April 195414e Jaargang ^ No. 4De ^VoningbouwverenigingUitgave van de Nationale Woningraad, Algemene Bond van WoningbouwverenigingenVerschijni maandelijksAdres voor Redactie en Abonnementcn; Wouwermanstraat 27, Amsterdam Z., Telefoon 72429&Adres voor Advcrtenties: Keizersgracht 188, Amsterdam C, Telefoon 49128Groningen: een voorbeeldDe leiding van de Woningbouwvereniging ,,Volkshuisves-ting" te Groningen blijkt o.a. de kunst te verstaan om opwaardige en toch opvallende wijze de aandacht te vestigenop de (naar Nederlandse verhoudingen gemeten) bijzondereresultaten, die zij met de uitrusting van grote complexennieuwe woningen heeft kunnen bereiken. Advertenties in dag-en weekbladen, alsmede speciaal verzonden uitnodigingskaar-ten (met prijsvraag!) riepen belangstellenden op om te komen,te zien en zich te verbazen. De prijsvraag had ten doel debezoekers te bewegen tot het kenbaar maken van hun gevoe-lens. Een artikel van de Directeur der Vereniging in hetWeekblad ,,Bouw" over wat men wel allemaal had gedaan,deed de verbazing en de nieuwsgierigheid stijgen.Woningbouwend Nederland is op deze Groningse reveilleopgestaan. Het heeft zich in brede stroom naar het Noordenbegeven. Het heeft de organisatoren van het kijkspul over-donderd door zijn aantal. Het stortte zich met een tienduizenddeskundigen van allerlei aard op de paar woningen, die voorbezichtiging waren opengesteld. Het ervoer, dat door eenz6 overstelpende belangstelling zelfs Groningse organisatoreneven uit het lood geslagen kunnen worden. Naar verluidt zijnn.l. enkele honderden belangstellenden zonder betaling bin-nengekomen!Met welke gevoelens zijn al deze bezoekers nu huiswaartsgekeerd? Mogelijk zal de bewerking van de enquete-kaartendaarover iets openbaren. Het lijkt ons intussen interessant omhier, naar aanleiding van onze pelgrimage naar Groningen,een proeve van beoordeling te leveren, waarin enige voor-de-hand-liggende gevoelens aan bod kunnen komen.BewonderingIn de eerste plaats dan koesteren wij bewondering voor deroyale en grootscheepse aanpak, waarvan deze woningbouwin Groningen getuigenis aflegt. Natuurlijk, men kan zich ophet standpunt stellen, dat het vinden van technische oplos-singen in feit geen kunst is als men maar enigermate in hetvak thuis is en als er de middelen voor aanwezig zijn. Ditstandpunt doet echter geen recht aan de verdienste van het,,uit de rij stappen". In de Nederlandse volkswoningbouw iseen grof gemiddelde als gangbaar, als mogelijk, als toereikendaanvaard. Haalt men in zijn plannen en in de uitvoering ervandat grove gemiddelde, dan kan men zich vrij gerust gevoelen.Het is daarentegen bewonderenswaardig als men -- zoals deleiding van ,,Volkshuisvesting" in Groningen -- op een ge-geven moment met dat gemiddelde geen genoegen meer neemten als men, om zulks aan te tonen, de durf en het initiatiefopbrengt om een nieuw en groot complex in kwaliteit enDe Woningbouwvereniging ,,Volks-huisvesting" te Groningen bouwt 400montagewoningen, systeem Rotting-huis, architect F. Klein.Er was gedurende 14 dagen gelegen-heid vier dezer woningen (2 gemeu-bileerd en 2 ongemeubileerd) te be-zichtigen. Er kwamen 9200 betalendebezoekers en 1620 genodigden.Op de foto: een deel der woningenonder de schijnwerpers. 29woonwaarde duidelijk boven dat gemiddelde uit te tillen. Wijhebben waardering voor de vindingrijkheid van de Groningseiniatiefnemers voor vi^at betreft de keuze van de toegepastevoorzieningen (parketvloeren, inrichting douchecel, raamver-warming, machines voor wasverzorging e.d.)- Onze waarde-ring hiervoor wordt echter overtroffen door onze bewonderingvoor het doorbreken van het gangbare. Alleen deze en andere,,uitschieters" kunnen voeren tot een duidelijke verhoging vanhet gemiddelde woningbouwpeil in ons land.VerbazingDe bewondering vermag de verbazing niet te onderdrukken.Tenslotte lijden nu ook weer niet alle andere woningbouwersaan een zekere geestelijke gemakzucht, die de vooruitgangbelemmeren zou, Ook elders dan in Groningen alleen breektmen zich het hoofd over het verwezenlijken van plannen voorverbetering van het woonpeil. Het kost niet de geringste in-spanning om een hele reeds van omstandigheden op te som-men, die zeer duidelijk en onontkoombaar het realiseren vanschone denkbeelden t.a.v. kwaliteit, grootte, indeling en uit-rusting van onze nieuwe woningen verhinderen. Als men inzijn overwegingen die belemmerende factoren calculeert, danverdient men daardoor niet als conservatief, als gemakzuch-tig, als sleep te worden gekwalificeerd. Vanuit de zorg-van-alle-dag rijst dus de verbazing om hetgeen in Groningen mo-gelijk bleek. Die verbazing stijgt als men verneemt, dat dobewoners van de nieuwe huizen in Groningen met alle koste-lijke voorzieningen gelukkig worden gemaakt zonder dat dital te kostbaar blijkt.NieuwsgierigheidDe verbazing lokt de nieuwsgierigheid uit. Hoe is het moge-lijk, dat men daar in Groningen uitstekende woningen bouwten die woningen verhuurt tegen prijzen, die men in anderesteden reeds lang ontwend is? Om een voorbeeld te noemen:In de drie grote steden samen wordt een-zesde van de na-tionale woningproductie verwezenlijkt. De bekende sober-uit-gevoerde arbeiderswoningen moeten daar worden verhuurdtegen prijzen, die eigenlijk door een grote groep van dearbeiders, voor wie deze woningen bestemd zijn, niet betaaldkunnen worden. Daar moet men als bestuur van een woning-bouwvereniging (schandelijk genoeg) dubben over de vraagof er nog wel een simpel geysertje in de huizen kan wordengeplaatst. Men zou eenvoudig de nieuwe huizen voor een zeergroot deel van de arbeiders ontoegankelijk maken als men,precies zoals in Groningen, die huizen allerlei hoogst aan-trekkelijke voorzieningen zou meegeven, welke voorzieningentegen kostende prijs zouden moeten worden betaald. Met ditbeeld, met deze spanning voor ogen heeft men het rechtnieuwsgierig te zijn naar het karakter van de (ongetwijfeldallezins verantwoorde) manipulaties, die het de Groningersmogelijk heeft gemaakt om financieel aanvaardbare oplossin-gen