Orgaan van het Nederlandsch Instltuut voor Volkshuis-vesting en Stedebouw en van den Nationalen Woningraad,waarin opgenomen de mededeelingen van den Rijks-dienst voor het Nationale Plan, en tevens gewijd aanden WederopbouwFebruari 1943 24e Jaargang no.in woningen:geen irappenhuis of vesiibulein fabrieken:geen moderne kleed-of sctiafilokalenin boerderijen:geen moderne sialZONDERMOSA.TEGELSALS WANDBEKLEEDINGMMHOLLANDMuurtegelfabriek?MOSA?MAASTRICHTLEVERBAAR DOOR DEN HANDEL\Hvuepn^s-v;>^jY^-VM.DULSl7M'\!ATEROTTERDAMIBETOfiKANTOOR:'UNGER-PLEINBQUWMIJ.TELEF:?W ? i AN?VERF- & LAKFABRIEKENJACOB MARTENSAMSTERDAM - TEL. 87880-87893Schilderwerk zoowel voor oude alsnieuwe muren, voor binnen enbuiten, behoeft niet te stagneeren.WODAN MUURVERFRAMSES MUURVERFZIJN OLIEVRIJE PRODUCTENVRAAGT NADERE INLICHTINGENn.v. aannemersbedrijf v.h.:'EEe e & van C esterendelistraat 33 tel. 554932 * den haagbbeton-bouw en waterbonwkundig^e werkenTijdschrift voorVolkshuisvesting enFebruari 194524e Jaargang No. 2MaandbUdStedebouwOrgaan van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw en den NationalenWoningraad, Algemeenen Bond van Woningbouwvereenigingen, waarin opgenomen de mede-deelingen van den Rijksdienst voor het Nationale Plan, en tevens gewijd aan den WederopbouwRedaotie : H. P. J. Bloemers, J. Bommer, Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeel, Ir. L. S. P. Scheffer, Ir. P. Bakker Schut,Mr. J. Vink, Drs. H. van der Weijde, Ir. J. M. A. ZoetmulderMedevrerker voor den Wederopbouw : Dr. Ir. Z. Y. van der Meer, Algemeen Secretaris van den AlgemeenGemachtigde voor den Wederopbouw en de BouwnijverheidAdrei voor Redactie en Abonnemcnten: Lange Voorhout 19, 's-Gravenhage, Telefoon 115720Adrertcnties: Keizersgracht 188, Amsterdam C, Telefoon 49128 ^Officieele mededeelingenNederlandsch Instituut25-jarig bestaan InstituutOp 12 Februari 1.1. was het 25 jaar geleden dat het Instituutwerd opgericht. Zooals bekend geschiedde de oprichting ineen vergadering, aansluitende bij het bekende Woningcon-gres, dat door den Nationalen Woningraad te Amsterdam wasbijeengeroepen. In verband met de tijdsomstandigheden heefthet dagelijksch bestuur ervan afgezien het initiatief te neraentot een herdenking van dit jubileum.Administratief-stedebouwkundige kringOp 5 Februari 1.1. heeft deze kring te Utrecht vergaderd tothet aanhooren van een inleiding van den Heer Mr. A. F.Schepel over de practijk van de onteigening ingevolge hetBesluit Wederopbouw II. De leden van den technisch-stede-bouwkundigen kring waren tot bijwoning van deze bijeen-komst uitgenoodigd.Band TijdschriftDe drukkerij is er thans in geslaagd linnen te verkrijgen, tenbehoeve van de banden voor den vorigen jaargang. Er kunnenwederom banden beschikbaar worden gesteld voor het Tijd-schrift afzonderlijk en voor den gecombineerden Jaargang vanhet Tijdschrift en de Woningbouwvereeniging. Het linnen isbij benadering gelijk aan dat van verleden jaar.De prijzen moeten thans eenigszins hooger worden gesteld,en wel op f 1.75 voor de banden voor het Tijdschrift afzon-derlijk en op f 2.-- voor de banden voor het Tijdschrift enDe Woningbouwvereeniging. Bestellingen worden gaarne voor25 Maart a.s. tegemoetgezien; een bestelkaart is bij dit num-mer gevoegd. Banden voor ,,De Woningbouwvereeniging" af-zonderlijk kunnen besteld worden bij den Nationalen Wo-ningraad (zie onderstaand bericht).Nationale WoningraadBand WoningbouwvereenigingEvenals vorige jaren worden banden verkrijgbaar gesteld voorhen, die den afgeloopen jaargang van ,,De Woningbouwver-eeniging", voorzoover deze verschenen is, wenschen te bewa-ren. De prijs van deze banden, in dezelfde uitvoering als vo-rige jaren, bedraagt f 1.25 per stuk. De banden dienen voor25 Maart a.s. te worden besteld bij het Secretariaat van denNationalen Woningraad, door middel van de bij dit nummervan het Tijdschrift gevoegde kaart. Wij verwijzen voor debanden voor het Tijdschrift en de gecombineerde banden voorbeide organen naar de bovenstaande mededeeling vanwegehet Instituut.^MRijksdienst voor het Nationale PlanLijst van StreekplanorganisatiesDaar ons herhaaldelijk verzoeken bereiken om opgave vande adressen der Streekplanorganisaties, laten wij hierondereen lijst van deze adressen volgen.Provincie Naam organisatie Technisch leider Adres van het bureauGroningen Provinciale Planologische Dienst Ir. J. Dieperink,Directeur van het BureauProvinciehuis,GroningenFrieslandDrente Provinciale Streekplandienst Ir. J. A. M. den Boer,Directeur van het BureauProvinciale Griffie,Brink 1, AssenOverijssel Streekplancommissie voorN.W. Overijssel i)J. W. Verdenius,Leider van den Technischen DienstApeldoornscheweg 302a,Hattem') Alleen voor de gemeenten : Kuinre, Blankenham, Oldemarkt, Steenwijk, Steenwijkerwold, Blokzijl, VoUenhove, Giethoorn, Wanneperveen, Zwart-sluis, Genemuiden, Staphorst, Kampen, Grafhorst, IJsselmuiden, Zwollerkerspel, ZwoUe, Hasselt. 17Nationale PlanWederopbouwArtikelenProvincie Naam organisatie Technisch leider Adres van het BureauGelderland Provinciale Planologische Dienst Ir. E. J. Kempees,Directeur van het BureauMarkt 6,ArnhemUtrecht Streekplanstudiecommissie voor Utrechten omstreken i)Ir. W. de Bruijn,SecretarisProvinciale Griffie,Achter St. Pieter 20, UtrechtNoordholland Vaste Commissie voor uitbreidings- enstreekplannenMej. Ir. E. F. van den Ban,SecretaresseNieuwe Gracht 47,HaarlemZuidholland Stedebouwkundige dienst Ir. L. T. van der Wal,DirecteurNieuwe Uitleg 8,'s-GravenhageZeeland ''Noordbrabant Noordbrabantsche streekplannendienst Ir. H. M. Buskens,Hoofd van DienstPostelstraat 50,'s-HertogenboschLimburg Provinciale planologische dienst Ir. J. G. van Poppel,Directeur van het BureauProvinciale Griffie,Bouillonstraat la, Maastricht') Alleen voor de gemeenten : Utrecht, Zuilen, Achttienhoven, Maartensdijk, Oudenrijn, Jutphaas, Houten, Bunnik, de Bilt.18De wederopbouw van stad en landGedurende de beide laatste maanden van het afgeloopen jaarwas de werkzaamheid