEDER-LANDSCHE GEMEENTENAan al onze leden is een afdruk gebonden vande praeadviezen, voor de Vereeniging van Neder-landsche Gemeenten uitgebracht door de HeerenIr. P. Bakker Schut en J.J. Talsma over de vraag :,,Opwelkewijze kunnen de gemeenten bevorderen,dat aanleg en bebouwing van nieuwe wijken zoodoelmatig en harmonisch mogehjk zijn; welkebezwaren worden daarbij ondervonden en hoekunnen deze worden ondervangen!"BROCHURE WEGENVRAAGSTUKKort geleden is een zeer lezenswaardige brochureverschenen van de hand van den Heer Ir. A. A.Mussertrj.VrijeBaan voor de Toekomst, bijdragetot de kennis van het Wegenvraagstuk". Zij be-handelt het geheele wegenvraagstuk en geeftgroote lijnen voor de oplossing aan. Stedebouw-kundig is in het bizonder van belang de behande-ling van de lintbebouwing. De leden vanons Instituut kunnen een exemplaar van dezebrochure tegen verminderden prijs ontvangen.De prijs in den boekhandel is /1.25, de verminderdeprijs / 0.6D Zij, die een exemplaar van dezebrochure wenschen te ontvangen, worden ver-zocht de kaart, welke zich in dit Tijdschrift-nummer bevindt, ingevuld toe te zenden.NATIONALE WONINGRAADJAARVERGADERINGDe jaarvergadering van den Nationalen Woning-raad werd op 26 en 27 Juni te Enschede gehouden.Behalve de provinciale afdeelingen waren 113aangesloten corporaties vertegenwoordigd door eenkleine 250 afgevaardigden. In het volgend nummerzal een verslag van deze vergadering worden opge-nomen.ACTIE PARTICULIERE HUISEIGENARENIn het feit, dat de organisaties van particulierehuis- en grondeigenaren opnieuw een adres hebbengericht tot Gedeputeerde Staten van Noord Holland,thans met het verzoek om hun goedkeuring teonthouden aan een Amsterdamsch raadsbesluit,waarbij garantie werd verleend voor een plan voor38 woningen van de Cooperatieve Onderwijzers-bouwvereeniging aldaar, vond het dagelijksch be-stuur aanleiding het volgende telegram tot ditcollege te zenden :,,Onder verwijzing naar vroegere adressen, metname naar adres van onze afdeeling Noordhollandvan 10 April 1930, verzoeken wij Uw Collegedringend om spoedige goedkeuring van Amster-damsch raadsbesluit van 15 April 1931 inzakebouw van 38 vereenigingswoningen. Door uit-blijven van beslissing wordt slechts voet gegevenaan streven organisaties van huis- en grond-eigenaren om door het zenden van adressen deuitvoering van raadsbesluiten, ten aanzien waarvanUw College zich reeds herhaaldelijk in beginselheeft uitgesproken, te vertragen."NIEUWE LEDENSedert de vorige opgave is als lid toegetredende Woningstichting ,,Onderlinge Hulp" te Zalt-bommel. De Woningraad telt thans 343 leden met77.983 woningen.ADVIEZEN EN INLICHTINGENVan I April tot en met 30 Juni werden door hetSecretariaat van den Woningraad adviezen eninlichtingen verstrekt over de volgende onder-werpen:Aannemer 3Aansprakelijkheid bestuur iAnnu'iteit iArchitect 3Bouwkapitaal 3Bouwplan 4Bijdrage iConversie iGrondbelasting iHuishoudelijk reglement iHuurcontract 8Huurregeling iOnderhoud 3Oprichting bouwvereeniging 4Personeele belasting 2Radio ISpeeltuin iStatuten 3Vergoeding bestuur 2Zegelwet 2Ziektewet 2Diversen 9Totaal 57ARTIKELEN155NABETRACHTING OVER HET INTER-NATIONALE WONINGCONGRES TEBERLIJNMeermalen vond ik reeds gelegenheid in ditTijdschrift een kort verslag te plaatsen van in hetbuitenland bij congressen of anderszins opgedaneindrukken over den toestand der volkshuisvestingaldaar. Nu zoowel het Internationale VerbandfiirWohnungswesen, dat te Frankfort aanden Main,en de International Federation for Housing andTown Planning, welke te Londen gevestigd is,tegelijkertijd in Berlijn een congres hebben ge-houden, wil ik niet nalaten hierover eenige kant-teekeningen te maken. Het ligt evenwel niet inmijn bedoeling hieraan een overzicht te verbindenvan de ontwikkeling der woningtoestanden inDuitschland na den oorlog. Hiertoe verschaftende beide congressen geen grondslag, en haddendit trouwens 00k niet ten doel, terwijl de korteoverzichten over de toestanden in verschillendelanden welke bij de voor-oorlogsche congressenwel vervaardigd werden, in onbruik zijn geraakt,doch. naar ik hoop, later wel weder eens zullenherleven. Het zou bovendien, bij den abnormaleneconomischen toestand, waarin Duitschland ver-keert, geen gemakkelijke taak zijn een dergelijkoverzicht in een beknopt bestek te leveren. Wievan de merkwaardige krachtsinspanning op hetgebied van den wcningbouw, trots deze zeer on-gunstige omstandigheden, lets naders wil weten,moge kennis nemen van het zeer goed uitgevoerdeverzamelwerk ,,Der Wohnungsbau in Deutschlandnach dem Weltkriege", in 1928 bij Bruckmann teMunchen verschenen in opdracht van de Kom-munale Vereinigung fur Wohnungswesen metsteun van den Duitschen en den PruisischenStadtetag, den Reichsstadtebund en den DeutschenLandkreistag. Daarin wordt zoowel in het algemeenals ten aanzien van onderdeelen, zooals de finan-ciering van den woningbouw, de verschaffing vanbouwterrein, de technische hygienische en esthe-tische inrichting der woningen in de verschillendehoofdstukken door deskundige medewerkers eenduidelijk overzicht van den toestand gegeven,toegelicht door een aantal fraaie afbeeldingen.Bij veigelijking met Nederlandsche toestandenmoet men niet vergeten dat, tengevolge van deinflatie, aflossing van de hypotheken op huizenmet sterk gedeprecieerde Marken plaats vond,waardoor het mogelijk werd nadat door de huur-wetten de huren, in iVIarken uitgedrukt, op eenredelijk economisch peil waren gebracht. de onbe-laste huizen bij de wet van 26 Juni 1921 en bij delatere ,,Reichs-Steuer-Not-Verordnungen" te be-zwaren met een ,,Wohnungsbauabgabe", welkede noodige kapitalen voor woningbouw naar delandskassen en de stedelijke kassen deed vioeien.Deze kapitalen waren echter nog onvoldoende,Zoodat uit de algemeene middelen nog ten minstegelijke bedragen voor woningbouw beschikbaarwerden gesteld. Met behulp van deze geldmiddelenwerden gedurende 1924 tot 1928 van overheids-wege, rechtstreeks of door bemiddeling van bouw-vereenigingen, ongeveer 800.000 woningen ge-bouwd. Ook door gemeentelijke borgtochten voortweede hypotheken zijn nog belangrijke kapitalenverschaft. Zoolang de Huurwetten nog niet geheelafgeschaft kunnen worden, en de hypotheekrentein Duitschland zoo abnormaal hoog blijft als thanshet geval is, zal men voorloopig nog wel op dezekapitaalbronnen aangewezen blijven, welke bij dengeringen omvang van het particuliere bouwbedrijfgeheel onvoldoende zijn om den achterstand in denwoningbouw in te halen zoodat in Duitschlandongeveer evenveel woningen gebouwd worden alser nieuwe gezinnen komen en de woningnood dusnog lang niet overwonnen is. Uit de laatste Not-Verordnung, teneinde de Rijksbegrooting sluitendte maken, welke juist tijdens het congres verscheenen de Duitsche autoriteiten, waarmede men inaanraking kwam,, in zichtbare spanning bracht, isechter gebleken dat in dit jaar uit de openbarekassen slechts in zeer beperkte mate voor dit doelzal kunnen worden geput. Aldus hangt de ont-wikkeling der volkshuisvesting in Duitschland tennauwste samen met de mogelijkheid door Inter-nationale maatregelen verbetering in den econo-mischen en financieelen toestand van dit land tebrengen. Tevens