te bereiken, welke elders feitelijk ondenkbaar moetenheten.30De Woningbouwvereniging ,,Volkshuisvesting" te Groningen bouwt twee vacantiehuizen te Appelscha voor het personeel.Op de foto: de feestelijke opening door de voorzitter de heer J. de Wilde. . ? BedachtzaamheidZolang de misschien wat onbehoorlijke nieuwsgierigheid nietbevredigd kan worden (en wij hebben er begrip voor, dat menniet altijd alles aan de grote kok kan hangen), is voor velenhet maken en verwezeniijken van plannen inzake woningbouwen woning-uitrusting niet te schroomvallig moet zijn. Extremevoorbeelden van die schroomvalligheid bieden die bestuur-ders, die hun tegenwoordige woningbouw in financieel op-zicht nog wensen af te meten naar de voor de oorlog ge-bruikelijke prijzen. Men zal ^ cm niet iedere vooruitgangonmogelijk te maken '-- moeten durven mikken op een hogerpeil dan tot dusver werd bereikt. Dat neemt echter niet weg,dat men de realiteit niet uit het oog mag verliezen. Men zalonvermijdelijk verband moeten bewaren tussen de financielemogelijkheden enerzijds en de lokkende wenselijkheden an-derzijds. Doet men dat niet of in onvoldoende mate, dan maaktmen voor nu of voor de toekomst onvermijdelijk ongelukken.NaijverAlle verbazing, nieuwsgierigheid en bedachtzaamheid nemenniet weg, dat er een gezonde naijver blijft op hetgeen inGroningen is gepresteerd. Daarom begonnen wij ook met hetonverbloemd uiten van onze bewondering. Men kan in Ne-derland niet jaloers genoeg zijn op het bestuur van ,,Volks-huisvesting", op het gemeentebestuur van Groningen en opde bewoners van de nieuwe huizen daar. Die jaloersheid magniet leiden tot een verwrongen laatdunkende beoordeling vande fraaie Groningse resultaten. Zij moet integendeel voerentot de wil het ook z6 of misschien nog wel beter te kunnenen te doen. Pas dan zal Groningen met recht ,,een voor-beeld" zijn.Er is een dwingende reden om zich aan het Groningse voor-beeld te spiegelen. Wij hebben oud-minister In 't Veld eenshoren verklaren, dat bij gelijkblijvende economische ontwik-keling na tien jaren een algemene welvaartsstijging van 20 %Opening van een speeltuin, welke is aangelegd door de Woningbouwver-eniging ,,VoIkshuisvesting" te Groningen en geexploiteerd zal wordendoor de buurtvereniging.Op de foto: voorzitter en directeur van de woningbouwvereniging.t.o.v. het tegenwoordige peil in ons land mogelijk moet wor-den geacht. Van die welvaartsstijging zal de volkshuisvestingzeker niet in de iaatste plaats moeten profiteren. Met hand-having van een gezonde bedachtzaamheid dient men daaromhet werk voor de volkshuisvesting te projecteren op ruimertoekomstmogelijkheden, Daarbij kan men zich nu spiegelenaan wat -- uitgerekend een van de in het algemeen nogaleens verguisde -- woningbouwverenigingen presteerde! Daar-om, ,.Volkshuisvesting" in Groningen, onze gelukwensen!w. s.Dependance van de openbare leeszaal te Groningen, opgenomen in een complex van 120 woningen. Er wordt van deze buurtleeszaal veel gebruik gemaakt. 31Hoe staat het met ons woningpeil?In ,,Bouw" van 3 April 1954 werden de eerste ant-woorden gepubliceerd op een enquete, welke ditweekblad heeft ingesteld omtrent het vraagstuk: Hoestaat het met ons woningpeil?Een van de ondervraagden was de heer L. Molen-berg, directeur van de Woningvereniging ,,Volks-huisvesting" te Gtoningen. Zijn opmerkingen zijnhieronder afgedrukt.KANSEN GENOEG ~ ALS WE MAARWERKELIJK WILLENdoor L. MOLENBERG,directeur Woningbouwverenigingte Groningen,,VolkshuisvestingHet peil van de na-oorlogse woningbouw is in het algemcenonvoldoende.Onvoldoende voor vandaag en hopeloos onvoldoende over 50of 100 jaar.Het type eengezinshuis is (terecht) verlaten. Het was nieteconomisch. We helbben echter vergeten, dat flatbouw een veelgrotere technische perfectie vraagt. We hebben meer vergeten(gelukkig zitten we op sleutelposities en dan wordt men nietontslagen als men lets vergeet).We hebben vergeten de mensen van de geestelijke volksge-zondheid te vragen, hoeveel ruimte een gezin met drie kin-deren nodig heeft om zich harmonisch te kunnen ontwikkelen.We hebben vergeten dat we leiding moesten geven, dat ,,wedingen moesten brengen", zoals er centrale riolering, gas,water en electriciteit is gebracht.We hebben ons hoffelijk verontschuldigd: er was schaarste, erwas nood, het was na de oorlog het was zo moeilijkWe hadden geen tijd om aan alles tegelijk te denken -- wewilden zoveel bouwen dat we niet meer wisten wat webouwden.We hadden zoveel haast, dat we vergaten de winst te halenuit de oorlog die (we hadden de geschiedenis om het ons teleren) na zulke stormachtige verstoringen van de gewonesleur mogelijk is.De strijd tegen de geestelijke gemakzucht, lauwheid en on-verschilligheid is nog steeds niet voltooid.WELKE WINSTEN SINDS 1940?Stedebouwkundig wordt het huis, lijkt mij, ,,beter geplaatst";de ruimtelijke werking is een erkende maatstaf geworden ende groenvoorziening krijgt meer aandacht.Winst lijkt mij ook, dat de woningen geibouwd worden metsouterrain en daardoor ordelijker bewoond kunnen worden,door hun goede berging voor tijdelijk niet nodige bezittingen.Ook ,,alles op een verdieping" is voor een huisvrouw arbeid-besparend en meen ik als concrete vooruitgang te mogenbocken.WELKE ACHTERUITGANG?Bepaald een achteruitgang in vergelijking met voor 1940 is deregeling, dat de woningwetwoning wordt gebouwd zondcr 2ewoon - studie - hobby - bezoek - ontspannings- of afzondc-ringskamcr.NOODZAKELIJKE VERBETERINGEN:a. Een begin te maken met de realisatie van de wijkgedachtcdoor gedeelten van de souterrainruimten te benutten voorgemeenschappelijk gdbruik, b.v. als* dependances openbare leeszalen,* hobbykelders voor de jeugd,* vrouwen vormingscentra, waarin cursussen worden ge-geven,* gymnastiekzalen,* studiezaaltjes voor maken van huiswerk,* muziekzaaltjes z.m. onder leiding van muziekscholen,* consultatiebureaux o.a. voor zuigelingen- en kleuterzorg.b. Het aanbrengen van een woonbalcon, deels loggia, vancirca 10 m^.c. Het aanbrengen van centrale verwarming. Eerst danwordt in ons klimaat een huis bewoonbaar.