VolSte'Orgaan van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuis-vesting en Stedebouw en van den Nationalen Woningraad,Algemeenen Bond van WoningbouwvereenigingenJuli-Aug. 1936 17e Jaargang no. 7/8m.uVraagt ons boekje:,,Welke kleur en ...weike verf"De oersterke lakverfTORNOLH.S. door haar groote duurzaamheid de voordeeligste en betrouwbaarste verf> voor nieuwbouw en onderhoudswerkVraagt inlichtingen en monsters:PIETER SCHOEN & ZOON N.V.VERF- EN VERNISFABRIEKEN - ZAANDAMN.V. Houthandel A.J.K. GRONDHOUTHAVEN 43 - AMSTERDAMTELEFOON: 41412 - (na ^kantoortijd 22908) MVuren, Grenen en Dennen Bestekhout, Schrooten-delen, platen, battens, ribben, tengels etc. etc.bewerkt en onbewerktJuffers, Oregon-Pine, Triplex enz.Speciaal adres voorBEUKEN- EN EIKEN STAAFVLOERENGoede en ruime sorteering voor, en groote ervaringvan de eischen van den WoningbouwPrompte levering - Concurreerende prijzenI. VAN AALTEN & ZOONSpuistraat 30 - AMSTERDAM - Telef. 43671-43681IJZERWARENHANG-enSLUITWERKvan binnen- en buitenlandsch fabrikaatVertegenwoordigers vanLIPS' SLOTENFABRIEKmeervoudigeontlubhtingskokernaadlooze asbest-cement pijpenvanCRUQUiUSWEG - AMSTERDAM-CTijdschriftvoor Volkshuisvesting en StedebouwOrgaan van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw enden Nationalen Woningraad, Algemeenen Bond van WoningbouwvereenigingenRedactie: H. P. J. Bloemers, J. Bommer, J. Douwes Jr., Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet,Ir. L. S. P. Scheffer, Ir. P. Bakker Schut, Ir. J. M. A. ZoetmulderAdres Toor Redactie en Abonnementen: Kloveniersburgwal 70, Amsterdam CAdvertenties: Keizersgracht 188, Amsterdam C, Telefoon 49128Juli-Aug.193617e Jaargang No. 7/8MaandbladTer inleidingBij het verschijnen van het eerste door den nieuwenuitgever verzorgde nummer spreekt het Bestuur hetvertrouwen uit dat de samenwerking met de N.V. Maat-schappij tot Exploitatie van het Limburgsch Dagbladeven goed zal zijn als die met den ouden uitgever.Voor het Instituut brengt de thans tot stand gebrachteovergang een hoogst welkome besparing mede, maar te-vens is van deze gelegenheid gebruik gemaakt om hetTijdschrift in een nieuwen omslag, ontwerp Jhr. W. J.H. B. Sandberg, op beter papier en in een meer mo-derne afwerking te doen verschijnen. Het Bestuur ver-wacht dat het Tijdschrift door deze veranderingen beteraan zijn doel en aan de wenschen van de lezers zal be-antwoorden.Officieele mededeelingenNederlandsch InstituutJ. J. Reynders fTe Utrecht overleed de Heer J. J. Reynders, die sedertSeptember 1935 de gemeente Utrecht als wethouder inons bestuur vertegenwoordigde. Gedurende den kortentijd, dat de Heer Reynders aan ons werk heeft deelge-nomen, heeft hij duidelijk blijk gegeven van een warmebelangstelling voor de volkshuisvesting en voor het In-stituut. In den kring van het bestuur laat de Heer Reyn-ders een goede herinnering achter.AdressenDoor het bestuur van het Instituut is op 15 Juli 1.1. eenadres gericht aan den Minister van Sociale Zaken in-zake de instelling van woningcommissies. Bij het adresis het rapport overgelegd van een eenigen tijd geledendoor het dagelijksch bestuur ter bestudeering van ditonderwerp ingestelde commissie.Een afschrift van adres en rapport is elders in dit num-mer afgedrukt.Onze excursie naar Arnhem en Nijmegen heeft op 27Juni plaats gehad. De ruim 80 deelnemers hebben eersthet openluchtmuseum bezichtigd, daarna een door hetgemeentebestuur van Arnhem aangeboden autotochtgemaakt door de Arnhemsche woonwijken, en vervol-gens over de Rijnbrug en de Waalbrug naar Nijmegen,waar zij door den wethouder van Openbare Werkenzijn ontvangen. Vooraf zijn te Arnhem door de HeerenB. Bakker, Wethouder, en Ir. J. P. van Muilwijk, Di-recteur van Gemeentewerken, inleidingen gehoudenover den arbeiderswoningbouw te Arnhem en over deuitbreiding van die gemeente.Aan de gemeentebesturen van Arnhem en Nijmegen zijhier een woord van dank gebracht voor de vriendelijkeontvangst.Nationale WoningraadBestuurIn plaats van den Heer Prof. Mr. Dr. G. v. d. Bergh,die wegens drukke werkzaamheden het voorzitterschapvan den Nationalen Woningraad heeft moeten neerleg-gen, is tot voorzitter benoemd de Heer L. v. d. Wal.De Heer Van den Bergh blijft deel uitmaken van hetbestuur.Op de jongste ledenvergadering werden de periodiekaftredende bestuursleden, de Heeren A. Bruintjes enC. Lambeck, herkozen.HuurmoeilijkhedenOnder dagteekening van 9 Juli heeft het bestuur vanden Woningraad zich tot den Minister van Sociale Za-ken gewend met een adres, waarin de aandacht wordtgevestigd op de huurmoeilijkheden, welke door wo-ningbouwvereenigingen en gemeenten ondervondenworden t.a.v. haar woningen, welke zonder rijkssteunzijn tot stand gekomen. In het adres wordt erop aange-drongen, dat ten behoeve van deze woningen dezelfdemaatregelen zullen worden genomen, in den vorm vanbijdrageverleening voor huurverlaging, als voor de metrijkssteun ingevolge de Woningwet gebouwde wonin-gen gelden. Zeer dringend wordt de Regeering voortsverzocht om spoedig over te gaan tot een verlaging vande rente der voor vele dezer woningen bij de rijksfond-sen loopende leeningen en deze rente in overeenstem-ming te brengen met de rente, welke geldt voor de rijks-voorschotten ingevolge de Woningwet. Zooals bekendis, heeft de Regeering daartoe reeds in 1935 de be-voegdheid gekregen door een wijziging van de Beleg-gingswet.Officieele mededelingenArtikelenNieuwe ledenSedert de vorige opgave is als lid van den Woningraadtoegetreden de Vereeniging tot Verbetering van deVolkshuisvesting te Woudrichem. De Woningraad teltthans 395 aangesloten corporaties met 97.878 woningen.Adviezen en inlichtingen r .'Door het secretariaat van den Woningraad werden van1 April tot en met 30 Juni j.l. adviezen en inlichtingengegeven over de volgende onderwerpen:Aandeelen 1Administratie. . ... . . 3Annui'teit 1Bouwplan 7Exploitatierekening 3Huishoudelijk reglement ... 1Huurregeling 6Inkomstenbelasting 1Onderhoud 5Oprichting bouwvereeniging . 2Personeele belasting .... 1Rechtspositie personeel ... 2Statuten 2Voorschotacte 2Zegelwet 1Diversen 5Totaal 43Vereenigingsbouw van de Maatschappij voorVolkswoningen te Rotterdamdoor Mej. H. BeerstecherIn December van het afgeloopen jaar is in den Berg-polder, het nieuwe stadsdeel van Rotterdam benoordenden Bergweg, gereed gekomen een woningcomplex van313 arbeiderswoningen van de Maatschappij voorVolkswoningen, ontworpen door het architectenbureauGranpre Moliere, Verhagen en Kok.De gevels zijn alle geheel opgetrokken van geelgrauwmiskleurig hardgrauw met zeer spaarzame toepassingvan dezelfde steensoort geglazuurd. Voor de verlichtingzijn toegepast stalen ramen, in groene kleur afgeverfd.De voordeuren zijn oranjebruin, terwijl het overigehoutwerk gebroken wit is. Het dak is afgedekt metblauwe verbeterde Hollandsche pannen. De details zijnzoo eenvoudig mogelijk gehouden.De grond voor dezen bouw, begrensd door de Dr. Abra-ham Kuyperlaan, de Dr. de Visserstraat, de Talma-straat en de Borgesiusstraat, werd zoodanig verkavelddat de woningen gegroepeerd konden worden in drieopen bouwblokken, waarvan twee met gemeenschappe-lijken tuin en een met eigen tuintjes bij de woningen.Aan de Dr. Abraham Kuyperlaan, waar de woningenzijn gelegen tegenover het z.g. Woongebouw Bergpol-der, bestaat het front van het eerste bouwblok uit vierwoonlagen naar het Zuiden gekeerd met woningen voorAfb. 