TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1932 NS 2 13' JAARGAN6 FEBRUARIGELUIOOEMPEND SPIJKERVASTGIPSXWANDBRANOVRIJEen Directeur van Gemsenia-wer4(en : ,, de opgedane op-vanng is wei van (San aoH,STERKdat ik z8 m?ep in ds g/amaeniaeriiesrtekkan van acheidingswandanzai voofschryven ...,.,.,, "N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 D E S T E E GIM.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPiJ - HAARLEMMERWEG B 378 - AIMSTERDAIM (W.jDJAM ETANHET GEVAARLOOZE VERGASSINGSMIDDEL TERVERDELGiNG VAN WANOLUIZEN --GEMAKKELIJK TOE TE PASSEN, AB80LUUTAFDOENDE --GEEN SPECIALE APPARATEN BEN00DI6DVERKRIJGBAAR BiJ APOTHEKERS EN DROGISTENINLICHTINGENI.V. HANDELMAATSCHAPPU "NEDIGEPHA"NIEUWE KEIZERSGRACHT 58, A'DAM (C.)TELEFOON 52521 en 52621WANDGEDIERTEHiermede berichten wij U, dat door oiiswoningen,gebouwen enschepen gezuiverd worden van wandgedierte, kakkerlakken, enz.Door onze methode van zuiveren wordt aan de woningenniets beschadigd. Verf en behangsel hebben niets te lijden enwij behoeven gecn plinten of andcre voorwerpen los te maken.Ook behoeven de bewoners tijdeas het zuiveren de woningniet te verlaten of hun inboedel te verplaatsen. Onze methodeis EENVOUDIG, GEMAKKELIJK en DOELTREFFEND.In de navolgende plaatsen hebben wij reeds gcwerkt: Coevor-den. Delft, Dodewaard, Ede, Enschede, Franeker, Gorinchem,Gouda, Sappemeer, Kethel, Lonneker, Maassluis, Maastricht,Bussum, Naaldwijk, Noordwijkerhout, Nunspeet, Roermond,'Rotterdam, Schiedam, Sliedrecht, Tilburg, Vlijmen, Vlissingen,den Helder, Zandvoort, Zwolle, enz.Vraagt prijsopgave en inlichtingen:Fa. LIEVE & Co. (M. WAPENAAR)KORTEDIJK 16 - VLAARDINGEN - TELEF. 108Blj de stichting ,,EMMER CENTRALE WONINGBOUW", gevestigd teEmmen, kan worden geplaatst eenHUISBEZOEKSTER,om by de bewoners van met rijksvoorschotten gebouwde woningen, ge-komen uit keten en krotten, toezicht op de bewoning te houden en degezjnnen met raad en daad blj te staan.,Opleiding als sbciale werkster (maatschappelijk werk, K. en 0., ver-ple^ter) komt in aanmerking.Salaris f 1800.--, met een vergoeding voor onkosten van f 200.--Infunctietreding zoo spoedig mogelijk.Soliicitatiebrieven, met voHedige inlichtingen, v66r 10 Februari a.s. aanden Inspecteur van de Volksgezondheid, Ir. A. H. Liebert, te Huizumblj Leeuwarden.P J VAN SCHAIK m^2!tiKWEiERetG.,SP[CIML6lil!IID[[IOIiG[Ui!TfiiIi[ira^^^^- Mi^lfX NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMI A?w ISOLA-BOUWHET BE8TE EM GOEDKOOP8TE SYSTEENI VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLKS- ENBfllDDENSTANDSWONiNGEN. - SELFSUPPORTiNGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEQEMEENTE '8HERT0GENB08CH - NOG INUITVOERINGOJI. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAnfflI KONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 13= JAAROANO No. 2 FEBRUARI 1932TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII EN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALQEMEENEN BOND VAN WONINOBOUWVEREENIOINGENREDACTIE: H. P. J. BLOEMERS, J. BOM-MER, J. DOUWESJR., MR. D. HUDIG, JHR.M. J. I. DE JONGEVAN ELLEMEET, IR. P.BAKKER SCHUT, IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KEUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIEKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMPOSTREKENING No. 29080REDACTIE VAN DE RUBRIEK,,UIT DEN KSING DER BOtJW-VEREENIGINGEN",,HET NIEUWE HUIS" (KAMER 171)ROELOF HARTPLEIN 4 - AMSTERDAM-- ADVERTENTIES --v. MUNSTKR'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLl?SHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKS LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS. fl.