van den Dienst van den AlgemeenGemachtigde wederom voor een deel gericht op de onteige-ning ten behoeve van den Wederopbouw en de toewijzingvan gronden aan onteigenden.Vorderingen in de procedures kunnen worden vermeld inAxel, Eindhoven, Geleen, Onstwedde (Stadskanaal), OudePekela, Rotterdam, Valkenburg (Z.H.) en Vlissingen.In Rotterdam werden verder fundeeringen opgeruimd. Deverbreeding van de Karrensteeg tusschen Blaak en Coolsingelkwam medio November gereed en werd evenals de Schiedam-schedijk voor het verkeer opengesteld. Ook het weggedeelteop de waterkeering van de vroegere Hoofdsteeg naar hetviaduct tot Westzijde Station Beurs werd opengesteld. Op24 December volgde de verbinding van Oostplein over Groe-nendaal en Blaak tot Coolsingel, terwijl ook een verkeersbaanvan den weg, welke den Goudschesingel met het Beursstationverbindt, in gebruik kon worden genomen.De werkzaamheden in Middelburg bestonden wederom in deeerste plaats in het bouwrijp maken van perceelen en het aan-brengen van grondvullingen. De herbouw van het stadhuis,de Koor- en Nieuwe Kerk en den Abdijtoren vond voortgang.Ten behoeve van den woningbouw op 't Zand werd verdergewerkt aan de rioleering.In Vlissingen werd doorgegaan met puin ruimen.Gebouw voor alleenwonenden te Amsterdamdoor H. van SaaneAan het einde van het vorige jaar werd voltooid een gebouwvoor alleenwonende werkende dames te Amsterdam aan deGeuzenstraat 2. De Redactie van dit Tijdschrift verzocht onsover dit gebouw en de tot standkoming daarvan wat te willenpubliceeren.Het terrein waarop het gebouw werd gesticht, ligt niet onaan-trekkelijk, n.l. op de grens van het nieuwere stadsdeel,,Amster-dam West" en de oude stad, aan den belangrijksten toegangs-weg vanuit het Centrum.Bij de wijziging van het uitbreidingsplan ,,Landlust" vanSeptember 1937 was aan dit terrein de bestemming gegevenom te bebouwen met vier woonlagen in z.g. ,,strookenbouw".Afb. 1. Situatie1.... 2.... 3 winnende punten!Bouwen met Lavaleije heeft drie onmiskenbare voordeelen. Nummer een:goed vakmanschap (ket ouderwets-degelijke ambacht heeft steeds onze voUetoewijding). Nummer twee: de meest efficiente werkwijze. Hel resultaat vandit aUes culmineert in puni drie: een voordeeligerofferle voor beter werk.Wie nu bouwplannen heeft, hoe vaag ook nog, zoeke reeds contact metLavaleije, -- onze opbouw-adviseur staat met raad en daad tot uw dienst^llwftDRIJl,ROTTERDAM-MIDDELBURGbruynzeel?il^/a-ne//eae-n. i^eei- e9z -ui-f^^c/e^^ /eae-^ ?t^l^aa^ ae^iue^wij leveren uit voorraad:stolpdeurenzijiichten enenkele deuren35 en 4-0 mm dikniluy n ieee I sdeurenfabrickzaa n dam^^^,,eraen w// 30 /^^^Voor '{ Nederlandsch klimaai,Hei ware fabrikaai!EEN PRODUCT VAN DE VELUVINE VERFFABRIEK - NUNSPEETDaar knapt U van op! Hetkost weinig, dank zij het logegasverbruik vonFASTOGEYSERS EN DRUKAUTOMATENNederlands fabrikaaf, goedge-keurd door de Gasstichfing. Ookte leveren voor Primogaz. Eenproduct vonR. S. STOKVIS EN ZONENN.V. STEENGAAS MAATSCHAPPIJGevestigdsedert 1911 te *S-GRAVENHAGE Tel. 331861 Bijkantoren te:SCHEVENINGEN Tel. 550118 - AMSTERDAM Tel. 81053- ROTTERDAM Tel.34181 - HAARLEM Tel. 11017Vcrkoopkantoor der Ncdcrlandschc STEENGAASFABRIEKEN tc TwclloPRIMA KWALITEIT STEENGAASvan dc grootstc Stcengaasfabriek in Nedcrland.OPSTELLEN van STEENGAASCONSTRUCTIEN in het werkInlichtingen, begrootingen en adviezen warden gaarne gratis verstrektlesterman&,StormVERF-FABRIKANTENAMSTERDAM-CGROOTE WITTENBURGERSTRAAT 164TELEFOON: FABRIEK 51745 (2 LIJNEN)NA 6 UUR: 27214-21374Kuijpersbeschermt uw huis!Wanneer U Uw htis wiltbeschermen tegen weer,wind en tegen ,,vader Tijd"...laat't schilderen door Kuijpers!Wij hebben nog goed materiaal!IIIIDEDC SCHILDERSUJl ERa BEDRIJFPLASTIC ? RECLAME ? LICHTRECLAMEREMBRANDTSTRAAT 65*8 - ROTTERDAM-N. - TELEFOON 42656lAREL HOOGSTRAATENN.V. BOUWMATERIALENHANDEL v/hLVANDRUNEN&ZONENTelefoon: Kantoor 4974 's-HERTOGENBOSCHMagazijn en Opslagplaatsen 5885 STATIONSWEG 35ETERNITTRIPLEXBOARDSMUUR. EN VLOERTEGELSALLE BOUWMATERIALENzeggen we tegen een goede vriend dieOtis tijdelijk gaat verlaten.Dit hebben onze afnemers ook mpeten zeggen tegen velevan onze producten die tijdelijk niet meer gefabriceerdkonden worden.Ook hier gold het een goede vriend(denkt U maar eens aan de FAKTOR-verf) en ,,tot ziens" beteekent: ,,Wehopen je spoedig weer te zien".Wei, aan ons zal het niet liggen.C.V. LAK- EN VERFFABRIEK,,PREMIER" v/h GEBR. VERHEYLOOSDUINEN (DEN HAAG)ArtikelehAfb. 2. DakterrasAfb. 3. 7de verdiepingAfb. 4. Iste t/m 6de verdiepingAfb. 5. Begane grondVERKLARING DER CIIFERS OP BOVENSTAANDE TEEKENINGEN1 Entree 10 Logeerkamers 19 Kofferberging2 Portiersloge met brievenboxen 11 Restaurant 20 Werkplaats3 Spreekkamer 12 Keuken restaurant 21 Nooduitgang4 Toko 13 Toiletten logeerkamers 22 Vuilnisafvoer5 Woning tokohoudster 14 Centrale verwarming 23 Woonkamer6 Woning huismeester 15 Pompen-ruimte 24 Zit-slaapkamer7 Hall 16 Kolenberging 25 SlaapkamerR Telefooncel 17 Rijwielstalling 26 Keuken9 Liften 18 Wasscherij 27 Toiletruimte28 Ontbijt- en zitkamer29 Theekeuken30 Kamer huishoudster31 Toiletten en douche's32 Trap naar dakterras33 Werkkast34 Ruimte liftmotoren35 Ruimte hydrofoor installatie19riiwISII ^ iifi i IIII i IIIi ? IIa"wM III MlAfb. 