dreigt de neiging om ter bezui-niging zeer kleine woningen te gaan bouwen toete nernen. Wat de Duitsche autoriteiten en bouw-vereenigingen niettegenstaande de ongunstige om-standigheden in hun ,,Siedlungen" na den oorlogtot stand hebben gebracht, ook te Berlijn, b.v.op het yroegere paradeterrein het Tempelhofer-feld. dwingt opnieuw bewondering af voor den ijveren het organiseerend talent onzer naburen waar-door men bijna de ontstellende poHtieke verdeeld-heid zou vergeten welke thans de lezing vanDuitsche dagbladen volkomen ongenietbaar maakt.De twee congressen waren op verschillendewijzen ingericht. De Federation leverde een zeergoed uitgevoerd beknopt bundeltje praeadviezenover twee onderwerpen: le. de krotopruimingen 2e. het verkeersvraagstuk, in verband metden stedebouw en de gewestelijke plannen. HetVerband had een groot vraagstuk aan de ordegesteld: ,,Die sozialpolitische Bedeutung derWohnungswirtschaft in Gegenwart und Zukunft",een poging om een antwoord te vinden op de vraagof de particuliere bouwnijverheid in de verschil-lende landen in staat is de woningzorg voor deminder bemiddelde klassen op zich te nemen,en, als dit niet het geval is, op welke wijze dan metbehulp der overheid in de volkshuisvesting dierklassen kan worden voorzien. Een schat vangegevens over dit onderwerp in de verschillendelanden werd in een dikken, compres gedrukten,bundel met echt Duitsche ,,Grundlichkeit" ver-156zatneld. Gelukkig vervaardigde het bureau van hetcongres in het Tijdschrift van het Verband eenkort over2;icht van al deze gegevens, en het is nietonwaarschijnHjk dat de leden van het congres,die dit Tijdschrift-nummer als congres-publicatieontvingen, zich ertoe bepaald 5;ullen hebbenalleen het overzicht te lezen. De dikke bundelkan dan nog eens dienst doen voor een schrijverover het onderwerp, om er sijn gegevens uit teputten. Als methode van voorbeteiding voor eencongres verkies ik echter die van de Federation.Wie gedacht had dat de Duitsche vereenigingenvan grond- en huiseigenaren, die op de v66r-oorlogsche congressen ^ulk een hoogen toon aan-sloegen, van welke enkele tot het Hdmaatschapwaren toegetreden, en onder wie zelfs een sprekerwas uitgenoodigd, den strijd zouden aanbinden,kwam bedrogen uit. De stem der eigenbouwersis op dit congres niet gehoord. De onderstellingschijnt niet gewaagd dat, wegens de begrenzingvan het onderwerp tot den bouw van wat menvroeger noemde ,,arbeiderswoningen", deze cate-gorie van bouwondernemers onder de tegen-woordige omstandigheden, vooral in Duitschland,de hopeloosheid hunner vroegere steUing inzagenen daarom hever een stilzwijgende houding aan-namen. Toch was er uit internationaal oogpuntwel het een en ander voor hen te zeggen geweest,wegens de sterke tegensteUing, welke in de prae-adviezen tot uiting kwam tusschen eenerzijds deVereenigde Staten van Noord-Amerika, waar allesaan het particuliere initiatief wordt overgelaten,enandererzijdsRuslandendestad Weenen, waar de-socialisatie van den woningbouw op den voorgrondstaat. Persoonlijk trachtte ik in een kort betoog --op zulk een congres kan ieder spreker slechts overtien minuten beschikken -- aan te toonen dat uitde congres-stukken zelve bleek, dat bij de toepas-sing van beide stelsels het vraagstuk niet opgelostkan worden. In de Amerikaansche steden vindtmen volgens het rapport, uitgebracht voor hetcongres van de Federation door den Heer LawrenceVeiller, secretaris van de National Housing Asso-ciation der Vereenigde Staten,, de allerergste en detalrijkste krotten ter wereld.Uit het voor het Verband geleverde rapport vanden heer Beloussoff, voorzitter van den CentralenRaad van bouwvereenigingen in het land derSoviets, blijkt dat, wanneer men de cijfers van denwoningbouw in verband brengt met de bevol-kingscijfers, er in Rusland, niettegenstaande allestaats-bouwondernemingen, nog een geweldigewoningnood bestaat. Uit de vergelijking van hetRussische en het Amerikaansche stelsel, welkede sterkste tegensteUing opleveren, die op hetgebied der volkshuisvesting aanwezig zijn, volgtdat ons Nederlandsche stelsel, om den woningbouwvan de niet tot de minder bemiddelden behoorendebevolkings-klassen aan de particuliere bouwnijver-heid over te laten -- thans tot 80 % van de geheeleARTIKELENwoningproductie -- en de overheidszorg te be-perken tot de woningen voor de minder bemid-delden en de krotopruiming (daargelaten de toe-passing in speciale gevallen) tot een veel beterresultaat moet voeren dan hetzij het Amerikaan-sche hetzij het Russische stelsel. De Amerikanenzijn echter zulke verstokte individualisten datdezelfdeHeer Veiller, wien ik mededeelde dat ikzijn rapport op het andere congres had aangehaald,op het standpunt bleek te staan, dat inmengingvan de overheid om den krotbewoners beterewoningen te verschaffen volkomen overbodig was;de arbeiders hadden, volgens hem, in Amerikageld genoeg om de huur van goede woningen opte brengen, zoodat de krotopruiming alleen eenkwestie van bouwpolitie was!Hoe het te Weenen met de socialisatie loopen zal,is nog niet te zeggen. Tegenover de hooggestemdeen optimistische verklaringen van enkele autori-teiten uit die stad stond de waarschuwing van eenander, dat de socialisatie-droom in Weenen spoediguitgedroomd zou zijn. De toekomst zal het leeren,maar ik vrees dat de laatste spreker uit Weenenzal blijken gelijk te hebben gehad.Het gelijktijdig vergaderen van de beide con-gressen in een stad heeft tot gevolg gehad, dat ereen belangrijke schrede naar samenwerkmg isgedaan. Om dit te bereiken hebben degenen, diein de beide besturen zitting hebben, zich in decongres-week te Berlijn veel moeite gegeven. Eris thans een Commissie uit beide lichamen benoemdom de verdere gedragslijn te bepalen. Het moetden Engelschen nu wel duidelijk geworden zijn,dat een groot lichaam, dat uitsluitend te Londengevestigd is en sterk ingericht is op het ondernemenvan woning-reizen in het buitenland, voor dewoninghervormers, op het vasteland van Europaniet kan voldoen. Daarvoor hebben de Engelschen,met al hun groote verdiensten op het gebied vande verbetering der volkshuisvesting, te veel eigen-aardige begrippen en zijn zij te zeer overtuigd datalles in Engeland het beste is ingericht, om dewenschen en opvattingen van de continentalwoninghervormers altijd goed te begrijpen envooral om er rekening mede te houden. Tot dus-verre hield het Verband zich, om de concurrentieniet 00 de spits te drijven, aan het woningvraagstuken behandelde opzettelijk niet de stedebouwkundigevraagstukken. Daarentegen heeft de Federation,die oorspronkelijk den stedebouw op den voor-grond had geplaatst, zich later -- doch voor deoprichting van het Verband -- 00k het woning-vraagstuk aangetrokken. Dit is op zichzelf be-schouwd volkomen juist; de twee vraagstukkenzijn in den tegenwoordigen tijd niet meer tescheiden. Er is nu eenmaal ook de vestiging van eeninternationaal lichaam op het vasteland, en wel teFrankfort, tot stand gekomen, en daarmede moetrekening worden gehouden. Er moet echter eenmodus Vivendi gevonden worden, waarbij geldenARTIKELEN157zal, dat, waar een wil is, er 00k een weg gevon-den moet worden, want de tegenwoordige toe-stand is, ronduit gezegd, nog