pITIJDSCHRIFTVOORILfVOLKSHUISVESTINGjipiEN STEDEBOUWrORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1933 NS 3 14* JAARGANG ^B MAARTWEDEROM VERKRIJGBAAR :AMSTERDAM'STOEKOMSTIGE GEDADOORIr.S.J.VANEMBDENb.i.PRIJS Fl. 1.25 FRANCO PER POST Fl. 1.40GESCHREVEN OP VERZOEKVAN DEGROEP GROOT-AMSTERDAMVERKRIJGBAAR IN DEN BOEKHANDEL EN BIJN.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS-MIJ., AMSTERDAMHAARLEM MERWEG B 378 - POSTREKENING 749661?H J.N.V. VAN MUNSTER'S ViTQCVERS MAATSCHAPPiJ - HAARt^MMERWEG B 378 - AIMSTERDAM (W.)INLICHTINGENDiy^METANHET GEVAARLOOZEi VERGASSIKGSMIDDEL TERVERDELGING VAN WANDLUIZEN --GEMAKKELWKi TOEJ pEg PAS$EN, ABSOLUUTAFDOENDE --GEEN SPECIALE^LAPPARATEN BENOODIGDVERKRMGBAAR BIJ APOTHEKERS EN DR06ISTENIK. HANDELMAATSCHAPPIJ "NEDIGEPHA"NIEUWE KEIZERSGRACHT 58, A'DAM (C.)' " TELEFOON 52521 en 52621WANDGEDIERTEHiermede berichten wij U, dat dooronswoningen,gebouwen enschepen gezuiverd worden van wandgediertCt kakkerlakken, enz.Door onze methode van zuiveren wordt aan de woningenniets beschadigd. Verf en behangsel hebben niets te lijden enwij behoeven geen plinten of andere voorwerpen los te maken.Ook behoeven de bewoners tijdens het zuiveren de woningniet te verlaten of hun inboedel te verplaatsen. Onze methodeis EENVOUDIG, GEMAKKELIJK en DOELTREFFEND.In de navolgende plaatsen hebben wij reeds gewerkt: Coevor-den, Delft, Dodewaard, Ede, Enschede, Francker, Gorinchem,Gouda, Sappemeer, Kethel, Lonneker, Maassluis, Maastricht,Bussum, Naaldwijk, Noordwijkerhout, Nunspeet, Roermond,Rotterdam, Schiedam, Sliedrecht, Tilburg, Vlijmen, Vlissingen,den Helder, Zandvoort, Zwolle, enz.Vraagt prijsopgave en inlichtingen:Fa. LIEVE & Co. (M. WAPENAAR)KORTEDIJK 16 - VLAARDilMGEN - TELEF. 108VACANTP. J. VAN SCHAIK lOflD^zillmIl[|{elcJpralllllljlm[lOliG[ll,M^^^^NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOP8TE SYSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLKS- ENmiDDENSTANDSWONINGEN. - SELF SUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Qedeponaerd HiindolsrMerkUITQEVOERO O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR OEGEWIEENTE 'sHERTOGENBOSCH - NOG IN UITVOERINGOJU 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alSe materlalen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD H*^ JAAKOANO N?. 3 MAART 1933TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiininiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii EN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIOINQENREDACTIE: H. P. J. BLOEMKRS, J. BOM-MER, J. DOUWESJR., MR. D. HUDIG, JHR.M. J. I. DE JONGEVAN ELLEMEET, IR. P.BARKER SCHUT, IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DEH WAL, D.E. WENTINKENADRES DER REDACTIEADMINISTRATIEKLOVENIERSBUHGWAL 70 - AMSTERDAMPOSTREKENING No. 29080REDACTIE VAN DE RUBRIEK,,UIT DEN KSING DER BOUW-VEREENIGINGEN",,HET NIEUWE HUIS" (KAMER 179)ROELOF HARTPLEIN 4 - AMSTERDAM-- ADVERTENTIES --V. MUNSTKR'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEHMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTINO EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS. f I.-INHOUD: Officieele Mededeelingen - Door analyse naar een nieuwen woningvorm door H. Leppla -Verbetering - De woningvoorziening en het particulier bouwbedrijf door S. J. Mook - Willemstad, eenpronkstuk van stedebouw door W. H. Schukking - Adressen enz., uitgaande van het Instituut - Binnen-land - Uit den Kring der Bouvwereenigingen - Overzicht van tijdschriften - Boekbespreking - Nieuweaanwinsten van de bibliotheek - Rechtspraak.OFFICIEELE MEDEDEELINGENNEDERLANDSCH INSTITUUTBIBLIOTHEEKNaar aanleiding van een besluit onzer laatstebestuursvergadering is tot de Koninklijke Biblio-theek te 's Gravenhage, de bibliotheken van deUniversiteiten, van de Technische Hoogeschool teDelft, de Handelshoogescholen te Rotterdam enTilburg en de Landbouwhoogeschool te Wage-ningen, van de Vereeniging van NederlandscheGemeenten en van den Gezondheidsraad te 's Gra-venhage een schrijven gericht, waarin de aandachtop het bestaan van onze bibliotheek wordt geves-tigd en onzerzijds wordt aangeboden boeken,welke op het door ons Instituut bestreken gebieddoor bezoekers dier bibliotheken worden aange-vraagd, en aldaar niet aanwezig zijn, ter uitleeningter beschikking te stellen.Van dit aanbod hebben verschillende der ge-noemde bibliotheken verklaard gaarne gebruik tewillen maken. De Koninklijke Bibliotheek neemtbovendien onzen katalogus in haar Centralen Cata-logus op.Aan de meeste der genoemde instellingen zaleen overdruk worden toegezonden van de maande-lijks in ons Tijdschrift op te nemen lijst van nieuweaanwinsten.Ook tot den Directeur-Generaal van de Volks-gezondheid, den Hoofdinspecteur en de Inspec-teurs voor de Volkshuisvesting, de ProvincialeCommissies voor uitbreidingsplannen in Noord-en Zuid-Holland, en de hoofden der betrokkendiensten in gemeenten met meer dan 50.000 in-woners, is een soortgelijk schrijven gericht, waarinde aandacht op onze bibliotheek wordt gevestigden wordt aangeboden de bovengenoemde overdruk-ken regelmatig te verstrekken. Ook van dit aanbodis tot onze voldoening op ruime wijze gebruik ge-maakt.Wij maken van deze gelegenheid gebruik om ookonzen lezers nog eens op het bestaan onzer biblio-theek te wijzen, waar boeken en tijdschriften kunnenworden geraadpleegd (voorzoover onze beperkteruimte dit toelaat) en waaruit boekwerken kunnenworden geleend.EXCURSIEDe jaarlijksche excursie zal dit jaar, vermoedelijkin de eerste helft van Juni, naar de Wieringermeerworden gehouden. De Directie heeft zich welwil-lend bereid verklaard de leiding dezer excursie opzich te nemen. Te zijner tijd zullen aan de ledennadere bizonderheden worden medegedeeld.COMMISSIE BETREFFENDE EVENTUEELE HUURVERLAGINGHet Instituut heeft een commissie ingesteld,welke tot opdracht heeft verkregen een onderzoek58OFFICIEELE MEDEDEELINGEN - ARTIKELENin te stellen naar de vraag of huurverlagingen inverband met de tijdsomstandigheden op grooter ofkleiner schaal noodzakelijk zullen worden en ofmaatregelen in verband daarmede zouden zijn tenemen of aan te bevelen.Over de samenstelling dezer commissie is over-leg gepleegd met de Vereeniging van Nederland-sche Gemeenten, den Nederlandschen Bond vanHuis- en Grondeigenaren en Bouwondernemers enden Nationalen Woningraad, welke als hun respec-tieve vertegenwoordigers hebben aangewe2;en. deHeeren Dr. C. van den Berg, Dr. G. Lubbers enJ. Bommer, terwijl voor het Instituut de HeerenMr. D.' Hudig en Jhr. M. J. I. de Jonge vanEUemeet fitting hebben genomen. De voorzittervan het Instituut zal het voorzitterschap waarne-men, de Heer Drs. J. W. Spaargaren het secre-tariaat.NATIONALE WONINGRAADNIEUWE LEDENSedert de vorige opgave zijn als lid van denWoningraad toegetreden de Woningstichting in degemeente Het Bildt te St. Annaparochie, de Wo-ningstichting ,,Delfzijls Handelsvereeniging" teDelfzijl en de Vereeniging ,,de Volkswoning" teEnschede. De Woningraad telt tbans 376 aangesloten corporaties.DOOR ANALYSE NAAR EEN NIEU-WEN WONINGVORMHet doel van de hierbij afgedrukte onderzoekin-gen is: om door analyse een overzicht bij de beoor-deeling van een woning te verkrijgen.Daar de mensch in de woning hoofdzaak is,moet allereerst van hem als hoofdfactor wordenuitgegaan.Staat I IS een opstelling der woonbehoeften,onderverdeeld in die van baby, kind, zoon, dochter,man en vrouw. Door het samenwonen, het gezin,ontstaan gemeenschappelijke woonbehoeften, diein staat II ondergebracht zijn.Woonbehoeften worden door woon-elementenbevredigd, (stoel, tafel, etc.). Over de vertrekkenverdeeld en met elkaar in overeenstemming gerang-schikt, maken zij van de vertrekkencombinatie eenwoning.Welke woonbehoeften in de praktijk bestaan, inhoeverre zij door de woon-elementen bevredigdworden, hoe de verdeeling, grootte en samenhangder vertrekken worden gevormd, zullen wij aaneen praktisch voorbeeld moeten onderzoeken.Daar is voor geko:^en een massawoning (type A)gebouwd in 1922, door de Woningbouwvereeniging,,Eendracht" te Rotterdam.Staat III (niet bij dit artikel afgedrukt, omdatSTAAT IWOONBEHOEFTEN VOOR HET INDIVIDUBABY KIND ZOON DOCHTER MAN