6. Oostgevel langs Kostverlorenvaart Foto Boiiwbureau van Saane20Op dit rondom vrij gelegen terrein (afb. 1) leek ons een meerrepresentatieve bebouwing gewenscht, om welke reden aanhet gemeentebestuur werd voorgesteld op dit punt te stichteneen woongebouw met bizondere bestemming met zes tot achtverdiepingen. In December 1939 werd deze bebouwing, doorwijziging van het uitbreidingsplan, mogelijk gemaakt en kon-den de bouwplannen verder worden uitgewerkt, waarbij echterspoedig bleek, dat op velerlei gebied moest worden geexperi-menteerd.Allereerst ten aanzien van de vraag op welke wijze de exploi-tatie van het gebouw moest worden verzorgd: de erfpachtervan het terrein, particulier ondernemer, die het gebouwwenschte te stichten, had daarvoor verschillende vrijstellingenvan bepalingen in de Bouwverordening van noode, maar moestdaartegenover waarborgen geven, dat de woningen overeen-komstig de bebouwingsvoorschriften blijvend aan hun bestem-ming zouden voldoen, n.l. voor: ,,de huisvesting van ongehuw-den, ouden van dagen, en dergelijken".Deze waarborgen werden gezocht in een stichting waarvanhet bestuur zou worden gevormd door gedelegeerden van eenaantal vrouwenorganisaties. Het bleek echter moeilijk de vaaktegengestelde belangen van den exploitant en deze Stichtinggelijk te richten; tenslotte werd een andere Stichting gevormd,waarin slechts vertegenwoordigers van den exploitant en vanhet gemeentebestuur toezicht houden op het verhuren en hetgebruik der woningen.Een ander probleem was, voor welke groep van alleenwonen-den moest worden gebouwd; het bebouwingsvoorschrift lietin dit opzicht een vrij groote ruimte. Na ampele overwegingwerd besloten ons te bepalen tot:a. zelfstandige woningen in de huurklasse van f 20.-- totf 30.-- per maand, plus f 10.-- voor centrale voorzienin-gen, voor alleenwonende vrouwen werkzaam op kantoor,in winkels, bij verpleging, onderwijs, enz.;b. een klein aantal gelijke woningen, gelegen op de lagereverdiepingen, te bestemmen voor bejaarde alleenwonendevrouwen;c. een aantal gestof-feerde zit-slaapka-mers op de hoog-ste etage, huurprijsmaximum f 15.^--per maand, plusf 5.^-- voor centra-le voorzieningen,min of meer in ge-meenschapsver-band, onder lei-ding van een in-wonende huis-houdster, te be-stemmen voor stu-deerenden en an-deren die zich omverschillende rede-nen niet zelfstan-dig wilden instal-leeren.Deze drie groepenvan bewoonsters ver-langen echter, naastde zelfstandigheidvan hun eigen wo-ning, een veel uitge-breider service danmen bij een normalewoning gewend is teontvangen. Het ge-meenschappelijke watin een complex van? 140 woningen indit opzicht kan wor-den geboden, is echter nog zeer begrensd, wil men de exploi-tatie-rekening sluitend houden, of de bijdrage die voor dezeservice door bewoonsters moet worden betaald, in redelijkeverhouding tot den huurprijs laten.In dit opzicht zijn wenschen en mogelijkheden zorgvuldigafgewogen met het resultaat dat het volgende in gemeenschap-pelijk gebruik kan worden geboden.Centrale i n g a n g met p o r t i e r s I o ge, post-boxen en huistelefoon; de huismeester neemtpost en boodschappen aan en deponeert een en ander in debetreffende postbox, waarover elke bewoonster de beschikkingheeft. De portiersloge is telefonisch verbonden met elkewoning; bezoekers kunnen van deze telefoon gebruik makenalvorens zich naar boven te begeven, tcrwijl de bewoonstersvanuit haar woning telefonisch verbinding hebben met deportiersloge en woning van den huismeester. De namen vande bewoonsters zijn hier vermeld op de tableaux der huistele-foon; elke woning draagt een nummer van drie cijfers, waar-van het eerste de etage, de beide volgende de woning op dieetage aangeeft, in rechtervleugel even, in linkervleugeloneven.P ubl ieke telefooncel in de hall parterre met aan-sluiting op het stadsnet via een 5-cents automaat.Centrale warmwatervoorziening in iederewoning voor douche plus een afzonderlijke tapkraan. In detoiletruimte tevens een vaste waschtafel en W.C.Centrale verw arming met radiatoren in woonkameren hall, waardoor tevens keuken en toiletruimte kunnen wor-den verwarmd.Gas en electric it eit wordt in iedere woning centraalverstrekt. Het verbruik van electrischen stroom voorverlichtingen van gas voor kooktoestellen is in het bedrag van den hoof-delijken omslag begrepen. Hierdoor worden gas- en electra-meters, meterhuur, meteropname, en zorg voor munten be-spaard.Een tweetal snelle personenliften kunnen op eenvou-dige wijze door de bewoonsters zelf worden bediend. DeDe / punten ten bewijze datBitumineuze Stopverl ?Tijclo?de gewone stopverf met succes vervangt1 TIJDO-siopverf blijH kneedbaar en zachi in de bus2 TIJDO-siopverf blijH niei aan de vingers kleven3 TIJDO-siopverf wordi dus op de gewone wijze verwerki4 TIJDO-siopverf zaki niei weg uii de sponningen5 TIJDO-siopverf is licfii op gewichi en dus voordeelig6 TIJDO-siopverf is geschiki als sioppasia voor sialen ramen7 TIJDO-siopverf is ook gescfiiki als siopkii iusschen sialen ramen en de muurFABRIKANTEN:VAN DEN DOEL&FRAY DEN HAAG De aangewezen fabriek van Franschevoordeur-, kamerdeur-, loop-, kast-,grendelsloten enz.,zoowel voor nieuv/-bouw als voor reparatie-doeleinden.Levering uitsluitend via denUzerhandei^^HOLLAND TRIPLEX IMPORTROTTERDAM - Schiedamschesingel 50 - Tel. 37303Waarom ?A BVO? ?Omdat:ABVO stroom bespaart (b.v. in electrische koelinstal-laties)ABVO kolen bespaart (b.v. bij het bewaren van vocht-aantrekkende artikelen)ABVO vocht en reuk absorbeertABVO een Nederlandsche vinding is en in Nederlandgefabriceerd wordtVraagl Orijblijvend offerte aan den HoofdvertegenWoordiger:DAUB'S HANDELSHUIS n.v.UTRECHT - Oudcgracht 227/229 - Telefoon 12677A4NNEMINGSBEDRJJ FlaKLUUT^YERBEEKUITVOERING VANWERKEN VOOR DENWEDEROPBOUWRAMLEHWEG19TELEF. 43912ROTTERDAMOnze voorraadMONOPOL TOCHTSTRIPis opgehruikt !Na den oorlog houden wij ons voorleveringen ten zeerste aanbevolen.FIRMA BESSELINK & NABBEAmsterdam -- Marnixstraat 240Telefoon 34806 (na 6 uur Tel. 86402)MASONITEis een der beste zoo niet de beste van deZWEEDSCHE HOUTVEZEIPLATENMonsters en inlichtingen verstrekt gaarneTRIMAN.V. ZAANDAMllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^N^V* tot Uitvoeringvan Schilderwerkenvoorheen Wed. M. POSAMSTERDAMKr. Mijdrechtstraat 63TELEFOON No. 97924 Dir. R. & D. R. Graatsmalllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^BOUW- EN AANNEMINGSBEDRIJFADR, VAN MARENROTTERDAMV. OLDENBARNEVELTSTRAAT 154 -- TELEFOON 37444NiEUWBOUW VERBOUW ONDERHOUDBOUWBEDRIJFTELEF. 