-INHOUD: Officieele Mededeelingen -- Bouw van goedkoope woningen in Zutphen door Ir. W. van Tijen-- De beweging voor Roadside Improvement in Amerika door H. Cleyndert Azn. -- Binnenland -- Uit denKring der Bouwvereenigingen -- Buitenland -- Overzicht van Tijdschriften -- Boekaankondiging -- Wetten,Kon. Besluiten, en:s. -- Rechtspraak.OFFICIEELE MEDEDEELINGENNEDERLANDSCH INSTITUUTHET INTERNATIONALE CONGRES VOOR STEDEBOUWEN VOLKSHUISVESTING TE BOSTONDe Internationale Federatie voor Stedebouw enVolkshuisvesting (Londen) was voornemens inSeptember 1932 een congres te Boston te beleggen.Met het oog op de ongunstige tijdsomstandighedenis besloten het congres tot 1933 uit te stellen.NATIONALE WONINGRAADNIEUWE LEDENSedert de vorige opgave traden tot het lidmaat-schap van den Nationalen Woningraad toe deWoningstichting ,,Patrimonium" te Dokkum ende Coop. Woningvereeniging voor Gemeente-personeel te Haarlem.BOUW VAN GOEDKOOPE WONINGENIN ZUTPHENHet zou zeker geen zin hebben uitvoerig stil testaan bij een klein project als het onderhavige,wanneer het niet bewust bedoelde te zijn eenpoging tot realisatie van een tweetal, voor denmodernen woningbouw uiterst belangrijke be-grippen, waarover ontzettend veel misverstandheerscht.Wij bedoelen de begrippen woonmachine enminimum-woning.Met de eerste wordt niet bedoeld de volkomengemechaniseerde woning zonder eenig individueelkarakter, waar alle menschelijkheid in normalisatieis ten gronde gegaan.Bedoeld wordt de woning, even goed doordachten functioneerend als een machine, waarvan wijalien weten, hoe zij uit de ordenende werking vanden menschelijken geest geboren, omgekeerd demenschelijke handelingen ordent en deze tot eenvoorheen ongekende productiviteit opvoert. Zookan ook van een goeddoordachte woning voorindividu en gezin een prikkel uitgaan tot orde,klaarheid, juistheid en eerlijkheid, zoowel in hetmaterieele, als in het geestelijke leven.Verwant met het begrip ,,woonmachine" is datder ,,minimum-woning".Het streven naar wat (niet zeer gelukkig) vaakals de ,,minimum-woning" wordt aangeduid isgeen poging om het wonen neer te halen benedenhet peil, dat voor een groot deel van het Neder-landsche volk is bereikt.Het is het resultaat van het inzicht, dat dooreen juiste en logische versobering van onze omge-ving voor mensch en gezin lets bereikt kan worden,26 ARTIKELENAfb. I Omgeving bouwterreindat ver uitgaat boven de mooidoenerige overdaadvan grootendeels nuttelooze dingen en ruimten,die onze woningen kenmerkt, Deze versoberingwordt uit den drang van de tijdsomstandighedengeboren, maar wanneer zij leidt tot het markantnaar voren brengen van dat wat wezenlijk is inonze omgeving, kan zij, inplaats van tot verarming,leiden tot ,,de blijde bevrijding van het over-tollige", ^ooals architect Rietveld dat uitdrukt.Juist omdat het onderhavige project de uiterlijkekenmerken mist, die men gewoonhjk bij reahsatieder moderne bouwidee aantreft (platte daken,groote glasvlakken, gepleisterde buitenwanden),leek het geschikt, om beter dan met woorden hetwezenlifke der beide begrippen aan te toonen enhun waarde te toetsen aan het practisch bereikbare.DE OPGAVEDe opgave was voor Zutphen met zijn lageloonen en eenvoudige woonzeden zoo goedkoopmogelijke woningen te ontwerpen. Zoo eenigzinsmogelijk woningen met huren, bereikbaar voor debewoners der krotten uit de oude binnenstad,Andererzijds moest de bouw volkomen rendabelzijn, niet alleen van het standpunt eener woning-bouwvereeniging uit, maar ook van dat van een nor-maal particuher bedrijf. Deze rentabiHteit wordtdoor de promotors opgevat als het kenmerk van eenwezenHjk economischen opzet, die niet alleenoppervlakkig, maar ook in wezen sociaal nuttig is,EISCHEN TE STELLEN AAN DE TE STICHTEN WONINGENVan den aanvraag af stonden de ontwerpersvoor de volgende keuze:a. bouwen als verbetering van ergerlijke mis-standen op woninggebied.b. woningen te bouwen, waaraan de waardeder moderne bouwidee kon worden getoetst.Als richtsnoer