1. Situatiemiddelgroote gezinnen, waaraan grenzend eenerzijdseen rij woningen, bestaande uit drie woonlagen metwoningen voor kleinere gezinnen en anderzijds eenvleugel, welke gevormd wordt door een bouw van wo-ningen voor alleenstaande oudere vrouwen. In dezegroep is, bij wijze van tusschenschakel, een drietal win-kels gebouwd en een rijwielstalling, terwijl aan denuitersten vleugel een werkplaats en het ketelhuis voorde centrale vcrwarming van de woningen voor oudenvan dagen zijn aangebouwd.Voor de beide andere groepen is rijenbouw toegepast,welke Oost-West gelegen, zooveel mogelijk open ligtop het Zuiden, waardoor een maximum aan licht enzon door de groote stalen ramen naar binnen komt.Van deze rijen is er een van 54 woningen, type 3 b, bijwijze van proef gebouwd met bergkelders, vanaf het ge-meenschappelijk trappenhuis en, aan de achterzijde, vanden gemeenschappelijken tuin uit, bereikbaar; de wo-ningen van de eerste en tweede woonlaag hebben elkdrie slaapvertrekken, de bovenste laag, bevattende wo-ningen voor zeer groote gezinnen, heeft bovendien nogeen flinken zolder met twee slaapkamers, beide ruimtebiedende voor twee twee-persoonsledikanten, welke zol-derverdieping door een binnentrap direct met de wo-ning verbonden is. Daar de geheele zolderruimte voorhet groote gezin is gereserveerd, is hier dus vermedenhet groote euvel, waardoor de particuliere bouw zichvaak kenmerkt, dat slaapvertrekken op zolder voormeerdere gezinnen bereikbaar zijn.Afb. 2 (Zie si-tuatie, pijl nr. 4)GeveldetailArtikelenPi i:29>-^, ^-MiMimn:^Afb. 3situatie,nr. 2)(ZiepijlKinderspeelplaats in gemeenschappelijken tuin (het betonnen vijvertje ziet men voor het steenen muurtje om beplanting).Links achtergevel van panden met onderverdieping.Afb- 4. Type 1. Begane grond le en 2e Verdieping Zolderplanif44Mt1.93,,Verklaring:1 = Woonhuis2 = Slaapkamer3 = Keuken4 = Portaal5 = Douche6 = Closet7 = Zolder8 = Balcon^ ^"FTODoorsnede type 1 Afb. 5. Type 3b. Doorsnede Onderverdieping825Type 3b. le en 2e Woonlaag 3e Woonlaag ZolderplanRulLolA-ZVOOR BINNEN- EN BUITENWERKBESCHERMTAFDOENDERubbol A-ZRuUol A-ZRubbolA-ZIDEALE BESCHERMINGFRAME KLEURENEENVOUDIGE BEWERKINGDit zijn in groote trekken de eischen, welkeaan een goede afwerking worden gesleld.is een produci, vervaardigd volgens een geheel nieuwsysleem, waardoor een ideale bescherming werd be-reikt tegen water, zon, atmospheer, soda-, zeepoplos-singen, rookgassen, enz. (Daardoor ook speciaalgeschikl voor keukens en badkamers.)wordt geleverd in alle gewenschle kleuren.laat zich gemakkelijk verwerken, bezit bovendien eensnelheid van droging en doorharding, die loi dusverbij duurzame fabrikaten onbekend was.Een voordeel bij oud werk. De oplosmiddelen van RUBBOL A-Z zijn ten deele van agressievenaard. Hierdoor wordt het oude oppervlak opgelosf, zoover als noodig is, om een goede hechlingle verkrijgen en met de oude laag een geheel le vormen. Het gebruikelijke inschuren met olie-verf is overbodig geworden, v/aardoor dus materiaal en een bewerking v^orden bespaard.]VRAAGT ADVIES!Brochures, kleurenkaarlenworden op aanvroaggaarne gezonden!SIKKENS' LAKFABRIEKEN N.V.GRONINGENAMSTERDAM ROTTERDAMW, J. STOKVIS'Kon. Fabriek van Metaalwerken N.V.ARNHEM(W. I. S. A.)SANITAIR ?GASWATERSTOOMVERLICHTINGELECTRISCHE APPARATENFALDA WASCHMACHINESWOLTER & DROS N.V.INGENIEURSBUREAU - OPGERICHT 1875AMERSFOORT, VAN PERSEYNSTR. 25AMSTERDAM. ^DEN HAAG. .v>C^KLIMATISEERIN-RICHTING WARM- EN KOUD-WATERVOORZIENING, SANITAIR,VOLAUTOMATISCHE OLIESTOOK-EN KOLENSTOOKINSTALLATIESBOUWBEDRUF H. VAN SAANEWONINGBOUWOVERTOOM 266AMSTERDAM - W.DE VRIES ROBBE S CO.GORINCHEMSTAALCONSTRUCTIESSTALE N RAMENDEURENWANDEN ;PUIENTOURNIQUETS ,NORMAALWANDENKELDERRAMENGEPERSTE DEURKOZIJNENRAAMDORPELSKASTENSPIJSLUIKJESBRONZEN RAMENDEURENWANDENRAAMDORPELSWINKELPUIENTOURNIQUETSRoestvrij-Stalen WinkelpuienDe R?rD'fabriek,de eersteen grootste NederlandscheIndustrie van behangselsspecialiseert zich in hetbrengen van een bijzonderassortiment van laagge-prijsde behangsels voor denmodernen woningbouw.Complete collcctie zen'den we op eerste aanvraag.EHRNGSELSRATH &- DOODEHEEFVER N.V.AMSTERDAM - PRINSENGRACHT 730-736FORTOLIETBeton-Emaillede beste naadlooze WAND-BEKLEEDING voor gang- entrappenhuislambris, douche-cellen, badkamers en keukens.hard -- makkelijk afwaschbaar --krimpscheurvrij -- glad en hygie-nisch -- in alle gewenschte kleurenvele jaren houdbaar en kleurechtalreeds toegepast o. a. door:1200 m2Patrimonium, Amsterdam ....Mij. tot het Verkrijgen van EigenWon., Amsterdam 3400 m^' Mij. V. Volkswoningen, Rotterdam 6500 m^Ctntr. Woningstichting, Arnhem 6800 m^Inlichtingen, monsters, prijsopgave.N.V. Nederl. Fabriek van Betonemaille,,FORTOLIET"Croeselaan 3, UTRECHT -- 10 jaar ervaring !N.V. Maatschappij Stedenverwarmingv/h Technisch BureauW. BEUKER & ZN.TELEFOON3489022400 AMSTERDAMAlle Technische Installaties voorCENTRALE VERWARMINGenWARMWATERVOORZIENINGENSpecialiteit op het gebied van complexVERWARMINGENen v'" "GECENTRALISEERDEWARMWATERVOORZIENINGENAfb. 6. Type 2. Begane grond le en 2e VerdiepingIn de onderverdieping bevindt zich, behalve de metplaatijzer en ijzerdraad afgescheiden, behoorlijk verlich-te en te luchten bergkelders, een gemeenschappelijkewaschruimte met twee granito waschbakken, voorzienvan aan- en afvoer van water. Van deze gelegenheidom de bedoening van de vuile wasch buiten de woningte houden, wordt door de huurders een gretig gebruikgemaakt.Een bizonderheid in deze woningen met onderverdie-ping is, dat de sloten van straatdeur, woningdeur enplaatsdeur in den kelder met een en denzelfden sleutel .geopend kunnen worden, zonder dat nochtans dezesleutel op de woningdeuren van de medebewoners past.De gemeenschappelijke tuin, welke tevens bestemd isvoor de van deze groep deel uitmakende rij van wonin-gen voor kleinere gezinnen, bevat een kinderspeelplaatsmet strandje en betonvijvertje, waarin de kinderens zomers kunnen pootje-baden en met scheepjes e.d.spelen. De tuin, en meer direct de speelplaats, wordt,evenals de particuliere tuintjes van het derde bouw-blok, tegen het Noorden beschut door een steenenmuur, waarachter door de gemeente een dubbele rijItaliaansche populieren is geplant. Door de onderver-dieping is de tuin direct bereikbaar voor alle bewoners,die der bovenverdiepingen inbegrepen; twee poort-ingangen verleenen toegang van buitenaf. In een on-derverdieping aan een der poortingangen is de nacht-stalling voor de fietsen ondergebracht; in hetzelfdepand heeft de exploitant der stalling met zijn groot ge-zin een woning. Deze poortingang wordt des morgensvroeg en des avonds door dezen man of zijn twee jon-gens, die zijn trouwe trawanten bij zijn werk zijn, ge-opend en gesloten, voor de andere poortdeur zorgt eenhuurder van een der benedenwoningen, want de huur-ders, die bergkelders hebben, moeten daarin de eigenfietsen onderbrengen, w^at alleen door de achterdeurenmag plaats vinden, opdat de straat- en tusschendeurenniet beschadigd worden!Voor alle andere bewoners is het stallen der fietsen inde rijwielbewaarplaats verplichtend; er is een dubbeltjeper week voor het stallen van twee fietsen in de huuropgenomen, waardoor voor den exploitant een week-Zolderplangeld beschikbaar is. De niet onbelangrijke schade, welkedoor het opdragen van fietsen in de panden veroor-zaakt wordt, is hierdoor voorkomen en daar deze scha-de uit de huren bestreden moet worden, is een derge-lijke oplossing mede in het belang der bewoners. Overi-gens, hoeveel ruzies over het vuilmaken van gangen entrappenhuis e.d. worden er door een verbod betreffendehet brengen van fietsen in de woning niet voorkomen!Afb. 7. Gang in het Tehiuis voor vrouwenArtikelenft "TMc*TM?w?fflw-i?'*>Afb. 8. Portaal in pand met onderverdiepingAfb. 9. Portaal in het Tehuis voor vrouwenDe derde groep van twee rijen panden ten slotte, wordtgevormd ten deele weder door woningen voor grootereen kleinere gezinnen type 2, en voorts door woningenvoor zeer kleine gezinnen type 1, waarvan een 36-tal,voorzien van centrale verwarming, bestemd is voorouden van dagen. Met deze woningen wordt tegemoetgekomen aan de levendige begeerte tot zelfstandig blij-ven wonen van deze categoric van huurders. De wo-ningen bevatten een woonkamer van 4.57 X 3.75 m,een slaapkamer van 3.04 ,X 2.78 m, een keuken metingebouwd balcon en dezelfde doucheruimte, waarvanalle andere woningen zijn voorzien. Om tegemoet tekomen aan het gemis van een schoorsteen in de woon-kamer, dat de oudje.s als zoodanig zouden aanvoelen,is er een getimmerd kastje op de plaats en hoogte vanden schoorsteenmantel aangebracht, waar nu het klokje,dat thuis tikt zooals nergens, kan worden neergezet.De oude luidjes zijn dan ook zeer in hun schik met dezewoninkjes ,,waaraan nou letterhjk niks ontbreekt", tothet plankje voor den koffiemolen in het keukentje toe.In alle panden zijn ruime, lichte trapportalen met auto-matische deuropeners op elke verdieping en roep- ofkijkgat met afsluithek. De woningen zonder berg- enwerkkelders hebben ruime balcons, die als werkbalconszijn bedoeld. Deze woningen hebben ook nog een ge-meenschappelijken