*d. Het plaatsen van een lavet met ingebouwde wasmachinein de douchecel, alsmede een gascomfoor, wasketel enwringer.*e. De inrichting van een droog- en strijkruimte in het sou-terrain, waarin* 1. elec. droogmachine (geen centrifuge);* 2. elec. strijkmachine en* 3. vouwplanken.*f. In elk geval in de woonkamer parketvloer van hardhout;gewone vloerbedekking is kostbaar, kwetsbaar en slijt-baar. Een hardhouten vloer daarentegen heeft vele goedeeigenschappen. Een bij het huurhuis behorende vloerbe-dekking is rationeel en bespaart de huurder kosten.*g. Electrische bijverwarming onder de ramen van de woon-kamer en electrische bijverwarming voor keuken en dou-checel.*h. Inschakeling van beeldhouwers, steenhouwers, pottenbak-kers, glazeniers, schilders, edelsmeden, bij het ontwerpender woningen, zodat de huizenrijen weer een ,,gezicht"krijgen.*i. Tochtstrippen voor alle bewegende ramen. Alleen reedsde kolenbesparing welke hierdoor wordt verkregen wet-tigt dit verlangen.HOE DE FINANCIfiLE PROBLEMENOP TE LOSSEN?Ik geloof niet dat er financiele problemen van enige betekeniszijn op te lossen.Er was een tijd dat er woningen waren zonder water, water-spoeling, gas of electriciteit.Niemand vraagt zich af welke financiele problemen wordenveroorzaakt door het handhaven van deze vroegere verbete-ringen. De behoefte daaraan is er en zij moeten dus wordengefinancierd. Ook de voorgestelde verbeteringen zullen straksJ^ Zo begon de Woningbouwvereniging ,,Volkshuisvesting" in 1908 * wil zeggen: bereids door ons toegepast.als onmisbaar worden beschouwd; en hun financiering brengtevenmin bijzondere problemen mee.Met uitzondering van de centrale verwarming, kosten alledoor mij noodzakelijk geachte verbeteringen rond f 1.000,--per woning.Dit betekent in de eerste plaats bij een aanbouw van 60.000woningen per jaar f 60.000.000,-- meer, en jaarlijks wegensonderhoud voor f 240.000,-- werkgelegenheid. Dit wil duszeggen: 4200 gezinnen, ook buiten de eigenlijke bouwnijver-heid, zonder werkloze kostwinner.Dit betekent in de tweede plaats: winst aan lichamelijke engeestelijke volksgezondheid, doordat 60.000 vrouwen per jaarvan een gedeelte van haar slavernij in huis bevrijd worden endoordat opvoeding en vrije-tijdbesteding grotere mogelijkhe-den krijgen.EEN REKENSOMMETJEDaartegenover staat dat de woningwetwoning nog steeds, enook met inbegrip van deze verbeteringen, het goedkoopste ver-bruiksartikel van Nederland is.Vrijwel alle prijzen stegen in vergelijking met 1939 280 a300%. De woninghuur steeg in theorie tot 145% en in feitewellicht tot 200%.Als wij de woninghuur in arbeidsuren uitdrukken, dan ver-diende een arbeider in 1900 met 60 uren arbeid f 7,-- perweek en verwoondc, met f 1,75 per week, 15 arbeidsuren.In 1954 verdient een arbeider in 48 uren, met kinderbijslag,rond f 64,-- per week. Als hij nu, voor een onvergelijkbaarveel betere woning, f 10,-- per week betaalt, verwoont hij7]/^ arbeidsuren.Natuurlijk, daarin is de woningwetbijdrage begrepen, maardie is naar verhouding lager dan voor de laatste wereldoorlog.Er is geen reden om angstvallig de huren te laag te blijvenhouden en zeker niet als dat gaat ten koste van werkgelegen-heid en volksgezondheid, en ten koste van het bereikbare peilvan de woningwetbouw.De kosten voor balcon, parketvloer, geyser, gascomfoor, was-machine, wringer, electrische droogmachine, electrische strijk-machine, electrische bijverwarming in kamer en douchecel,bedragen rond f 1.000,-- , dat is dus met onderhoud en de ge-bruikelijke afschrijvingen f 1,30 per week.Moeten de bewoners nu perse deze / 1,30 betalen?Schier elke Nederlandse huisvrouw met 2, 3 of meer kinderenen een weekinkomen inclusief kinderbijslag van rond f 64,'--zal met vreugde deze voorzieningen voor / 1,30 per weekaanvaarden.Maar het zou ook anders kunnen.Immers: deze goede woningen zullen stellig een levensduurvan 75 jaar hebben. Het verschil in de annui'teit van 50 of 75jaar, bij een kostprijs van f 12.000,^-- per woning, bedraagtf 51,60 per jaar of rond f 1,^-- per week. Ook zou de exploi-tatierente ad 3^/2% ii^ plaats van 4% kunnen worden opge-nomen. Het gezamenlijk beschikbare bedrag uit verlengde af-schrijving en renteverlaging bedraagt f 57,60 + f 60,00 =f 117,60. Dit is f 2,26 per week.Er zijn dus geen financiele problemen, doch wel financielemogelijkheden:het extra te investeren kapitaal werpt zijn baten in werkge-legenheid en volksgezondheid af;het huurpeil kan, als het moet, de daaruit voortvloeiende ver-hoging dragen;en een redelijker wijze van verdeling der kapitaallasten maaktzelfs een huurverhoging overbodig.WELKE TOEKOMSTVERWACHTINGEN?Ik verwacht van de practijk der ontwikkeling van de Neder-landse woningbouw in de komende 10 a 20 jaren dat1. Alle door mij noodzakelijk geachte verbeteringen zullenworden toegepast.2. De ,,welstand" aan en om de woning, zoals de hoe-veelheid tegels, het betere hang- en sluitwerk, het aan-"" '""*.' ^Bad- en washuisje voor arbeiderswoningen te Groningen van de Woning-bouwvereniging ,,Volkshuisvesting"; electrische wasmachine, electrischedroogmachine en electrische strijkmachineElectrische strijkmachine, zoals deze thans al geplaatst zijn in 400 woning-wetwoningen en 114 middenstandswoningen. van de Groningse Woning-bouwvereniging ,,Volkshuisvesting" 33dagen, met begrip voor hun behoeften, zodat ze bezoekzullen kunnen ontvangen en kind en kleinkind zullen kun-nen logeren.Ik verwacht dat we woningen zullen gaan bouwen voor wer-kende vrouwen, Zoals woningen voor werkende vrouwenmoeten zijn.Ik verwacht dat we woningen zullen bouwen, laat ik ze ,,ge-* zondheidswoningen" noemen, woningen voor langdurigbedlegerigen, in overleg met terzake deskundigen.Ik verwacht dat we zullen leren inzien dat we de vooruit-gang niet tegen kunnen houden. We kunnen hoogstenskiezen tussen sleepboot of sleep te zijn.