97827Na 5'/2 ""'' n.m.:26905 en 93589G.W.KRA'MERAMSTERDAM-CSTADHOUDERSKADE 152Commanditaire Vennootschap ter Voortzetting vande Zaken van de BOUWSTOFFENHANDELDIRKZWAGER & CO. N.v.OOSTZEEDIJK 26a - ROTTERDAMALLE BOUWMATERIALENVOOR DEN WEDEROPBOUWconcurreerende prijzenTelefoon 20430 en 22630 KantoorTelefoon 198 (Leidschendam) W. DAHMEN. beh.Venn.Telefoon 44551 v. LEEUWAARDEN, vertegenw.VERVEN, LAKKENENVERNISSENOLIEVRIJ en OLIEHOUDENDLevert:Tramsingel 88, BREDAuahriek uan CjpeclaaiueruenN.V.v.h.CLAESSEN&Co.SINGEL 162 - AMSTERDAMFilialen: DOETINCHEM - ZWOLLEELECTROTECHMSCHE OROOTHANDELSKODA Electro MotorenPOPE en SPLENDOR LICHTLAMPENZ^R.V.1 1Zuiverheid-Risico-VerzekeringLorentzkade 18 - LEIDEN - Telefoon 21078Wij nemen Uw risico van onzuiverewoningen en inspecties geheel van U over.Inlichtingen warden vrijblijvend verstrekt.HETSCHILDERWERKMAASTUNNELh\^^ VAN DEWERD UITGEVOERD DOOR N.V.SCHILDERSBEDRIJF H. A. J. BROUWERKANTOOR: GOUDSBLOEMLAAN 198TELEFOON 338118 EN 333316 DEN HAAGFoto Martelhofstopplaatsen bevin-den zich telkens opde bordessen tusschentwee verdiepingen,n.l: 2^3, 4--5, 6--7e etage; hierdoor ishet aantal stopplaat-sen beperkt tot vieren is een zoo grootmogelijke frequentiebereikt.Centrale v u il -nisafvoer. Iniederen vleugel vanhet gebouw bevindenzich op elke etagetwee groote verza-melemmers, die in eenafzonderlijke kast zijngeplaatst. ledere be-woonster verzamelthaar afval en werptdit in deze verzamel-emmers. Voor denverderen afvoer, hetverwisselen enschoonhouden deremmers, wordt twee-maal per week zorgqedragen.Rijwielstalling,ingericht voor 180rijwielen is in het ge-bouw aanwezig. Sta-len rijwielrekken enreparatiewerkplaats werden gelijk met den bouw aangebracht;het geheel is verpacht met controle op de exploitatie en stal-lingprijs.In iedere woning zijn de leidingen voor radio-distri-butie en t el ef oon reeds ingebouwd. Eigen antenne'sop dak of aan voor- of achtergevel worden niet toegestaan.Parterre zijn zes vertrekken ingericht tot logeerkamec.Elke kamer is voorzien van stoffeering, een of twee bedden,meubilair en vaste waschtafel. Eventueele gasten der bewoon-sters kunnen tegen betaling van f 1.^ per bed per nacht vandeze logeerkamers gebruik maken; de verzorging daarvangeschiedt uitsluitend door bemiddeling van de inwonendehuishoudster.In het gebouw is een kleine moderne wasscherij ingerichtmet waschmachine, centrifuge, strijkmachine en verwarmdemangel. Door een vakkundigen pachter en diens personeel kanhier -- tegen normale prijzen -- de wasch der bewoonstersworden behandeld.Voor de bewoonsters van de 7e etage, zoomede voor diebewoonsters die niet zelf wenschen te koken, bestaat dagelijkstusschen 5 en 8 uur gelegenheid een eenvoudigen maaltijd inde parterre gelegen e e t z a a I te nuttigen. Des avonds zaldeze ruimte als conversatiezaal dienst kunnen doen. Ook ditrestaurant, met de compleet ingerichte keuken, is aan eenvakkundigen. restaurateur verpacht met controle op exploitatieen tarieven.Het dak boven de hoogste etage (afb. 2) is ingericht totzontevcas, waar men kan genieten van een fraai uitzichtover de stad en omgeving.Direct naast den hoofdingang van het gebouw bevindt zicheen toko, met woning voor de winkelierster Zij heeft alledagelijksche benoodigdheden, verpakte levensmiddelen, brood,melk, enz., in voorraad en kan ook na officieelen sluitingstijdverkoopen.Alle in het gebouw aanwezige inboedels der bewoonsters zijncollectief verzekerd tegen brand- en waterlei-dingschade, zulks echter tot een maximum van f 1500.-- perWestgevel met galerijen. Afb. 7woning. De premie hiervoor is in den huurprijs verdiscon-teerd.De dagelijksche leiding in het gebouw en de controle op dengoeden gang van zaken is in handen van den inwonendenhuismeester.Het gemeenschappelijke dat in dit gebouw werd doorgevoerdvormt een comfort en service die in de normale gezinswoningnimmer kan worden geboden. Door het individueele karakteren meestal te veel aan ruimte is deze laatste voor de categoriealleenwonenden dan ook weinig geschikt, terwijl het verklaar-bare verlangen een eigen home te hebben, zelden kan wordenbevredigd door het huren van, al dan niet gemeubileerde,kamers in de woning van een ander.De ontworpen woningtypen zijn op deze gedachte afgestemden zoodanig ingericht, dat de bewoonsters het zich gezelligkunnen maken zonder veel kosten, in de eigen woning geheelvrij zijn, zich werkelijk ,,thuis" kunnen gevoelen, en toch gele-genheid hebben contact met anderen te onderhouden.In de iets beneden het straatpeil gelegen parterre van hethoofdgebouw zijn ondergebracht de installaties voor centralevoorzieningen, rijwielstalling, wasscherij, restaurant en logeer-.kamers. Het lage voorgebouw bevat entree met portiersloge,woning voor den huismeester, toko en woning voor de win-kelierster (afb. 5).Vanuit het hoofdtrappenhuis bereikt men de le tot en met 6eetage (afb. 4), bevattende in totaal 108 woningen, n.l. 12type A, 48 type B, 6 type Bx, 36 type C en 6 type Cx.Type A bevat (hoekwoning):woonkamer 4.75 X 4.00 met legkast;slaapkamer 4.00 iX 1.90 met gecombineerde hang/legkast;keuken met Bruynzeel inrichting;douchecel tnet douche en vaste waschtafel; : --^W.C.Type B bevat:woonkamer 4.00 X 3.20 met-legkast;slaapkamer 4.00 X 1.90 met gecombineerde hang/legkast;keuken met Bruynzeel inrichting; 21ArtikelenAfb. 8. Doorsnede over de woningenAfb. 9. Vloerconstructie met detailsDoorsnede over het hoofdtrappenhuisSrA?/7?c7 mr? a^ rh^rcons'/r. I'o/? cff e''/n, 6'yera'. C/oors^^. //ooyoac/if^ /o/oa.22toiletruimte met douche, vaste waschtafel en W.C.Type C bevat:woonkamer 4.00 ,X 3.20 met nis voor divanbed of opklapbeden gecombineerde hang/legkast;keuken met Bruynzeel inrichting;toiletruimte met douche, vaste waschtafel en W.C.Al deze woningen hebben een eigen vrije toegangsdeur vanafde gemeenschappelijke galerij; de galerijen op iedere verdie-ping staan in verbinding met het hoofdtrappenhuis; bovendienbevindt zich aan het einde van iederen vleugel van het gebouween brandvrij noodtrappenhuis.Op de 7e verdieping van het gebouw (afb. 3) bevinden zich28 pensionkamers. Deze kamers hebben een afmetingvan 3.30 X 3.00 en zijn ingericht met een groote ingebouwdekast (gedeeltelijk hang- en gedeeltelijk legkast), voorts eenbetegelde nis met een vaste waschtafel, voorzien van warm-en koud water. Deze kamers zijn voorzien van vloerbedek-king, gordijnen, lamp en divanbed met matras. Een centralegang geeft in iederen vleugel toegang tot 14 dezer vertrekken;elke vleugel heeft de beschikking over twee douche's en tweeW.C.'s, bereikbaar vanuit een voorportaal. In het midden vanhet gebouw bevindt zich op de 7e etage een gemeenschappe-Foto Bouv,bureau van SaancAfb. 