werkgootsteen op den zolder.Voor de warmwatervoorziening in de douche-ruimtenen tegelijkertijd in de keuken, worden gasgeysertjesverhuurd tegen 15 cents per week, in welken prijs hetonderhoud begrepen is. Als de levensduur van dezeapparaten verstreken is, zijn zij ongeveer aanbetaald.Radio is in den bouw dadelijk opgenomen, zoodat dekosten en de hinder voor het oog beide tot een mini-mum zijn beperkt.In het Tehuis voor bejaarde vrouwen bestaan de 31woningen uit een ruime zit-slaapkamer met betimmeringvoor opklapbed, waardoor het bed, een geheel vormendmet de kasten, ook als het neergeklapt is, niet stoortin de kamerruimte, verder uit een kleine geriefelijkekeuken en een W.C. met vaste waschbak, terwijl voorelke woning een afgescheiden zolderruimte beschikbaaris. Afzonderlijke badkamers en een logeerkamer zijningericht voor gemeenschappelijk gebruik, welke even-als de woningen centraal verwarmd zijn. Breede, lichtegangen en trappen, uitkomend in een ruim portaal, ge-ven de woningen verbinding met de straat en met denfraaien gemeenschappelijken tuin, waar een ruim terrasin den zomer gelegenheid tot buitenzitten geeft. In halen gangen, met breede ramen, bieden banken een ge-zellig zitje voor een buurpraatje, ook in den winter.De woning bij de straatdeur wordt bewoond door deconcierge, die belast is met het opendoen en het schoon-houden van gangen en trappen, terwijl zij overigens aande bewoonsters diensten verleent als het ophalen vanvuilnisemmers, het aannemen van boodschappen, hulpbij ziekte, enz.Een bescheiden bibliotheek komt nog mede ter beschik-king der oudjes, die zich in haar geriefelijke woongele-genheid reeds geheel thuis gevoelen.Ten slotte nog enkele cijfers.De bouwkosten zonder den grond hebben bedragenf 846.314.39, de prijs van den grond kwam opi 385.500. -- .ArtikelenAfb. 10. (Zie situatip, pijl nr. 3). Achtergevel van panden voor grootere gezinnen met particuliere tuintjesAfb. 11.(Zie situatie,pijl nr. 1).Gemeenschap-pelijke tuin,behoorerdebij Tehuisvoor alleen-wonendeoudere vrou-wen; op denachtergrondachtergevelvan woningentype 2 metparticulieretuintjes.ArLikelen8De huren der woningen varieeren van f 3.50 voor hetTehuis voor Vrouwen (f 3.90 inclusief centrale verwar-ming) en f 4.60 voor de woningen met een slaapver-trek (f 5.-- inclusief centrale verwarming voor de oudenvan dagen) tot f 6.40 aan de Dr. Abraham Kuyperlaan;de woningen aan secundaire straten zijn goedkoopergehouden dan die aan de hoofdstraten, waardoor be-reikt wordt dat de bewoners met de smalste beurzengoedkooper kunnen wonen dan die, welke uit een iet-wat ruimer beurs kunnen putten. Bij het verhuren is errekening mede gehouden, dat de inkomsten niet meerdan vier maal, hoogstens vijf maal, de huur mochten be-dragen.Rotterdam, Mei 1936 ' ~Volkshuisvesting in de Vereenigde Statendoor Ir. H. van der KaarDe achtergrond van het vraagstuk der volkshuisvestingin de Vereenigde Staten van Noord-Amerika is eengeheel andere dan in de landen van West-Europa,doordat de geschiedenis en de maatschappelijke ontwik-keling geheel anders zijn geweest.Ook in West-Europa pleegt de voorziening in de koop-krachtige vraag naar woningen in hoofdzaak te wordenovergelaten aan het particuher initiatief, doch reedssedert het begin dezer eeuw hebben de regeeringen zichde zorg voor de huisvesting van die bevolkingsgroepaangetrokken, die door het particuliere bedrijf nietwordt geholpen, hetzij zij in staat is de huur van eenwoning ten voile te betalen of niet. Bovendien treedtde Overheid actief op door woningverbetering en krot-opruiming.Het Amerikaansche Gemeenebest heeft van den aan-vang af het standpunt ingenomen, dat het algemeen be-lang het meest gebaat is, wanneer de grond zich in par-ticulier bezit bevindt. Er was dan ook geen verschilvan meening dat de op dien grond te bouwen woningenin particulier bezit moesten zijn en dat zij gebouwdmoesten worden voor rekening en risico van particu-lieren.Eerst enkele jaren geleden is de Overheid begonnenzich in het bezit te stellen van gronden voor den aan-leg van parken, plantsoenen, speelterreinen en anderedoeleinden van openbaar nut. Voor dien tijd werdenplantsoenen, pleinen e.d. door de particuliere grond-eigenaren aangelegd. Zelfs wegen en bruggen warenvaak particulier eigendom.Reeds een vorige generatie heeft de misstanden gezien,welke in den loop der jaren op woninggebied warenontstaan. En getrouw aan de traditie zag zij de oplos-sing in het verkrijgen van eigen woningen. Waar ditniet mogelijk bleek, hebben philantropische vereenigin-gen zich de zorg voor de huisvesting der armsten aan-getrokken. Daarnaast heeft de Industrie in dit opzichtprachtig werk verricht.Tezelfdertijd begon men ook in te zien, dat het alge-meen belang eischte dat ten aanzien van den bouw ende bewoning wettelijke regelen werden gesteld. Deeerste voorschriften betroffen intusschen slechts de be-perking van het brandgevaar. In de vorige eeuw kwamhet herhaaldelijk voor dat geheele steden o? stadswij-ken door brand met den grond gelijk werden gemaakt.zoodat de wenschelijkheid om het oprichten van al tebrandbare constructies te verbieden op den duur nietkon worden ontkend.Hierop volgden voorschriften omtrent de constructievan gebouwen en daarna voorschriften omtrent indee-ling en inrichting. Het duurde echter nog tot kort voorden wereldoorlog, voordat men begon aan de vaststel-ling van voorschriften, geldende voor alle woningen.Door deze omstandigheden hebben de wettelijke rege-lingen op het bouwen en wonen in de Vereenigde Sta-ten nog lang niet de perfectie bereikt, welke zij in West-Europa hebben.De aandrang tot rechtstreeksche verbetering der wo-ningtoestanden is begonnen in de meest Oostelijkestaten, welke het langst een geregelde bevolking heb-ben en waar dientengevolge de oudste en slechtstestadswijken aanwezig zijn.Bijna een eeuw geleden hebben eenige predikanten inBoston de aandacht gevestigd op de erbarmelijke wo-ningtoestanden onder de armen in hun gemeente.In New York heeft reeds in het begin der vorige eeuween hoofdambtenaar der gemeente de aandacht geves-tigd op de woningtoestanden van Lower Manhattan enmaatregelen tot verbetering aangegeven. Ook in Phila-delphia geschiedde lets dergelijks.De methoden, door de eerste woninghervormers toege-past, hebben tot belangrijke resultaten geleid, in deeerste plaats de modelwoningcomplexen en particulieresaneeringsplannen.Bij mijn bezoek aan de Vereenigde Staten vond ik inChicago gelegenheid de Marshall Field Garden Apart-ments te bezoeken. Deze woningen, die behooren toteen particulier saneeringsplan, maken een zeer gunsti-gen indruk. De huren zijn per maand voor een wo-ning met:3i kamer 40 dollar;4 kamers 37--45 dollar;5 kamers 50--55 dollar;6 kamers 55--65 dollar.Het behoeft intusschen geen betoog dat hoe laag dezehuren ook mogen zijn voor geriefelijke woningen in eenAfb. 1ONTSMETTINGSDIENSTFa. Lieve & Co. (M. Wapenaar) VlaardingenKortedijk 16 - Telefoon 108 - Postbus 55,,N0 CURE, NO PAY"ENKEL BETALEN WANNEER 'T HELPTBestrijding Wandgediertevereischt kennis, ervaring, eerlijkheid, tact van optredenen vertrouwen.Voor INSPECTIE hebben wij speciale krachten, dieuitsluitend inspecteeren en hun voile aandacht aan ditwerk kunnen besteden.Voor ZUIVEREN hebben wij goed geschoolde krachten.Al ons personeel heeft opdracht ontvangen huurdersen verhuurders op meest eerlijke en reeele wijze te be-handelen.Belangstellenden, die wandgedierte zelf willen bestrijden,verstrekken wij gratis demonstratie en inlichtingen overons ontsmettingsmiddel.AMSTERDAMSINGEL 142-144TELEFOON 48989^ ROTTERDAM1 GED. GLASHAVEN 23-252 TELEFOON 26605GRONINGENO. EBBINGESTRAAT28TELEFOON 3769AFDEELING: 5ANITAIRLGQUDSmiTHOFF&ZOON'sNEDERLANDSCHEBEHANGSELPAPIERINDUSTRIEHet adres voor de Woningbouwvereenigingen.Fabriek DISTELWEG 88 AMSTERDAMMUURVERFAMSTELLINUTRECHTTELEFOON 15363Vochtige muren en kelders kan men metLugato en Kirota zijnkleurloos en onbrandbaarVraagt inlichtingen aan:LUGATO vochtwerend middel voorkomen en metIV1 rv vJ 1 /V vochtwerend middel herstellen.N.V. ,,FOLTU", AMSTERDAM C - Rapenburg 29, Tel. 43942 - 41615IIImaar ndeur noodig?een briefkaart of telefoontje enzij wordt aan U afgezonden, evenviot en zorgvuldig alsof het erduizend waren.bruynzeel'sdeurenfabrielc n.v.zaandamGemeenten en Bouwvereenigingenbespaarden meer dan een half millioen gulden aan Brand-premie, verkregen door gebruik te maken van hetBrandassurantie-Contractder Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten.Inlichtingen bii:J. C. J. KNEGT & ZONEN Assurantiekantoor van 1840 AmsterdamCORTLEVERKETELSTRAATAMSTERDAMSp ecialiteit in:MARMERENSCHOORSTEENMANTELSKOOPT GEEN KALKZANDSTEEN DAN NA EERSTPRIJS GEVRAAGD TE HEBBEN AANN.V. KALKZANDSTEENFABRIEK,,VOGELENZANG^^IE RHENEN(BIJ WAGENINGEN)TELEFOON 390PRIMAWaalvormSpecialiteitDRUKVASTlNAME lio/oLevering over liLAADVERMOGKALKZAND!SCHERP ZAND, Rijnvorm en Engelsn KALKZANDSTEETlEID 320 KG. per c.M.