werd ten slotte aanvaard, dat dewoningen moesten zijn van een volkomen onbe-vooroordeeld doorgevoerden eenvoud, dat zij echterandererzijds geen enkel element van onmensch-waardigheid mochten bevatten. Als onmensch-waardigheid werden dan o.a. gevoeld: ondoel-matigheid, verbrokkeling, gedachteloos vasthou-den aan het bekende, onmogelijkheid of onvol-doende gelegenheid tot hygiene in de woning, totontwikkeling van het gezinsleven, enz.LIGGING TERREINVoor het betrokken noordelijk deel van ZutphenART1KELF.N37cycrtfcfooo oAfb. 2. Situatiebestaat geen uitbreidingsplan. Om niet in de foutte vervallen van een gedachteloos volbouwen vaneen willekeurig stuk terrain, werden de toekomstigemogelijkheden van de naaste omgeving onder deoogen gezien (afb. i). Gedacht werd aan een woon-wijk, in het Westen begrensd door den IJsel, in hetNoorden, Oosten en Zuiden door bestaande oftoekomstige industrieterreinen, maar daarvangescheiden door sportvelden en volkstuinen. Eenlintbebouwing van den N.Z. loopenden toegangsweg(waarmede helaas reeds is begonnen) moet vooralverder worden voorkomen.DE SITUATIEBij het ontwerpen van de situatie stond van tevoren vast dat deze niet mocht worden beheerschtdoor de geheel toevallige richting van den weg,waarlangs het bouwterrein bereikbaar is, maar dateen juiste ligging van de woningen t.o.v, zon enwind en omgeving doorslaggevend moet zijn.De wensch om de woningen zooveel mogelijklos te houden van den bestaanden weg, die in detoekomst een verbinding van industrieterreinen metde stad zal vormen, verder het verlangen om allewoningen zooveel mogelijk in contact te brengenmet de wijde open ruimte van den nabijgelegenIJsel en zijn uiterwaarden en om alle woonkamers,vooral 's winters, een maximum aan zon te ver-zekeren, leidde tot een Oost-West georienteerdeverkaveling (zie afb. 2).De onderlinge afstand der woningen werdbepaald door den eisch, dat 00k 's winters dewoonkamers niet in de schaduw der volgendehuizenrij mochten liggen. Door het dwarsprofielder woningrijen (zie afb. 3) werd dit 00k bij zeergeringen onderlingen afstand der woningen (10 M.)bereikt. Deze geringe onderlinge afstand maakteook bij het gekozen breede type een behoorlijkebebouwingsdichtheid {? 50 w.p. H.A.) mogelijk,terwijl door de geringe gevelhoogte en de openbouwwijze te groote beslotenheid wordt vermedenen door de ligging der woonkamers, niet tegenoverelkander, onvrijheid voor de bewoners wordtontgaan. Ten slotte was er nog de wensch om dewoningen niet op zichzelf te laten staan, zonderander onderling verband dan hun toevalligeligging, maar ze samen te voegen tot een grootergeheel.Tot het wonen toch zijn enkel woningen zelf nietvoldoende. Daartoe behooren onverbrekelijk berg-plaatsen, fietsen- en wagenstallingen, speelgelegen-heden, buurtwinkels, vergadergelegenheid, enz.;in grooter verband ook scholen en kerken, kortomalles, wat van ,,een aantal woningen" een ,,wijk"maakt.Hoewel vorm en afmetingen van het terrein nietideaal waren voor dit doel, is toch getracht om inde verkaveling het principe ervan aan te geven.Op afb. I is te zien, hoe de woningen zich groe-peeren om het oude fabrieksgebouw, dat doorgedeeltelijke afbraak en verbouwing voor allerleidoeleinden van gemeenschappelijken aard geschiktkan worden gemaakt.KENMERKEN VAN HET WONINGTYPE (afb. 4)Voor het gekozen woningtype zijn Jtenmerkend:28 ARTIKELENI. de woonkeuken; a. het ontbreken van eenverdieping onder de kap.DE WOONKEUKENDeze past geheel bij de Geldersche woon^eden,tenminste bij die van de betrokken bevolkingslaag.Een slecht doordachte scheiding in woonkamer enkeuken, zooals die in veel nieuwe woningen indeze streek wordt aangetroffen, heeft het eenigresultaat, dat men de potten en pannen op densalonachtige marmeren of marmer geschilderdenschoorsteenmantel aantreft. Aanvaarden