* wil zeggen: bereids door ons toegepast.Wat in eike arbeiderswoning bereikbaar isDroogmachine voomiddenstands- enarbeiderswoningente Groningen{Overdruk uit ,,Bouw" van 3 April 1954)IkIktal tapplaatsen voor warm water, de bestrijding van descheurvorming, het detail in het algemeen dus, sterkde aandacht zullen vragen.Boodschappenliftjes, betere brievenbussen, huisvuilver-wijdering, het schoonhouden der ramen en trappenhui-zen en souterrains, de plaatsing van antennes voor radioen televisie, de gemeenschappelijk te gebruiken tuin,zandbakken voor kleinere, speeltuinen voor de groterekinderen, buurt-, bad- en washuisjes voor de ouderewoningcomplexen, zullen ons geen rust laten.Buurtbinding moet er komen. Volkshuisvesters past opUw saeck.verwacht, dat we woningen zullen bouwen waarin de be-woners niet af en toe de neiging krijgen om de muren vanschier alle vertrekken naar buiten te duwen, doch dat wewoningen gaan bouwen waarin de Nederlandse arbeiderals volwaardige burger kan wonen, een boekenibezit kanfokken, een muziekinstrument kan bergen en bespelen,kortom waarin een gezin geestelijk sterk en gezond kanblijven en zich harmonisch kan ontplooien.verwacht dat we woningen zullen bouwen voor ouden van34OVRALIN no. 1BINDMIDDEL VOOR VERFPASTA'So.a. in LOODWIT -- ZINKWIT enz.Zowel voor de moderne als de periodiekemethode.Vraagt advies bij:GELDERSE VERFCENTRALETelefoon 5502."^ APELDOORNAanvulling artikel 20 van de V.R.T. 1949De Besturen van de Nationale Woningraad en de Bond vanNederlandsche Architecten hebben zich, gehoord de Inter-pretatiecommissie V.R.T. 1949, in een gezamenlijk verzoek-schrift tot de Minister van Wederopbouw en Volkshuisves-ting gewend inzake de navolgende aanvuliende bepalingen opartikel 20 van de V.R.T. 1949:1. Met ingang van 1 Januari 1954 vervalt voor opdrachten,die na deze datum zijn verleend, lid 1 van de wijziging, dieop 1 April 1952 van kracht is geworden.2. Met ingang van 1 Januari 1954 worden de honoraria, be-rekend overeenkomstig de tabel in artikel 20 van de V.R.T.1949, tijdelijk verhoogd met 22 %.3. Voor opdrachten, waarvoor een of meer der in artikel 21(zoals dit dd. 5 Augustus 1953 is gewijzigd) genoemdewerkzaamheden op 1 Januari 1954 zijn voltooid, zal deverhoging alleen worden toegepast voor de resterende ge-deelten van de opdracht en volgens de in artikel 21 ge-noemde percentages.4. Lid 2 van de aanvulling dd. 1 April 1952 is van overeen-komstige toepassing.In een schrijven dd. 22 Maart werd hierop de Ministerielegoedkeuring verkregen.Jgi/e^,a\tesvn^Naam en modelinternationaalbeschermd?OCRIETreinigen metVIM?Vraagfvrijblijvendde NIEUIVEcatalogusvan betLA VET aan deFABRIEKEN N.V.BAARNTel. K 2954-3641(4 lijnenj35w^usoem de mthpers!..Onbeschermd gewapend beton zaialtijd door roestvorming op de wape-ning worden vernietigd, wanneer ditvoor regenwater bereikbaar is. Be-schermmg is daarom noodzakelijli.Op schilders en verffabrikanten rii^tcen grote taak.",.Bcton. die hersteld is en nog be'A-rde nog onbeschadigde beton dienttegen aantasting te worden beschermd.welke bescherming bijkans geheel toehec werkgebied van de schilder be-hoort."A!ti|d sMcces meti let IS de lezer bekend, dat olieverfup verse beton en -cementmortel\erzeept. Die maakt het lastig om pasherstelde betonconstructies te verven,met olieverf of oliehoudende verven.Hr komen echter ook verven in del.andel voor, die met verzepen."zusMUUEGRONDVERFisONVimZEKVRAiRl,,Deze verven als grondlaag aange-wend, kunnen vervolgens wordenoverncvcrfd met een goede modernezusoMUURDEKVERF.,De wapening moet aidoendo b>--schermd zijn en dit is met het ycval,omdat de beton altijd poreus is."ZUSOmuurveirf-systeemsluit af!,,Ook hier is het noodzakelijk goedeverffabrikanten om raad en garantieste vragen."Schrijft in vol vertrou'wen naarN.V. LAK- EN VERFFABRIEKENKIEWIETDEJONGE,GRONINGENCitaten ontleecd aan ..Schildersblad"d.d. 27 Augustus 1953Huurwoning of eigen woning- een onderzoek in enkele landenDe wereld wordt kleiner, de afstanden korter, het interna-tionaal contact steeds inniger. Ook in de kringen van wo-ningbouwverenigingen begint men enige belangstelling te to-nen voor de vraag hoe het bui:en de grenzen toe gaat. Ver-scheidene nationale federaties van woningbouwverenigingcnen ook tal van verenigingen zelf zijn aangesloten bij de In-ternationale Federatie voor Volkshuisvesting en Stedebouwen wonen van tijd tot tijd de congressen van dit hchaam bij.Op het in 1950 te Amsterdam gehouden internationaal con-gres was de vraag aan de orde welke betekenis de woning-bouwverenigingen hebben voor de voorziening in de woon-behoefte. Hierdoor ontstond vanzelf enig contact tussen ver-tegenwoordigers van deze verenigingen uit verschillendelanden en dit contact leidde tot de vorming van een perma-nente commissie, die haar aandacht aan het werk dezer ver-enigingen zou wijden. De commissie is ingesteld door het be-stuur van genoemde internationale federatie, er zitten mensenin uit Engeland, West-Duitsland, Belgie, Frankrijk, Zweden,Verenigde Staten (corresponderend lid) en schrijver dczesis er voorzitter van gewordcn.Men moet met dergelijke internationale contacten voorzichtigzijn. Zij ontaarden gemakkelijk in een doel in zichzelf, metals gevolg talrijke bijeenkomsten, nu hier dan daar, die veeltijd en geld kosten, maar waar practisch weinig uitkomt, door-dat de deelnemers, vervuld en alleen kennis dragend vaneigen problemen, een discussie voeren, die alle kenmerkenvertoont van een babylonische spraakverwarring. Wil hetnut werkelijk in verhouding staan tot de kosten in tijd engeld dan moet men weinig vergaderen en tevoren thuis stu-deren. Dat wil zeggen men moet de onderwerpen een vooreen aan de orde stellen, omtrent ieder onderwcrp een behoor-lijk aantal gegevens bijeenbrengen en pas als deze voor-arbeidis verricht, bijeenkomen. Alleen dan heeft men kans op eenvruchtbare mondehnge uitwisseling van gedachten, waardoorde blik kan worden verruimd.Een eerste onderwerp, waaromtrent genoemde commissie ge-gegevens heeft verzameld, i) is de vraag of woningibouw-verenigingen moeten bouwen huurwoningen of eigen wo-ningen. Op het Amstcrdamse congres merkte de rapporteurhierover het volgende