^ -(onderzoek KONING &et geheele land. PRODUCTIEVdag 200.000 stuks.EN per electr. kraan per dag5TEENch formaat^KLINKERWATEROP-BIENFAIT)ERMOGEN per300.000 stuks.IVAfb. 2Intusschen is het niet de bedoeling dat de Overheidop groote schaal zelf zal bouwen. De regeeringspolitiekis erop gericht dat de meerderheid der woningen, diede natie behoeft, zal worden gebouwd door particu-lieren, zij het ook dat deze eenigszins aan banden zijngelegd door de voorschriften betreffende de construc-tie van gebouwen, minimum-eischen voor alle wonin-gen, voorschriften inzake overbevolking, enz., voor-schriften, die slechts ten koste van zwaren strijd ver-kregen zijn.Daarnaast stelt de Regeering zich ten doel, zelf te voor-zien in de behoeften, waarin het particulier initiatiefniet voorziet, zoowel door de opruiming van slechtewijken als den aanbouw van woningen van lagerehuurwaarde.Artikclentuinstadwijk in het hart van Chicago, deze woningenniet binnen het bereik zijn gekomen van hen, voor wiezij bestemd waren.De crisis van de laatste jaren heeft een krachtigen aan-drang tot verbetering der volkshuisvesting in het levengeroepen, omdat nieuwe aanbouw van woningen eenniiddel is tot vergrooting der werkgelegenheid en bo-vendien het middel om de bewoners der slechte wijkentot een meer regelmatig bestaan en daardoor in eenbetere maatschappelijke positie te brengen.Een van de middelen tot bestrijding van de werkeloos-heid en herstel van de welvaart ziet de huidige regee-ring in bevordering van den bouw van woningen enopruiming van slechte wijken. Haar woningbouwpro-gram is een onderdeel van de algemeene welvaartspo-litiek. jDe uitvoering van dit program stuit intusschen op ver-schillende moeilijkheden.Onbebouwd terrein buiten de steden is niet gemakke-iijk te verkrijgen. De Overheid moet als regel een zeerhoogen prijs betalen.Het aankoopen van slechte complexen is nog bezwaar-lijker, vooral omdat het niet zeker is of de Overheidover het dwangmiddel der onteigening kan beschikken.Onteigening toch kan slechts plaats hebben voor ,,pu-blic use". En er zijn thans enkele rechterlijke uitsprakengevallen, waarin beslist is dat de bouw van woningenniet valt onder deze omschrijving, zoodat onteigeningvan bouwterrein niet mogelijk zou zijn.De volkshuisvesting is een zaak van regeeringszorggeworden. Voor het eerst worden buiten een tijd vanoorlog, van overheidswege woningen gebouwd.De ,,Emergency Relief Construction Act" van 1932opent de mogelijkheid, voorschotten uit de openbarekas beschikbaar te stellen voor den bouw van woningenvoor gezinnen met lage inkomens en voor de verbete-ring van slechte wijken door afbraak der bestaandewoningen en bouw van nieuwe etagehuizen op het vrij-komende terrein.De bouw moet geschieden door ,,limited dividend com-panies". Voor de verleening van voorschotten is eenbedrag van 150 millioen dollars beschikbaar gesteld.hetwelk later met 450 millioen is verhoogd.De hulpverleening aan de kleine particuliere eigenaren.die hypotheekmoeilijkheden ondervinden, is vastgelegdin de Federal Home Loan Bank Act van 1933. Dezeverdeelt het land in 12 districten, in elk waarvan eenFederal Home Loan Bank is opgericht, onder toezichtvan de Federal Home Loan Bank Board te Washing-ton.Deze Home Loan Banks vormen centrale lichamen tothulp en steun van de instellingen, die eerste hypothekenop langen termijn verstrekken. Deze kunnen een ruimerAfb. 1. Plattegrond etagewoning Mars-hall Field Garden Apartments te Chi-cago.Afb. 2. Plattegrond woningtype ..Hou-sing Division". Rijen woning (RibbonPlan).Afb. 3. Plattegrond woningtype ,.Hou-sing Division". Tee vorm woning (T.plan).Afb. 3Artikelen Afb. 4. Plattegrond woning-type ,,Hou-sing Division". Kruisvormwoning (CrossPlan).Afb. 5. Perspectivisch overzicht OldHarbor Village te Boston (in uitvoeringvolgens eenheidstypen van de ..HousingDivision").Afb. 6. Plattegrond etage-woning firsthouses te New York City.Afb. 7. Plattegrond van een landarbei-_, derswoning Cumberland Homesteads te/_ _^ Crossville (Tennessee).Afb. 410arbeidsveld bewerken, wanneer zij een dergelijke staats-bank achter zich hebben, waarop zij voor hun credietkunnen steunen.Het totaal bedrag der uitstaande leeningen bedroeg inAugustus 1935 ruim 83 millioen dollar.Als noodmaatregel is hieraan verbonden de HomeOwner's Loan Corporation, die rechtstreeks hypothekenverstrekt aan eigenaars van woningen, die dringendbehoefte hebben aan geld en dit van particuliere zijdeniet kunnen verkrijgen. Deze voorschotten worden ver-strekt aan eigenaren, die:a. gevaar loopen hun huis te verliezen, doordat hun hy-potheek wordt opgezegd en zij met executie wordenbedreigd;b. door deze oorzaak hun woning hebben verloren endeze willen terugkoopen;c. een woning bezitten, die in een ernstigen staat vanverval verkeert en dus dringend verbetering behoeft.,,Het is een noodzakelijke stap in de richting van het,,economisch herstel" -- aldus President Roosevelt aanhet Congres -- ,,dat de kleine huiseigenaren door de,,wet worden beschermd tegen verlies van hun bezit en,,dat maatregelen worden genomen om hun een deel van,,den last af te nemen, die veroorzaakt wordt door ren-,,te en aflossing van schulden, die zijn aangegaan in,,een periode van hooger kostenpeil en hoogere inkom-,,sten".De President voegde hieraan toe dat, ,,wanneer er eenig,,gezin is in de Vereenigde Staten, dat gevaar loopt,,zijn woning te moeten verliezen, dan moet het onmid-,,dellijk een telegram zenden aan de ,,Home Owner's,,Loan Corporation om hulp ".Het aantal hypotheken, door de Home Owner's LoanCorporation verstrekt, bedroeg op 22 Augustus 1935 ^de regeling had toen ongeveer twee jaar gewerkt -- alsvolgt:Aantal verleende hypotheken 904.795, tot een totaal be-drag van 2.732.312.342 dollar, gemiddeld 3020 dollar.Het aantal voorschotten voor verbetering van wonin-gen bedroeg op denzelfden datum 278.398, tot een totaalbedrag van 51.145.391 dollar, gemiddeld bijna 185dollar.De uitvoering van de ,,Emergency Relief ConstructionAct" had in den eersten tijd weinig practisch resultaat.Eerst onder de National Industrial Recovery Act van1933 kon positief werk worden verricht. Als onderdeelvan de Public Works Administration werd een Hou-sing Division ingesteld (Juh 1933), die ten doel heeftden bouw door limited dividend corporations te bevor-deren door het verleenen van voorschotten uit de Fe-deral Funds ten bedrage van 85% van de waarde derte stichten woningen, terwijl een bijdrage van 30% vande kosten der materialen en de loonen kan worden ver-leend, wanneer aan bepaalde voorwaarden wordt vol-daan.Tegen de toepassing van deze regeling rees aanvanke-^^ -- >'-^ts^ , . .^ ^\^\,* ?,OLDfUmOBjlLiAGEQrojecr/Z-TIi3o'So toaMa^i tiuxttsTHtcStVtNTELNAsSOCIA tDAR-CHITECT^Ji Capo ie ih pJOitPuDlUAfiD CH irAiLh TierHOWL M^HNiNqiALiiiv AuMKOtticaoLTiiArtikelenAfb. 