van dewoonkeuken brengt echter de noodzakelijkheidmede van een zeer duidelijke scheiding in woon-en keukengedeelte. In het ontworpen type is dezescheiding zoover doorgevoerd, dat ter plaatse des-gewenscht een Hchte scheidingswand met veel glaskan worden opgesteld. Men behoudt daardoor hetvoor de huisvrouw 200 wenscheHjke sterke contacttusschen beide woningelementen, De aangenamewerking van de samengevoegde ruimten (+ 20 M^.)gaat niet verloren en toch voorkomt men denneerslag van de kookdampen in het woongedeeheen maakt men dit laatste gemakkelijker verwarm-baar.De glaslijn der vensters is hoog gehouden (1.30M. boven den vloer) ter verhindering van inkijk,ook bij openstaande ramen van het 200 dichtbijgelegen toegangspad af. Alleen ter plaatse van deeet- en woontafel is de glaslijn tot 0.90 M, bovenden vloer verlaagd (zie afb. 5).DE SLAAPKAMERSDezezijn allevan de woonkamer uit toegankelijk.Tegenover enkele geringe nadeelen hiervan (letsgrootere gehoorigheid) staan de voordeelen vanverwarming van de woonkamer uit en vooral degelegenheid deze kamers ook voor woondoeleindente benutten. Bij een juist gebruik der beschikbareruimte kan ook in deze zeer kleine woningen eenuitstekende speelruimte voor zeer kleine en speel-en werkruimte voor lets grootere kinderen wordengeschapen.Het parterre-type maakt verder een hyper-goed-koope constructie mogelijk. Het waarborgt, als reedsgezegd, een goeden zoninval, ook in de winter-maanden.Verder schept het parterre-type de gelegenheidtot het maken van rationeele types van verschil-lende grootte (afb. 6), zooals deze in elk goeddoordacht woningcomplex aanwezig behooren tezijn. Bij een normale bezetting der woningen kande gemiddelde gezinssterkte 5.3 bedragen, watstellig veel is te noemen, ook voor Zutphen. Degemiddelde woninginhoud bedraagt echter inclusiefkelder van 2 x 3 M. slechts 152 M^. Dat de ge-middelde nuttige woonoppervlakte daarbij toch nog53 M^. per woning bedraagt, pleit voor de economievan den opzet.Dit wordt o.a. mogelijk door den dakvorm, dieuitgaat van een gemiddelde woonkamerhoogte van2.80 M. en een gemiddelde slaapkamerhoogte van2.40 M. De slaapkamers ontvangen licht en luchtdoor hooggelegen vensters, die vrij zijn tegeninkijk van het toegangspad af.DE VERDERE WONINGINRICHTINGTer wille van de goedkoopte zijn alle kleerkastensaamgebracht tot een groote hang-legkast. Eenbuffetkastje bij de eettafel schermt deze tevens afvan de buitendeur. Onder het aanrecht is een poets-kastje geplaatst en een plank voor de afwaschbe-noodigdheden. Boven het aanrecht een ruimepannenplank.In het keukentje bestaat gelegenheid voor debewoners om zich met stroomend water en vrij vananderen te wasschen. Overdag kan men er deARTIKELEN 296EVEIS NORMAALTVPE-Afb. 4. Normaal typewasch doen en huishoudelijk gereedschap kanlangs de wanden worden geplaatst.j^^g^!^ ^ I^UH'ISNoordgevelCONSTRUCTIEDe constructie is een gewone metsel- en houtbouwvan de allereenvoudigste soort op een fundeeringvan gewapend beton. Bij zeer hoogen waterstandloopt het omliggend terrein onder. Toegangspaden plaatsje achter de woningen zijn daarom opge-hoogd. Deze ophoogingen maken op hun beurthet ingraven der fundeering weer overbodig.Rotterdam, Januari 1932 W. VAN TiJENZuidgevelAfb. 5-JS^I^^^ttUuft*# %""^Ta. J Lr>:p^--W\_V--p-plHH't| =^T ;"#'*=T\^SE^msh^fc?TT^rAfb. 6. VerschiUende woningtypes30 ARTIKELENR?4^-* '.^y&&-*'';{*V.?.^ -'>-: -? "" ";-. ".;^?^liP^i mKLMJ^LS^ ^??*'o fii'-;^^-s^- J^^^ v^ m .. ?^'t--^^"'-^^iilliii "TM ''^--"^w*-*"?--- ? \^?T-aBSp^;*;-.iMa?.-' -^i^i^^^ fefite ..^s^Sffir:;"^F -'^.k^'^HBF"r '^j^. ^.