10. Entree met postboxen, huistelefoon en portierslogeAfb. 11. Galerij met woning-ingangen Foto Bouwbureau van Saaneplijke zitkamer, waar in de morgenuren het ontbijt kan wordengeserveerd, hetwelk in de daarnaast gelegen theekeuken doorde inwonende huishoudster gereed wordt gemaakt. Voor dezeverzorging, de wekelijksche schoonmaakbeurt van haar ver-trek, het wasschen der ramen en verdere service, betaalt elkebewoonster f 5.-- per maand aan de inwonende huishoudster.De architectonische verzorging Van het gebouw werd opgedra-gen aan de architecten J. W. H. C. Pot en }. F. Pot-Keegstrate Amsterdam, in nauwe samenwerking met schrijver dezes,stichter van het complex.De voorbereiding der plannen werd eenigen tijd onderbrokenals gevolg van de gebeurtenissen in Mei 1940; eerst aan heteinde van dat jaar werd het eigenlijke ontwerp ter handgenomen, zoodat in Mei 1941 met den bouw een aanvang konworden gemaakt, welke, na velerlei moeilijkheden, stagnatiein materialenaanvoer en gebrek aan arbeidskrachten, eerst inNovember 1942 kon worden voltooid.De materialenpositie in Nederland was bij het ontwerpen enuitwerken der plannen reeds zoodanig, dat met tal van ver-bods- en bezuinigingsbepalingen moest worden rekeninggehouden. Desondanks is allerwege, ook door de installateursvan de uitgebreide centrale installaties, getracht dit gebouwniet een ,,oorlogsproduct" te doen worden. Verschillendevervangings-materialen en -constructies zijn toegepast die,hoewel vaak belangrijk duurder in uitvoering, in sommigegevallen een verbetering beteekenden van hetgeen onder nor-male omstandigheden zou zijn toegepast.De oplossing van deze bizondere problemen kost echter be- Art.keitnlangrijk meer tijd en vaak uitvoerig overleg met overheids-instanties en fabrikanten van onderdeelen van den bouw. Zooten aanzien van de fundeering: het was ons bekend dat terplaatse de bodemgesteldheid weinig betrouwbaar is en, geziende hoogte van dit gebouw, met groote paalbelastingen moestworden rekening gehouden. Het Laboratorium voor Grond-mechanica te Delft heeft toen op het terrein eenige sondee-ringen verricht, die als uitkomst gaven, dat eerst op de voorAmsterdamsche begrippen groote diepte van 19 m' een vastebodem wordt aangetroffen. Houten palen van deze lengtebleken niet verkrijgbaar, waarna Arkel palen voor dit doelwerden aangemaakt, berekend op 30 tot 55 ton belasting perpaal. De door het Laboratorium opgegeven lengte stemdenauwkeurig overeen inet de bij het heien der palen verkregenresultaten.De onderbouw van het complex is tot den tweeden vloergeheel in gewapend beton uitgevoerd, vanaf dezen vloer totden hoogsten vloer is voor alle binnen- en buitenwandenmetselwerk in normale dikte toegepast; dit was mogelijk doorde betrekkelijk geringe onderlinge afstand der draagmuren.De voorschriften van den Algemeen Gemachtigde voor denWederopbouw en voor de Bouwnijverheid ten aanzien van dehoeveelheid hout die mocht worden toegepast sloten hetgebruik van houten balklagen en vloeren ten eenenmale uit;bij het overwegen van de voor- en nadeelen van plaatvloeren,steenen vloeren en in het werk gestorte betonvloeren, viel dekeus op deze laatsten, mede met het oog op het groote aantaldoorvoeringen voor leidingen, luchtkokers, enz. en de hoogtevan het gebouw.Voor deze in het werk gestorte betonvloeren is, ter besparingvan bekisting, een vloerconstructie toegepast, die uitstekendAfb. 12. Interieur keuken Foto Bouwbureau van Saane-*-J'''L23ArrikclenAfb. 13. Gemeenschappelijke zitkamer 7de etage Foto Bouwbureau van SaaneAfb. 14. Pensionkamer 7de etage Foto Bouwbureau van Saane24Afb. 15. Woonkamer en keuken flatwoning Foto Bouwbureau van Saaneheeft voldaan (afb. 9); in stede van houten bekistingen opjukken zijn hier betrekkelijk lichte ,,doozen" gemaakt, dra-gende van muur tot muur, waarvan de onderzijde wordtgevormd door de plafond-tengels, de bovenzijde door een riet-mat, onderling verbonden door schinkels, en met zijkantenzoodanig dat een vloerrib wordt gevormd door twee aaneen-sluitende ,,doozen" (zie detail 4). In deze rib wordt een be-wapeningsstaaf aangebracht, terwijl de geheele vioer wordtvoorzien van een ,,krimpnet" bestaande uit grof draadvlecht-werk, z.g. kippengaas. De vloerconstructie heeft een totalehoogte van 15 cm, terwijl de eigenlijke vloervelden slechts5 cm dik zijn. Op dezen betonvloer is een isolatie aangebrachtvan estrich, als ondervloer voor de door de bewoonsters aante brengen vloerbedekking. Tegen de plafondtengels aan deonderzijde van de ,,bekisting-doozen" werd door den stuca-door op normale wijze een plafond op riet aangebracht. In deholle ruimte van de vloerconstructie zijn de diverse leidingenweggewerkt. Metingen, verricht door de Geluidsstichting teDelft, toonden aan dat deze vloerconstructie uit een oogpuntvan geluidsisolatie belangrijk beter is dan de normaal toe-gepaste constructies voor woonhuisvloeren.Een voordeel van deze werkwijze is een belangrijke gewichts-besparing ten opzichte van massieve vloeren; door de blijven-de bekisting kan reeds enkele dagen na het storten van denbetonvloer met het optrekken van de volgende verdiepingworden aangevangen, mits een minimale ondersteuning in hetmidden van de grootere vloervelden nog korten tijd gehand-haafd blijft.Ook voor de andere bouwonderdeelen werd weinig hout toe-gepast, alle ramen en binnendeurkozijnen werden in staal uit-gevoerd; traptreden, galerij- en dakborstweringen in elemen-ten van getrild beton.Het geheele gebouw heeft een totaalinhoud van ruim 16000 m^,welke zeer intens'ef werden benut.De zuivere bouwkosten bedragen f 375.000.