al tamelijk onzinnig.In elk geval zal voorloopig de vaste Commissiemoeten blijven bestaan cm de voortdurendesanienwerking tot stand te brengen. Het stemthoopvol dat de Internationale verstandhoudingen in het bizonder die tusschen de Engelschenen de Duitschers op het congies opvallend goedwas te noemen; van nationalisme was niets tebespeuren.Het Verband eindigde met de aanneming vaneen paar moties, waarin verklaard werd dat deminder bemiddelde volksklassen in de verschil-lende landen niet in staat zijn de voile huur op tebrengen,, welke voor een woning vereischt is, dieaan de tegenwoordige normale eischen voldoet,zoodat de overheid er voor moet zorgen dat voorzulke gezinnen woningen met voor hen dragelijkehuur gesticht worden, bij welke taak. naast denrechtstreekschen aanbouw of dien door middelvan bouwvereenigingen, 00k de particuliere bouwbevorderd kan worden. Hierdoor is getracht eenformule te vinden, waarmede de gezamenlijkewoninghervormers van verschillende richtingenzich kunnen vereenigen, onder verwerping van hetultra individualistische en het ultra-socialistischestandpunt. Op dezen grondslag kunnen volgendecongressen voortbouwen.J. KRUSEMANAmsterdam, Juli 1931HET INTERNATIONALECONGRESWONING-NABETRACHTING Misschien is het een der beste zijden van eenInternationaal Woningcongres dat men de con-gressisten in de gelegenheid stelt kennis te nemenvan hetgeen in het buitenland op woninggebiedgeschiedt; zoodat men niet alleen uit verslagen enuit voordrachten, maar ook door eigen waar-neming ervaart, op welke wijze woningverbeteringaldaar tot stand komt.In dezen zin hebben de juist gehouden Berlijn-sche Congressen de verdienste gehad, dat ze onshebben laten zien, wat er in de laatste jaren inalle buitenwijken van de stad Berlijn geschiedtter verbetering der volkshuisvesting. En ons pastin de allereerste plaats een woord van grootebewondering voor het vele, dat daar is gebouwd,en wordt gebouwd, ondanks de buitengewoon158 ASTIKELENmoeilijke economische omstandigheden, waar-onder de stad thans leeft; dit dwingt eerbied af.Van welken kant men Berlijn ook nadert, overalziet men groote, nieuwe woningblokken verrijzen,en de aard dezer complexen, 2;oowel als de archi-tectonische eehheid daarvan, wijzen ten stelligstedaarop, dat dit werk is van bouwvereenigingen,die woningen voor hun leden bouwen.In Berlijn, waar over het algemeen weinig blijktvan moderne inzichten op architectonisch gebied,vallen deze woningcomplexen onmiddellijk op,en hoewel ik hiertoe allerminst bevoegd ben endus de esthetische zijde van den bouw buitenbeschouwing laat, wil ik toch de opmerking maken,dat en door kleurcombinatie's en door goedeordening van de verschillende onderdeelen vande gevels, maar vooral door -- als ik het zoo noemenmag -- ,,het betrekken van de natuur in denbouw", hier en daar iets zeer buitengewoons istot stand gekomen.Ik denk aan de Siedlung Britz der Gehag.,waar een groot blok in hoefijzervorm is gebouwdom een vijver; van uit dezen vijver, die laag ligt,loopen de prachtig aangelegde tuinen in flauwehelling op naar de woningen; en dank zij de zuivereconceptie van dezen woningbouw zelf, vormt ditalles tezamen een zoo monumentaal geheel, dathet een grootschen indruk maakt.Ik denk ook aan de Gehag-Siedlung Fisch-talgrund in Zehlendorf, waar de oude, typi-sche boomen van de ,,Mark", de accacia's, dedennen en vooral de oude hooge berken de gevelsder huizen omwuiven, terwijl ook in de mooietusschenruimten, die eeuwen oude boomen, zonderte veel schaduw te werpen, karakter geven aan hetgeheel. Beide woningblokken zijn scheppingen vanBruno Taut.Maar, zooals ik reeds zeide, aan bespreking derarchitectonische verdiensten waag ik mij niet;wel wil ik nog de opmerking maken, dat wij ook inBerlijn ,,Zeilenbau" aantroffen, pogingen om eengoede orienteering der huizen ten opzichte der zon-bestraling te verkrijgen, ook wanneer de aanlegder straten dit zou verhinderen; maar verder wilik mij bepalen tot het inwendige der woningen.In de eerste plaats dan dient gezegd dat allewoningen, die men ons in Berlijn Het zien, waren-- wat wij zouden noemen middenstandswoningen;niet omdat zij, wat grootte en indeeling betreft,aanmerkelijk uitsteken boven datgene, wat wijonder arbeidersvfoningen verstaan, maar omdat dehuurprijs van een woning met meerdere slaap-kamers zoo hoog is, dat geen arbeider die kanbetalen; en omdat dit feit prejudicieert welkebevolkingsgroep hier woont, en dus de wijze vangebruikmaking. Wanneer men hoort dat in Zehlen-AKTIKELENmdorf woningen der bouwvereeniging worden ver-huurd aan doktoren, professoren, ingenieurs, enz.,verwondert men zich niet erover dat alle tus-schenterreinen zoo prachtig onderhouden ?ijn,dat men geen bebouwing in de tuinen aantreft,dat er nergens schuurtjes staan, en o, gelukkigeBerlijners!, geen kippenhokken. Want de doorsnee-Berlijner is al evenmin als de doorsnee-Amster-dammer afkeerig van het oprichten van allerleitimmeragien in zijn tuin; dit blijkt uit de volks-tuintjes, die in ^eer groote getalen in alle buiten-wijken in Berlijn voorkomen, en die er niet andersuit^ien dan bij ons.Men bouwt in hoofdzaak etage-woningen;eenge^inshuizen komen in veel mindere matevoor; zij hebben meestal een smalle gevelbreedte,en bestaan uit kelderverdieping, begane grond,eerste etage en soms een tweede daarbij. Zeerterecht werd op het congres de opmerking ge-maakt, dat deze bouwwijze de gebruikmaking,het onderhoud, het schoonhouden der woningbemoeilijkt, en dus het werk van de huisvrouwonnoodig ver2;waart,Maar de bouwvereenigingen bouwen voorname-lijk etagewoningen, een enkele maal van drie,meestal van vier, soms van vijf woonlagen; liftenzijn niet aanwezig; steeds komen twee woningenop elk portaal uit, zoodat de buitendeur van een ~perceel toegang geeft tot zes, acht en tien wo-ningen. De woningen zelf zijn verschillend vangrootte; men spreekt van i|, 2, 2^, 3! kamer-woningen, hetgeen wil zeggen: een kamer metcabinet, twee kamers, twee kamers met cabinet,enz.; verder heeft elke woning een keuken ofkeukennis, een badkamer en in het sousterraineen waschkeuken, die om beurten door de bewo-ners van het huis gebruikt wordt.In de geheele woning komen geen ingebouwdekasten voor, een enkele bouwvereeniging heeft inde keuken een kast getimmerd, maar meestal wordtdeze opgeleverd met niets daarin dan een gas-fornuis en i of 2 gootsteenen naast elkaar; deFrankfurter Kuche met haar zoo praktische inrich-ting troffen wij slechts zelden aan.Een aardig detail: de keukenramen (alle ramenslaan naar binnen open) hebben boven de venster-bank een vast gedeelte van matglas; men vermijdtdaardoor dat men van buiten af inkijkt op al watop de vensterbank staat, men heeft toch het voilelicht, en het openzetten der ramen veroorzaaktgeen ruine onder melkkannen, kopjes en glazen.De meeste woningen bevatten 2| kamers, duswoonkamer -- i| slaapkamer; van deze laatsteheeft de eene een zeer behoorlijke grootte, terwijlde andere een cabinetje is. Dit wil dus zeggendat hier voor gezinnen met kinderen van tweeerleii5oARTIKELEN2tOoiZlMMER.