op:,,Een belangrijke vraag is of de woningbouwverenigingenhaar huizen moeten verhuren of in eigendom aan de bewonersoverdragen. Ik geloof niet, dat dit een principiele kwestieis. In het kapitalistische Nederland blijven de vereniaings-woningen gemeenschapsbezit. In het communistische Polenblijkt de staat ook verenigingen aan te moedigen, wier ledenafzonderlijk eigenaar van een woning worden.Het is grotendecls een kwestie van woonzeden en de ver-schillen in deze zeden vinden hun weerspiegeling in de wo-ningbouwverenigingen".Men vindt dit laatste bevestigd in de verzamelde gegevens.In Nederland beperken de woningbouwverenigingen zich inde practijk tot de bouw van huurwoningen. In Engeland enBelgie komen beide vormen voor, maar valt het accent tochop de huurwoning. In Frankrijk en Duitsland blijkt op ditpunt geen uitgesproken voorkeur te besiaan. Daarentegenoverheerst bij de lerse woningbouwvereniginqen het eigenhuis en ten slotte past Zweden een stelsel toe, dat het middenhoudt tussen huur en eigendom.Voorts blijkt, dat van de totale woningvoorraad in Nederland28 % bestaat uit door eigenaren bewoonde woningen, inBeloie 39%, in Frankrijk 40%, in West-Duitsland 41% enin Zweden eveneens 41%.Omtrent de activiteiten in de onderscheidene landen van deeigenlijke woningbouwverenigingen op dit terrein (er zijn1) Zie Supplement to ,,News sheet" no. XXXI, February 1954.Dubbelharagehahken uloertegelsDe TEGELVLOER die in elk hnis pastDoor de talloze kleurnuances die tegelvloeren vandubbelKardgebakken tegels mogelijk maken. istoepassing ervan ook bij de woningbouw altijdte pretereren.De grote hygiene, de onbeperkte levensduur. beteenvoudige onderboud. de vlakbeid. bet zijn alleonbetwiste voordelen van dubbelbardgebakken te-gelvloeren.Puhticatie van de Ned. Fahrieketi van dubhelhardgebakken vlaertegeh:Alfred Regoul & Co's Vtoertegelfahnek N.V., Maaslrichi, Fr. Roma-nusweg 2, tel. 3846.N.y. Porselein- en Tegelfabriek ,,Mosa", MeersieneruiegiiS, Maastricht.tel. 4644.Tegelfahriik Schiedam N.V.. Noordveslstngel 141, Schiedam,tel. 6S423 en 66144.PIETER SCHOEN & ZOOM N. V. ZAANDAM37De WONINGBOUWVERENIGING die met haar tijdtijd meegaat, schildert of laat schilderen volgens hetTOKION H.S. SYSTEEMDe TOKION H.S.-producten zijn een overtuigend bewijs vande geweldige technische vooruitgang in de verfindustrie enhebben de volgende grote voordelen:a) Snellere werkmethode.b) Door enorme hechting op oude verflagen,grote slijt- en stootvastheid (belangrijk inkleine woningen).c) Door bestendigheid tegen zwakke zuren enz.uitermate geschikt voor keukens, douche-cellen enz.d) Zeer gemakkelijk te verwerken, hoge glansen betere vloeiing dan klassieke lakken.e) Het lage soortelijk gewicht en de hoge dek-kracht maken dat het TOKION H.S.-systeemniet duurder uitkomt dan de gewone klassie-ke methode, dusf) lage prijs.Vraagt onze uitgebreide brochure, ,,Belang-rijke besparing op alle binnenschilderwerk"We(l.BOONSTOPPEL&ZonenN.y.Lak & VernisfabriekenWADDINXVEEN TEL. K 1828 - No. 350VOCHT is funest voor allebouwwerken.Tijdige bestrijding met,,SILICON" betekent ver-laging onderhoudskosten.Vraagt vrijblijvend adviesen prijsopgave.Schriftelijke garantie voor de houdbaarheid van door onsuitgevoerde herstelwerkzaamheden.Chem. Fabiiek JOH. G. SIEMER (sinds 1915)PURMEREND, Tel. K 2990/625 -- AMSTERDAM Tel. 31185N.V. TUINBOUWINR. HARTLIEBAFD. TUINARCHITECTUURMeent 118 ROTTERDAM Telef. 115665ik Begroten"i^ Ontwerpeni^ Aanleggeni^ en Onderhoudvan38GEMEENSCHAPPELIJKE-VILLA-FABRIEKS- E.A.TUINENook tal van aanverwante lichamen, zeals bij ons de bouw-spaarkassen en de landarbeiderswetverenigingen, maar dielaten wij buiten beschouwing) lijken ons de volgende bijzon-derheden vermeldenswaard.In Engeland kent men naast de woningbouwverenigingen, diewoningen verhuren, er onderscheidene, die zich toelcggen opde bouw van eigen woningen, welke dan gewoonlijk in huur-koop wordt gegeven. Hun activiteit op dit ogenblik is echteruiterst gering, daar overheidssubsidies slechts voor huurwo-ningen worden verleend.In Belgie zijn de woningbouwverenigingen ondergeschikt aande Nationale Maatschappij van Goedkope Woningen, die devoorschotten en subsidies verdeelt. De met behulp hiervangebouwde woningen kunnen door de verenigingen aan de be-woners in eigendom worden ovcrgedragen. Deze moeten indat geval 10% van de marktwaarde storten. Sinds 1920, hetjaar waarin de Maatschappij werd opgericht, zijn er rond90.000 verenigingswoningen gebouwd, waarvan rond 25.000in eigendom aan bewoners overgingcn.De woningbouwverenigingen in Frankrijk hebben voor deoorlog 150.000 eigen woningen gebouwd. Hiervan werden110.000 rechtstreeks aan de toekomstige bezitters overgedra-gen en 40.000 via cooperatieve verenigingen. Het verschil zitin de wijze van financiering. Via cooperatieve verenigingenbetekent, dat het huurkoopsysteem werd toegepast. Na deoorlog werden nog 25.000 eigen woningen gebouwd. Hetaantal verenigingswoningen, dat verhuurd werd, bedroegvoor de oorlog 170.000, na de oorlog 64.000.Het totaal aan in West Duitsland door woningbouwvereni-gingen gebouwde eigen woningen bedraagt 300.000, tegen950.000 huurwoningen. Een aantal verenigingen bepcrkt zichtot de eigen woning. Zijn alle leden in het bezit van een huisdan is het doel bereikt en wordt de vereniging ontbonden.Bij een deel der huizen hebben de toekomstige bewoners zelfaan de huizen meegewerkt. In 1951 kwam, evenals in onsland, een wettelijke regeling van de eigendom van apparte-menten tot stand, welke toepassing zal vinden met betrekkingtot enkele woningcomplexen, die met Marshall-hulp tot standzijn gekomen.lerland kent slechts woningbouwverenigingen, wier ledenhuisbezitters worden. Als er ten minste zeven gegadigdenzijn, kunnen deze tezamen zulk een vereniging vormen. Ookhier moet de aspirant-eigenaar 10% van de waarde van hethuis op tafel leggen.In Zweden werken cooperatieve en niet-cooperatieve woning-bouwverenigingen naast elkaar. De eerste bevorderen debouw van eengezinswoningen, die eigendom van de bewonerworden. Deze kan