^3tKBtttr^Een gedeelte van de Boston Post Road voor de verbeteringDE BEWEGING VOOR ROADSIDEIMPROVEMENT IN AMERIKAWe predict that American roadsideswill be transformed from neglectedstrips into linear gardens.GEORGE B. FORDHet sterk groeiende automobilisme maakt ,,denweg", vooral ook dien buiten de steden, tot eenelement van steeds belangrijker beteekenis in hetdagelijksch leven van een groot deel der bevolking.In het bizonder is dat natuurlijk het geval inAmerika, waar in heele landsgedeelten, o.a. inCalifornie, bijna iedere familie er een auto opnahoudt, die den mensch in staat stelt en hem er-toe drijft 2;ijn recreatie buiten de steden, in devrije natuur te zoeken. Daar hij zoo doende echtereen groot deel van zijn vrijen tijd in zijn auto,rijdend langs de wegen, doorbrengt, is het ge-wenscht dat deze wegen zelf hem door hun fraaienaanleg, door het natuurschoon, dat van den weg afis waar te nemen, dit vaak urenlange rijden toteen genot, tot een ontspanning op zich zelf zullenkunnen maken. Echter is vaak juist het tegenover-gestelde het geval: het in Amerika in nog sterkermate dan bij ons bestaande euvel der reclame-borden, en van allerlei vrij onoogelijke ,,waysidestands", waarin van alles verkocht wordt, de voorwegverbreeding vaak noodzakelijk gebleken kaal-slag, bij ons en in Engeland speciaal ook de lint-bebouwing, dit alles veroorzaakt dikwijls eenmisvorming van den weg, die het zich bewegenerlangs eer tot een kwelling dan tot een ontspanningmaakt. Waar nu volgens de statistieken in sommigeAmerikaansche staten het ,,ontspannings-verkeer"meer dan 60 % van het totale wegverkeer uitmaakt,en de verkeerswegen aldus tot ,,the greatest re-creational centers of the country" geworden zijn,is het niet te verwonderen dat dit bederf uitschoonheidsoogpunt der wegen een reactie in hetleven heeft geroepen, welke zich sinds eenige jarenEen gedeelte van de Boston Post Road na de verbeteringuit in een groote, nationale beweging voor ,,road-side improvement". (Road-side, d.i. dus eigenlijkde kanten van den weg; het streven omvat echtertevens de bevordering van de schoonheid van alhetgeen van den weg af te zien is, dus ook van deomgeving van den weg, van de z.g. roadside-lands.)Waar deze esthetische verzorging, dat wil voor-namelijk zeggen de zorg voor het behoud van hetlandschappelijk karakter der buitenwegen, ook bijons in steeds meerdere mate een actueel stede-bouwkundig vraagstuk wordt, lijkt het mij vanbelang over die Amerikaansche beweging en haarresultaten hier lets naders mede te deelen.Ten eerste wat het particulier initiatief in dezengedaan heeft. Met medewerking van de AmericanCivic Association, American Nature Association,Garden Club of America, en de General Fede-ration of Women's Clubs, is opgericht gewordende National Council for Protection of RoadsideBeauty, dit is begonnen met in verschillende stateneen ,,survey" van de bestaande toestanden tehouden, met het indienen van voorstellen totverbetering daarvan, en verder met het voeren vaneen uitgebreide propaganda-campagne. Hun actierichtte zich in de eerste plaats tegen het euvel derbillboards, der reclameborden; stappen gedaan bijde Overheid leidden ertoe dat verschillende statenen gemeenten, die nog geen wettelijke maatregelentegen dit kwaad genomen hadden, daartoe over-gingen, bij particulieren, dat verschillende grond-eigenaars zich verbonden op hun terreinen geenborden toe te laten, en dat reeds enkele honderdenfirma's besloten hebben het adverteeren doormiddel van reclameborden buiten het zaken-kwartier der steden geheel te staken. Ter ver-betering van het uiterlijk der wayside stands werdenprijsvragen uitgeschreven, de bekroonde oplossingenvinden meer en meer toepassing; verschillendepetroleum-maatschappijen verleenden hun mede-werking door verbetering van het uiterlijk der,,filling stations".Wat het meer positieve, het bevorderen van deARTIKELEN 31Weg in district zonder ^zoning"schoonheid van de wegen zelf betreft, zoo beteekentdit, wat de bestaande wegen aangaat, het doenbeplanten