VROUWAan- ofuitkleedenTafelKleerkastLinnenkastKapstokKleerkastLinnenkastSpiegelStoelKapstokKleerkastLinnenkastSpiegelStoelKapstokKleerkastLinnenkastSpiegelToilettafelStoelKapstokKleerkastLinnenkastSpiegelStoelKapstokKleerkastLinnenkastSpiegelToilettafelStoelKapstokLichamelijkereinigingWaschkomToiletkastWaschkomBad, W.C.DoucheToiletkastWaschtafelBad, W.C.DoucheToiletkastWaschtafelBad, W.C.DoucheToiletkastWaschtafelBad, W.C.DoucheToiletkastWaschtafelBad, W.C.DoucheToiletkastOntbijtKoffiedrinkenMiddagetenEetgereiKastEetgereiStoelTafelKastEetgereiStoelTafelKastEetgereiStoelTafelKastEetgereiStoelTafelKastEetgereiStoelTafelKastGezelligsamenzijnKleine stoelMand, boxKleine stoelKleine tafelGemakkelijkestoelenbank, tafeltheegerei e.d.Gemakkelijkestoelenbank, tafeltheegerei e.d.Gemakkelijkestoelenbank, tafeltheegerei e.d.Gemakkelijkestoelenbank, tafeltheegerei e.d.ARTIKELEN 59VERVOLG STAAT IBABY KIND 200N DOCHTER MAN VROUWLezenSchrijvenLeerenKleine stoelKleine tafelKastStoel, tafel,Kast, boeken-plank, tijdschrif-ten, krantenStoel, tafel, kast, boekenplanken, tijdschriften- encourantenbakSpelen BoxKastKleine stoelKleine tafelKastStoelen, tafels, kasten, bergplaatsMuziekmakenOntspanningPiano, orgel, grammophoon, radio of div. muziekinstrumentenPlanten, bloemen Bloementafels, plantenplankenHuisdieren Vogelkooi, hondenkast, kast of mand, aquarium, enz.Sport, reizenBaby-kinderwagen Autoped e.d. Rijwiel, motorrijwiel, auto, enz.Rust, Lichame-lijke ontspanningZiek zijnWieg Klein bed ]Bed, bank, gemakkelijke stoelenSTAAT II WOONBEHOEFTEN ONTSTAAN DOOR HET SAMENWONEN (GEZIN)BEHOEFTEN ELEMENTEN BEHOEFTEN ELEMENTENI Spijzenvoorraad Koele kast in keuken 8 Meters voor gas. Kast, gemakkelijk bereikbaarLevensmiddelen of vliegenkast op balcon electriciteit, water9 Schoonhouden der Kasten voor stofzuiger, em-2 Toebereiden der Tafel in keuken, aanrecht. wonmg mers, bezems, borstels.spijzen Stoel werkdoeken, dweilen enz.10 Huishoudwasch, Waschmachine, gelegenheid3 Koken, bakken. Kolenkachel, gas- of electr. Lijfwasch, baby- voor groote en kleine waschbraden fornuis, pannenplanken, af-zetgelegenheidwasch en div.II Drogen der wasch Binnen en/of buiten '4 Tafel dekken Kast voor eetgerei in keukenen woonkamer12 Strijken Plaats om te strijken, kastvoor strijkplank enz.5 Afwasschen, af- Spoelgelegenheid, druip-drogen, opbergen plank, kast voor servies 13 Schoonmaken van Kast voor het opbergen vanvan eetgerei kleederen, schoe-nen, tapijten e.d.materiaal. Plaats voor hetreinigen6 Verzamelen en Schillenbak, vuilnisemmer 14 Naaien, stoppen Naaimachine, naaimand.bewaren van afval of stortkoker naaitafeltjeen vuilnis15 Bewaren van vuilgoedWaschmand of zak7 Verwarming Kachel (haard), ruimte voorkolen of electr. of gaskachel 16 Bewaren van Linnenkast"of centrale verwarming schoon goed6o ARTIKELENA BESTAANDE woNiNG. Woningbouwver-eeniging ,,Eendracht", RotterdamBIoNTWERP 1930. Woningbouwvereeni-ging ,,Eendracht", RotterdamC ONTWERP op grond van het onderzoekM^"SE/^t-'"T%IX?-' h:: _ tH^'z3 ^r^-i - S'J ^T-2rRUIMTEVERDEELING: I. huiskamer; 11. zijkamer; III. slaapkamer (ouders); IV. slaapkamer (kinderen); V. keuken; VI. W. C.en badkamer; VII. ingangsportaal'?.>' >~'-' ^15"'-1'-UWs tt-l k"?,^?.^.,, iI1b 1 ? =~-*vwm.'iMi:s:S^^^l^^!?^'mMA-J*.,-^' r-"v/PSL..VERKEER IN DE WONINGtoch slechts een antwoord zou kunnen wordenopgenomen) was een vragenlijst, afgeleid uit destaten I en II, die aan verschillende gezinnen, metmeer of minder leden, met kleine, zoowel als grootekinderen, levend onder dezelfde sociale verhoudin-gen en alien wonend in hetzelfde blok, ter beant-woording werd gezonden,Woningtype A toont tevens de plaatsing dermeubelen, zooals zij meestal aangetroffen werd.De ruimteverdeeling, het verkeer, het toezichtop de kinderen, de nog overblijvende vloeropper-vlakte, het geluid en de warmteverhoudingen ?ijnin meerdere hierbij gaande plattegronden vande drie typen getoond, cm objectief vast te stellenin hoeverre de woningen goed of slecht function-neeren.Type A is dus de plattegrond, zooals zij in boven-genoemd woningblok bestaat. Type B laat eenontwerp zien, zooals dit in 1930 door bovenge-noemde vereeniging werd gepubliceerd. Type Cis een ontwerp gebouwd op het bovenvermeldeonderzoek.De afbeeldingen No. a, b, en c toonen aan hoeType C bij diverse familiegrootten, 2--6 menschen,ARTIKELEN6iA Kindertoezicht niet mogeHjk. Woon-kamer voof kinderspel te kleinB Toezicht mogelijk; woonkamer voorkindefspe! te kleinC Toezicht mogelijk. Kinderspel mogelijkHJId[ Vi'^O 1UlNpL^lp^,j---^j,,,. ',v / '^^'^ ' 7-soMOEDER EN KIND IN DE WONINGA Ongunstige meubileering; geen vrijeruimteB Ongunstige meubileering; weinige vrijeruimte en donkerC Gunstige meubileering, meer samenhan-gende vrije ruimte. Licht!^^ &ft)-- v-\ ~ , ,. . '; ?::ifc-- i' -+--._ 8,,S-ir^ -j-zr. ^fir^_F---OVERBLIJVENDE VLOEROPPERVLAKTEbenut kan worden.De kern wordt gevormd door constante woon-elementen, die voor elke familiegrootte noodigzijn. Dus zijn entree, keuken, badkamer, W.C.,slaapkamer en woonkamer constant, Daartegenoverkunnen zijkamer en kleine kamer naar behoeftegebruikt worden.In staat IV is een overzicht gegeven in hoeverrede ontworpen plattegrond C aan de woonbehoeftenvoldoet.Dat het resultaat van plattegrond C niet alleenmenschelijk, maar ook technisch en economisch^*_,--j^.L T5o.., _. .,zz::\ ' ~z-1 . . i-'bevredigend is, behoeft wel niet uitvoerig behandeldte worden, daar deze plattegrond voor zichzelfspreekt.De afmetingen van type A 8.46x9.00 M.(zander badkamer) (76.14 M^), type B 7.00 x 9.00 M.(met badkamer) (63 M^) en C 7.00X9.00 M.[met badkamer) (63 M2),leveren het bewijs, dat eengoed doordachte woning rationeel is.DE MODELWONINGDoor de directie van het magazijn ,,De Bijen-korf" te Rotterdam werd ik in de gelegenheid gesteld62ARTIKELENA Door directe deufen geluid van woon-kamef naar slaapkamefsB Door directe deuren geluid van woon-kamer naar slaapkamersC Hoofdsiaapvertrekken door gang enkasten geisoleerdr^ ]J-:SUiPENtSIAPENZNsuziEHbUfeN7:S0GELUID IN DE WONINGA Bij haard te weinig ruimte. Warmteverlies B Bij haard te weinig ruimte. Warmteverlies^9,f f -Jt\\'^ ^\\WARMTE IN DE WONINGSIAPEN >IAPEN^\- /' h^ \^f ^-'I'?--_-'- -~^SIAPEHC Haard centraal. Geen warmteverlies/'-,-'./'/ ? //// . ./\\ \\ \\-u.een woning, gelijk aan type C, op ware grootte alsmodelwoning te demonstreeren. (Zie de foto's i,2 en 3).De gedachte, waarvan werd uitgegaan, was dathet mogelijk moet zijn om in een magazijn, waarbijna alles wat tot de woning behoort, te koop is,(dingen, die dus iedereen koopt) een doordachte engoed ingerichte woning te laten zien.Over het geheel maakte de woning op het publiekeen gunstigen indruk; er werd gevraagd waar dezehuizen gebouwd werden, en2;. Helaas moest daaroptoen nog ontkennend geantwoord worden.Zij worden nu echter te Schiedam gebouwd.DE BOUWDe volgende afbeeldingen toonen situatie, platte-grond en perspectieven van een bouwcomplex,waarin type C, behoudens enkele veranderingen,gebouwd wordt.De plattegrond is hier i M. dieper en i M.breeder, dus worden de vertrekken grooter.Tegenover het type (12 x 13 M.), dat ter plaatsealgemeen gebouwd wordt, is type C daarom beter,daar het minder diep is.ARTIKELEN 63C JONG GEZINPiftMIDDELMATIG GROOT GEZINa aftXGROOT GEZINQ AQailMQ Q-s--r.^' -^.4J rr^4 'Hnin .Mi"iiW||. ^4 M >-' ???wEBO^?.Ovefdag Ovefdag* ^fc^Aatf^i^fig^\^ i--I-Daar de ligging aan den Rot-terdamschen Dijk zich bizondergoed voor winkels leent, zul-len in dit geval de beneden-vertrekken tot winkels ingerichtworden, Aan de verbreede in-gangen naar de bovenwoningenlinks en rechts etalages.Inplaats van den kelder, diedaardoor vervalt, wordt in dentuin voor iederen bewoner eenloods gebouwd, die van de zij-straat uit langs een gemeenschap-pelijk pad te bereiken is en ge-legenheid biedt om fietsen enkinderwagens op te bergen.In aanmerking genomen datde bouwgrond f 78.- per M^kostte, en de woningen, compleet 's Nachts 's Nachts64 ARTIKELENSTAAT IV WAT EISCHT DE HUURDER VAN ZIJN WONING? (Zie type C.)VRAAGHoeveel menschenkunnen deze woningbewonen ? (zie tee-kening)Hoeveel is de huur 2Uit hoeveel ver-trekken bestaat dewoning ?ANTWOORD VRAAG ANTWOORDHoe groot is deHUISKAMERen wat kan in dezekamer geplaatstworden ?ZIJKAMERverbonden met Huis-kamer door schuif-deurOuders-SLAAPKAMERWat kan geplaatstworden ?Jong gezin, Middel gezin met kleinekinderen, Groot gezin met maxi-mum 5 kinderen/ 35.