daartoe van de spaarbanken een eerstehypotheek krijgen tot 50% en een rijkslening tot 40% vande marktwaarde. Hij moet dus zelf beschikken over 10% vande waarde, hetgeen echter veelal neerkomt op 16-18% vande werkelijke stichtingskosten. Meer dan 36.000 leden vande grote cooperatieve centrale (de bekende H.S.B.) is op dezewijze in het bezit van een eigen huis gekomen.Daarnaast werden in Zweden door niet-cooperatieve woning-bouwverenigingen rond 88.000 etagewoningen gebouwd. Inde practijk deed zich evenwel het bezwaar voor, dat niet allehuurders van voldoende liefde voor hun woning blijk gaven.Dit is mede de reden geweest, dat in 1930 een wettelijke re-geling tot stand kwam betreffende het beschikkingsrecht oververenigingswoningen. Op grond van deze regeling kan dehuurder voor het leven het recht verkrijgen over een woningte beschikken. Daartoe moet hij 5% van de waarde fourne-ren. De figuur wordt nu zo, dat de woningbouwverenigingwettelijk eigenaresse blijft van het goed, maar dat de huurderhet beschikkingsrecht over zijn woning heeft. Hij mag ditrecht verkopen (tegen kostprijs), hij mag het bij zijn doodvermaken. Zijn opvolger moet zich dan voor het lidmaatschapvan de vereniging aanmelden. Aldus blijft de woningbouw-vereniging niet alleen in stand, maar blijven ook de ledenzeer geinteresseerd bij de exploitatie van het geheel. DeIn elk gebouw - in ieders huisgebruike men lak en verf van,,Het Schildershuis"N.W. BINNENSINGEL 30-33 DEN HAAG(nabij de Loosdninse brag) Tel. 33.49.48voorarchitectuurenstedebouwMAQUETTESW. G. C HOORN'S MAQUETTE-STUDIOHoogstraat 22 -- EINDHOVEN -- Telefoon 9872H.S.B. heeft een spaarbank, waar met name degenen, die opde duur de beschikking over een etagewoning willen hebben,het benodigde geld bijeen kunnen sparen.Het cooperatieve systeem heeft op grote schaal toepassinggevonden. In 1951 bleken er 134.000 cooperatieve flats tezijn.Wij hebben aan Zweden iets meer aandacht geschonken danaan de andere landen, omdat er voor ons ongetwijfeld hetmeest van te leren valt. Met name rijst de vraag of hetZweedse stelsel, dat een menging inhoudt van gemeenschap-pelijk en individueel eigendom ook voor ons geen perspectie-ven biedt. Voor de Nationale Woningraad is deze vraag demoeite van een nadere bestudering stellig waard.J. Bommertaris heeft dan ook bepaald dat woningen van Woningbouw-verenigingen en woningwetwoningen van Gemeenten in depersonele belasting zullen worden aangeslagen naar de be-dongen huurprijzen.De getroffen regeling lijdt evenwel uitzondering in de ge-vallen waarin de huurders behalve tot betaling van de bedon-gen huurprijs nog tot noemenswaardige andere prestatiesverplicht zijn om over het gehuurde te kunnen beschikken envoorts in gevallen waarin de bedongen huurprijs in beteke-nende mate beneden het ter plaatse algemeen geldende huur-peil ligt, doordat er buiten de lidmaatschapsverhouding nogeen andere bijzondere relatie bestaat tussen de huurder enverhuurder.Toepassing van deze regeling behoort plaats te vinden mf>tinganq van het belastingjaar 1954/1955. T.Vaststelling van de huurwaarde van woningen vanWoningbouwverenigingen en van de Woningwet-woningen van GemeentenDe laatste jaren hebben de besturen van de Woningbouw-verenigingen, onder de drang van de bewoners, tevergeefsgetracht bij de belastingadministratie aan te tonen, dat dejaarlijkse huurprijs van de door deze verenigingen verhuurdewoningen als huurwaarde d:ent te gelden voor de toepassingvan de Wet op de personele belasting 1950.Het resultaat is tot heden nihil gebleven, omdat, in verbandmet de besjaande jurisprudentie, is aangenomen, dat de huur-prijs voor deze woningen niet onder normale omstandighedenzou zijn bedongen. Hierbij was onder meer overwogen, datde Woningbouwverenigingen zich niet ten doel stellen vande leden huurprijzen te bedingen, welke van de woningen inhet vhje verkeer zouden zijn te maken, doch om de leden on-der zo gunstig mogelijke voorwaarden het genot van een wo-ning te verschaffen.Alhoewel door de verenigingsbesturen hiertegenover werdaangevoerd, dat zij krachtens een ar:ikel in hun statuten ver-phcht zijn de woningen te verhuren tegen een prijs, die nietlager is dan die, welke voor dergelijke woningen in het be-trokken gedeelte dcr gemcente te bedingen is, bleef de be-lastingadministratie het eenmaal ingenomen standpunt hand-haven,Thans is verschenen een circulaire van de Staatssecretarisvan het Ministerie van Financien van 9 Maart 1954, no. 144(Indirecte belastingen) waarin onder meer te lezen staat, datde door de Woningbouwverenigingen en Gemeenten bedon-gen huurprijzen in de regel als maatschappelijk normaal kun-nen worden aangemerkt en het aanvaarden van die huurprij-zen veeleer met het karakter van de personele belasting alsverteringsbelasting in overeenstemming is. De Staatssecre-Wij hoorden:Prof. Krul, directeur van het R-'il-sinsti'tuut voor D-i'nkwater-voorzieninq in de radiorubriek .^^gderland en de Wereld" op8 April \\ in het kader van de Wereldnezondheidsdag:steden en dorpen moeten z6 worden gebouwd, dat rus-,,tiae woonwijken ontsoanning neven na het werk in de wijken,,van industrie en de kantoren".Woninnen moeten doelmatin verwarmd en peventileerd,,zijn en qevrijwaard tegen zenuwslopende qehorigheid en la-,,waai. Vocht en tocht, welhaast steeds een kenmerk van oude,,en helaas ook wel van nieuwe woningen, moeten worden,,voorkomen door doelmatige bouwwijze en goede materiaal-,,keuze".Denkt U maar eens aan de afschuwelijke gevn'qen, die,,de planloze industrialisatie in Engeland en West-Duitsland,,in de 19e eeuw veroorzaakte: een verontreinigde atmosfeer,,,die het zonlicht uit de troosteloze woon- en industriewijken,,weerde en de arbeidersgezinnen in krotwoningen opeenhoop-,,te. Dat moet bij de groei van onze Nederlandse Industrie,.worden voorkomen, waartoe thans allerlei onderzoekingen,,plaats vinden ".En dan is er het woonprobleem: na de oorlog moet er op,,ongekende schaal worden gebouwd; de economische proble-,,men staan daarbij vooraan, maar de hygienische