--; de centraleinstallaties voor: centrale verwarming, warmwatervoorziening,hydrofoor, personenliften, electrische licht- en krachtinstalla-fes, huistelefoon, locale telefoon- en radiodistributieleidingen,vuilnisafvoer, wasscherij, brandleidingen, inrichting van keu-ken, eetzaal, rijwielstalling, logeerkamers met meubilair enstoffeering, f 115.000.-, honorarium architecten, technische ad-viseurs, kosten notaris, financiering en renteverhes f 35.000.-.Voor de financiering werd op grond van de Hypotheekrege-ling 1941 door het Rijk een toezegging gedaan voor een twee-de hypothecaire geldleening, welke ten deele renteloos wordtverstrekt.Ondanks vele en velerlei moeilijkheden mogen wij met vol-doening constateeren het haast wonderlijke feit, dat onder dehuidige omstandigheden kon worden voorzien in de behoeftevan een groep woningzoekenden, voor wie in normale tijdenniets of althans zeer weinig werd gedaan; voor hen geldt hierhet deyies dat boven in den gevel prijkt ,,Domum parvam sedmeam" -- een klein huis, maar het mijne !40 Jaar woningtoezicht in AmsterdamEen beschrijving van de werkzaamheden van deafdeeling Woningtoezicht van het GemeentelijkBouw' en Woningtoezicht van 1901 tot 1940door Ir. F. E. SamsonNu door de oorlogsomstandigheden de woningbouw en deverbetering van woningen zijn stilgelegd en daarmede eenvoor de volkshuisvesting zeer belangrijke periode is afgeslo-ten, zij hier een terugblik geworpen over die periode, voor-zoover het betreft het toezicht op woningen.Het Woningtoezicht was in 1901 wat nieuws. Voor dien tijdwerd er door den Geneeskundigen Dienst (Hygienisch toe-zicht op de bebouwde erven), de Gezondheidscommissie ende bouwopzichters tegen misstanden opgetreden, maar methet in werking treden van de Woningwet werd het mogelijkde zaak op een andere leest te schoeien. Tellegen, die in 1901het Amsterdamsche Bouw- en Woningtoezicht organiseerde,maakte van die mogelijkheid gebruik: er kwam een afzonder-lijke afdeeling voor de controle op den toestand van wonin-gen, die, met steun van de Gezondheidscommissie, de onbe-woonbaarverklaringen en de aanschrijvingen tot het aanbren-gen van verbeteringen behandelde. De rechtsgrond, waaropdit werk steunde, was de Woningwet (1901) en de in 1904verschenen bouwverordening, eveneens het werk van Tel-legen. Gedurende korten tijd ook de Woningnoodwet 1918.In dezen opzet is in den loop der 40 jaren, die hier besprokenworden, eenige verandering gekomen. In 1915 werd deWoningdienst opgericht, die in 1929 de onbewoonbaarver-klaring geheel van het Woningtoezicht overnam. In 1934werden de Gezondheidscommissies opgeheven en een daar-door noodige wijziging in de Woningwet aangebracht metbetrekking tot de bij onbewoonbaarverklaringen en aanschrij-\ingen tot verbetering te volgen procedures.Het toezicht op de bewoonbaarheid van woningen is eenoverheidsbemoeiing, die het gevolg is van opvattingen omtrenthet sociale belang van goed wonen. De normen, die bij dattoezicht gelden, volgen de evolutie van de begrippen overgoed wonen. De intensiteit, waarmede het woningtoezicht kanworden uitgeoefend, is eveneens afhankelijk van het belang,dat uit een sociaal oogpunt aan goede woningen wordt ge-hecht.Wat deze factoren betreft, had het Woningtoezicht inAmsterdam den wind mee. De publieke belangstelling voor hetwoningvraagstuk was groot en de actie tot woningverbeteringhad de sympathie der burgerij. Weliswaar werden in denbeginne de Woningtoezichtambtenaren door vele huiseigena-ren als ongewenschte bemoeials beschouwd en de recht-matigheid van hun optreden in twijfel getrokken, doch gaande-weg drong het besef door, dat men bij de exploitatie vanwoningen met de overheidsvoorschriften rekening had tehouden, wilde men niet in moeilijkheden komen.De werkzaamheden van het Woningtoezicht waren geduren-de zijn geheele bestaan vooreerst het behandelen van klachtenvan het publiek over gebreken aan woningen. In 1902 bedroeghet aantal klachten 893, in 1940 2596. Men zou uit deze toe-name kunnen afleiden, dat de algemeene toestand der wonin-gen er in de jaren niet op is vooruitgegaan ! Toch ligt deoorzaak elders: het aantal woningen is in die jaren gestegenvan ? 117.000 tot 223.755, en bovendien stelt men zijn eischenthans hooger dan vroeger, zoodat men er spoediger toe komtzich om hulp tot het Bouw- en Woningtoezicht te wenden.Verder zorgde het Woningtoezicht tot het jaar 1929 voor deonbewoonbaarverklaring van slechte woningen.Naast de klachtenbehandeling en de onbewoonbaarverklaring,zijn in den loop der jaren verschillende bizondere werkzaam-heden ondernomen in het belang van de volkshuisvesting.Het systematische onderzoek naar de hoedanigheid derwoningen in Amsterdam, dat van 1897 tot 1900 was verrichtdoor den Geneeskundigen Dienst, had o.a. gegevens opge-leverd over:het aantal inpandige en niet inpandige woningen,vertrekken per woning,bewoners per woning, ''de hoogte der vertrekken, de lucht- en de lichttoetreding,de rioleering, de brandveil'gheid, de voorziening met drink-water,den onderhoudstoestand en de huurwaarde.Bovendien was reeds in 1874 een onderzoek naar den toe-stand der kelderwoningen ingesteld.Van deze gegevens kon een nuttig gebruik worden gemaakt,zoowel voor de woningverbetering als voor de onbewoon-baarverklaring.Van meet af aan werd het maken van doorloopende privatenen gootsteenen in woningen, waar deze inrichtingen ontbra-ken, voorgeschreven, voor zoover die woningen niet binnen-kort voor onbewoonbaarverklaring in aanmerking kwamen.De ervaring leerde voorts, dat meermalen eigenaren zich,door verkoop van het perceel, op welks verbetering werdaangedrongen, aan hun verplichtingen onttrokken. De be-sprekingen moesten dan weder begonnen worden met dennieuwen eigenaar, die dikwijls van de voorgeschiedenisonkundig bleek te zijn en er bij den aankoop