van de vaak kale Amerikaansche wegenmet schaduwboomen en struikgewas, het aanleggenvan grasbermen, het wegnemen van beplantingen,waar die een fraai uit2;icht belemmeren, etc.Wat de nieuwe wegen betreft, eensdeels dat hetbestaande natuurschoon zooveel doenhjk gespaardZal worden, andererzijds, dat direct het uitlandschap-architectonisch oogpunt juiste trace enprofiel zal worden gekozen. Bij de bestaande zoowelals bij de nieuwe wegen is het streven er echter vooralles op gericht, dat de weg zich door zijn Hgging,indeeling en beplanting zooveel mogeUjk zal aan-passen aan en in harmonic zal zijn met het omrin-gende landschap, waarvoor een der toegepastemiddelen is het gebruik maken van de inheemscheboomen en struiken van de streek zelf.In het algemeen gesproken is het het streven vande roadside improvement beweging, om zooveelmogelijk alle wegen, ook de gewone highways,de verbindingswegen van stad tot stad, waaroverzich immers een groot deel ook van het ontspan-ningsverkeer beweegt, te herscheppen in ,,park-ways" van natuurlijk, landschappehjk karakter,zoodat op den duur iedere State, en tenslotte hetgeheele land, met een netwerk van dergelijkeparkways zal zijn bedekt.De hierboven genoemde National Council, endaarnaast nog vele andere particuliere organisaties(afdeelingen van de Garden Club of America,Shade Tree Commissions enz.)? zijn ook in dezengeest, en veelal met groot succes werkzaam, eens-deels propagandistisch door middel van voor-drachten, couranten-artikelen enz., ten einde deOverheid van staten en gemeenten te bewegende noodige gelden voor dit doel beschikbaar testellen, andererzijds zelf daartoe bijdragend doorhet verstrekken van vakkundig advies, het gratisleveren van plantmateriaal etcetera.In dit verband moet ook nog melding wordengemaakt van ,,The Save the Redwoods League"in Californie, die zich o.a. verdienstelijk maaktdoor van de langs de verkeerswegen gelegen bos-? #,#*-Amerikaansche weg, door ,,zoning"-verordening vanreclameborden bevrijdschen breede aan deze wegen grenzende strookenaan te koopen. De Staat Californie heeft enkelejaren geleden uit de opbrengst van een specialePark Bond Issue een fonds gevormd, om daaruitiedere van particuliere zijde voor natuurbescher-mingsdoeleinden gedane gift te kunnen verdub-belen, en werkt op deze wijze met de Save theRedwoods League mede tot behoud van hetnatuurschoon langs de wegen.De Staat Californie heeft verder in de afge-loopen 10 jaar ruim i.ioo K.M. wegen doenbeplanten.De Staat Oregon heeft enkele jaren geleden eenwet uitgevaardigd, waarbij aan de Highway Com-mission het recht wordt toegekend om z.g. RoadsideParks te koopen; deze heeft daarvan reeds velemalen gebruik gemaakt voor het verwerven vanstukken bosch langs of in denabijheid van de wegen.Wat de werkzaamheid van de Overheid inzakede Roadside Improvement verder betreft, zoo kanik uit de groote veelheid van gegevens (door mijgrootendeels ontleend aan de sinds 1929 jaarlijksverschijnende Annuals der American Civic Asso-ciation) slechts het meest belangrijke vermelden.De Staat Connecticut heeft deze aangelegenheidhet grondigst en het meest systematisch aangepakt,en wel als volgt. In 1927 is een wet tot stand ge-komen, waarbij ingesteld werd aan het StateHighway Department een speciale LandscapeDivision, waaraan o.a. een landschap-architect enhoutvesters verbonden zijn. Deze wet bepaaltverder dat de State Highway Commissioner deuitsluitende jurisdictie en het toezicht zal hebbenover de boomen en de andere beplantingen, diegelegen zijn ,,within the limits of the State high-ways", met het verdere recht tot onteigeningtegen schadeloosstelling van dergelijke beplan-tingen.33 ARTIKELEN - BINNENLANDRommelige loodsen langs den weg naar Starved Rock ParkDe bovengenoemde Landscape Division is nahaar inwerkingstelling