-- ZMO-21.0 D1Plattegrond ij kamerwoninggeslacht geen plaats is, om van groote gezinnenniet eens te spreken. Een oplossing in een derallernieuwste blokken, waar in de huiskamer ineen nis twee groote ledikanten tegenover elkaarstonden, werd allerminst door ons bewonderd;tetneer waar in die nis nog een raam was aange-bracht, uitkomende op de daaraan grenzendeslaapkamer, waardoor de onderlinge gehoorigheiddus zeer bevorderd wordt.Over het algemeen is het aantal vertrekken,waaruit de woningen hier bestaan, kleiner danwaaraan wij in Nederland bij den nieuwbouwgewend zijn. In vele woonkamers troffen wijdientengevolge ledikanten aan. De Berlijner schijnthiermee genoegen te nemen, of moet hiermeegenoegen nemen, omdat hij de hoogere huur vooreen grootere woning niet kan betalen,De Gehag., die in Februari van dit jaar eententoonstelling van nieuwe woningtypen organi-seerde, stelde den bezoekers, tevens gegadigdenvoor hun woningen, een vragenlijst ter hand,waarop ze moesten invullen, welke woningen vanwelke grootte zij verlangden. De volgende merk-waardige gegevens worden hierover gepubliceerd:7 % vraagt i kamer met keuken en badkamer. 62 % ,, I ,, niet cabinet, keuken en bad-kamer.^)24 % ,, 2 kamers met cabinet, keuken enbadkamer.7 % ,, 3 ,, met keuken en badkamer.69 ?d der woningzoekenden stelt zich dustevreden met huiskamer en keuken - badkamer;al dan niet met een klein cabinetje daarbij.1) Deze nieuwe woningen van iJ kamer zuUen ongeveer7a R. M. per maand huur kosten.Plattegrond 2 kamerwoningKleiner kan het wel niet, en men verbaast zichdaarover, dat er in Duitschland nog stemmenopgaan, om nog eenvoudiger en nog kleiner tebouwen.In de woonkamer staat de kachel, in de keukenhet gasfornuis, beide bij de woning behoorend;centrale verwarming en warmwatervoorzieningkomt in enkele blokken voor, maar over het alge-meen vindt men dit te duur voor de kleine beurzen,en niet economisch vooral voor die gezinnen,waar man en vrouw beiden buitenshuis werken,zooals in den huidigen tijd zooveel geschiedt;men kan dan veel goedkooper een kachel stokenin de uren, dat men thuis is. Eenige malen troffenwe een centrale waschinrichting aan, veel gelijkendop die welke de gemeente Amsterdam in deLinnaeusstraat exploiteert; een kleine kinderbewaar-plaats was daaraan verbonden. Men berekendein deze Siedlungen dat 70 % der bewoners vande waschcentrale gebruik maakte; het feit, dat iedergezin slechts om de vier weken een waschbeurtkrijgt, wijst opnieuw daarop dat hier geen arhei-(fersgezinnen wonen.Op sommige binnenterreinen waren speel-plaatsen, zandbakken voor de kleintjes, of 00k eenKindergarten gebouwd; overal trof ons de buiten-gewone orde en de bizondere zorg voor het geheel.Bij de Gross-Siedlung Siemensstadt, gedeeltelijknog in aanbouw, worden op voorschrift van hetCharlottenburger Bezirksamt op de daken derhoekperceelen tuinen aangelegd voor longzieken;het ligt in de bedoeling, dat in die perceelengezinnen zullen wonen met t.b.c.-patienten, diebinnendoor de daktuinen kunnen bereiken. Geender bouwvereenigingen, wier woningen wij be-zochten, hadden winkels in hun complexen gebouwd,een apotheek hier en daar uitgezonderd. In Zehlen-dorf vertelde men ons dat dit ontbreken vanwinkels leidde tot clandestienen verkoop van uitde huizen (tout comme chez nous!) en dat menAHTIKELEN l6l-15.20 -Plattegrond 25 kamerwoningnu besloten had in de onmiddellijke nabijheidvan het daarbij gelegen station: Onkel TomsHiitte (wat een allergenoegelijkste naam!) eenwinkelrij te bouwen.Samenvattende komt men tot de conclusie,dat er in de woningen die men ons toonde, althanswat het inwendige betreft, weinig of geen sprakeis van een nieuwen geest. Moderne, om niet tespreken van revolutioneerende gedachten, komenniet tot uiting. Men bouwt voort op den oudengrondslag, zonder dat het ons duidelijk wordtdat naar nieuwe oplossingen is gezocht. Het onder-scheid tusschen de verschillende woningen is danook zeer gering; verschil ziet men soms in dekeukens, en in de badkamers, die gewoonhjk plaatsbieden voor een behoorlijke badkuip, maar somszoo kJein zijn dat er een klein zitbad in is inge-bouwd. Douches troffen wij niet aan.Overigens is alles hetzelfde. Dezelfde deuren,dezelfde ramen, dezelfde vloeren, dezelfde trappen,dezelfde kachels, dezelfde fornuizen, dezelfdebloembakken, dezelfde deurkrukken, dezelfde rondekijkgaatjes in de woningdeur.... alles, alles het-zelfde.Rationaliseering van den bouw tot het uiterstedoorgevoerd ').En hoeveel bewondering wij nu ook hebbenvoor den grooten opzet, die uit dit alles spreekt,en voor al hetgeen daarmede in Berlijn bereikt is,-- wij Nederlanders voelen in het diepst van onshart toch altijd iets voor het persoonlijke karakter,dat aan een woning eigen moet zijn, zoowel watden bouw, als wat de inrichting betreft, en wij') Dit komt ook tot uiting in de berekening van den huur-prijs; men .stelt deze overal vast op 15 R. M. per jaar perM-. nuttig oppervlak.Plattegrond li kamerwoning met bed-ni.sworden een beetje ontstemd als men ons in steedsgrootere getalen, altijd weer hetzelfde voorzet.En wanneer we dan daarbij bedenken dat deDeutsche Bauausstellung in Berlijn voortdurendde gedachte aan ons opdringt dat het stalenmeubel het meubel voor de toekomst is, dan voelenwe ons niet heelemaal op ons gemak, met ditgechablonneerde toekomstbeeld voor oogen.De bouwvereenigingen en de cooperatieve ver-eenigingen bouwfen op groote schaal, maar voorde groote massa bouwen zij niet. De groote schare,die geen / 10.- huur per week kan betalen, blijftin de oude woningen, in de oude buurten, in deoude stad. De oude arbeiderswijken met de beruchte/jo/woningen, die ten gevolge van den woningnoodover- en overbevolkt zijn, vragen om ontruiming.Berlijn heeft nog 40.000 kelder- en zolderwoningen;nog 36.000 zeer slechte woningen in bouwvalligeperceelen en barakken, alle bewoond; \ van alleBerlijnsche woningen zijn een en twee kamerwo-ningen. Een schrikbarend beeld van woningellendeen menschenleed doet zich open voor ieder, die deoude Berlijnsche achterbuurten bezoekt en dewoningen betreedt. Een jammer zoo groot, dat menzich bewust is dat alleen met de uiterste inspanningverbetering is te bereiken.Om dezen woningnood te lenigen zijn anderemiddelen noodig, dan die, welke wij in werkinghebben gezien; en het ontbreken daarvan laat eengevoelvan teleurstelling bij ons achter, ondanks hetzeer vele goede en mooie, dat wij mochten waar-nemen. Teleurstelling intusschen, die getemperdwordt, wanneer wij ons rekenschap geven van denbuitengewoon ernstigen financieelen nood, waarinDuitschland verkeert.Laat ons hopen dat Duitschland's economische162ARTIKELENPlattegrond 2^ kamerwoning met bed-nispositie zich spoedig zoodanig moge verbeteren,dat ook dit allermoeilijkste, maar allerbelangrijksteonderdeel der woningvoorziening kan worden terhand genomen.L. VAN DER PEK-WENTHET UITBREIDINGSPLANLUST",LAND-INLEIDINGBij besluit van 15 April 1931 stelde de Gemeente-raad van Amsterdam een gewijzigd uitbreidings-plan vast voor de terreinen tusschen den Admiraalde Ruyterweg, den Haarlemmerweg en de Kost-verlorenvaart. Deze terreinen, in de wandeling,,Landlust" genoemd naar een eertijds ter plaatseaanwezige hofstede, vormen een deel van het in1921 geannexeerde voormalige Sloten, dat in 1906een uitbreidingsplan had vastgesteld, waarin