- tot / 38.- per maand (zonderverwarming)1. I Huiskamer met eetnis2. I Zijkamer3. 2 Slaapkamers4. I Bad met waschtafel5. I W.C. (boven bergplaats)6. I Keuken7. I Hal8. I Werkbalcon9. I Woonbalcon10. I Bergplaats in kelder11. I Waschhoek in kelder12. Gemeenschappelijk:vrijeruim-te voor het kloppen van tapij-ten enz.13. I Tuin14. Gemeenschappelijk trappen-huis met hal, waar fietsen enkinderwagens (00k voor visite)geborgen kunnen worden15. Vuilniskoker en boodschappen-liften? 4.66 M. diep, 4.50 M. breedteaan straatzijdeINGEBOUWD: een keuken-doorgeef-kastMeublement: Eettafel, max. 6stoe-len, theemeubel, divan of bank,3 gemakkelijke stoelen, i werk- ennaaitafel met stoel, i haard, plan-ken voor bloemen en planten? 3.50 M. diep, 2.78 M. breedteaan de straatzijdeJNGEBOUWD: een hangkast (ev.waschtafel)Meublement: i divan of opklap-bed, I tafeltje met 3 gemakkelijkestoelen, event, i piano, linnenkastenz. planken voor boeken of speel-goed, vensterbank voor bloemenen planten? 3.50 M. diep, 2.78 M. breedteaan de tuinzijdeINGEBOUWD: I hangkast, i linnen-kast, garderobehakenMeublement: 2 ledikanten, i wieg,I tafel en stoel, ev. i toilet-tafeltjemet Spiegel.Kinder-SLAAPKAMERof WERKKAMKRBADKAMERKEUKENHALBERGPLAATS in kelder? 4.00 M. diep, 1.91 M. breed, aande tuinzijdeMeublement ev. i of 2 opklap-bedden met boekenplanken, i werk-tafel met klep, 2 stoelen? 1.50 M. X 1.90 M., doorbinnengang bereikbaar.I Badkuip, groote waschtafel, af-legplanken voor toiletartikelen,toiletkastje, garderobehaken? 3.00 M. diep, 1.40 M. breed,aan de tuinzijde, met werkbalconINGEBOUWD: Doorgeefkastvanuitdeeetnis, planken, glaskast, aanrechtmet gootsteen, kleptafel, bergkast,vuilniskoker, boodschappenlift. Ophet werkbalcon ev. kolenkast metschuifladen voor poetsgerei, schoe-nenpoetsplank, ev. vliegenkastKapstok, kast voor electriciteit- engasmeters? 4.00 M. diep, 1.60 M. breedINGEBOUWD: I waschhoek metwaschkuipVerder: ev. waschmachine enz.,drooggelegenheid daarboven,I knutselbank, plaats voor ? 4fietsen, autoped, kinderwagen enz.HOE FUNCTIONNEERT DEZE WONING ? (zie 00kteekeningen)WAAR KUNNEN:Tijdschriften e.d.liggen ?Tijdschriften gebor-gen worden ?de kinderen hunschoolwerk maken?1. onder toezicht2. apartde bewonersstudeeren ?briefpapier enschrijfgereedschapbewaard worden?kinderen spelen ?1. met toezicht2. zonder toezichtkinderspeelgoederenbewaard worden?Op ronde tafel in de huiskamerIn een krantenbak aan de werk-tafelaan werktafel in de woonkamer ofzijkameraan werktafel in de kinderkamerin zijkamer of in werkkamerin schuifladen werktafel kinder-kamer, in schuifladen werktafelwoonkamerin huiskamer, in zijkamer (ookplaats voor box), ev. woonbalconin kinderkamer, in tuin, bij regenoverdekte plaats benedenin kasten en planken in zijkamerin kasten en planken in kinderkamerARTIKELENVERVOLG STAAT IV65VRAAG ANTWOORD VRAAG ANTWOORDGezelschapsspelengedaan worden Vgasten zitten enhoeveel ?bloemen en plantengezet worden?Zieken ev, rustigliggen ?muziekinstrumentengeplaatst worden?de bewoners knutsel-werk verrichten ?fijn werk:grof werk:schoenen gepoetstworden ?WAAR KUNNENBEWAARD WORDEN?stofzuiger, bezems,kloppers, stofdoeken,werk- en handrdoeken ?Waar kunnen tapij-ten, bedden, dekensenz. gereinigd en ge-lucht worden ?Waar kan de vuilewasch geborgenworden ?Waar kan het schoo-ne waschgoed gebor-gen worden ?Waar kan genaaid,gestopt en gestrekenworden ?Waar kan dagelijk-sche lichaamsreini-ging verricht wor-den?Ouders en grootekinderen:babies en kleinekinderen:Waar worden de toi-letartikelen bewaard ?Waar kan dagelijk-sche wasch (baby-wasch) gewasschenen gedroogd wor-den?In woonkamer of zijkatner? 12 in woonkamer, 6 in zijkamerop balcon buiten, breede venster-banken in huis- en zijkamerin zijkamer of slaapkamersin zijkamerin zij- of huiskamerbeneden in bergplaatsop werkbalcongedeeltelijk in keukenkast, gedeel-telijk op droogrekop het werkbalcon en op overdekteplaats benedenin mand, staande in waschhoekbenedenin linnenkast slaapkamerhuiskamer en zijkamerwaschtafel in de badkamer (ev. zij-kamer)aparte waschtafel of waschkom inde badkamerop waschtafels en planken in debadkamer, in badkastje, ev. toilet-tafeltje in slaapkamerWaar kan de waschgedaan en ge-droogd worden?Waar kan het temaken goed gebor-gen worden?Waar kan gestrekenworden ?Waar staat de strijk-plank ?Waar kunnen voor-raden bewaard wor-den?kolen:groenten en aard-appelen:vleesch en etens-resten:Hoe wordt het etenwarm gehouden?Waar staan:ontbijt- en eetgerei,theegerei, schalen,glazen en alle benoo-digdheden voor etenen drinken?Waar liggen vorken,lepels, messen enz. ?Hoe kunnen keuken-gereedschappen enbenoodigdheden ge-plaatst worden?Waar kunnen kof-fers, reis- en sport-goed, seizoenkleede-ren geborgen wor-den?Waar blijven aschen afval?Waat staan de metersvoor gas en electri-citeit ?Waar kunnen fiet-sen, kinderwagens,autoped enz. ge-stald worden?Hoe kan de woningverwarmd worden ?Hoe is het uitzicht ?in waschhoek beneden, daar 00kdrooggelegenheid (ev. 00k in dentuin)in naaimand, staande in bergkastenboven bad of in de schuiflade vande naaitafelin zijkamer, huiskamer of keukenin kast in keuken of zijkamerin kolenkist op het werkbalcon, ofin bergplaats door lift naar bovenmand op balcon of onder aanrechtin vliegenkast op het balcon, ofkastje in keukendoor electr. verwarmingsplaat indoorgeefkastin badkamer of waschhoek benedenin doorgeefkastschuifla in doorgeefkastplanken, kasten, gasfornuis, aan-recht, kleptafel, stoel, enz.bergkasten boven het baddoor vuilniskoker in de keukennaar benedenin kast in halingangshal beneden (voor bezoek)bergplaats beneden (voor bewoners)door een kachel (kolen-, gas ofelectriciteit)Huiskamer en zijkamer op straat envoortuin, keuken en slaapkamers optuin66 ARTIKELENmet centrale verwarming, ingebouwd bad, geyseren waschtafel, keukenlift, vuilniskoker, huis-telefoon, radio-antenne-aansluiting, etc., f 43.-tot f 47.- huur doen, kan men dit type als econo-misch beschouwen.Schiedam, Februari 1933 H. LEPPLA//1HHHHHi*--* rt. 4$ ggMRontenw^^cHC Dyi/SituatieSLAACO^AMCS.ZvKAM ec!PlattegrondARTIKELEN 67EENIGE OPNAMEN VAN DE MODELWONING IN .DE BIJENKORFTE ROTTERDAM1. Eethoek met doofgift naar keuken2. Woonkamer met doofkijk naar zit- en slaapkamer3. WoonkamerVERBETERINGMen verzoekt ons er onze lezers opmerkzaam op te makendat in het Memorandum van Directeufen van Woningdien-sten, in ons vorig nummer opgenomen, op p. 38 regei 12van boven af het woord ,,minder" behoort te vefvallen.DE WONINGVOORZIENING EN HETPARTICULIER BOUWBEDRIJFDe thans heerschende crisis heeft in versneldtempo het zeer moeilijke vraagstuk der woning-voorziening in lagere huurklassen aan de ordegesteld.Als men in aanmerking neemt dat de laatste10 jaren in ons land de woningproductie een45 k 50,000 woningen per jaar heeft bedragen,terwijl een productie van waarschijnlijk 25 a 30,000woningen normaal zou zijn geweest en bovendienna 1914 meer dan 500 millioen gulden door deoverheid in den woningbouw zijn gestoken, danis het verklaarbaar dat velen zich de vraag stellenhoe het mogelijk is dat een zoo groote klove in devoorziening van woningen gaapt in huurklassen,gelegen tusschen de z,g. kleine middenstands-woningen en krotwoningen,Mede door deze klove is het vraagstuk der krot-opruiming steeds moeilijker geworden en valt tebetreuren dat, ondanks dezen enormen aanbouwen investeering van de talrijke millioenen door deoverheid in den woningbouw, zoo weinig resul-68 ARTIKELENtaat is ten goede gekomen aan die groepen derbevolking, welke met verbetering van de volks-huisvestine bet meest fl'ebaat zouden djn geweest.Ook de drang tot verbeteringen bij nieuwbouwZou bij een behoeftevoor2;iening van onderaf, n.Lin de lagere huurklassen, meer uit het bedrijf2;elfzijn voortgekomen.Dat deze klove tenslotte is ontstaan, valt niet teverwonderen en is herhaaldelijk uit de kringen derparticuliere bDuwnijverheid voorspeld. Het parti-culier bDuwbedrijf, en eveneens het grondbedrijf,was voor 1914 zdis niet denkbaar of bestaanbaarzonder gericht te ?ijn op de woningvoorzieningnaar behoefte; in de