begonnen met het opstellenvan een algemeen roadside development program;daar zij begreep dat 2;ij voor de uitvoering daarvannoodig had de medewerking van de verschillendeoverheidslichamen, van de grondeigenaars, vande particuliere organisaties enz., is 2;ij daarnadirect overgegaan tot een uitgebreide propaganda-actie, die zoo goed geleid is geworden, dat eengroot deel van dit program reeds thans tot uit-voering is kunnen komen. Het program omvattein de eerste plaats het z.g. Clean-up work, hetzuiveren van de wegen van alle slechte beplan-tingen, gevolgd door bijplanten en het voorzienvan onbeplante wegen met schaduwboomen. Voortshet aanleggen van z.g. Highway Gardens, waarvoorin hoofdzaak gebruikt werden die meestal kleineterreinen, die overschoten bij de noodzakelijkgebleken omleggingen enz. der wegen. Verderdoor het aanleggen langs de wegen, in aantrekke-lijke omgeving, van landschappelijk goed ver-zorgde ,,rest places", waarvoor de terreinen werdenaangekocht, en waar picknickers enz. kunnensamenkomen en er het noodige comfort vinden.Het meest noodig is zulk een Landscape Divisionaan het Highway Department natuurlijk bij denaanleg van de nieuwe wegen, opdat het absoluutnoodzakelijke voorafgaande overleg en de samen-werking kan plaats vinden tusschen landschap-architect en technicus over het ook uit landschap-architectonisch meest wenschelijke trace en pro-fiel, en over het sparen van het natuurschoon.Deze samenwerking is in Connecticut volkomenbereikt, zoodat men dan ook kan zeggen dat deinstelling aldaar van deze Landscape Division eenonbetwistbaar succes is gebleken, ook wijl zij devoile medewerking van Overheid en publiek heeftmogen ondervinden.Ook verschillende andere Staten, Massachusetts,Michigan, Missouri, Virginia e.a., en verschillendecounty-besturen, zijn tot de aanstelling van land-schap-architecten bij den wegenaanleg overgegaan.Zooals het zich thans laat aanzien, zal het niette langen tijd duren, of de meeste Staten zullendaartoe eveneens besluiten, of wel, en beter nog,hun Highway Department direct met een Land-scape Division completeeren.In den Staat Georgia, waar dit tot nu toe niethet geval is, is het het State College of Agriculture,dat de roadside improvement bevordert. Een doordit College benoemde deskundige Commissiewerkt daartoe met het Highway Departmentsamen, ook zij stelt surveys in, geeft adviezen,verzamelt gelden voor plantmateriaal, bewerkt degrondeigenaars, enz., dit alles als voorbereiding totde instelling van een officieele Landscape Division.Mede als gevolg van de krachtige actie van deroadside improvement beweging zijn de besturenvan een groot deel der States er de laatste jaren toeovergegaan, de noodige gelden voor de verfraaiingder wegen beschikbaar te stellen. Om dit te be-vorderen heeft de Federale Amerikaansche Regee-ring besloten dat de gelden, die zij ter beschikkingvan de States kan stellen als subsidie voor wegen-aanleg en onderhoud, ook gebruikt zullen mogenworden voor het beplanten en verfraaien derwegen, en daarvoor ook reeds afzonderlijke bij-dragen uitgetrokken.Ook door het treffen, zooals boven reeds ver-meld, van wettelijke maatregelen ten opzichte vande reclameborden, verder door zoning-verordenin-gen, dienende om het oprichten van ongewenschtebebouwing tegen te gaan, etc., toonen de verschil-lende Staten dat het belang der roadside impro-vement hun nauw ter harte gaat, hetgeen allesbewijst dat zij, en terecht, inzien dat de ver-hooging van de schoonheid van den weg een essen-tieel punt is in de moderniseering van het verkeers-wegennet.Naast deze beweging voor roadside improve-ment, d.i. dus hoofdzakelijk verbetering van hetbestaande, is er in Amerika ook gaande een be-weging tot het scheppen van een geheel nieuw soortauto-parkwegen, die door hun wijze van aanleg,door de