hetbedoelde gebied begrepen was. Dit uitbreidings-plan, dat laatstelijk in 1916 werd gewijzigd (afb. i)en dat uiteraard niet meer kon voldoen aan destedebouwkundige eischen van onzen tijd, moestbovendien ingrijpend w^orden herzien, doordat eengroot gedeelte van het betrokken gebied in 1926werd bestemd voor de stichting van een centralemarkt voor levensmiddelen.De eigenaardige vorm van het overblijvendeterrein, dat als het ware beknepen is tusschen dereeds aanwezige bebouwing in de omgeving vanden Admiraal de Ruyterweg, het Westelijk langshet marktterrein ontworpen scheepvaartkanaal enden Haarlemmerweg, heeft de opgave, hierop eenbevredigend plan te ontwerpen, zeer verzwaard.Te meer daar rekening moest worden gehoudenmet de volgende factoren.I. Het benoorden den Haarlemmerweg gelegengebied, dat zich uitstrekt tot het Noordzeekanaal,is aangewezen voor den aanleg van de nieuwehavens-West en industrieterreinen van verschil-lenden aard. Met dit gebied, dat door bestaandeAMSTERDAM COPiE VAN HET'^UlTBRElDINGS-Pb^N DER VOORMALIGE6EMEENTE SLOTEN- 60ED6EKtURD Bl|BB... XIAPRIL 1909, LAATSTELI|KSEWl|ZIGD. '2SNCV.1916Afb. Ien nieuw aan te leggen spoor-, water- en gewonewegen wordt en zal worden doorkruist, moeteengoede aansluiting verzekerd zijn.2. Evenzeer moest voor goede aansluitingen aande bestaande stad en aan de nieuw te stichtenwijken ten Westen van den Admiraal de Ruyter-weg worden gezorgd.3. Eindelijk had de ontwerper rekening te hou-den met de aanwezigheid van de biscuitfabriek,,Patria" en de begraafplaats ,,Vredenhof", die,beide langs den Haarlemmerweg gelegen, in hetplan moesten worden opgenomen en gelegenheidtot uitbreiding moesten behouden.Voordat het plan-Landlust kon worden opge-maakt, moesten dus de algemeene lijnen voor detoekomstige ontwikkeling van de Noordelijke haven-en industriegebieden, het Westelijke woongebieden de binnenstad, althans wat het verkeer te landen te water betreft, in hoofdzaak zoover vaststaandat hierop zonder bezwaar kon worden voort-gebouwd. Hiervoor werden dan ook schemaplannenopgesteld, die de basis vormen van het in bewerkingzijnde algemeene uitbreidingsplan, en waarin hetthans vastgestelde plan-Landlust dus als onderdeelvolkomen past.Op afb. 2 is het betrokken uitbreidingsplangeharceerd. De geprojecteerde hoofdverkeerswegenin ,,Landlust" en in de daaraan grenzende ge-bieden zijn hieruit duidelijk te zien.HOOFDVERKEERSWEGENDe evengenoemde verbinding met het haven-gebied wordt gevormd door een nieuw ontworpenARTIKELEN163NAACWAADLEM.Afb.verkeersweg, welke direct ten Westen van deWiegbrug (kruising de Clercqstraat-Admiraal deRuyterweg met Kostverlorenvaart) aftakt van denAdmiraal de Ruyterweg en verder in Noordelijkerichting loopt langs het Westelijk marktkanaal,om dan, na een ombuiging in Noordwestelijkerichting, bij het punt van samenkomst met dedoorgetrokken Joost Banckertstraat, via een ver-keersplein uit te monden op den Haarlemmerweg.In de toekomst zal van dit verkeersplein een weg,met een brug over de Haarlemmervaart, naar hetNoorden toegang geven tot het haven- en industrie-gebied. Zooals uit het bijgevoegd plan en dedwarsprofielen (afb, 3) is te den, is bij de indeelingvan den evengenoemden hoofdverkeersweg gere-kend op de mogehjkheid van aanleg van een tremop eigen baan, gelegen tusschen plantsoen enboombeplanting.Het tracee van dezen weg is 2;oodanig gekozen,dat de voorbijgangers een wijd uitzicht krijgenover loswallen, plantsoenen, marktkanaal en haven-tjes op het marktterrein, welke een vroolijk enkleurig aspect sullen opleveren. Hierdoor wordtniet alleen partij getrokken van het levendig ele-ment, dat dit bedrijf in het stadsbeeld 2;al vormen^doch tevens bereikt dat het marktterrein harmo-nisch en organisch in het plan is opgenomen.Voorts is de in het reeds uitgevoerde gedeeltevan plan-West aanwezige Jan van Galenstraatbestemd tot hoofdverkeersweg in Oost-Westelijkerichting ; dit weggedeelte vormt n.l. het verlengdevan de in het schemaplan voor de binnenstadontworpen nieuwe Oost-West verbinding en isdaarom Oostelijk langs het marktcomplex door-getrokken tot aan een tegenover de ae Hugo deGrootstraat te bouwen brug over de Kostverloren-vaart.WATERWEGENVan de beide marktkanalen is het Westelijkebestemd om in de toekomst te worden doorgetrok-ken onder Haarlemmerweg en spoorweg Amster-dam-Haarlem naar de haven- en industrieter-reinen.Voorts is in het verlengde van de De Rijpstraateen gracht als ?ijtak van dit kanaal ontworpen,waardoor gelegenheid bestaat in het hart van dezenieuwe wijk los- en laadgelegenheid te makenvoor bouwmaterialen, en2;.164ARTtKELENC>:Liti_J541-_L 5 3,.4U-A VECKEEIJSWcQ MET L05WAL LANQ5 WC5T. MACKTKANAALII J'M^B JAN VAN QALENSTQAATC VERl^EEPSWEO MET PLANT50EN LANOS WC5T MACJ^TKANAALi--jFt*==^.i?Li ? 4!J ^?. i '"4151?HDW30N5TPAAT 1S.'?MiKCE5E GRACMT VERLENQDE DC QUD5T0AAT//-, 1-'" ^\^'::tI3*0 S i 1 1 615 Mr--1 V/OONSTRAAT 25..M: &[??[: D\l91 LiJ.J^?S 3- __. 0 , ..Jal ^^ 136 M M. 1? ;MajMAAGLEMMEQV/CQ M VCOKCCRSWEQ LAMQS INDUSTRIETEDDEINKADE LANGS K05TVEI3LORENVAARTf \ I' r^..jjiJjUJinfi)r"-i r'i -?__J.k" VCRk-EERSPLEIN BU riAAKLEMMERWEQAM5TEDDAM 5TDAATPQOr!ELEN PLAN LANDLU5TAfb. 3ARTIKELEN 165TERREININDEELINGIn verband met hct voor Centrcilc Markt aati-gewezen terrein en de daarvoor benoodigde water-wegen is het gebied aan het Noordelijk uiteindevan het Westelijk marktkanaal bestemd voor klein-industrie. Uiteraard komen voor vestiging op ditgebied, dat door de mogelijkheid van w^ateraf- enaanvoer en de ligging nabij hoofdverkeerswegenzeer goed gelegen is, 0.0k wat de heerschendewindrichting betreft, slechts in aanmerking diesoorten van industrieen, welke geen hinder op-leveren voor de nabijgelegen bebouwing.Het overige gebied, in het algemeen dus deWestehjke strook, is bestemd tot woonwijk voorin hoofdzaak arbeiders en kleine middenstanders.De verkavehng dezer woonwijken is gedacht opde tot nog toe in Amsterdam voor meergezins-woningen gebruikehjke wijze, dus in rondomgesloten blokken van drie en vier hoog woningen.Ofschoon de ernst van de aan deze gesloten bouw-wijze inherente bezwaren dezerzijds zeker nietwordt onderschat, bleek het ongewenscht ditgebied volgens de beginselen van ,,Streifenbau"of een soortgelijke bouwwijze te verkavelen. Eendergelijke nieuwe bouwwijze kan slechts toepassingvinden, nadat de voor- en nadeelen daarvan inelk opzicht zoowel theoretisch als practisch dooreen zeer goed voorbereide proef op niet te grooteschaal, diepgaand zijn onderzocht, en daarvoorwas er bij dit terrein, in verband met de urgentieom tot uitvoering te geraken, geen gelegenheid.Het is dus een verkaveling in den gebruikelijkentrant gebleven, waarbij echter aan verschillendebezwaren reeds nu aandacht is geschonken, zoowelwat den algemeenen opzet van het stratenplan,als wat de diepte der bouwblokken en de breedteen indeeling der straten betreft.Het voor bebouwing en industrieterrein bestemdegedeelte van het gebied ten Westen van het Weste-hjk marktkanaal heeft een oppervlakte van 716.878M^., die verdeeld is als volgt :Bouwterrein .... . 237.002 M^. = 33 %Industrieterrein ... 79.036 ,, = II %Wateroppervlakte 60.530 ,, = 8.50 %Wegen 290.000 ,, == 40.50 %Plantsoenen 36.726 ,, = 5.10 %Speelterrein 13.584 ,, = 1.90 %Totaal . 