eerste plaats n.L naar indeeling,grootte, huurwaarde enz., terwijl door onderlingeconcurrentie gedwongen in langzaam tempo ver-beteringen, zoowel constructief als esthetisch, totstand kwamen.Na 1914 is eigenlijk van een ruim aanbod vanbouwgrond voor arbeiderswoningen geen sprakemeer geweest.De oorzaken hiervan laten wij buiten beschou-wing, maar zij zijn in groote lijnen analoog aanhetgeen wij hier ten aanzien van de woningvoor-ziening opmerkten.Van dit niet al te groote aanbod van grond werdenin den loop der jaren, vaak beneden kostprijs ofbeneden prijzen, waarvoor aan particuliere onder-nemers werd verkocht of in erfpacht uitgegeven,belangrijke complexen voor woningbouwvereeni-gingen gereserveerd.De particuliere ondernemers kregen op dezewijze niet voldoende kans den arbeiderswoningbouwter hand te nemen.Naast de bouwverordeningen gingen gemeente-besturen er bovendien toe over om langs privaat-rechtelijken weg eischen te stellen aan den bouw,hiertoe in staat door hun monopolistische machtover den grond.Aanvankelijk in beperkte mate, in later jarensteeds uitgebreider, totdat stap voor stap de parti-culiere ondernemer van woningvoorziener naar be-hoefte, bijna geheel is teruggedrongen tot uitvoerdermet eigen risico van de gemeentelijke diensten.Natuurlijk hebben de ondernemers, zij het mettegenzin en vaak- onder protest, zoolang er nogeenige kans op exploitatie-mogelijkheid was, ter-wiUe van de instandhouding van hun bedrijf, dezevoorwaarden aanvaard.In dit licht bezien gaat het echter niet aan, zooalshelaas nog vaak geschiedt, thans, nu de hierbovengenoemde klove voor ieder, zelfs voor buiten-staanders, steeds duidelijker waarneembaar wordt,te concludeeren dat de particuliere bouwnijverheidin gebreke is gebleven en zich niet gericht heeftop woningvoorziening naar behoefte.Laten de bouwvereenigingen nu eindelijk eensgoed gaan bestudeeren op welke wijze zij, zonderin strijd te komen met doel en strekking van deWoningwet, den sociaal-achterlijken te hulp moetenkomen. Maar bovenal is het thans zaak dat opkorten termijn de particuliere bouwnijverheid inde gelegenheid wordt gesteld de boven geschetsteklove te overbruggen en wordt onderzocht opwelke wijze belemmerende factoren moeten wordenuitgesneden.Onze Nederlandsche Bond van Huis- en Grond-eigenaren en Bouwondernemers is bereid en instaat hieraan mede te werken en te waarborgendat goede en behoorlijk esthetisch verzorgdecomplexen tot stand komen.In ieder geval hoede de overheid er zich voorom met overheidsmillioenen en overheidsrisico enmacht over den grond, een bij uitstek nationaleindustrie te verstikken en steeds verder van haareconomische basis te verdringen.Rotterdam, Maart 1933 S. J. MooKWILLEMSTAD, EENVAN STEDEBOUWPRONKSTUKINLEIDINGDaartoe namens het Dagelijksch Bestuur van hetNederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting enStedebouw aangezocht, is het mij een grootgenoegen een beschrijving te mogen geven van devoormalige vesting Willemstad aan de hand vaneenige afbeeldingen, door den heer W. vanBoven,Inspecteur der Volksgezondheid, welwiUend be-schikbaar gesteld.GESCHIEDENISEen kort geschiedkundig overzicht ga vooraf.In 1564 werden door den markies van Bergenop Zoom, Jan IV van dimes, de gronden van denHoogen en Lagen Ruigenhil, op het eiland vandien naam, ingedijkt en evenals in de nabij gelegenpolders werd reeds in het volgende jaar ook in denRuigenhil een dorpskom aangelegd. Overeen-komstig het plan van den landmeter Jan Sijmonsz.werden straten en perceelen afgepaald volgenseenzelfde grondplan als vroeger de dorpen vanStandaardbuiten en Fijnaart waren aangelegd, n.l.als een rechthoek, in de lange as waarvan eenbreede straat van den buitendijk af naar het vier-kant kerkplein voerde en met aan die hoofdstraatevenwijdig twee andere straten (zie afb. i).Onder den drang der krijgsgebeurtenissen in hetZuiden werd het dorp Ruigenhil, dat met deoverige goederen der heerlijkheid Bergen op Zoomaan den Prins van Oranje was opgedragen en toenWillemstad was genoemd, in 1583 vluchtig omwald,doch eerst definitief werd het versterkt in de jaren1585 en 1586; de werken der nieuwe, naar den Vaderdes Vaderlands genoemde, frontiervesting werdenARTIKELEN 69Afb. I. Plattegrond van 1570 (het dorp Ruigenhil). Alg. Rijksarchief *)*) Ontleend aan ,,De Protestantsche Kerkenbouw in Nedefland" door Dr. M. D. Ozinga; uitgave H. J. Parisin 1585 aanbesteed naar het ontwerp van denAlkmaarschen Ingenieur en ,,stercktebouwmeesterder Vereenigde Nederlanden" Mr. AdriaenAnthonisz. Prins Maurits bevorderde en bespoe-digde den bouw van den gebastionneerden 2;even-hoek, zooals wij die o.m. uit den lyen eeuwschenstadsplattegrond van Blaeu kennen (zie afb. 2), endeed er tevens de Protantsche Kerk, het RaadhuisS^'S=?.Afb. 2. Plattegrond van Wiliemstad naar Blaeu, Tooneel der Steden 1649 *)*) Ontleend aan ,,De Protestantsche Kerkenbouw in Nederland" door Dr. M. D. Ozinga; uitgave H. J. Pans70 ARTIKELENAfb. 3. Willemstad. De Voorstraat. Op den achtergrondde Protestantsche Kerk.en het Prinsenhof verrijzen, grootendeels uiteigen middelen.In de oorlogen der Republiek vervulde devesting door haar vooruitgeschoven ligging aan hetbreede Hollandsch Diep en haar groote kracht, welkenog door het stellen van inundatien kon wordenverhoogd, een belangrijke rol als basis voor krijgs-ondernemingen. Het meest bekend is wel debelegering en verdediging in Maart 1793, toenWillemstad dagen lang een hevig bombardementhad te doorstaan van de Fransche troepen onderDumouriez, alsmede verschillende aanvallen, dieechter moedig werden afgeslagen.Ook in de jaren 1809, 1830 en volgende, 1870en 1914-1918 was de vesting in staat van ver-dediging en bezat zij een groot garnizoen.In verband met de meerdere concentratie derverdedigingslinien en stellingen is Willemstad bijKoninklijk Besluit van 28 Mei 1926, StaatsbladNo. 156, als vesting opgeheven.PLATTEGRONDDeze is na den aanleg van 1585-1586 volgensde Oud-Nederlandsche fortificatie-manier, slechtsweinig veranderd.De zeven bastions, alsmede het eenige ravelijn,aan den hoofdtoegang van de landzijde gelegen,zijn alle nog aanwezig, evenals de breede hoofd-gracht en de singelweg met daarlangs de smallerebuitengracht.Slechts de beide poorten zijn grootendeelsverdwenen; de Landpoort werd in 1918 gesloopten van de Waterpoort is nog maar een der zijmurenover. De wallen hebben aarden taluds, behalvedie aan de rivierzijde, welke van zware bekleedings-muren zijn voorzien, aansluitende bij de puntigesteenen beren, die in het verlengde van den rivier-dijk de vestinggracht doorsnijden.Afb. 4. Willemstad. De Buitenhaven met gezicht op WalRaadhuis en Arsenaal.In het bizonder zal de vestingplattegrond, metzijn karakteristieke meetkunstige lijnen, opvallen,wanneer men hem op een luchtfoto beziet of uithet K.L.M.-vliegtuig zelf, dat dagelijks zijn vluchtover Willemstad neemt.GEBOUWENBehalve de reeds genoemde kerk (zie afb. 3),een mooie koepelbouw en wat wel zeer merkwaardigis, de eerste Protestantsche Kerk in ons- landgesticht, het Raadhuis met den aardigen toren enden thans in restauratie zijnden voorgevel en hetPrinsenhof of Gouvernement, in gebruik als kazerneder Koninklijke Marechaussee, met een wederomin den ouden staat herstelden gevel, alle uit hetbegin der iqt eeuw, kan Willemstad nog bogenop een fraai Arsenaal uit 1794 (zie afb. 4), de voorde landstreek zoo typische, witte ,,Oranje molen"van 1734 (zie afb. 5), de Wachthuizen nabij devoormalige poorten en eenige mooie oude geveltjesin de met lindeboomen mooi beplante Voorstraaten in andere straten.HAVENS EN AANLEGPLAATS De binnenhaven (zie afbb. 4, 5 en 6), welke doormiddel van een spuikom kan worden gespuid, wasvroeger ter plaatse van de Waterpoort door eendrijfboom af te scheiden van de buitenhaven,uitmondende in het breede Hollandsch Diep, waar-aan een moderne aanlegsteiger voor de verbeterdeveerverbinding met Numansdorp is gebouwd,nog kort geleden ingewijd.NIEUW-WILLEMSTADOfschoon de eigenlijke oude stad, welke goedbeschermd binnen de hooge wallen lag en nog ligt.ARTIKELEN71Afb. 5, Willemstad, De Binnenhaven met gezichtde Oranje-molen.opniet geheel is volgebouwd (wandelende binnenlangs den wal ontwaart men