vraagstuk-,,ken mogen daarbij niet uit het oog worden verjoren".,,Kort geleden heeft het Nederlands Congres voor Openbare,,Gezondheidsregeling een studiecommissie ingesteld om grond-,,slagen aan te geven voor de waardering van woningen uit,,hygienisch oogpunt; de Afdeling Gezondheidstechniek,,T.N.O. neemt in de werkzaamheden van die Commissie een,,belangrijke plaats in".Zuivering van afvalwater voor kleine woninggroepen.,,opleiding van gezondheidsingenieurs".Wij deden slechts hier en daar een greep en halen uit dezeWEESNIET DOM !Vraagt ook eens prijsopgaafvoor GLASHERSTELbijfa. L. BLOM. DEN HAAGV. Ostadestraat 162-168 Telefoon 337703Wij zijn reeds leverancier van div. woningbouwverenigingenSchildersbedrij^flet ZuidenVOORAL UWSCHILDERWERKttft'Hillevliet 129 - ROTTERDAM - Telefoon 77286-7622139S'GRAVELANDSEWEG 1-TEL.9470- HILVERSUMINTERESSANTE IMPORT-AANBIEDINGENIN HET COURANTE GENRE.VRAAGT ONZE SCHERP-GEPRIJSDEOFFERTE VOOR GROOTVERBRUIKERS.Groothandel in Behangselpapierbelangwekkende radiorede ,,Technische gezondheidszorg in dewereld", aan wat op het gebied van woningbouw werd gezegd.Het is om de lezer een indruk te geven hoe achter de schermenaan het probleem van woninghygiene zeer veel aandacht wordtbesteed om ook op dit gebied tot een goede en rationelewoningbouw te geraken.IngezondenGeachte Redactie,In het Octobernummer drukt U een circulaire af, die aan hetslot de aandacht vestigt op een rondschrijven van mijn ad-ministratiekantoor. U geeft te kennen dat ik mij over de in-houd van dat schrijven tevoren met U had moeten verstaanen drukt Uw afkeuring erover uit, dat dit is naoelaten. Ove-rigens is Uw stuk zo gesteld dat de oppervlakkige lezer deindruk meet krijgen dat deze afkeuring zich ook over mijnkantoor zelf uitstrekt en dat een reiatie wordt ontraden.Ik vind Uw optreden onredelijk en grievend. Onredelijk om-dat mijn kantoor, evpnals talloze andere instellingen, regel-matig circulaires aan Woningbouwverenigingen stuurt, zonderdat hiertegen van Uw kant ooit enig bezwaar is gemaakt.Onredelijk, omdat ik U destijds in een persoonlijk gesprekwel degelijk op de hoogte heb gesteld van mijn werkwijze entarieven. Onredelijk omdat U mij nooit te kennen hebt ge-geven er prijs op te stellen, dat ik mij met U zou verstaan,alvorens een nieuwe circulaire te versturen. Had U dat gedaandan zou ik daar zonder omwegen gevolg aan hebben gegeven.Ik vind Uw optreden grievend, omdat U door de publiciteitdie U aan het geval geeft, de indruk vestigt van een afkeu-rend oordeel over mijn kantoor.U houde mij deze late reactie ten goede. Mijn aanvankelijkvoornemen om de zaak naast mij neer te Icggen, heb ik latenvaren toen mij bleek, dat verscheidene van mijn relaties zichover Uw publicatie verontwaardigd toonden.Landelijk Administratiekantoor voorWoningbouwverenigingenP. A. KAAS Wzn.OnderschdftHet wil ons voorkomen, dat de Heer Kaas zich ten onrechtcgegriefd en beledigd acht. Wij ontkennen niet, dat in hetverleden met de Heer Kaas is gesproken over administratievewerkzaamheden, welke hij voor met name genoemde woning-bouwverenigingen verricht. Wij hebben hem bij het verrichtenvan die werkzaamheden nooit iets in de weg gelegd, integen-deel, bij bepaalde gelegenheden hebben wij met hem over deoplossing van probleempjes overleg gepleegd. Dit contact im-pliceert niet, dat wij nu ook bij voorbaat zouden kunnen weten,dat de Heer Kaas zich in circulaires tot alle leden van deNationale Woningraad wendt. Nadat ons uit een aantal ver-zoeken om inlichtingen was gebleken, dat de Heer Kaas zijndiensten in den brede had aangebodcn, meenden wij goed tedoen de leden van de Woningraad het advies te geven zichmet ons in verbinding te stellen, alvorens eventueel op deaanbieding in te gaan. Wij zien niet in, dat dit voor de HeerKaas grievend behoeft te zijn. Juist gegeven de vroeger ge-legde contacten, zou het voor de Heer Kaas als eerste belang-hebbende een eenvoudige zaak zijn geweest ons te verwittigenvan zijn uitgebreide actie bij alle leden van de NationaleWoningraad.Teneinde alle misverstand weg te nemen, verklaren wij ten-slotte, dat punt 3 uit de circulaire van 21 October 1953 nietals een algemene waarschuwing tegen het bureau van deHeer Kaas dient te worden opgevat. W. S.InhoudGroningen: een voorbeeld 29Hoe staat het met ons woningpeil? 32AanvuUing artikel 20 van de V.R.T. 1949 34Huurwoning of eigen woning -- een onderzoek in enkele landen -- 36Vaststelling van de huurwaarde van woningen van Woningbouw-verenigingen en van de Woningwetwoningen van Gemeenten . . 39Wij hoorden: 39Ingezonden .......????? 40Dit orgaan wordt gezonden aan alle lexers van het Tijdschrift voor Volks-huisvesting en Stedebouw.Leden van de Nationale Woningraad en van het Ned. Instituut voorVolkshuisvesting en Stedebouw kunnen extra abonnementen nemen tegende prijs van f. 1,-- per jaar. Voor hen, die niet zijn aangesloten bijWoningraad of Instituut voor Volkshuisvesting, bedraagt de abonnements-prijs f. 5,-- per jaar.40PROGRESsyphonpoi'e ideale syphonpot voor de douch?-cet en vele andere doeleindengrool waterslot, waar-door kans op verdam-pmg praclisch >$ uil-gcslolen.? gegarandeerd slankvri)? bovenplaal is door zijnafmetmgen aangepastaan de vioerlegeltjes10 X 10 cm? de bovenplaat vangeel-koper bevat grote sleu*ven waardoor het watersnel wegloopt.? mede door de grote komis verstopping practiscKonmogeliik.? ruinne afvoer iVi*.? door de grotere con*siruclie kan de ..Progrej"syphonpot in vele Qe*vallen gietijzefen ichrob-putten vervangen? leverbaar met rtchleen haakse uillsstFA. FRANS JELTESHOFSTRAATIO.