5lijk het bezwaar, dat het in den regel niet mogelijkbleek,zelf voor de ontbrekende 15% van de stichtingskostente zorgen. Het particuliere kapitaal hield zich afzijdig.Toen de Regeering inzag dat op medewerking van par-ticulieren niet te rekenen viel, besloot zij tot een geheelandere werkwijze, namelijk de rechtstreeksche staats-woningpolitiek, waarbij het particulier bedrijf en het_/plaatsehjk initiatief werden uitgeschakeld. De bemoeim-gen zouden echter worden beperkt tot de opruiming vanslechte wijken en den bouw van moderne woningen opde vrijkomende terreinen, bestemd voor gezinnen metlage inkomens.Ten behoeve hiervan was een uitgebreide organisatienoodig, die paraat is om akijd en overal in te grijpen.In den loop van 1934 werd met de uitvoering van plan-nen in tal van steden begonnen. In Januari 1935 washet aanvankelijk toegestane bedrag van 150 millioendollars verwerkt of toegezegd.Afb. 6 Afb. 7 11ArtikelenAdressen, enz.Rapport Woning-commissiesDikwijls geven de autoriteiten er de voorkeur aan deterreinen, die door krotopruiming vrijkomen, voor an-dere doeleinden te gebruiken, en de nieuwe woningente bouwen op nieuw terrein, hetgeen in sommige geval-len voordeeliger is.In Engeland wil de Regeering de bewoners der krottenweer op dezelfde plaats onderdak brengen. Daaromworden na afbraak van de krotten etagewoningen ge-bouwd tot vijf verdiepingen toe, om een zoo groot mo-gelijk deel van de krotbewoners te kunnen onder-brengen.In de Vereenigde Staten spreekt men niet van ,.slum-clearance" maar van ,,slum-reclamation". De krottenworden afgebroken en dan wordt voor het vrijkomendeterrein het meest geschikte gebruik gekozen. Dit kanzijn het bouwen van nieuwe woningen, maar het kanook een parkeerterrein zijn of een hotel. In laatstbe-doeld geval doet het gemeentebestuur niet anders dande woningen afbreken. De grond wordt dan verkochtof in erfpacht uitgegeven.De kosten van deze plannen worden geschat op gemid-deld 5937 dollar per woning. Berekend tegen 7% be-dragen de exploitatiekosten 415.6 dollar per jaar ofrond 8 dollar per week (34.63 dollar per maand).Deze huur zou veel te hoog zijn. De P.W.A. gaat ervanuit dat woningen noodig zijn met een huur van 20 dol-lar per maand.Ten einde nu de huren te brengen binnen het bereikvan hen, die de woningen noodig hebben, is de subsi-die a fonds perdu van 45% van de stichtingskosteningesteld. Het resteerende bedrag wordt verstrekt tegeneen rente van 3% met aflossing in 60 jaar.Wordt vervolgd12Adressen, enz. uitgaande van het InstituutWoningcommissiesDoor het Bestuur van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuis-vesting en Stedebouw is onderstaand adres, met bijbehoorend rap-port, gezonden aan den Minister van Sociale Zaken inzake de in-steUing van Woningcommissies.Amsterdam, 15 Juli 1936Excellentie,Eenigen tijd geleden werd in een vergadering van het bestuur vanhet Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw devraag gesteld of het niet gewenscht is dat de mogelijkheid wordtgeopend tot de vorming en erkenning van Woningcommissies, zoo-als bedoeld in art. 24a der Woningwet.Het dagelijksch bestuur van het Instituut legde deze vraag vooraan een commissie, bestaande uit de Heeren Mr. J. Kruseman, voor-zitter, W. van Boven en Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet, leden,en Drs. H. van der Weyde. rapporteur. Deze commissie heeft in-middels haar rapport uitgebracht, waarvan voornoemd bestuur zichveroorlooft Uwer E.xcellentie hierbij een exemplaar ter lezing aante bieden.Met de strekking van dit rapport kan het bestuur zich geheel ver-eenigen.Het is met de commissie van oordeel dat Woningcommissies tenplattelande een onmisbaar orgaan vormen voor het instellen vanwoningonderzoek, dat uit den aard der zaak aan de door de Wo-ningwet voorgeschreven woningverbetering en onbewoonbaarverkla-ring moet voorafgaan.Evenzeer onderschrijft het bestuur de meening der commissie datde Woningcommissies in alle gemeenten, dus ook in de groote ste-den, een nuttige rol kunnen vervullen, in zooverre zij de taak vanden Inspecteur als adviseur bij de voorstellen tot cnbewoonbaar-verklaring zullen overnemen.Het bestuur neemt de vrijheid in dit verband nog de aandacht tevestigen op enkele opmerkingen, voorkomende in het sedert hetverschijnen van bovengenoemd rapport gepubHceerde Jaarverslagvan den Hoofdinspecteur voor de Volkshuisvesting over 1935. Opbladzijde 53 van dit Jaarverslag wordt medegedeeld dat een derInspecteurs, ofschoon in het algemeen verplicht aan de gemeente-besturen alle gewenschte inlichtingen te verstrekken, zich genood-zaakt heeft gezien aan een aantal gemeentebesturen in zijn ambts-gebied te verzoeken geen advies aan hem te vragen omtrent aan-schrijvingen tot verbetering van woningen. mede omdat de Inspec-teur door zijn nieuwe bemoeiingen met de voorbereiding van onbe-woonbaarverklaringen reeds zeer belast is. Voorts blijkt uit ditJaarverslag (biz. 54) dat een der Inspecteurs een dergelijk verzoektot beperking heeft moeten doen ten aanzien van het vooronder-zoek inzake onbewoonbaarverklaringen, zulks, aldus het Jaarverslag,,in verband met de omstandigheid, dat, nu de taak van den Inspec-teur tengevolge van de opheffing der Gezondheidscommissies zoo-veel omvangrijker werd, tijd en gelegenheid ontbreken om uit denaard der zaak omvangrijke woningonderzoekingen te verrichten ende Inspecteur zich dus wel genoodzaakt ziet om bij de opstellingvan door de Wet gevorderde adviezen, behalve op een vrij vluch-tig bezoek. grootendeels te steunen op de resultaten van voorbe-reidenden arbeid als bedoeld" (d.w.z. door het plaatselijk bouw- enwoningtoezicht).Naar de meening van het bestuur Hgt in deze mededeelingen eenduidelijke aanwijzing ten gunste van de instelling van Woningcom-missies.Het is het bestuur bekend dat te Amsterdam, waar aanvankelijkernstig werd geklaagd over de nieuwe regeling, waarbij de Inspec-teur bij onbewoonbaarverklaringen in de plaats treedt van de op-geheven Gezondheidscommissie, sedertdien een verbetering in denvoortgang van de adviseerende werkzaamheden van den Inspecteuris ingetreden. Het blijft echter een open vraag of deze Inspecteur,wien blijkbaar te voren gedurende geruimen tijd de gelegenheidheeft ontbroken om dit werk krachtig ter hand te nemen. in detoekomst blijvend daartoe in staat zal zijn. Bovendien mag niet uithet oog worden verloren dat deze Inspecteur de eenige is, aan wieneen Adjunct-Inspecteur is toegevoegd, zoodat ook al zou de nieuweregeling te Amsterdam niet onbevredigend werken, dit geenszinsals maatstaf mag gelden voor het geheele land.Mede op grond van deze overwegingen neemt het bestuur voor-noemd de vrijheid Uwer Excellentie met aandrang te verzoeken welte willen bevorderen dat de in art. 24a der Woningwet bedoeldeAlgemeene Maatregel van Bestuur wordt uitgevaardigd en ookoverigens Hare medewerking te willen verleenen tot de vorming enerkenning van Woningcommissies.Met verschuldigde hoogachting, , ,Namens het bestuur van het NederlandschInstituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw,w.g. M. J. I. DE JONGE VAN ELLEMEET. Voorzitterw.g. L. S. P. SCHEFFER, SecretarisRapport inzake de WoningcommissiesDe wet van 14 December 1933, S. 687, tot wijzigingder Gezondheidswet, maakte een einde aan het bestaanvan de Gezondheidscommissies en bracht daarmede ookin het stelsel van de overheidszorg voor de Volkshuis-vesting ingrijpende veranderingen. Immers ook op datgebied hadden de Gezondheidscommissies een belang-rijke rol vervuld, deels ingevolge de bepalingen van deGezondheidswet, nader uitgewerkt in het Gezondheids-besluit, voor een ander deel, in het bizonder bij de voor-bereiding van woningverbetering en krotopruiming, in-gevolge de bepalingen van de Woningwet.In het stelsel van de Gezondheidswet vormden de corn-missies het plaatselijk element van het Staatstoezichtop de Volksgezondheid (art. 3 oud onder c). De instel-ling werd geregeld in art. 8 (oud), waarbij bepaald wasdat in elke gemeente met meer dan 18.000 inwonerseen commissie zou worden ingesteld, terwijl de overigegemeenten, voor zoover de instelling van een afzon-derlijke commissie voor deze niet wegens bizondere om-standigheden wenschelijk werd geacht, door de Kroonmoesten worden vereenigd tot groepen met ten hoogste40.000 inwoners, welke elk een commissie zouden heb-ben.Uit de functie der commissies als onderdeel van hetStaatstoezicht vloeide voort dat zij verplicht waren zichop de hoogte te houden van alles wat de Volksgezond-heid in haar gcbied betrof, dat zij bevoegd waren tothet doen instellen van onderzoekingen op dit terreindoor haar leden of door deskundigen en tot het wijzenvan de bevoegde organen op wenscheHjke maatregelenin het belang van de Volksgezondheid en ten slotte datzij verphcht waren deze organen desgevraagd te advi-seeren (art. 31 oud Gezondheidsbesluit). Het verbandmet het Staatstoezicht kwam uit in art. 26 (oud) van ditbesluit, waarbij den Inspecteurs werd voorgeschrevenzoo noodig de