vele ruime tuinennaast en achter de huizenblokken, evenals zulksreeds op de oude gravure te zien is), toch heeft denieuwe tijdgeest en wellicht het gevoel van her-wonnen vrijheid, doordat met de opheffing alsvesting 00k de ,,verboden kringen" verdwenen,buiten de grachten eenige nieuwe bebouwing doenontstaan. Het daarvoor in Juni 1927 ontworpenuitbreidingsplan werd bij besluit van Gedepu-teerde Staten van Noord Brabant van 11 April1928 goedgekeurd. Van de op 6 tot 15 M, afstandvan de buitengracht geprojecteerde, zeer riiimebebouwing zijn reeds een lo-tal woonhui^en alsvilla's van vrij uiteenloopenden bouwtrant uitge-voerd, alsmede een schoolgebouw.HEX ,,HISTORISCH-NATUUFMONUMENT"Naast dit nieuwe leven, dat, met de bedrijvigheidvan tremlijn en autobus en het zooveel verbeterdeverkeer te water, de levenskracht van het vriende-lijke stadje aan Noord Brabant's Noordwesthoekkenmerkt, wordt echter de oude schoonheid enhistorie geenszins vergeten.Hiervan getuigt wel het best het 200 sympathiekestreven van het gemeentebestuur om grachten enwallen, eens het toonbeeld van militaire krachtZonder meer, thans, nu zij ,,vrijgegeven" zijn,te herscheppen in een sierlijken gordel vol vannatuurschoon, een groot plantsoen met boom- enheesterbeplanting en haast ongeevenaarde water-partijen (zie afb. 7). De Stichting ,,Menno vanCoehoorn", mede op initiatiefvanhet Ned. Instituutvoor Volkshuisvesting en Stedebouw in het levengeroepen ^), en zich ten doel stellende de instand-houding te bevorderen van oude, buiten militair^) Voor nadere inlichtingen wende men zich tot hetSecretariaat, Singel 548 te Amsterdam (C), dat o.m.gaarne een exemplaar van de geillustreerde brochurezal toezenden.Afb. 6. Willemstad. Wal met bekleedingsmuur aan dehavens.gebruik gestelde vestingwerken, heeft dat strevenweten te waardeeren en haar med ewerking verleendaan het tot stand komen eener regeling, waarbijdie grachten thans als object van Rijkswerkver-schaffing voor zooveel noodig worden uitgediepten schoongemaakt en vermoedelijk 00k binnenkortde verbetering van wallen en beplantingen geleide-lijk ter hand zal worden genomen en met goed-keuring van het Departement van Defensie deoude vestingwerken, onder toezicht van genoemdeStichting, ter bezichtiging door het publiek zullenworden opengesteld.Op deze wijze zal zijn aangetoond hoe door eengoedbegrepen samenwerking de volledige omwal-iing eener oud-Nederlandsche vestingstad be-houden kan blijven als een monument van grootecultuurhistorische beteekenis.'s Gravenhage, November 1932W. H. SCHUKKINGAfb. 7. Willemstad. Vestinggracht met duiker bij voor-malige Landpoort.73ADRESSEN, ENZ. UITGAANDE VAN HET INSTITUUTADRESSEN, ENZ. UITGAANDE VANHET INSTITUUTWETSONTWERP TEGEN DE LINTBEBOUWINGDoor den Stedebouwkundigen Raad van het Ned. Insti-tuut voor Volkshuisvesting en Stedebouw is onderstaandadres gezonden aan de Tweede Kamef def Staten-Genefaalbetreffende het Wetsontwerp tegen de lintbebouwing.Aan de Tweede Kamer der Staten-GeneraalDe Stedebouwkundige Raad van het Ned. Instituut voorVolkshuisvesting en Stedebouw heeft met gfoote belang-stelling kennis genomen van het door Z.E. den Ministervan Waterstaat bij de Staten-Generaal ingediende wetsont-werp tot het tegengaan van lintbebouwing langs wegen,onder beheer van het Rijk of op het Rijkswegenplan voor-komende. Hij is ervan overtuigd dat dit wetsontwerp, totwet verheven, veel ertoe zal kunnert bijdragen om een deelder bezwaren, aan de lintbebouwing vefbonden, en op welkehet Ned. Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw,tezamen met den A.N.W.B. en het Wegencongres, op eencongres, gehouden op 14 April 1928, de aandacht vestigde,te beperken.De Stedebouwkundige Raad neemt de vrijheid er aan teherinneren dat op genoemd congres deze bezwaren werdenonderscheiden in bezwaren van drieerlei aard, te weten, diewelke zich met het oog op het natuufschoon, op een ordelijkeontwikkeling der bebouwing en op het verkeer kunnen voor-doen.Zooals uit den titel en de considerans van de wet en uit hetfeit, dat het wetsontwerp alleen de onderteekening van Z.E.den Minister van Waterstaat draagt, blijkt, is het thans debedoeling de nadeelen der lintbebouwing tegen te gaan,uitsluitend voorzoovef deze het verkeer betreffen.Niettemin bestaat, zooals uit de bespreking van het ont-werp in den Stedebouwkundigen Raad bleek, kans dat dewet door sommigen, zoo niet velen, zal worden opgevat alsde geheele lintbebouwing (voorzoover het de Rijkswegenbetreft) regelend. Art. 14 van het Ontwerp, waafin de wetden naam verkrijgt van ,,Wet tegen lintbebouwing", geeftaan deze opvatting steun. Werd zij gemeengoed, dan zoudaaruit kunnen worden afgeleid dat maatregelen tot be-strijding en regeling der lintbebouwing, met het doel debovengenoemde andere belangen, te- weten het natuur-schoon en de ordelijke ontwikkeling der bebouwing, te be-hartigen -- altijd voorzoovef het de Rijkswegen betfeft --uitsluitend bij de uitvoering dezer wet zouden kunnenworden getroffen en dat andere maatregelen daartegen doorandere organen der overheid te nemen, niet zouden zijngeoorloofd. Dit zou tot bedenkelijke gevolgen kunnen leiden.Immers, al moge, zooals te verwachten is, door de toepassingder wet veelal indirect het belang van behoud van natuur-schoon en van ordelijke uitbreiding der bebouwingskernen,worden gebaat, het zijn andere organen dan de Rijkswater-staat, welke overeenkomstig onze wetgeving geroepen zijnom aandacht aan de behartiging der stedebouwkundige be-langen in vollen omvang, daaronder begrepen de ordelijkeontwikkeling der bebouwing en het behoud van natuur-schoon, te wijden en maatregelen in het belang daarvan tenemen.De Stedebouwkundige Raad, hoewel overtuigd dat debovengenoemde opvatting niet juist zou zijn, zou het zeerbetreuren zoo zij aanhang kreeg en daaruit dan zou wordenafgeleid dat met name voor de gemeentebestufen en decommissies, in het leven geroepen op grond van art. 45 derWoningwet, geen verdere taak op dit gebied zou zijn wegge-legd, terwijl genoemde colleges, voorzoover zij maatregelenzouden treffen voor andere dan in art. i van het Ontwerpgenoemd, daarbij de voorschriften dezer wet als leiddraadzouden hebben te nemen. Zoo zou de opvatting post kunnenvatten dat de in artt. 5 en 6 genoemde afstanden 00k alsrooilijnen met het oog op een ordelijke bebouwing moestenworden beschouwd, terwijl het toch buiten twijfel is dat dedaar genoemde maten alleen zijn gekozen om de mogelijkheidopen te houden om, zonder op groote moeilijkheden testuiten, tot verbreeding en breeden aanleg, op min of meerruime schaal, in het belang van het verkeer over te gaan.Bovendien zou bovengenoemde opvatting tot de meeningkunnen leiden dat de wettelijke regeling der lintbebouwingdoor aanneming van dit wetsontwerp zou zijn voltooid, ofdat althans alleen door verderen uitbouw van deze wet eenmeef voUedige wettelijke regeling zou zijn te verkrijgen,terwijl toch, voorzoover mocht blijken dat tot bestrijdingvan de nadeelige gevolgen der lintbebouwing de bestaandewettelijke bevoegdheden niet voldoende zijn, veeleer aannadere wettelijke voorziening hetzij in de Woningwet, hetzijin een afzonderlijke wet op den stedebouw moet wordengedacht.De Stedebouwkundige Raad zou het derhalve zeer op prijsstellen, zoo bij de behandeling der wet nog eens, zij het danook ten overvloede, duidelijk kwam vast te staan dat ditwetsontwerp de lintbebouwing uitsluitend onder het oogziet uit een oogpunt van het verkeer en dat de overige na-deelige gevolgen dezer bebouwing met andere middelenbehooren te worden bestreden, zulks hetzij met behulp vande reeds in de Woningwet daartoe ter beschikking gesteldemiddelen, hetzij op grond van alsnog te treffen wettelijkeregelingen.Adressant geeft om dit doel te bereiken, in overwegingaan de considerans der wet toe te voegen: ,,in het belangvan het verkeer". Voorts lijkt het den adressant uit eenpractisch oogpunt van groot belang, zij het dan ook theore-tisch ten overvloede, een bepaling aan de wet toe te voegen,waaruit met zoo veel woorden blijkt dat de bevoegdheidvan de op grond der Woningwet daartoe aangewezen orga-nen om verder strekkende maatregelen te nemen dan in ditwetsontwerp worden