feitelijk inge-loopen was. Gedurende eenige jaren werd in zoo'n geval denotaris, belast met de veihng van het perceel, door het AnikeieWoningtoezicht van de gebreken en de noodig geachte voor-zieningen op de hoogte gebracht, met verzoek gegadigdenhiervan mededeeling te doen. Deze maatregel werd in 1907tot al de in het openbaar te veilen perceelen uitgestrekt. Hoe-wel speciaal van de zijde van de Makelaarsvereeniging in denaanvang bezwaren daartegen werden gemaakt, bleef de maat-regel gehandhaafd en is ook heden nog van kracht.In 1909 werden de eerste buurtsaneeringen ter hand genomen,n.l. het deel van de Jodenbuurt, bekend als Uilenburg, en hetnoordelijk deel van de Jordaan: Willemsstraat--Palmgracht.Een intensieve actie tot rioleeringverbetering vond plaats tergelegenheid van de afkoppeling van het Liernurstelsel in dejaren 1912--1915. Ook het wisseltonnensysteem verdween indien tijd.Toch duurde het tot 1934 alvorens met de woningen zonderdoorloopende privaten werd afgerekend. Van toen af kon deStadsreiniging den beerwagendienst staken.De rioleeringverbetering van het Funen (Czaar Peterstraaten omgeving), waar de vrije ruimte binnen de bouwblokkengeheel ingenomen was door beerputten, die bovendien zeergebrekkig waren, werd in 1912 aangevangen. Ce voltooiingvan dit werk viel eerst na den vorigen oorlog.Gedurende den oorlog van 1914 tot 1918 viel door materiaal-schaarschte en hooge prijzen niet veel te bere-ken. Trouwens,de voorafgaande jaren, sedert 1911, vertoonden reeds de ver-schijnselen, die met woningnood gepaard gaan. Toen demisere van den oorlog en de na-oorlogsche jaren ten aanzienvan den woningvoorraad voorbij waren -- de onbewoonbaar-verklaring had stil gelegen van 1914 tot 1925 -- herleefdede actie van het Woningtoezicht.In 1925 werd in samenwerking met den in 1915 ontstanenWoningdienst en met de Gezondheidscommissie de saneeringvan Valkenburg begonnen.In hetzelfde jaar viel het besluit van den Gemeenteraad omalle kelderwoningen onbewoonbaar te verklaren, een plan doorTellegen reeds in 1909 voorbereid. In 1926 werd ermede aan-gevangen.De annexatie van 1921 had een groot landelijk gebied aanAmsterdam toegevoegd. De drinkwatervoorziening der daargelegen woningen liet veel te wenschen over. De Gemeentelegde er een drinkwaterleiding en het Woningtoezicht her-nieuwde de campagne voor aansluiting daaraan, vroegergevoerd voor de oude stad, thans voor het landelijk gebied.Toen in 1925 begonnen werd met het op groote schaal aan-brengen van geluiddempende bestrating (bitumen e.d.) werdvoorgeschreven de schepputten, die, nabij den voorgevelgelegen, tot de huisrioleering behoorden, meteen op te ruimen,tevens in het belang van de bestrijding van den hinder vanratten.Ook werd dat jaar begonnen met het voorschrijven van extraverbeteringen voor woningen, waarvan een klacht in behan-deling kwam. Er werd dan, ter gelegenheid van het onderzoekvan de woning, meteen nagegaan of zich daarin een der vijfvolgende gebreken voordeden:lo. aanwezigheid van een vertrek (alcoof) gelegen aan eenbuitenmuur, maar zonder directe verbinding met de bui-tenlucht (raam);2o. gebrekkig ingerichte gootsteenen;3o. aanwezigheid van droge privaten zonder raam of lucht-rooster en onmiddellijk van een vertrek uit toegankelijk;4o. afwezigheid van een doorloopend privaat;5o. afwezigheid van plafonds.Behalve ten aanzien van het gebrek, dat aanleiding tot deklacht gaf, werden dan tevens verbeteringen voor de boven-genoemde gebreken voorgeschreven.In 1927 werd in samenwerking met den Woningdienst en deGezondheidscommissie begonnen met de saneering van hetJonker- en Ridderkwartier en van de blokken, die dit kwartierbegrenzen. De plaatsruimte laat niet toe in te gaan op ditzeer belangrijke werk.De groote werkloosheid in de bouwvakken leidde in 1931 tot 25Artikelen : \ ' Vf HB rrcKiNO 'N A>\N UONl ^r.fN Tf Am-STrRDAfn I9CM- C3/.0.^3000IMCOakroTCficxy ^,I \/ \ \ 129aaa -f 4- -1V \--ixax-f -V~f-v i ; ^-225002ICXX>assxtaooocVCRKLARINQ. --] V- 4- 4-fA -/ \- 4 *-- 2t5cX>-- -/ -\ ' f- -\ -/- --^ y-^ ~t V 21000ck)orloop?nde privoiSoonsluitinq wateKcic-4 \ ^ -4^ V /- A 4- A-/ V- -aoocDWJbo. l.nq-f --' *- -^ i- -N /- \-?95at>leocDil 'CJ^^^'^ I / \lolaol oantol verfe^en \ \, / \1 \ J \,^-V30OHet aantat verbeteriocjeri vAansen soort is oooqeqevcn J^opreentijn, die dc orimiddcUykcr beneden liqqcade lijn tot/ \ / V L 11 / \ / \\ \ / \ / \ U500\ \ ^ / \\ I y \ -1550O/ I / '/ /ROODH50O4*?v / \ // // /1O0OQKTOO9900./ r 105004000095BO9000enca' ^ /- \ // \ /.8KX> / \ /"s^^ /^ \ r 1/ A ?Si \ ^ /*?/ 9' \ \ ^^hirj / /> \ 65006oco ( ,1 '.k ./ N,ss50UO -- --\ \ ,^^ /s .T "t / -f^ -^ 1 ^v / ^^L yr \ A5a>// ^. y .(-r* ^^ ,-; \ \ , S"' /, -- "A?500 -^( \ V^/ .M> '\ J} S*"^,wA t^- 'A^ *"?^ A ^f^ >^ -a. f- ^aooo2;U? WJ 906 KD5iw61907 9oe M09 MO 9)( 1912 W5 KXAIS19(6ass9(7 ^ast9au^^ \m.K?,7S.aI93B y26een gemeenteraadsbesluit, waarbij een premie tot de helftder kosten werd gegeven voor onderhoudswerk aan woningen(behangen, schilderen, witten). Van deze regeling werd eendriik gebruik gemaakt; zij eindigde in 1932. Tegelijkertijdwerd in de buurten, die omstreeks 1923 tot stand waren geko-men (b.v. de nieuwere Indische buurt) huis aan huis eenonderzoek naar den toestand van onderhoud ingesteld en zoonood''g verbetering voorgeschreven. Dit onderzoek duurdetot 1936.In 1936 had een noodlottige brand plaats, waarbij acht men-schenlevens verloren gingen. Sedert werd het aanbrengen vanbrandveiligheidsvoorzieningen gestimuleerd door aan de voor-schriften, die sedert 1925 ter gelegenheid van het klachten-onderzoek extra werden gegeven, brandveiligheidseischen toete voegen (brandvrije bekleeding van houten wanden en trap-pen, vervangen van glas op portalen door draadglas).Toen in 1938 de Rijkspremieregeling voor de verbetering vanarbeiderswoningen werd ingesteld, maakten de Amsterdam-sche huiseigenaren daarvan een druk gebruik: het was voorvelen een gelegenheid om verbeteringen, die toch reeds