restricties, waaraan het bouwen erlangsgebonden is etc., van den aanvang af aan vrijwelalle eischen van een ideaal parkway-systeem vol-doen. In een volgend artikel hoop ik daarovernog het een en ander te kunnen mededeelen.Amsterdam, Januari 1932 H. CLEYNDERT AZN.BINNENLANDWONINGBESLUITOnder dagteekening van 11 Januari j.l. is bij Koninklijkbesluit, in verband met de nieuwe Woningwet, een nieuwWoningbesluit vastgesteld.BINNENLAND 33WONINGBOUW MET OVERHEIDSSTEUN BUITENDE WONINGWET OMDe Raad van Oldenzaal verleende aan een woning-stichting een bouwcrediet van ten hoogste / 60.000 voor12 semi-middenstandswoningen; voor de te sluiten hypo-thecaire leening voor deze woningen en den aankoop vangrond zal een garantie van / 57.000 worden gesteld.AANBESTEDINGENUit,,De Aannemer" van 12 Januari 1932 nemen wij hetvolgende overzicht over van de aanbestede werken ge-durende 1931:Particulieren / 59.048.428Gemeentebesturen ,, 35.386.757Woningbouwvereenigingen ,, 13.085.835Rijk- en Polderbesturen ,, 40.654.640Ned. Spoorwegen ,, 3.717.403Het bedrag der aanbestedingen doorvereenigingen bedroeg van 1914 tot 1931:191419151916191719^81919i;g3o1921192219231924xg251926 -19271928192919301931EEN NIEUWE WONINGBEURS/ 151.893.063woningbouw-/ 7.261.0009.037.00010.022.00017.823.00030.949.00060.199.00013.262.00066.6o5.ooo29.857.00028.482.00024.188.0009.295.00011.912.0009.696.00015.598.0009.772.00015.418.00013.086.000Men weet dat, sedert de Woningwet een bepaling in-hield aangaande de stichting van woningbeurzen, aan dedoeltreffendheid van een dergelijke inrichting somtijdstwijfel is gekoesterd en dat het dan ook is gekomen totopheffing van bestaande beurzen.Te Heerien deelt men blijkbaar de geopperde bezwarenniet; daar is met ingang van i Januari j.l. een woningbeursopengesteld.VERORDENING OP SLAAPSTEDENDoor den Raad der gemeente Leeuwarden is in zijnvergadering van 14 December 1931 een verordening opde slaapsteden vastgesteld.EEN NIEUWE RIJKSWEGENCOMMISSIEMen herinnert zich dat in 1928 een Rijkscommissievan Overleg voor Wegenverbetering werd ingesteld, waarinvertegenwoordigers der groepen, welke bij het tot standkomen van een goed wegennet belang hebben werdenbenoemd.Ondertusschen bestond aan het Departement reeds eenRijkscommissie voor de Wegen.Thans heeft de Minister tot samensmelting dezer beidecommissies besloten.HERZIENING DER NATUURSCHOONWETOnder dagteekening van 30 December j.l. is ingediendeen wetsontwerp tot herziening van de Natuurschoonwet.Men weet dat de strekking van de bestaande wet is ver-mindering te verleenen van vermogensbelasting, inkomsten-belasting, personeele belasting en successierecht, ten eindehet behoud van landgoederen te bevorderen. De bedoeHngvan het ontwerp is de werking van de wet ook uit te strekkentot landgoederen, toebehoorende aan rechtspersonen. Methet oog daarop beoogt het de mogelijkheid te openen ookQMWJ?>wowowohJwQpooI--(zo?wpwpa?woXamwH'Z)--1NHagziwpMOog?&?(/I an >11) ..s.3is 3 Mm H S?K3?oS2BlU.S:2gg a4>aa 2SIS 0_^M > u Haja^0 gl11a-o?i'30 uSB^ 86001?>a0>1 >8?St-11 in>21St60-B.S aS ? ^0 d) rJ% aj-5.n ?3-? a?^ SBW < < m ECQ ^agSg 00a 13 Q 1 1 1 1 1 1ort>otHS ^ " H-.,'"'H *-?g0 K .\ .sa ** ** .^ .. 10 Q M tH t> 1-1 l> 1zz00 0 0 ID ovo^ a. CT> 01 01 OJ< lA 4 4 lA -^in1 1 z ^AFLOSSINGSERMIJn).2,in ;A.10 in 01H MN t> t^ y\ t> in4.J..a H o< ^ * .1 .% .,H W 1z 0 ^ CO--1S ^ * ^ '^ Ti-^0 mw ,--^ ) 1 0 1 WN inS ? Hd 6 m d i lai a*> a)S?!60^5Pli ^S fi ^4> ft)X3 0) ?aS|S a g ^1050)N>'$1?0g3 35 w > > > > > > g SJ J -2J ^i^-' ?^ *-< .. o> ., C!^ ., m ^ o> .,4)011_;5Sn t^ U w .Q H ^ 0 S oi XI. |:j^80 ?CU 00 ? f^ i^ a 01(U? S" ^QNWQZ'.3um13 u^13 nj13tn n;HC>. ^3 Vu K?*>J(?^2UK?a'SHCQ3CW wc33C3XI3J3>132^S>13.2^^ s '^ S fc, ^ JO * J3 rr?^ !C ^"S ?" g^ ?5?a'^ sf^ 2^ ^^ s:^ ^oJ" ,^ o ^ u -; 0 . 0 . o ."^ ?^ ?^ ^^ ^^ Z00 *o lO M 01 or