716.878 Ml =^ 100 %Doordat een groot oppervlak voor hoofdver-keerswegen en grachten bestemd moest worden,blijft het beschikbare terrein voor woningbouw-- ook na aftrek van de voor uitbreiding vanbegraafplaats, marktterrein en industrieterreinenbestemde gedeelten -- beneden het normaal voorAmsterdam gebruikelijke. Niettemin zal het plan,na vermindering met de nog na te noemen, voorbizondere gebouwen te bestemmen terreinen,ruimte bieden voor 5.000 a 5.500 woningen.BIZONDERE GEBOUWENBij den opzet en de verkaveling van het plan is,voor zoover zulks thans reeds bekend kon zijn,rekening gehouden met bizondere gebouwen eninrichtingen, opdat deze naar het daarvan te makengebruik stedebouwkundig op de juiste plaats zoudenworden gesitueerd.Zoo zijn terreinen bestemd voor een brand-weerkazerne, een overdekte zweminrichting, eenvereenigingsgebouw en een wasch- en badhuis.Voorts zijn de noodige scholen voor openbaaren bizonder lager en voorbereidend onderwijs opge-nomen en wel zooveel mogelijk in complexen,waarbij van de gedachte is uitgegaan, dat hetaantal scholen in elke door hoofdverkeerswegenomsloten buurt voor die wijk voldoende moet zijn.Hierdoor kan zooveel mogelijk worden voorkomendat de kinderen op hun wandeling van en naar deschool drukke verkeerswegen moeten kruisen.De combinatie met speeltuinen heeft het voor-deel, dat in de twee buurten van eenigszins groo-teren omvang daardoor op een centraal punt eengroote openheid ontstaat, waarmede dan ook methet projecteeren van de overige woonstraten reke-ning werd gehouden.BLOKDIEPTE EN STRAATBREEDTEVolgens de bepalingen der Bouwverordeningmag aan straten van 25 M. en breeder vier hoogworden gebouwd en aan straten van minderebreedte slechts drie hoog. Voor aan beide zijden driehoog gebouwde blokken werd een vrije ruimtetusschen de achtergevels aangehouden van tenminste 18 M. Hierdoor wordt de minimum-bouwblokdiepte voor drie-hoog-bouw bepaald op41 M., doch tevens volgt hieruit, dat dan de straat-breedte ook op ten minste 18 M. moet wordenaangehouden, opdat zoowel aan de voor- als aande achterzijde der woningen dezelfde voorwaardenvoor de toetreding van licht en lucht aanwezig zijn,zooals dan ook door de Bouwverordening wordtbedoeld.Op gelijke wijze is voor bouwblokken, welkeaan de eene zijde d ie-hoog en aan de andere zijdevier-hoog bebouwd worden, een diepte van 43 M.en voor de bouwblokken, die aan beide zijdenvier-hoog worden bebouwd, 45 M. diepte aange-houden, waarbij respectievelijk 20 M. en 22 M.ruimte tusschen de achtergevels gedacht is.De woonstraten, die in verband met de ge-wenschte indeeling ten minste 18.50 M. breedzijn geworden, zijn zooveel mogelijk voorzien vanbeplanting gedacht, hetzij met plantsoenstrookenin den trant als in v.m. Watergraafsmeer zijn aan-gebracht, hetzij beplant met enkele of dubbeleboomenrijen. Bij de laatste wijze van beplantingis het mogelijk onder de boomenrijen, op daartoegeeigende plaatsen, verharding aan te brengen,waardoor aan kinderen uit de buurt gelegenheidi66 ARTIKELENAfb. 4ARTIKELEN 167tot spelen op straat wordt gegeven, waaraan zooveelbehoefte bestaat. Een en ander is op de dwars-profielen nader aangegeven.RECREATIEHet bleek niet mogelijk op de smalle voorbebouwing overblijvende strook nog parken ofsportterreinen te ontwerpen. De gelegenheid daar-toe zal gevonden-moeten worden op het gebied tenWesten van den Admiraal de Ruyterweg, alwaarook terrein voor volkstuinen en school-werktuinenzal moeten worden gevonden.Wei zijn speeltuinen geprojecteerd te middenvan schoolcomplexen, terwijl er op meer plantsoen-aanleg is gerekend dan in het bestaande West,dat daar wel heel arm aan is. Zooals uit de gerepro-duceerde vogelperspectief (afb. 4) te zien is, zalde nieuwe wijk dan ook een vroolijk en aangenaamkarakter kunnen krijgen.L. S. P. SCHEFFERHET ONTWERP VOOR EEN NIEUWEWET OP DEN STEDEBOUW IN EN-GELANDIn Engeland is de wettelijke regeling van den stedebouwvan iets jongeren datum dan te onzent. Ze dateert van1909; ook daar was de volkshuisvesting uitgangs- enaanknoopingspunt. Uit den aard der zaak moest de regelinger van den aanvang af veel oravattender zijn dan in Neder-land; de bevoegdheden der gemeentebesturen, nietvoortvloeiend uit het algerneene beginsel van autonomie,Waarbij kon worden aangesloten, moesten uitdrukkelijkWorden versterkt.Dat de volkshuisvesting uitgangspunt was, had, evenalste onzent, evenals in Duitschland, tot gevolg dat in deeerste plaats aan de bebouwing, het in exploitatie brengenvan bouwterrein werd gedacht. In de geldende wet isdientengevolge het gebied, waarvoor een uitbreidingsplankan worden opgesteld, beperkt tot terrein, dat waarschijnlijkbebouwd zal worden, wat eenerzijds ten gevolge heeftdat geen plan voor het reeds bebouwde gedeelte kan wordenopgesteld, andererzijds niet voor zuiver landelijk gebied,dat niet binnen afzienbaren tijd voor exploitatie als bouw-terrein in aanmerking komt.De eerste beperking is in Engeland meer bedenkelijkdan te onzent, omdat de Nederlandsche bevoegdhedender gemeentebesturen ten aanzien van te treffen regelingenin de bebouwde kom zelf -- door de laatste herzieningonzer Woningwet helaas beperkt --, waaronder ook hetvaststellen van rooilijnen, in Engeland ontbreken. In des-kundige kringen is dan ook herhaaldelijk op uitbreidingvan de bevoegdheid der gemeentebesturen in deze richtingaangedrongen. De Regeering is aan den geuiten wenschtegemoet gekomen; in den aanhef der wet wordt metzooveel woorden bepaald dat voortaan een plan zal kunnenworden opgemaakt voor alle land, bebouvs^d of onbebouwd,teneinde de doeltreffende ontwikkeling van dit land teverzekeren. Uitdrukkelijk worden daarbij genoemd alsbelangen, welke behooren te worden behartigd, gezondheid,schoonheid (amenity) en behagelijkheid (convenience),de bescherming van natuurschoon en gebouw'en en anderevoorwerpen van historische, esthetische beteekenis of alsnatuurmonument of om hun schoonheid.Dit laatste wil zeggen dat de wet tevens een monumenten-en natuurraonumentenwet is, zij het ook in zeer eenvoudigenvorm.Van elk uitbreidingsplan zullen bepaalde in eenver-ordening vast te leggen voorzieningen deel uit moetenmaken, het uitbreidingsplan is dus niet alleen een kaart.Ook dit voorschrift is ten deele uitvloeisel van het Engelschegeraeenterecht met de geringere bevoegdheid der gemeente-besturen om regelend in te grijpen. Ten deele is er een ana-logon in te zien van de ook te onzent bepleite, maar niet inde wet opgenomen verplichting om tegelijk met het uit-breidingsplan bebouwingsvoorschriften vast te stellen.Ten aanzien van de monumenten bepaalt de wet datde gemeente bevoegd is deze aan te wijzen, met het gevolgdat daarin geen verandering zal mogen worden gebrachtdan met toestemming van de gemeentelijke autoriteit.Een dergelijke aanwijzing moet vvorden goedgekeurd doorde Regeering, nadat aan den eigenaar gelegenheid is ge-geven om te worden gehoord. Ook van een weigering vaneen vergunning tot verbouwing of van het opleggen vanbezwaarlijk geachte voorwaarden bestaat beroep op deRegeering; omgekeerd hebben een aantal inwoners ditberoep, vvanneer een