Gezondheidscommissies voor te lichtenen met deze in overleg te treden.In het gemeentelijk verband was de positie der com-missies nog in zooverre versterkt dat art. 14 (oud)eerste lid van de Gezondheidswet bepaalde dat haaradvies vooraf moest worden ingewonnen over alle doorden gemeenteraad te nemen besluiten, de Volksgezond-heid rakende, en dat dit advies in de besluiten moestworden aangehaald.Ten slotte verdient nog vermelding dat de positie vande commissies in andere opzichten versterkt werd doorde bepalingen van de artikelen 16 en 17 (oud) der Ge-zondheidswet, welke aan de leden en secretarissen debevoegdheid verleenden tot het binnentreden van open-bare gebouwen e.d. en van woningen en tot het opma-ken van processen-verbaal van overtredingen, betref-fende de Volksgezondheid.Door deze regeling nu werd de Volkshuisvesting groo-tendeels bestreken, doordat aan het begrip Volksge-zondheid een zeer ruime beteekenis werd gehecht. Weiwas de uitdrukkelijke vermelding van de Volkshuisves-ting als onderdeel van de werkingssfeer der commissiesopzettelijk uit de wet geschrapt, maar dit was slechtsgedaan om te voorkomen dat de commissies over aller-lei details moesten worden gehoord; ten aanzien vanalle belangrijke aangelegenheden van Volkshuisvestingbleef de Regeering de commissies zien als de adviseursvan de gemeenteraden, ingevolge art. 14 eerste lid (oud)der Gezondheidswet.Kon dus in de Woningwet stilzwijgend op de medewer-king van dit orgaan gerekend worden, in de parr. 3,4 en 6 van deze wet werd aan de commissies nog eennader omschreven, zeer belangrijke rol opgedragen.De volgende opdrachten en bevoegdheden der commis-sies waren daarin vastgelegd:1. de plicht tot het aanwijzen aan het gemeentebestuurvan de woningen, die onbewoonbaar zijn, verbete-ring behoevcn of overbevolkt zijn (art. 18 oud);2. het adviseeren omtrent dergelijke gevallen, die langsanderen weg ter kennis van B. en W. zijn gekomen(artt. 19 en 23 oud);3. de bevoegdheid, voorziening te vragen bij den ge-meenteraad, indien B. en W. geen besluit nemenovereenkomstig het advies (art. 24 oud);4. het adviseeren omtrent een door den gemeenteraadte nemen besluit inzake onbewoonbaarverklaring(art. 25,1 oud);5. het adviseeren omtrent een door den gemeenteraadte nemen besluit inzake verlenging van den ontrui-mingstermijn van een onbewoonbaarverklaarde wo-ning (art. 25,5 oud);6. de bevoegdheid, voorziening te vragen bij Gedepu-teerde Staten, indien binnen bepaalden tijd aan eenadvies, strekkende tot onbewoonbaarverklaring,geen gevolg is gegeven of indien de onbewoonbaar-verklaring niet is uitgesproken bij uitblijven vanvoorgeschreven verbeteringen (art. 26,1 en 2 oud);7. het adviseeren omtrent afbraak van een onbewoon-baar verklaarde woning (art. 29 oud);8. het adviseeren over een te nemen besluit omtrentopheffing van onbewoonbaarverklaring (art. 32oud);9. het uitbrengen van een beredeneerd verslag aan-gaande den toestand van woningen, begrepen in eenontwerp-besluit tot onteigening, zooals bedoeld inart. 77,1 der Onteigeningswet (art. 79 Onteigenings-wet oud);10. het adviseeren over bezwaren door belanghebbendeningebracht tegen een ontwerp-besluit tot onteige-ning ingevolge art. 11 der Onteigeningswet (art. 81Onteigeningswet oud).Deze bepalingen stelden de verplichting tot het hoorenvan de commissies over door den Raad te nemen beslui-ten voor bepaalde gevallen nog eens uitdrukkelijk vast;voorts zetten zij de bevoegdheid der commissies tot hetwijzen op wenschelijke maatregelen voor met name ge-noemde gevallen om in een plicht en versterkten zij haarpositie op dit gebied belangrijk door de toekenning vaneen recht van beroep of op den gemeenteraad, of opGedeputeerde Staten.Intusschen gaf de Regeering bij het indienen van hetwetsontwerp tot wijziging der Gezondheidswet geenblijk dat zij zich rekenschap had gegeven van den om-vang der werkzaamheden, die de Gezondheidscommis-sies krachtens Gezondheidswet en Woningwet verricht-ten, en van de leemten, die in deze beide wetten zoudenontstaan, indien het wetsvoorstel, dat immers geenerleivoorziening bevatte ter aanvulling daarvan, ongewij-zigd zou worden aangenomen. Eerst toen bij het Afdee-lingsonderzoek in de Tweede Kamer op de verstrek-kende beteekenis van het ontwerp was gewezen gaf deRegeering nader te kennen hoe zij zich de voortzettingvan den arbeid der commissies op een beperkt gebiedhad gedacht.De critiek op het wetsontwerp bewoog zich in tweerichtingen. In de eerste plaats werd erop gewezen dathet Staatstoezicht op de Volksgezondheid zou wordenberoofd van zijn plaatselijke vertakkingen, zijn ,,voel-horens", die tevens in gemeentelijk verband, vooral tenplattelande, een belangrijke adviseerende taak hadden,en dat allicht later ten gevolge hiervan de ambtelijke in-spectie zou moeten worden uitgebreid. Daarnaast werdhet door de Regeering verzwegen verband met de parr,3 en 4 van de Woningwet naar voren gebracht en opde gelijktijdige behandeling van een daarmede verbandhoudende wijziging van deze wet aangedrongen.Aangezien de Regeering sterk den klemtoon had gelegdRapport Woning-commissies13Rapport Woning-commissies,,schieden. Het aantal onbewoonbaarverklaringen, uit-,,gesproken door den Raad, was in:1931 11091932 4421933 4301934 3981935 tot heden 119,,Dat de instelling van een woningcommissie, als be-,,doeld in art. 24a der Woningwet -- welke commissie,,,indien zij door de Kroon als zoodanig is erkend, bij,,het adviseeren inzake onbewoonbaarverklaringen in de,,plaats kan treden van den inspecteur van de Volksge-,,zondheid -- een vlugge werkwijze zou kunnen bevor-,,deren, onderschrijven Burgemeester en Wethouders.,,Reeds bij schrijven van 11 Maart 1935 is op het uit-,,vaardigen van den hiervoor noodigen algemeenen,,maatregel van bestuur bij den Minister van Sociale,,Zaken aangedrongen. Op 17 September j.l. antwoord-,,de de Minister cchter, dat de Regeering met het oog,,op de tijdsomstandigheden voorloopig geen vrijheid,,kon vinden, gebruik te maken van de bevoegdheid tot,,het uitvaardigen van een Koninklijk Besluit te dezer,,zake. Burgemeester en Wethouders zijn echter bereid,,,deze zaak nogmaals bij de Regeering aanhangig te ma-,,ken." (Gemeenteblad 1935, Afdeeling 1, biz. 1987) '^)Tot op zekere hoogte zou men zich kunnen voorstellendat de bemoeiingen van B. en W. ingevolge art. 23,mede dank zij de wijziging van dit artikel, een belang-rijke aanvulling kunnen vormen van het boven aange-wezen tekort. Deze meening heeft inderdaad ingang ge-vonden en zelfs is zij bij de behandeling van de Rijks-begrooting-1936 door den Minister in de Tweede Ka-mer verdedigd. In een opzicht is dit standpunt stelligniet geheel ongegrond, namelijk voor zoover het ver-dedigd wordt t.a.v. opsporingswerk, dat uit den aardder zaak aan alle voorstellen tot woningverbetering enonbewoonbaarverklaring moet voorafgaan. Dit werkkan in alle gemeenten, waar een of meer speciale ambte-naren daarmede belast zijn, in het algemeen dus in degemeenten met meer dan 20.000 inwoners, uitstekendworden verricht, zoodat daarnaast opsporingswerk doorof vanwege een commissie overbodig is. In de kleineregemeenten, waar zulk een speciale ambtenaar ontbreekt,kan daarentegen op de wettelijke bemoeiingen van B.en W. weinig worden gerekend. En bovendien geldtvoor alle gemeenten het bezwaar van het dwingendvoorgeschreven advies van den Inspecteur inzake on-bewoonbaarverklaring, waardoor de omvang van diensbeschikbaren tijd vertragend werkt, vooral waar degemeentebesturen het meest actief zijn.Daarmede is tevens een weerlegging gegeven van hetwel eens geopperde denkbeeld om in afwachting vaneen nadere regeling der woningcommissies geheel vrijecommissies te vormen en deze woningonderzoek te doeninstellen, waarbij de bepaling van art. 19 der Woning-wet aan zulk een commissie een zekeren steun zou kun-nen geven tegenover het Gemeentebestuur. Ook hier-door immers ontkomt men niet aan de verplichting tothet inwinnen van het advies van den Inspecteur. Overi-gens zij nog vermeld dat naar de meening van Mr. L.16*) Ook uit andere gemeenten, o.a. uit Hilversum (Vgl. Jaarver-slag 1934 Gemeentelijk Bouw- en Woningtoezicht) is, naar de Com-missie bleek, tevergeefs in deze richting aandrang op de Regeeringuitgeoefend.Lietaert Peerbolte de strekking van art. 19, waarbij ge-dacht is aan incidenteele bevindingen van ongeorgani-seerde burgers, die naast het onderzoek van de vroegereGezondheidscommissies naar de opvatting van den wet-gever van waarde zouden kunnen zijn, niet toelaat hier-op de werkzaamheid van een commissie te baseeren. *)Intusschen heeft de Regeering aan de eenige werkelijkdoelmatige oplossing, die toch in de wet besloten ligt,nog steeds geen uitvoering gegeven. Aanvankelijk drongslechts zijdelings naar buiten door dat zij bezwaren hadom een Algemeenen Maatregel van Bestuur ingevolgeart. 