genoemd, onaangetast blijft.Ten aanzien van de artikelen van het ontwerp neemt deStedebouwkundige Raad de vrijheid de volgende overwe-gingen onder Uw aandacht te brengen.Art. 5. De maat van 5 M. is blijkbaar aangenomen,om het aanleggen van wegen langs de voor het hoofdverkeerbestemde wegen, aldus dat dit van plaatselijk verkeer geenhinder ondervindt, zgn. woonwegen, mogelijk te maken. DeStedebouwkundige Raad betwijfelt of een ruimte van 5 M.daartoe, met het oog op de wenschelijkheid van verhardenrijweg en trottoir, voldoende is, en geeft in overweging deze .maat op 8 M. te brengen.Art. 6 laatste alinea. Het is begrijpeUjk dat, ter vermij-ding van stroefheid bij de toepassing der wet de gevallen,waarin overleg wordt voorgeschreven met den Minister,met de uitvoering van de Woningwet belast, zooveel moge-lijk zijn beperkt. Toch betwijfelt adressant of het juist isdat overleg alleen verplichtend te stellen, voorzoover hetgronden betreft, gelegen binnen een gedeelte van een uit-breidingsplan, waarin de bestemming in onderdeelen is aan-gegeven. Ook wanneer zulk een plan in hoofdzaak is vastge-steld, bestaat er, naar de meening van adressant, aanleidingtot zulk overleg ten einde latere moeilijkheden te voorkomen.Dit klemt in het bizonder nu in art. 11 van het Woning-besluit ten aanzien van dit plan in hoofdzaak is bepaalddat dit zal hebben te bevatten ,,een plan van de hoofdver-keerswegen van de gemeente en zoo mogelijk, van het Rijk,van de provincie en van een waterschap, over het in hetplan begrepen gebied der gemeente, met duidelijke aanwij-zing van de wegbreedte". De uitvoering van dit voorschriftis niet wel mogelijk, wanneer niet overleg met den beheerderder Rijkswegen, te weten den Rijkswaterstaat plaats heeft.Omgekeerd is het voor den Rijkswaterstaat van het grootstebelang dat te dezen de medewerking der gemeentebesturenwordt verkregen, opdat geen onderling tegenstrijdige rege-lingen met alle daaraan voor de toekomstige uitvoering ver-bonden gevolgen, worden getroffen.Toepassing der wet zal het b.v. gewenscht kunnen makendat het plan ,,in hoofdzaak" wordt herzien en in overeen-stemming gebracht met de van de zijde van den Rijkswater-staat getroffen regelingen.ADRESSEN, ENZ. UITGAANDE VAN HET INSTITUUT - BINNENLAND73Art. 8. In aft. 8 wofdt gespfoken van ,,kruisingen Vanwegen". Het komt adfessant voor dat de in dit artikel ge-noemde maatregelen behooren te kunnen wofden getroffenoveral waar een weg op een anderen weg uitmondt, bij alle,,uitmondingen" derhalve.Adressant stelt het op prijs dat in deze aangelegenheidde Boschraad zal worden gehoord. Inderdaad is het vanbelang dat, ook wanneer de maatregelen worden genomenuitsluitend met het oog op het verkeersbelang, rekeningwordt gehouden met mogelijke schending van natuurschoon.Naar de meening van adressant bestaat er echter alleen danaanleiding het advies van genoemd college in te winnen,wanneer het natuurschoon, m.a.w. beplantingen betreft,en niet, wanneer het om ,,andere voorwerpen" gaat. Adres-sant geeft derhalve in overweging in het tweede lid vanart. 8 een beperking in dezen zin aan te brengen.Met inachtneming van het bovenstaande neemt adressantde vrijheid bij Uw Vergadering aan te dringen op aan-neming van het ingediende wetsontwerp.Namens den Stedebouwkundigen Raad van het Ned.Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw(w.g.) C. W. VAN DER POT Bzn., Voorzitter(w.g.) D. HuDiG, SecretarisAmsterdam, 7 Februari 1933BINNENLANDRIJKSBEGROOTING 1933VOORLOOPIG VERSLAG VAN DE COMMISSIE VAN RAPPORTEURS(EERSTE KAMER) OMTRENT DE ALGEMEENE BESCHOUWINGENOVER DE KIJKSBEGROOTING VOOR HET DIENSTJAAR 1933,EERSTE HOOFDSTUKIII. SOCIALE BESCHOUWINGENVolkswomngenEnkele leden wezen op het feit, dat de huren der volks-woningen over het algemeen weinig neiging tot dalenvertoonen, en waren van oordeel, dat zulks hoofdzakelijkhet gevolg is van het feit, dat de bouwvereenigingenen de gemeenten, in verband met de annuiteit opde bouwsommen, deze huren kunstmatig hoog houden.In de jaren 1920-1928 zijn overal heel wat woningengebouwd tot gedeeltelijk zeer hooge bouwkosten, waarvande rente onnoodig zwaar op de huren drukt. Deze leden wa-ren van oordeel, dat men ten slotte toch tot eene afschrijvingop de op deze dure woningen rustende voorschotten zalmoeten komen en zouden het een daad van wijs beleid vinden,indien door de Regeering daartoe het initiatief werd ge-nomen. Men zal niet kunnen volstaan met eene verlagingvan de rente alleen, doch ook wat de kapitaalvoorschottenbetreft, zal eene soort nivelleering moeten plaats vinden.Deze leden wezen onder andere op het belangrijke verslagvan de commissie-VLiEGEN, dat reeds in Januari 1933 isuitgebracht en betreurden het zeer, dat de Regeering naaraanleiding van dit verslag nog geen stappen op dit gebiedheeft ondernomen.Andere leden ondersteunden het betoog van de nood-zakelijkheid der verlaging van de woninghurendoorvolledigeafschrijving van alle voorschotten, welke het gevolg warenvan oorlogsomstandigheden, en renteverlaging. Volgenshen is het de taak van de Regeering alleen; deze oorlogs-gevolgen moeten door het Rijk worden gedragen, niet doorgemeenten.EINDVERSLAGMet ,,volkswoningen" worden in het Voorloopig Verslagblijkbaar bedoeld woningen, die met steun krachtens deWoningwet zijn gebouwd. In den laatsten tijd zijn ver-schillende voorstellen tot huurverlaging behandeld. Vankunstmatig hoog houden van de huren van die woningendoor bouwvereenigingen en gemeenten kan naar de meeningvan de Regeering niet gesproken worden.De hooge bouwkosten van 1920 waren in 1925 op eenstabiel peil gedaald. De Regeering heeft toen besloten, inhet vervolg bijdragen alleen te geven voor woningen, diezouden dienen voor huisvesting van verdreven krot-bewoners. Te voren gaven Rijk en gemeente voor den bouwvan arbeiderswoningen bijdragen in de verhouding van3/4 en 1/4 van de exploitatiekosten, die door de huren nietgedekt konden worden. Voor het Rijksdeel in die bijdragendient artikel 115 van Hoofdstuk V der Rijksbegfooting.In zoover staat dus reeds vast, dat een goed deel van debouwkosten niet drukt op de woningen. Wat ten dezeverder te doen valt, is bij de Regeering -- mede in verbandmet het rapport van de Commissie-Vliegen -- nog inoverweging, waarbij zij zeer belemmerd wordt door dennijpenden financieelen toestand.VOORLOOPIG VERSLAG VAN DE COMMISSIE VAN RAPPORTEURS(EERSTE KAMER) OVER HET ONTWERP VAN WET TOT VAST-STELLING VAN HOOFDSTUK V (DEPARTEMENT VAN BINNEN-LANDSCHE ZAKEN)AFDEELING X, VOLKSGEZONDHEIDOnderafdeeling V, VolkshuisvestingSommige leden gaven te kennen, dat door het ten dezegevoerd beleid nieuw woninggebrek wordt gekweekt,doordien het moeilijk wordt gemaakt om voorschottenvoor woningbouw te krijgen. Dit is, volgens hen, grooten-deels te wijten aan het beleid van den Beleggingsraad, diehet verleenen van voorschotten voor woningbouw tegen-werkt. Zij vroegen daarom, of de Regeering meent, dat ditals een crisisgevolg moet worden aanvaard.Andere leden sloten zich hierbij aan, voor wat de beschik-king over de door de arbeidefs opgebfachte fondsen betreft.Zij waren van oordeel, dat deze toch zeker in voorschottenvoor woningbouw kunnen worden belegd.Voorts werd de meening uitgesproken, dat de Regeeringsnellen aanbouw van arbeiderswoningen tegenwerkt, blijk-baar uit vrees aan het particuliere bouwbedrijf niet vol-doende gelegenheid te laten daarin te voorzien. De leden,hier aan het woord, betreurden, dat aldus, geheel onnoodig,de aanbouw van arbeiderswoningen wordt vertraagd, daarhuns inziens vaststaat, dat in de behoefte daaraan doorparticuliere bouwondernemers niet wordt voorzien.Overigens hadden eenige leden den indruk, dat deRegeering geneigd is de onbewoonbaarverklaring tegen tegaan, hetgeen zij een verkeerd beleid achtten. De rekbarebepaling in de Woningwet, dat alleen onbewoonbaarmoeten worden verklaard woningen, die niet kunnen wordenverbeterd, mag naar hunne meening tot eene slappe uit-voering op het stuk der onbewoonbaarverklaring geenaanleiding geven.Een der leden meende te weten, dat door den Ministerna I Januari j.l. Rijksvoorschot is toegezegd voor den bouwvan arbeiderswoningen, waarbij de voorwaarde werdgesteld, dat dit