warenvoorgeschreven, nu gedeeltelijk op kosten van Rijk en Ge-meente te kunnen aanbrengen. Vele aanvragen om premiehadden namelijk een voorgeschiedenis bij het Woning-toezicht.Maar aan den anderen kant verzwaarde het Woningtoezichtopnieuw zijn eischen: sedert 1938 werd elk perceel met arbei-derswoningen, waar een klacht te behandelen viel, opgenomenalsof het in veiling kwam, en verder als een geveild perceelbehandeld.Zoo was de stand van zaken toen de oorlogsomstandighedeneen steeds sterker wordende belemmering aan het werk in denweg legden.Ill de grafiek van de aangebrachte verbeteringen valt deinvloed van de besproken bizondere werkzaamheden hier endaar na te gaan. Om in radiotaal te spreken: de ,,draaggolf"blijft het aantal verbeteringen, dat door het klachtenonderzoekis bereikt. De bizondere werkzaamheden geven er een ,,modu-latie" aan.Ook de grafiek der onbewoonbaarverklaringen weerspiegeltden invloed van de saneeringen, al is de invloed der tijds-omstandigheden (1914--1925) ook sterker. Hoewel de be-moeiingen van het Woningtoezicht met de onbewoonbaarver-klaring in 1929 emdigden, is de grafiek over het voile hierbesproken tijdperk gegeven, omdat onbewoonbaarverklaringen woningverbetering elkaar voortdurend be'invloeden.Om analoge redenen is tenslotte een grafiek opgenomen overden aanbouw van nieuwe woningen.Zonder behoorlijken aanbouw van nieuwe woningen zouonbewoonbaarverklaring en zelfs ingrijpende woningverbete-ring niet mogelijk zijn geweest. Het bewijs daarvan ziet menin deze dagen duidelijk.Na deze opsomming van feiten uit de geschiedenis van hetWoningtoezicht nog een nabetrachting.De verbetering van woningen, speciaal het behandelen vanklachten, is een zeer nuttig werk, nochtans een werk, datbuiten de kringen der direct belanghebbenden niet sterk deaandacht trekt.Het feoutftoezlcht werkt mede aan en deelt in de glorie van detotstandkoming van nieuwe woonwijken; de onbewoonbaar-verklaring is de daad, waarmede het leven van een woningwordt beeindigd. Beide spreken tot de verbeelding. De ver-betering van woningen niet.Wie als prikkel voor de vervulling van zijn taak behoefteheeft aan publiek succes, moet niet de woningverbetering alszijn werk kiezen. Men moet het nut van een zaak echter nietmet dezen maatstaf meten. Dit als troost voor hen, die welhet verbeteren van woningen beoefenen, voorzoover ze dietroost noodig mochten hebben.Dat er in het brein van het Woningtoezicht ook grooteregedachten hebben geleefd, blijkt wel uit het feit, dat reeds in1908 gerept wordt over de wenschelijkheid om meer te doendan het achter de feiten aanloopen, zooals dit bij het ver-helpen van klachten het geval is. Zelfs meer dan de particelesaneeringen, zooals die werden uitgevoerd, en die toch waar-lijk goed werk waren. Men overwoog het nemen van denrationeelen maatregel: het systematisch verbeteren van allevoor 1904 (jaar der inwerkingtreding van de Bouwverorde-ning) gebouwde woningen. Men heeft het niet aangedurfd,omdat men Je uitvoering van het plan om meer dan een redenniet mogelijk achtte. Reeds bij de partieele saneeringen, debuurtsaneeringen, hebben zich moeilijkheden voorgedaan, dieniet overwonnen konden worden. Ging het om zeer slechtebuurten, zooals Uilenburg, Valkenburg, Jonker- en Ridder-buurt, dan kwam saneeren neer op het onbewoonbaar verkla-ren van een zoo groot deel der woningen, dat de rest bijonteigening nog te betalen was. Betreft het echter buurten,die, om een bekenden term te gebruiken ,,hoewel niet onge-schikt ter bewoning, verbetering behoeven", waar dus slechtseen beperkt aantal woningen voor onbewoonbaarverklaring inaanmerking komt, doch het overgroote deel niet, dan valt aanonteigening niet te denken. Men is dan aangewezen op demedewerking der huiseigenaren en deze medewerking kanmet de huidge wettelijke bepalingen niet in voldoende mateworden verkregen. De plannen tot saneering van de Jordaan,door den Woningdienst omstreeks 1930 ter hand genomen,leden hierop schipbreuk. Weliswaar zijn daar in den loop derjaren vele misstanden verdwenen, maar de Jordaan maakteniettemin aan het einde van het hier behandelde tijdperk denindruk van te verkeeren in een overgangstoestand, zonder dater tendenzen waren, die bewerkstelligden, dat uiteindelijk eengoede toestand zou worden bereikt.Dit soort buurtsaneering en ^-- a fortiori -- saneering vande stad, is volgens de tot heden gevolgde methode te duur.Het valt thans niet te beoordeelen hoe de woningverbeteringer na den oorlog voor zal staan. Erg hoopvol ziet het er voor-loopig niet uit.Maar als men weer toe zal zijn aan plannen voor systematischewoningsaneering, dan zal stellig wijziging van de wettelijkebepalingen betreffende woningverbetering en de rechten enplichten van huiseigenaren noodig zijn om deze plannen tebrengen binnen het gebied van hetgeen in de praktijk te ver-wezenlijken is.BinnenlandUit het Jaarverslag van den Hoofdinspecteur van deVolkshuisvesting over 1941Onlangs is dit jaarverslag in druk verschenen. Hoewel de periode, waar-over het handelt, al vrij ver achter ons Ugt, is het beeld van den toestandvan de volkshuisvesting, dat het verslag teekent, nog zeer actueel. Hetonderstaande is uit het Jaarverslag geput.De aanbouw bleef meer en meer achter bij hetgeen noodig werd geacht,zoodat het wenschelijk was te zorgen dat in de eerste plaats daar gebouwdwerd, waar de behoefte het dringendst was. Dit geschiedde door de toe-kenning van urgentie-cijfers. Het bureau van den Hoofdinspecteur en laterde Inspectie werden bij deze beoordeeling ingeschakeld. Een dergelijkeregeling, waarbij rekening kan worden gehouden met den stand van dewoningmarkt en de kwaliteit van den woningvoorraad ter plaatse, komtfeitelijk neer op het vaststellen van een urgentieprogram voor de naastetoekomst. De gegevens ter beoordeeling van een en ander werden ver-zameld door de Inspecteurs bij de gemeenten in hun ambtsgebied. Het ver-slag merkt op dat behalve aan een urgentie-prograrama ook de behoefte