24a uit te vaardigen, maar bij de behandeling vande Begrooting voor 1936 in de Tweede Kamer heeft deMinister onomwonden verklaard dat hij het overbodigachtte aan deze bepaling uitvoering te geven. De over-wegingen, die den Minister tot dit standpunt hebbengebracht, zijn, voor zoover zijn w^einig duidelijke uit-eenzettingen daaromtrent opheldering kunnen verschaf-fen, eenerzijds de gedachte dat het werk dat een Wo-ningcommissie zou moeten verrichten, in de eerste plaatstot de taak der gemeentebesturen behoort, waarbij deMinister niet naliet op de belangrijke bemoeiingen vande speciale gemeentediensten te wijzen, aan den ande-ren kant het denkbeeld dat de Inspectie volkomen instaat zou zijn het haar toegedachte aandeel op zich tenemen. Ten slotte zegde de Minister toe dat hij naar ditlaatste punt alsnog een onderzoek zou instellen en be-loofde hij zorg te zullen dragen dat de Inspecteurs hier-voor voldoenden tijd zullen vrij krijgen, indien de daar-omtrent geuite klachten gegrond zouden zijn.Het beroep op de ,,tijdsomstandigheden", waarop hetbovenvermelde verzoek van het gemeentebestuur vanAmsterdam afstuitte, en dat nog in de Memorie vanAntwoord als eenig argument te berde werd gebracht(,,hij (d.i. de Minister) meent dat ten deze nog eenigentijd gewacht moet worden, omdat de instelling van diecommissie allicht zou leiden tot nieuwe uitgaven voorde gemeente") is bij de mondelinge behandeling nietherhaald.In het vorenstaande is het standpunt van den Ministerreeds afdoende weerlegd en het aangekondigde onder-zoek kan niet anders dan de bevestiging brengen vande overtuiging dat alleen de instelling van Woningcom-missies op den voet van art. 24a het mogelijk zal makendat krotopruiming en woningverbetering met krachtworden voortgezet.Van hoe groote beteekenis deze bemoeiingen zijn voorhet peil van de Volkshuisvesting behoeft weinig toe-lichting. Een ononderbroken activiteit op deze gebiedenis noodzakelijk, omdat het hier geen vast omlijnde taakgeldt, die met de verbetering of verdwijning van eenaantal reeds nu aanwijsbare woningen is afgeloopen,maar er een voortdurende achteruitgang van den toe-stand van de meeste woningen, een voortdurende krot-vorming plaats heeft. Laat de overheid haar aandachten haar bereidheid tot ingrijpen, waar die achteruit-gang tot ontoelaatbare misstanden leidt, ook maar voorkorten tijd verslappen, dan daalt het woningpeil en ont-staat een achterstand, die later door nieuv/e activiteitmoet worden ingehaald. In verhoogde mate geldt dit inden huidigen tijd van economische malaise, nu doorvele huiseigenaren noodgedu^ongen op het onderhoud*) Peerbolte, De Woningwet, 2de druk, biz. 181.van hun huizen wordt bespaard en daardoor vele wo-ningen sterker dan in normale tijden achteruitgaan. Hetis onze commissie bekend dat de toestand van de oudewoningen in de laatste jaren hierdoor inderdaad sterkheeft geleden.Ket is derhalve in het huidige tijdsgewricht een eisch,meer nog dan gewoonlijk, dat het opsporen van slechtewoningen en de verbetering en opruiming daarvan metkracht worden voortgezet.De denkbeelden, door de commissie in het vorenstaan-de ontwikkeld, leiden tot de vraag, hoe men zich eenregehng der Woningcommissies bij den in artikel 24abedoelden Algemeenen Maatregel van Bestuur moetvoorstellen. Zoowel uit den tekst van art. 24a als uitde uitlatingen van den Minister van Sociale Zakenbhjkt dat dezen bewindsman twee beginselen vooroogen hebben gestaan. Eenerzijds is gesproken van zichvri] vormende kringen, waaruit de wensch spreekt omde commissies geheel in particuHere sfeer te laten vor-men door hen, die belangstelhng en Hefde voor de zaakder Volkshuisvesting hebben en dus alhcht belangelooshun medewerking willen verleenen, zoodat geen kostenten laste van de Overheidskassen komen. Maar aan denanderen kant heeft de Regeering zeer terecht niet uithet oog verloren dat de commissies een pubhekrechte-hjk karakter hebben, en dat haar instelhng derhalveniet geheel aan de beschikkingen van particulieren kanworden overgelaten. In het wetsartikel komt dit stand-punt tot uitdrukking in den eisch van erkenning dercommissies door de Kroon, terwijl de Minister zelfs ge-sproken heeft van den eisch dat de leden, evenals dievan de vroegere Gezondheidscommissies, door denCommissaris der Koningin zouden moeten worden be-noemd.Met deze denkbeelden als richtsnoer zou men zich eenregeling als volgt kunnen voorstellen.1. Het initiatief. Het ligt voor de hand hier in de eersteplaats te denken aan de Inspecteurs, die ter plaatse goedbekend zijn en dus niet alleen kunnen beoordeelen ofde woningtoestanden de instelling van een Woning-commissie wenschelijk maken, maar ook of ter plaatsevoldoende geschikte krachten te vinden zijn, die decommissie kunnen vormen. Met het oog hierop kan hetcontact, dat de Inspecteurs misschien nog met ledenvan de vroegere Gezondheidscommissies hebben, vanwaarde zijn. Wordt met de instelling van Woningcom-missies niet te lang gewacht, dan is het niet uitgeslotendat de belangstelling van sommige leden van de vroe-gere commissies tot nieuw leven is te brengen en datdaardoor de nieuwe commissies eenigszins als voortzet-ting van de oude zouden kunnen worden opgezet.Daarnaast is het zeer wel denkbaar dat het initiatiefvan plaatselijke deskundigen uitgaat, die meermalenvoor anderen zullen waarnemen dat er misstanden ophet gebied van de Volkshuisvesting bestaan, die dewerkzaamheid van een deskundig plaatselijk orgaannoodig maken. Het is gewenscht dat hierbij overleg metden Inspecteur wordt gepleegd.Een derde mogelijkheid, die trouwens reeds steun vindtin de ervaring, is het initiatief van de gemeentebestu-ren. Ook deze hebben immers een wettelijke taak op ditgebied, waarbij zij den bijstand van een commissie vandeskundigen als wenschelijk kunnen voelen. Ook in ditgeval is overleg met den Inspecteur geboden.2. De vorming, Houdt men vast aan het denkbeeld vaneen benoeming van de leden door den Commissaris derKoningin, hetgeen ook aan onze commissie aanbevelens-waardig voorkomt, dan kan de vorming weinig meerinhouden dan het initiatief, gevolgd door een uitdruk-kelijk besluit om tot de instelling over te gaan. Wordtdaarentegen alleen geeischt dat de commissies door deKroon worden erkend zonder dat een benoemingsrechtwordt geregeld, dan zal op het initiatief een vormingvan de commissie moeten volgen, waarbij men zich reedsvolledig rekenschap geeft van de samenstelling. In bei-de gevallen moet de Inspecteur worden gehoord.3. De erkenning. Bij benoeming van de leden door denCommissaris der Koningin zal de erkenning slechts in-houden het hechten van goedkeuring aan het beginseldat in een zekere gemeente of groep van gemeenteneen commissie wordt gevormd. Daarbij zal moeten wor-den overwogen:1?. of in dat gebied behoefte bestaat aan de werk-zaamheid van een Woningcommissie;2?. of deze zou passen in het verband van de Woning-commissies over het geheele land;3?. of in den betrokken kring geschikte personen tevinden zullen zijn, die in de commissie zitting wil-len nemen.Wat het tweede punt betreft zou ongeveer kunnen wor-den aangesloten bij de oude regeling der Gezondheids-commissies. De Algemeene Maatregel van Bestuur zouhieromtrent dus kunnen bepalen:a. in een gemeente kan niet meer dan een Woning-commissie worden gevormd;b. in gemeenten met meer dan 20.000 inwoners kaneen afzonderlijke Woningcommissie worden gevormd;bovendien kan de Kroon voor kleinere gemeenten we-gens bizondere omstandigheden de vorming van eenafzonderlijke Woningcommissie bevorderen en dezeerkennen;c. overigens kunnen de gemeenten met minder dan20.000 inwoners slechts gemeenschappelijk, in groepenmet