voorschot eventueel zou worden verleendtegen eene rente van 5 pet. Dit lid was van oordeel, dat hadmogen worden verwacht -- na de toezegging van denMinister in de Tweede Kamer, gedaan bij de behandelingvan dit begrootingshoofdstuk -- dat de rente voor Rijks-voorschotten zoo spoedig mogelijk zou worden verlaagd,en dat, vooral na de geslaagde 4 pet. conversieleening, geenhoogere rente zou worden berekend dan 4J pet. Hij achttedit te meer gewenscht, daar het dringend noodig is, dat deRegeering medewerkt de huren der te bouwen woningenzoo laag mogelijk te doen zijn. En het bevreemdde hem temeer, dat de Regeering niet ook het middel van rentever-laging aangrijpt, nu dat mogelijk is, aangezien wel van dezijde der Regeering drang is uitgeoefend om de loonen derbouwvakarbeiders te verlagen en nevens vorengenoemde74BINNENLANDvoorwaarde van 5 pet. rente tevens werd geeischt, dat moetworden gezorgd, dat de verlaagde loonregeling wordttoegepast.Het lid, hier aan het woord, meende, dat vefminderingvan de rente veel meer kan bijdragen tot verlaging derhuren dan bedoelde loonsverlaging, en dat in elk geval degunstige werking dezer laatste ruimschoots te niet wordtgedaan door de te hooge rente der Rijksvoorschotten.Deze laatste beschouwingen werden door, andere ledengedeeld. Hunnerzijds maakten zij de opmerking, dat doorparticulieren vele huizen zijn gebouwd, die in de hoogerehuurklassen vallen, zoodat het aanbod grooter is gewordendan de vraag, en de zoo noodige huurverlaging in dit typewordt bereikt, zoowel voor oude als voor nieuwe woningen.Om 00k voor arbeiderswoningen tot eene huurverlagingte kunnen komen, zal het noodzakelijk zijn, dat de bouwkrachtig worde bevorderd van die woningen, waarvoor onderde*huidige omstandigheden een zoo laag mogelijk huurpeilkan worden bereikt. Eerst dan zal, door vergroot aanbod,van eene vrije markt sprake kunnen zijn, en zal het huurpeilvan arbeiderswoningen automatisch dalen, ook voor debestaande woningen.Vele bewoners, die thans in oudere woningen met lagerehuurprijzen verblijven, zuUen dan aan eene nieuwe woningmet iets hoogeren prijs de voorkeur geven, waardoor eeneverruiming in de laagste huurklassen zal ontstaan. Hetzoogenaamde ,,opschuifsysteem" zal daardoor beter totzijn recht komen.Ter bereiking van huurverlaging drongen deze ledenaan op verlaging van de annuiteiten voor woniiigen, ge-bouwd krachtens de Woningwet. Juist in dezen tijd blijkt,zoo betoogden zij, welke fouten aan dit annuiteitenstelselkleven. Wanneer, in plaats van annuiteitsleeningen, lee-ningen waren gesloten met vastgestelde periodieke aflos-singen, zooals ook bij particulieren woningbouw plaatsheeft, zou er geen sprake behoeven te zijn van verlagingder annuiteitsbedragen en konden de woningbouwvereeni-gingen nu eene verlaging van de huren zonder bezwaartoepassen. Thans blijkt echter juist het tegenovergestelde,namelijk, dat vele woningbouwvereenigingen slechts zeerbezwaarlijk aan hare verplichtingen kunnen voldoen, medeten gevolge van hoogere lasten en van huurderving.De leden, hier aan het woord, meenden de aandacht derRegeering in het bijzonder hierop te moeten vestigen.Wat, in verband met de huurverlaging, deloonen betreft,waren deze leden van oordeel, dat, indien de Regeerings-credieten worden beschikbaar gesteld met een bepaaldmaximum aan bouwkosten en te bedingen huur als voor-waarden, de loonen zich al heel spoedig zuUen aanpassenaan de huidige gewijzigde omstandigheden, om de heeleenvoudige reden, dat er niet meer betaald kan worden.Voorts werd gevraagd, of de Minister de credietverleening,en in het bijzonder de Rijks tweede-hypotheekregeling, inde practijk niet meer kan bevorderen.Ten aanzien van de privaatrechtelijke regeling, door degemeenten te maken omtrent de bebouwing, waren ver-schillende leden het eens met de zienswijze van den Minister,dat deze regelingen ten minste even goed, zoo niet beter,langs publiekrechtelijken weg kunnen plaats vinden,waardoor bij voorbeeld ook latere wijzigingen niet zondermeer door het Dagelijksch bestuur eenef gemeente kunnenworden aangebracht, doch dat ook andere belanghebbendenhunne rechten gewaarborgd weten in eene publickrechtelijkeregeling; tegen eventueele wijzigingen kunnen zij dan hunne' bezwaren inbrengen en zoo noodig zich beroepen op dengemeenteraad. Als voorbeeld noemden deze leden hetrecente geval Museumplein-Amsterdam. De publiek-rechtelijke regeling heeft, volgens hen, ook nog dit voordeel,dat de bezwaren, welke juist in den laatsten tijd van dezijde van de hypotheekbanken werden gemaakt tegenprivaatrechtelijke regelingen, daarmede tegelijk zoudenkomen te vervallen.Sommige leden zouden het op prijs stellen, indien deRegeering werkzaam zou willen zijn in den geest als aan-gegeven in het adres van de samenwerkende bonden vanwerkgevers en werknemers in het bouwbedrijf. Hier kan,aldus meehden zij, met succes rekening worden gehoudenmet hetgeen ,,van onder op" in het bedrijfsleven zelf is,,gegroeid" en als juist wordt erkend.Eenige leden vroegen, of de Minister bereid is te bevor-deren, dat bij de wijziging, respectievelijk de aanvuUingvan de onderscheiden plaatselijke bouwvoorschriften:I. a. alle in eene gemeente geldende bouwvoorschriftenzooveel mogelijk in eene verordening worden opgenomen,opdat belanghebbenden terzake gemakkelijk zich kunnenop de hoogte stellen;b. zooveel mogelijk gelijkheid wordt betracht in devoorschriften betreffende aan woningen en aan anderegebouwen te stellen eischen, voorzoover plaatselijke toe-standen niet tot onderscheid dwingen;II. a. de uitwerking van de beroepsprocedure, bedoeldin artt. 7 en 9 e. a. der Woningwet, aldus geschiede, datde rechten van belanghebbenden ingeval van beroep zooveelmogelijk door eene objectieve rechtspraak met behoorlijkeschriftelijke voorbereiding en openbare behandeling wordengewaarborgd;b. de afhankelijkheid, waarin belanghebbenden ver-keeren, in geval eene voor een bouwplan onmisbare of zeerbelangrijke vrijstelling wordt geweigerd, zooveel mogelijkworde beperkt door het toekennen van het recht van beroeptegen weigering van eene vrijstelling als bedoeld in art. 9,lid 3, der Woningwet;III. eene eventueel op te nemen welstandsbepaling in devoorschriften met zoodanige waarborgen tegen willekeurigebehandeling van belanghebbenden worde cmkleed, dat deonmisbare rechtszekerheid niet denkbeeldig worde, inzon-derheid door de inschakeling van een van de plaatselijkeautoriteiten onafhankelijk college van advies, waarin onderandere ook vertegenwoordigd zijn de landelijke organisatiesvan belanghebbenden.Ook vroegen deze leden nog, of de Minister bereid iseen overzicht te doen samenstellen en aan de Kamer teverstrekken omtrent de financieele gevolgen van de huidigeeconomische omstandigheden op de huuropbrengst vanmet Overheidssteun gebouwde woningen.EINDVERSLAGDe opmerking van sommige leden, dat door het ten dezegevoerd beleid nieuw woninggebrek wordt gekweekt, daarhet verkrijgen van voorschotten voor woningbouw bemoei-lijkt wordt, kan de ondergeteekende niet bearnen. Dejaarlijksche woningproductie heeft gedurende eenige jarenbelangrijk meer bedragen dan voor de toeneming derwoningbehoefte noodig was; op datzelfde peil heeft ookde productie in 1932 gestaan, toen zij ongeveer 42.000woningen heeft omvat. Reeds uit dien hoofde is er thansvoor de gedachte aan woninggebrek geen plaats; eerderzou hier en daar aan overproductie gedacht kunnen worden.Bovendien kan ook niet gezegd worden, dat het verkrijgenvan voorschotten voor woningbouw moeilijk gemaakt wordt.De Beleggingsraad heeft in den laatsten tijd in een paargevallen medewerking geweigerd; voorschoten, die aan deRegeering zijn gevraagd, zijn, voor zoover de verzoekenzijn afgehandeld, verleend. De Beleggingsraad isautonoom;de redenen, die het college bewogen tot onthouding vanmedewerking, zijn der Regeering niet bekend. De onder-geteekende is daardoor niet in staat op de vraag, of dit alseen crisisgevolg moet worden beschouwd, een antwoordte geven.Dat de Regeering snellen aanbouw van arbeiderswoningenzou tegenwerken, mag niet onweersproken blijven. Inplaatsen, waar een groote woningproductie heeft plaatsgehad, en waar dientengevolge veel woningen ledig