monument van de lijst wordt afge-voerd of vergunning tot verandering wordt gegeven. Voorde schadeloosstelling geldt de algerneene regeling.Men acht de thans voorgenomen wijziging van grootebeteekenis, niet alleen voor de steden, maar ook voorhet platteland. In Engeland doet zich n.l., evenzeer als teonzent, het verschijnsel voor, dat dit platteland meer enmeer met bebouwing wordt bedreigd, met alle daaruitvoortvloeiende nadeelige gevolgen voor het natuurschoon,Er valt een trek uit het Noorden naar het Zuiden te consta-teeren, juist naar die streken, ten deele in de omgeving vanLonden, waar nog veel natuurschoon aanwezig is. De verge-makkelijking van het verkeer, de toenemende behoefte om incontact te komen met de natuur, werken in dezelfde rich-ting. En het symptoon, ook te onzent met zooveel zorgwaargenomen, de lintbebouwing, vervult op het oogenblikin Engeland vele gemoederen met onrust. De wet, zoomeent men, zal aan een en ander perken kunnen stellen.Het zal voortaan tot de bevoegdheid der gemeentebesturenbehooren regelend op te treden en stelsellooze bebouwingtegen te gaan, daaronder begrepen de lintbebouwing.Van belang met het oog daarop is wat boven reeds werdmedegedeeld ? aangaande de belangen, waarmede bij hetopstellen van een uitbreidingsplan rekening moet wordengehouden; van wellicht nog meer beteekenis is de regeling,welke de wet inhoudt ten aanzien van het verleenen vanschadeloosstelling. Voorop staat het beginsel, ook in degeldende vvet opgenomen, dat een ieder, die dooroverheidsmaatregelen op dit gebied ,,injuriously affected"zal worden, aanspraak heeft op schadeloosstelling. Maaronmiddellijk aan deze verklaring is gekoppeld de ver-melding van een aantal gevallen, waarin stellig een beperkingvan het eigendomsrecht plaats vindt, maar welke nietkunnen worden geacht den eigenaar op den genoemdengrond aanspraak op schadeloosstelling te verleenen. De wet(art. 18) machtigt n.l. de Regeering te verklaren dat dezeverplichting tot schadeloosstelling ten aanzien van bepaal-delijk te noemen regelingen niet bestaat, hetzij in hetalgemeen, hetzij met bepaaldelijk te noemen uitzonde-ringen. De Wet noemt als zoodanig regelingen betreffendehet bij gebouwen onbebouwd te laten terrein, het maximumaantal gebouwen op een bepaalde oppervlakte, de af-metingen, hoogte, inrichting en constructie van gebouwenen het materiaal, het verbod van bouw op sommige plaatsenuit overweging dat tengevolge van de ligging of den aardvan het terrein het oprichten van gebouwen aldaar gevaar ofschade voor de gezondheid zou meebrengen of onredelijkeuitgaven van de gemeente voor aanleg van wegen, riolen,waterleiding en andere voorzieningen zou vorderen, hetverbod van gebruik van land voor een doeleinde dat ver-moedelijk gevaar of schade voor de gezondheid of ernstignadeel voor de omgeving zou meebrengen, de beperking vanhet gebruik van gebouwen, de beperking van het aantal uit-i68 ARTIKELENmondingen op openbare wegen en de aanwijzing van deplaats daarvoor. Uitdrukkelijic wordt daaraan toegevoegddat het plan zelf voorschriften moet bevatten ten aanzienvan verbouwing en vervanging van bestaande gebouwenen wel in dezen zin, dat in gevallen, waarin dit redeiijk is,verandering en uitbreiding van bestaande gebouwen kanplaats hebben en oprichting van een gebouw van gelijkenomvang mogelijk is, vi'anneer een bestaand wordt ver-nietigd, mits dit binnen een jaar of een door de gemeentete bepalen langeren termijn geschiedt, en het nieuwegebouw zal mogen worden gebruikt voor hetzelfde doel,'Waarvoor het oude werd gebruikt, ook Wanneer dezebestemming in strijd is met de later vastgestelde en thansgeldende.Deze niet-erkenning van de verplichting tot schadeloos-stelling met name ten aanzien van de beperking van eenzoodanig gebruik van land, dat dit voor de omgeving ernstignadeel zou meebrengen en ten aanzien van het gebruik vangebouwen, is voor het behoud van natuurschoon en hettegengaan van lintbebouwing van groote beteekenis.Immers, er vloeit uit voort dat aanwijzing b.v. voor gebruikvoor landelijke doeleinden, mogelijk is zonder dat schade-loosstelling Isehoeft te Worden verleend. Dit wil niet zondermeer zeggen dat met het bestaand gebruik en de stand derontwikkeling geen rekeriing behoeft te worden gehouden;integendeel, de wet bepaalt uitdrukkelijk, dat de Regeeringdaarop, telkens wanneer de gemeente ertoe overgaat voor-schriften te geven, heeft te letten. De vraag of dus in eengegeven geval het aanwijzen van een bepaalde bestemming;-- en dat zal dan zijn landelijke bestemming -- toelaatbaaris, en aanspraak geeft op schadeloosstelling, moet door deRegeering worden beantWoord.Het is voor ons, Nederlanders, van beteekenis dezealgemeene bevoegdheid, thans implicite aan de gemeente-besturen verleend, te kunnen constateeren, nu nog niet zooheel lang geleden twijfel werd uitgesproken of aanwijzingvoor deze doeleinden in Nederland geoorloofd zou zijn.Ook is het voor ons van belang te zien dat ook in deEngelsche wet wordt erkend dat het tempo, waarin deuitbreiding der bebouwing plaats zal vinden, in verbandmet den aanleg van wegen enz., ter beoordeeling staat aanhet gemeentebestuur.Wij hebben in dit Tijdschrift meermalen melding gemaaktvan de opvatting, in het bizonder door Unwin gepropageerd,dat het billijk is alle kosten van ontsluiting van land, metinbegrip van die, welke moeten dienen om het wonenbehagelijk te maken, dat wil dus zeggen het openhoudenvan terreinen en het aanleggen van parken, op de exploitatie-kosten van bouwterrein te doen drukken, en dat de ongelijk-matige behandeling van grondeigenaren, welke daarvanhet uitvloeisel kan zijn, niet behoort te leiden tot schadeloos-stelling van de ,,onredelijk" behandelden uit de openbarekas, maar door de andere grondeigenaren, wier terreinenonder gunstige voorwaarden in exploitatie komen.De weerklank van deze opvatting is te vinden in hetwetsontwerp. Het bevat n.l. een regeling, tengevolge waarvande gemeentebesturen bevoegd zullen zijn een tweetalbelastingen, een baatbelasting en een behsting op waarde-vermeerdering, te heffen van grondeigenaren, met deblijkbare bedoeling, dat de opbrengst daarvan zal wordengebruikt om de grondeigenaren in ongunstige conditieschadeloos te stellen.Ten aanzien van de belasting op waardevermeerderingbepaalt het ontwerp dat deze waardevermeerdering alsgevolg van het tot stand komen van het uitbreidingsplanin haar vollen omvang kan worden opgevorderd (art. 19).Deze opvordering kan echter, zoover het voor landbouw enveeteelt gebruikte terreinen betreft, eerst geschieden,wanneer het land ophoudt voor deze doeleinden teworden gebruikt. Alsdan is niet alleen de waarde-vermeerdering, maar ook de achterstallige rente ver-schuldigd.De gemeentebesturen worden voorts bevoegd verklaard(art. 27) de kosten van de door hen ten behoeve van de uit-breiding uitgcvoerde werkeii gehecl of ten declc ten lastc tobrengen van de grondexploitanten. Hierbij wordt blijkbaaruitsluitend gedacht aan den vorm van een belasting, nietaan een onderhandsche regeling, als te onzent gebruikelijkis, al blijkt uit het ontWerp niet dat deze zou zijn uitgesloten.De belasting kan alleen Worden verhaald, voorzoovergrond