ten minste 10.000 en ten hoogste 40.000 inwonersvereenigd, een afzonderlijke Woningcommissie hebben.Uit den aard der zaak moet het advies van den Inspec-teur en van het gemeentebestuur, wellicht ook van Ge-deputeerde Staten, worden ingewonnen. Onze Commis-sie ontveinst zich niet dat er gemeentebesturen zullenzijn, die weinig geneigdheid zullen hebben om de in-stelling van een Woningcommissie te bevorderen en datzullen allicht juist de besturen van die gemeenten zijn,waar deze commissies zeer noodig zijn. Men zal dus deinstelling daarvan niet afhankelijk moeten maken vande medewerking der gemeentebesturen. Ontbreekt hetbenoemingsrecht van den Commissaris der Koningin inden Algemeenen Maatregel van Bestuur, dan moet bijde erkenning ook worden overwogen of degenen, diein de gevormde commissie zitting hebben, aan redelijkeeischen voldoen.4. De benoeming door den Commissaris der Koninginzou eventueel op de erkenning moeten volgen.Voor het overige zouden bij de samenstelling van denAlgemeenen Maatregel van Bestuur de bepalingen van i /Rapport Woning-commissiesRapport Wcning-commissiesGezondheidswet en Gezondheidsbesluit kunnen wordengeraadpleegd. Zoo zou art. 9 (cud) van de Gezond-heidswet, regelende het aantal leden, hun benoeming,ontslag en aftreden, overgenomen kunnen worden, voorzoover noodig vereenvoudigd, indien het benoemings-recht niet wordt ingevoerd. De afzonderhjke positie vanden Secretaris der Gezondheidscommissies, welke totuitdrukking kwam in zijn bezoldiging en afzonderhjkebenoeming (art. 10 oud Gezondheidswet), behoeft niette worden overgenomen, nu de financieele omstandig-heden salarieering van den secretaris vrijwel onraoge-lijk zullen maken. Daarom zou kunnen worden volstaanmet te bepalen dat elke commissie uit haar midden eenVoorzitter benoemt, terwijl de mogehjkheid dient teworden opengelaten dat het secretariaat aan een niet-hd wordt opgedragen, waarbij in het bizonder vaU tedenken aan een gemeente-ambtenaar, die daarmedeambtshalve zou kunnen worden belast. *)Met het oog op de wenschehjke beperking van de uit-gaven der commissies zou de Algemeene Maatregel vanBestuur kunnen bepalen dat zij haar geldmiddelen uit-sluitend mogen aanwenden voor administratiekosten,reis- en verblijfkosten en kosten van vergaderingen endat de leden geen vergoeding ontvangen voor hun ar-beid, noch eenig vacatiegeld. Indien nog een naderecontrole op het financieel beheer der commissies wordtgewenscht, zou men steun kunnen vinden in een be-paling van de strekking van art. 12 (oud) der Gezond-heidswet (overlegging van begrooting en rekening enverantwoording aan de gemeenteraden).De bepaling van art. 15 (oud) der Gezondheidswet (be-lofte) zou overgenomen kunnen worden. Daarentegenkunnen de bepalingen van de artt. 16 en 17 (oud) vandeze wet (binnentreden gebouwen en opmaken van pro-cessen-verbaal) in een Algemeenen Maatregel van Be-stuur niet worden opgenomen, zoodat de Woningcom-missies haar werk zonder den steun van deze bepa-lingen zullen moeten verrichten.Ten slotte moet nog worden ingegaan op een beden-king, waartoe de uitvoering van de hier geschetste re-geling aanleiding zou kunnen geven. De tegenwerpingligt voor de hand dat de instelling van Woningcommis-sies zich niet laat rijmen met het financieele motief, dattot de opheffing van de Gezondheidscommissies heeftgeleid. Dit denkbeeld is waarschijnlijk verscholen in de,,tijdsomstandigheden", die naar de verklaring van denMinister van Sociale Zaken (zie boven) het onwen-schelijk maakten voorshands de instelling van Woning-commissies te bevorderen.Het komt de commissie voor dat voor deze vrees geenreden behoeft te bestaan. In de eerste plaats zal dewerkkring van de nieuwe commissies aanmerkelijk min-der omvatten dan die van de oude, waaruit een over-eenkomstige beperking van de uitgaven voortvloeit. Eenverdere beperking is bereikbaar door de uitsluiting vanvacatiegelden en door het opdragen van het secreta-riaat, hetzij aan een lid der commissie, die daarvoor geenvergoeding ontvangt, hetzij aan een gemeente-ambte-naar. Evenzoo kan de bijstand der gemeenten tot ver-mindering van de uitgaven leiden, wanneer deze h^a de*) De Utrechtsche verordening, regelende de samenstelling, de. Q taak en de werkwijze der Gezondheidscommissie, bevat e?n de.'c,e-lo lijke bepaling (art. 3, 2e lid).commissie gratis gelegenheid bieden tot vergaderen ineen gemeentegebouw en haar gratis de benoodigdeschrijfbehoeften verstrekken. Voorts is het denkbaardat een commissie wordt opgezet als onderdeel van eenlandelijke of provinciale vereeniging, die zich de verbe-tering van de Volkshuisvesting of in het algemeen vanhygienische toestanden ten doel stelt, waardoor voor degeringe uitgaven, die het commissie-werk nog mochtmedebrengen, allicht een tegenwicht te vinden zou zijn.Door een en ander lijkt het onze commissie geenszinsuitgesloten dat Woningcommissies tot stand komen,zonder dat de begrootingen van Rijk of gemeentendaardoor worden belast. Zelfs zullen de reis- en ver-blijfkosten van de Inspecteurs hierdoor waarschijnlijklager worden.Aan het einde van haar beschouwingen meent de com-missie haar conclusies als volgt te kunnen samenvatten.1. Het belang van de Volkshuisvesting in Nederlandeischt dat woningverbetering en onbewoonbaarverkla-ring overeenkomstig den opzet van de Woningwet metkracht worden voortgezet, vooral in den tegenwoordi-gen tijd, nu de toestand der bestaande woningen sterkachteruitgaat.2. Daartoe is noodzakelijk dat stelselmatig woningon-derzoek plaats vindt, dat echter door de Inspectie vande Volkshuisvesting niet kan worden verricht, terwijlhet alleen in de grootere gemeenten behoorlijk van ge-meentewege kan geschieden.3. Wil men dit onderzoek ook in de kleinere gemeen-ten doen verrichten dan is de instelling van Woning-commissies op den voet van art. 24a der Woningwet deaangewezen maatregel.4. De onbewoonbaarverklaring Avordt zeer vertraagd,indien het orgaan, dat ingevolge de Woningwet adviesmoet uitbrengen omtrent daartoe strekkende voorstel-len, deze taak niet vlot kan verrichten.5. Hiertoe mist de Inspectie van de Volkshuisvestingechter den noodigen tijd.6. Het uitbrengen van deze adviezen zou het eenvou-digst kunnen worden opgedragen aan Woningcommis-sies, die een bij uitstek goedkoop overheidsorgaan kun-nen vormen.7. Dientengevolge zou tevens een einde komen aanden tegenwoordigen onlogischen toestand dat de In-specteur bij de onbewoonbaarverklaringen zoowel hetgemeentebestuur als in hooger beroep GedeputeerdeStaten moet adviseeren.8. Het is derhalve zeer gewenscht dat uitvoering wor-de gegeven aan de regeling, neergelegd in de artt. 24aen 32a der Woningwet, waartoe de Regeering de ge-legenheid behoort te openen door het uitvaardigen vanden in art. 24a bedoelden Algemeenen Maatregel vanBestuur.De Commissie inzake Woningcommissies:..u.i:.(, ' w.g. }. Kruseman, Voorzitter- w.g- W. van Bovenw.g. M. J. I. de Jonge van Ellemeetw.g. H. V. d. Weyde, SecretarisAmsterdam, 12 Maart 1936Verslag van de 23ste jaarlijksche ledenver-gadering van den Nationalen Woningraad,A. B.V.W., op Vrijdag en Zaterdag 3 en 4Juli 1936, in de Stadsgehoorzaal te LeidenIVrijdagsmiddags twee uur opent de Voorzitter, de Heer Prof. Mr.Dr. G. V. d. Bergh, de vergadering.Van het bestuur zijn, naast den voorzitter, aanwezig de HeerenArnold, Bommer, Boom.sma, Bossenbroek, Bruintjes, Dorresteyn,Ebeling, v. Goudoever, Holthuis, Lambeck, Lansink, Lindeyer, VanNiekcrk, Reinalda, Rugge, Van Staal, Van der Wal en Zwang.Vertegcnwoordigd zijn, behalve de provinciale afdeelingen, 155 aan-gcsloten corporaties.Voorts wordt de vergadering geheel of ten deele bijgewoond doorde Heeren Mr. P. A. v. d. Drift, Hoofd van de afd. Volkshuisves-ting van het Departement van Sociale Zaken, Mr. A. van de SandeBakhuyzen, Burgemeester van Leiden, J. Splinter, M. G. Verweyen ]. ). V. Stralen, wethouders en Mr. Dr. C. E. van Stryen, secre-taris van Leiden, A. C. Meyer en A. G. Delen, resp. wethouderen secretaris van Noordwijk, G. F. E. Kiers, Inspecteur voor deVolkshuisvesting, A. M. de Blauw, directeur van Gemeentewerkente Leiden, Ir. ]. Westra, wrn. directeur van Bouw- en Woningtoe-zicht te Leiden, Ir. A. Keppler, directeur van den GeraeentelijkenWoningdienst te Amsterdam, I