staan,moet anders gehandeld worden dan in plaatsen, waarbehoefte aan woningen bestaat. Men kan dan ook nietzeggen, dat de Regeering naar een bepaalden norm handelt;zij handelt naar gelang de omstandigheden dat vorderen.Voor zoover bij het particulier bouwbedrijf neiging blijktte bestaan, ook goedkoope arbeiderswoningen te bouwen.BINNENLAND75wofdt daaraan aandacht geschonken. Over het algemeenkan gezegd worden, dat in de behoefte aan eenvoudigeafbeiderswoningen door particuliere bouwondernemersniet werd voorzien; het was verklaarbaar, dat zij bij voorkeurduurdere woningen bouwden. Nu evenwel de vraag naargoedkoope woningen door de sterke daling van het econo-misch peil is toegenomen en voor de duurdere woningenminder vraag is, moet rekening worden gehouden met demogehjkheid, dat de particuHere bouwers ook de een-voudige arbeiderswoningen willen gaan bouwen. Te dezerzake wordt met enkele organisaties van bouwers overleggepleegd. Van tegenwerken van snellen aanbouw vanarbeiderswoningen uit dien hoofde is evenwel geensprake.De indruk van eenige leden, dat de Regeering geneigd is,de onbewoonbaarverklaring tegen te gaan, is onjuist. DeRegeering gaat alleen onbewoonbaarverklaring tegen,die in strijd met de wet is uitgesproken. De ondergeteekendeveroorlooft zich ten deze te verwijzen naar hetgeen overdit onderwerp in de Memorie van Antwoord aan de EersteKamer betreffende Hoofdstuk I van de Rijksbegrootingvoor 1933 is opgemerkt.Tot dusver worden Rijksvoorschotten voor woningbouwverleend tegen een rente van 5 pet. De vraag of die rentekan worden verlaagd, is nog in onderzoek. Zoo spoedigmogelijk zal een beslissing worden genomen.De verlaging van de loonen leidt tot verlaging van debouwkosten en daardoor tot verlaging van de huren vannieuw gebouwde of nog te bouwen woningen. De gunstigewerking daarvan wordt niet te niet gedaan door handhavingvan de rente op 5 pet.; daarvan zou alleen gesprokenkunnen worden, wanneer de rente verhoogd was.De opmerkingen, die andere leden gemaakt hebben,vinden in het bovenstaande reeds voor een groot deelbeantwoording. Daaraan moge het volgende wordentoegevoegd. De opmerking, dat het, om ook voor arbeiders-woningen tot een huurverlaging te kunnen komen, nood-zakelijk zal zijn, dat krachtig de bouw worde bevorderdvan die woningen, waarvoor onder de huidige omstandig-heden een zoo laag mogelijk huurpeil kan worden bereikt,wordt onder voorbehoud van hetgeen hierna volgt, totzekere grens als juist erkend; de grens ligt daar, waar over-drijving van productie zou beginnen. De Regeering streeftsinds eenige maanden naar verlaging van huren. Door op-voeren van de productie alleen kan evenwel dit doel nietbereikt worden. De grondprijzen en de gemeentelijkelasten vormen in verschillende gemeenten een belangrijkdeel van de huren; daarom wordt onderzocht en overleggepleegd, hoe tot verlaging van dat deel kan worden ge-komen. Het probleem van productie van woningen metverlaagde huren, is ingewikkelder dan het schijnt te zijn.Verlaging van annuiteiten zou niet kunnen verbeterenwat in het verslag als fouten van het annuiteitenstelselwordt beschouwd; verlaging zou ten hoogste compensatiekunnen geven, maar daarmede zou in vrijwel alle gevallenverhooging of toekenning van bijdragen gepaard moetengaan. Tegen die compensatie zou overwegend bezwaarbestaan. De tegenstelling: annu'iteit of periodieke aflossingis reeds geruimen tijd geleden onderzocht; tot dusverheeft de Regeering gemeend, aan het annuiteitenstelsel temoeten vasthouden.Het is practisch niet wel uitvoerbaar, aan de beschik-baarstelling van de Regeeringskredieten een maximum vanbouwkosten en van huur te verbinden. De omstandig-heden, de grondprijzen, de gemeentelijke lasten zijn inde verschillende gemeenten zoo verschillend, dat een alge-meene norm niet kan worden gesteld. Zooals hierbovenbleek, streeft de Regeering naar verlaging van de velerleifactofen, waarvan de huren, in de eene gemeente meer,in de andere gemeente minder, afhankelijk zijn. Daarbij valtte bedenken, dat lagere huren van nieuwe woningen nietspoedig invloed zullen hebben op de huren van den grootenvoorraad van reeds bestaande woningen; er zal moetenworden toegezien, dat de productie van den nieuwenvoorraad verband houdt met de gcbleken behoeften.omdat, ^yerd buiten die grens gegaan, waardevemietigingop groote schaal zou plaats vinden.Het staat niet in de macht van den ondergeteekende detoepassing van de Rijks tweede-hypotheekregeling meerte bevorderen. Verzoeken, die inkwamen, zijn ingewilligd,maar de behoefte aan toepassing van die regeling blijktgering te zijn, terwijl de woningproductie groot is gebleken.De ondergeteekende heeft met voldoening gelezen, datverschillende leden ten aanzien van de gemeentelijkeprivaatrechtelijke regeling omtrent de bebouwing, zijnzienswijze deelen, dat die regelingen ten minste even goed, zoo niet beter langs publiekrechtelijken weg kunnen plaatsvinden. De ondergeteekende gaat ten deze lets verder;hij is van oordeel, dat die regelingen langs publiekrechte-lijken weg moeten plaats vinden. De practijk leert, dat depubliekrechtelijke regeling zeer goed uitvoerbaar is.Het adres van samenwerkende bonden van werkgeversen werknemers in het bouwbedrijf is bij de Regeering inonderzoek; de ondergeteekende kan over hetgeen daarinwordt gevraagd, nog geen oordeel uitspreken.Met betrekking tot de wensehen, onder I, II en III inhet Voorloopig Verslag geuit, merkt de ondergeteekendehet volgende op.I. a. De ondergeteekende is bereid de aandacht vanGedeputeerde Staten hierop te vestigen.b. De gemeenteraad is, behoudens het toezicht vanGedeputeerde Staten, vrij in het geven van voorschriften.Waarsehijnlijk wordt in het Voorloopig Verslag bedoeldgelijkheid tusschen de verschillende gemeentelijke bouw-verordeningen. Hoe wensehelijk de ondergeteekende hetook acht, dat zooveel mogelijk gelijkheid bestaat, hij zoutekort doen aan de bevoegdheid van de gemeenteraden,indien hij trachtte ten deze invloed te oefenen op de wijze,waarop de gemeenteraden uitvoering geven aan art. i vande Woningwet.II. a. In art. 7 (oud 5) van de Woningwet is bepaald,dat beroep op den gemeenteraad is toegelaten volgensregelen, bij plaatselijke verordening vast te stellen. Teneinde eene objectieve reehtspraak en althans eene ernstigebehandeling van beroepschriften te waarborgen, werd inhet ontwerp van wet tot wijziging van de Woningwetvoorgesteld, dat die regelen bij algemeenen maatregel vanbestuur zouden worden gegeven. Bij amendement is daar-voor in de plaats gekomen, in art. 11, het vereisehte vangoedkeuring door Gedeputeerde Staten. Vertrouwd magworden, dat Gedeputeerde Staten zullen toezien, dat dezeregelen doeltreffend zijn.b. In het derde lid van art. 9 van de Woningwet is hetten voile aan den gemeenteraad overgelaten, of tegenweigering van een vrijstelling beroep mogelijk zal zijn.De ondergeteekende kan op dit punt geen enkelen maat-regel nemen zonder te kort te doen aan de vrijheid vanoordeel, die de wetgever den gemeenteraad gegeven heeft.III. Of ter zake van de toepassing van een eventueelewelstandsbepaling een onafhankelijk college van advies,als in het Voorloopig Verslag bedoeld, zal worden inge-schakeld, staat ter beslissing uitsluitend van den gemeente-raad. Aangezien dergelijke commissies niet kostelooswerken, moet de ondergeteekende zich zoowel ter willevan de gemeentelijke vrijheid van oordeel als van de ge-meentelijke financien van een poging, op dit punt invloedte oefenen, onthouden.Het is den ondergeteekende tot zijn leedwezen nietmogelijk een overzicht te doen samenstellen van de finan-eieele gevolgen van de huidige economische omstandighedenop de huuropbrengst van met overheidssteun gebouwdewoningen. Voor zoover woningen gebouwd zijn met Rijks-voorschot, beschikt de dienst slechts over sporadischegegevens. Naast de woningen, met Rijksvoorschot gebouwd,zijn er vele, die met gemeentelijk voorschot of met gC'^meentelijke garantie zijn gebouwd; met betrekking tot diewoningen heeft de Rijksdienst geen enkel gegeven.76 BINNENLANDVOORLOOPIG VERSLAG VAN DE COMHISSIE VAN RAPPORTEURS(EERSTE KAMER) OVER HEX ONTWERP VAN WET TOT VAST-STELLING VAN HOOFDSTUK X (DEPARTEMENT VAN ECONO-M