in Waarde is toegenomen. De kosten, door de ge-meente te maken, worden dus blijkbaar niet beschouWdals productiekosten van bouwterrein. De belasting kanWorden betaald in dertig annuiteiten. Ook hier geldt debovenvermelde uitzonderingsregeling ten aanzien vanwei- en bouwland.Opmerkelijk is het dat vrijwel tezelfdertijd met dit Wets-ontwerp Snowden's financieel wetsontwerp in behandelingwas -- en tot wet Werd verheven --, waarvan de regelingder grondbelasting ten nauwste met de regeling in de Wetop den Stedebouw samenhangt. De nieuwe belasting vanSnowden's wet zal worden geheven naar de Waarde alsbouwterrein, en niet zonder reden is erop geWezen -- Weweten er in ons land van mee te spreken -- dat deze regelingde strekking heeft landgoederen in de nabijheid van be-bouwde kommen onder den hamer te brengen en aan dengrondexploitant uit te leveren, met het noodlottig gevolgdat natuurschoon, juist in deze omgeving van zooveelbelang, te niet gaat. Ook de lintbebouwing zal deze wetin de hand werken; land langs wegen zal als bouwterreinWorden aangeslagen. Hieraan zal niets te doen zijn, al heeftook de overneming van het liberale amendement door deRegeering sommige van de allerbedenkelijkste gevolgenvoorkomen.De kritiek op de regeling in de wet op Stedebouw is inhoofdzaak detailkritiek. Want het is wel opmerkelijk hoede grondgedachte van UnWin, het brengen van de kostenvan de ordelijke regeling der menschelijke nederzettingenten laste van de grondexploitatie, reeds gemeengoed isgeworden.Op de April-vergadering van het Town Planning Institutewerd een voordracht gehouden door een vertegenwoordigervan de Vereeniging van Grondbezitters. Wel maakte dezenatuurlijk front tegen onredelijke behandeling, maar hijverklaarde tevens dat naar de meening van zijn vereeniging,,there must be compensation for loss of building value,but they also recognise that it is quite fair that. Where anincrement value has accrued over and above the agriculturalvalue, betterment tax should be paid." Bij de volgende ge-dachtenwisseling ging het over de beste regeling hiervan,waarbij nogal war kritiek op het wetsvoorstel werd uitge-oefend, maar het beginsel zelf werd niet aangevochten. Deinleider zelf wees erop dat een eerste vereischte zou zijn datde opbrengst van deze belasting zou vloeien niet in de Rijks-kas, maar in die der gemeente en dat deze daaruit een fondszou hebben te vormen om terreinen open te houden. Voortszou de belasting slechts moeten zijn verschuldigd van hetoogenblik af, waarop de eigenaar zijn land verkoopt voorexploitatie of zelf in exploitatie brengt. Voor de berekeningder belasting moet de waarde als bouw- of weilanduitgangs-punt zijn. De taxatie vond bij de bespreking tegenstand;deze is veelal onmogelijk. Daarom verdient het de voorkeur,zoo werd betoogd, de belasting te heffen bij verkoop,waarbij het verschil gemakkelijk kan worden geconstateerd.Ook de verplichting om belasting te betalen voordat dewaardevermeerdering is gerealiseerd, ondervond kritiek,zelfs in den voorgestelden vorm, dat deze belasting niet inhoofdsom behoeft te worden opgebracht, maar daaroveralleen de rente zal worden betaald, zoolang de grond nogzijn tegenwoordige bestemming behoudt. Unwin achtte deregeling juist. Immers, wordt geen rente betaald door hem,die nog niet in exploitatie brengt, dan verkrijgt deze eenvoorsprong op hem, die dat wel doet en die dadelijk be-taalt (waarmede hij ook zijn rente over dat bedrag kwijt is).Als een der moeilijkste kanten van de geheele zaak werder nog op geWezen dat de gemeente waarschijnlijk deschadeloosstelling zal hebben te betalen geruimen tijdvoor-ARTIKELEN - BINNENLAND 169dat ze het daarvoor benoodigde bedrag ter beschikkingkrijgt uit de opbrengst van de waardevermeerderings-belasting, wat met name op besturen van kleine gemeenteneen remmenden invloed zal uitoefenen.Carter geeft in een artikel in Garden Cities and TownPlanning nog een andere oplossing. Wanneer een grootterrein (C. denkt aan een oppervlakte van meer dan 4 H.A.)in exploitatie wordt gebracht, is er geen moeilijkheid.Een gedeelte (i 5) wordt aangewezen om open te houden;het krijgt deze bestemming; de rest kan in exploitatieworden gebracht. Wanneer de tijd rijp is om het terreinaan zijn publieke bestemming over te geven, kan de ge-meente het aankoopen tegen de waarde als agricultural land.Moeilijker is het wanneer kleine terreinen in exploitatiekomen. In dat geval worde de eigenaar verplicht in een Fondsvoor parken enz. een bedrag te storten, gelijk aan hetvoordeel dat hij eruit trekt, dat van zijn terrein niet 15voor dit doel wordt aangeWezen. Dit laatste zou tevens deoplossing moeten zijn, wanneer op een grooter terrein geengeschikte plaats voor park in aanmerking komt.Carter wijs"" er in zijn artikel voorts op dat de bevoegdheidtot het heffen van waardevermeerderingsbelasting, reeds in dewet van 1909 voorkomend, weinig toepassing heeft gevondenen waarschijnlijk 00k Weinig zal blijven vinden. De waarde-vermeerdering is moeilijk vast te stellen; de taxateur zalin gevallen van twijfel stellig niet ten nadeele van deneigenaar taxeeren. Het is voorts onredelijk dat de opvor-dering alleen wordt opgeschort ten aanzien van Wei- enbouwland. Er zijn ook andere gevallen, waarin de eigenaarzijn waardevermeerdering niet dadelijk kan realizeeren.De waardevermeerdering, als gevolg van de totstand-koming van een uitbreidingsplan, zoo betoogt Carter, magniet worden overschat; zij zal als regel intreden, Wanneerdaarin open terrein wordt aangewezen; de veronderstellingis gewettigd dat daarvan de omliggende terreinen profijtzullen trekken. Het is een argumentatie, welke ook vaak inde Vereenigde Staten wordt gehoord en daar ertoe heeftgeleid dat grondexploitanten uit vrijen wil bij het in exploi-tatie brengen van hun terreinen park aanleggen. Maar het isduidelijk. Carter wijst er uitdrukkelijk op, dat dit gevolgalleen is te verwachten in buurten van beter karakter;bouwgrond in volksbuurten zal zeer weinig in waarde ver-meerderen als gevolg van aanleg van een park.Ten aanzien van het gewestelijk plan is de regeling een-voudig; de gemeentebesturen kunnen gezamenlijk eencommissie aanwijzen, aan welke ze de bevoegdheden, welkeze op grond van de wet bezitten, met uitzondering vandie om belasting te heffen of leeningen aan te gaan, over-dragen. Een ingestelde commissie kan tot co-optatie over-gaan. Aldus bestaat de mogelijkheid om technische per-sonen en vertegenwoordigers van andere lichamen dan degemeentebesturen in de commissie op te nemen. Deze ge-coopteerde personen mogen nooit meer in aantal zijndan de helft van de direct door de gemeentebesturenaangewezen leden.De instelling van een commissie kan ook door de Re-geering geschieden; dit zal niet plaats vinden dan nadateen onderzoek ter plaatse is ondernomen.Het wetsontwerp bevat een artikel over tuinsteden, datechter niet afwijkt van dat, hetwelk in de bestaande wetstaat.Het wetsontwerp, waarin de behoefte om den stedebouwin de goede banen te leiden, bebouwing op ongewenschteplaatsen te voorkomen, open ruimten te reserveeren ende kosten daarvan te doen drukken op de particulieregrondeigenaars zoo duidelijk aan den dag komt, za