&RONINCSNTa. lt??0OMnM7(aiTH. WOUTERS & Co. c.v.COMMISSIONNAIRS IN EFFECTEN EN MAKELAARSIN GELDLENINGEN(LID VAN DE VEREENIGING VOOR DEN EFFECTENHANDEL EN DEVERENIGING VAN BEMIDDELAARS BII KASGELD- ENANDERE ONDERHANDSE LENINGEN)AMSTERDAM (C) - HERENGRACHT 58TELEFOON No. ?7070 (ONDER BEURSTIJD 40730)TELEGRAM-ADRES : WOUTCODOOR DE ZEER GESTADIGE UITBREIDING DER KRING VAN ONZEGELDGEVENDE VERBINDINGEN VERRICHTEN WIJ REGELMATIGONZE BEMIDDELENDE FUNCTIE BIJ HET TOT STAND BRENGENVAN LENINGEN TEN LASTE VAN WONINGBOUWVERENIGINGEN.MET OVERHEIDSGARANTIE. ZOWEL MET EEN LANGE LOOPTIJD ALSMET EEN BEPERKTE LEVENSDUUR.HEBBEN THANS OP ZEER AANTREKKELIJKE VOORWAARDEN GELDENBESCHIKBAAR VOOR DE VERSTREKKING VAN GELDLENINGEN ONDER!e HYPOTHECAIR VERBANDAANVRAGEN MET GEDETAILLEERDE GEGEVENSWORDEN GAARNE INGEWACHT.Volif I 1^'^Ste'Orgaan van het Nederlands Instituut voor Volkshuisvestingen Stedebouw en van de Nationale Woningraad, waarin opge-nomen de mededelingen van de Rijksdienst voor het NationalePlan, en tevens gewijd aan de WederopbouwApril 1954 35e Jaargang no 4AlptiatexDE MODERNE MUURVERFvoor Binnen- en Buitenwerk.ALPHATEX is: Wasbaar.Regen- en weervast.Onverzeepbaar.Zuurbestendig.Onovertrefbaar.Zeer gunstig beoordeeld door T.N.O. te DeUt.Vraagt techn. inlichtingen, Kleurenadvies en folder aan:VBRFFABRIBK ,,AI^PHA"ALPHEN A./D. RUN -- TELEFOON 2192 - K 1720Wijconstrueerdende . rBisOtl n [i]Bakwagenvoor de bouwbedrijven.Deze wagen heeft eenplaatstalen bak van 100liter en is gemonteerdop kogellagerwiel 16 X4", voorz. van luchtbandPrijs / 99,50 af fabr. Met ijzeren wiel / 65,--W. G. SCHOONDERWALDT -- HONSELERSOIJKDijkstraat 41 -- Telefoon 4551Abraham van Stolk & Zoonen n.v.ROTTERDAM, (>7 \>1POSTBUS 1100' TELEF. No. 35400\A\\\l////>^r--TTHOUTHANDELde dakbedekking teverzorgen doorN.V. VERIVONSchansweg 67, RotterdamTelefoon 82740W.vandeKampDEN HAAGRegentesselaan 187Telef. 399208Alles op bet gebied vanMEETGEREEDSCHAPPENo.a. Waterpasinstrumenten, jalons, prisma's enz.Ook voor reparatie.knieuweproducten:.? ?'^f-m'LANG & Co.Preparaat voor bet reinigen vangevels, natuursteen, enz.Product ter vergroting der plastici-teit van mortals en voorkoming vanontmenging.Bekistingsvloeistof voor sierbeton,(bindingsrem.).Isoleerstof tegen verfverzeping,roet- en lekkage-vlekken.Chemisch-Technische Bouwstoffen In-dustrie - Nieuwe Keizersgracht 41-43AMSTERDAM - Telefoon 54103.Neem geen risico met isolatie:SCHEWIL isoleert beter!9 Geen vocht - geluid - of brandgevaar? 5 cm dik doorstond deze winter 15-17? vorst? K 0,05 - Gewicht 400 kg/M?? 2-3-5-7 cm dik, 125 x 120 x 50 cm? Prijs / 65,-- tot / 75,-- per M^Souwplatenfabriek WILLEMSE DELFT N.V.Telefoon 22280LICHTDRUKKENHET ADRESC. A. DE JONGMODERNE REPRODUCTIE-INRICHTINGFOLKINGESTR. 1 5 - TEL. 2271 /-GRONINGENSINDS 1904TENCOLINEUMde beterekleurcarholineumN.V. TEERPRODUCTEN INDUSTRIETOUWEN & Co. - AMSTERDAMVoorGLASN.V. DORDTSCHE GLASHANDELKuipershaven 28-29-30 DORDRECHT Telefoon 7245Het adres voor SPECIALE BEGLAZINGSMATERIALEN.Tijdschrift voorVolkshuisvesting en StedebouwOrgaan van het Nederlands Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw en de NationaleWoningraad, Algemene Bond van Woningbouwverenigingen, waarin opgenomen de mede-delingen van de Rijksdienst voor het Nationale Plan, en tevens gewijd aan de WederopbouwRedactie: Mr H. W. Bloemers, J. Bommer, Ir H. M. Buskens, Jhr M. J. I. de Jonge van Ellemeet, B. Merkelbach,Mej. Mr H. J. D. Revers, Ir L. S. P. Scheffer, Dr Ir F. Bakker Schut, Drs H. van der WeijdeAdres voor Redactie en Abonnementen: Lange Voorhout 19, 's Gravenhage, Telefoon 184225Advertenties: Keizersgracht 188, Amsterdam-C, Postgiro nummer 113028, Telefoon 49128 ('s avonds: Haarlem, Orion-weg 119, Telefoon K 2500 25560)April 1954Maandblad35e Jaargang - No 4Officiele mededelingenNederlands InstituutPraeadviezenvergaderingDe aangekondigde praeadviezenvergadering over de vraag,,Welke moeilijkheden veroorzaken de maatschappelijk nietaangepaste gezinnen bij de huisvesting en wat is hieraan tedoen?" heeft op 26 Maart onder grote belangstelling inUtrecht plaats gevonden. Er waren tegen de 300 deelnemers.Het verslag van de vergadering zal binnen afzienbare tijdworden gepubliceerd.Rijksdienst voor het Nationale PlanStreekplan ZaanstreekHet verdient vermelding dat het streekplan Zaanstreek in devergadering van de Provinciale Staten van Noordholland van9 Maart 1954, nadat enkele amendementen tot wijziging warenverworpen, zonder hoofdehjke stemming is vastgesteld.Thans zijn acht streekplannen vastgesteld, waarvan vijf deKoninklijke goedkeuring reeds verkregen.Besluit van de Minister van Wederopbouw en Volks-huisvestingOp grond van artikel 29, derde hd, van de wet van 28 Sep-tember 1950, houdende voorlopige regeUng inzake het Na-tionale Plan en streekplannen, heeft de Minister van Weder-opbouw en Volkshuisvesting het volgende bezwaar gemaakt:d.d. 5 April 1954, no 74, betreffende een verdere ontginningvan het binnen het grondgebied van de gemeente Ottersumgelegen gedeelte van het ,,Koningsven", genaamd ,,De Die-pen", welk gebied een belangrijke natuurwetenschappelijkewaarde bezi;.Hiertegen is bezwaar gemaakt v/egens strijd met het in voor-bereiding zijnde ontwerp voor een nationaal plan.Onderzoek naar de menselijke verhoudingen in denieuwe woningcomplexen van Rotterdamdoor Drs J. Barends en Mevrouw F. de PreeResultaten van onderzoekingen ingesteld door het Weten-schappelijk Bureau van de Dienst van Volkshuisvesting Rot-terdam naar de ,.woonwelvaart" in de etagebouw met trap-penhuizen en in de eengezinswoningbouw en naar de ,,woon-welvaart" van de hewoners van woningen foor bejaarden.Op verzoek van de redactie van dit Tijdschrift worden hierde resultaten van enkele onderzoekingen, welke door het We-tenschappelijk Bureau van de Dienst van VolkshuisvestingRotterdam zijn ingesteld, gepubliceerd. i)Het is wenselijk in dit verband in de eerste plaats enkeleopmerkingen te maken over het gebruik van de enquete bijde bestudering van de vraagstukken op het terrein der volks-huisvesting. Slechts enkele opmerkingen, meer niet, aangezieneen theorie over de enquete niet thuishoort in dit Tijdschrift.In de eerste plaats rijst de vraag welke onderwerpen, die be-trekking hebben op het wonen, men met de bewoners kanaansnijden. Uit de ervaring, die is opgedaan, blijkt dat hetnoodzakelijk is zich te beperken tot zaken, die geen dieper in-zicht van de bewoners vragen. Men kan dus b.v. wel vragenof er opmerkingen zijn over de bergruimte (nu even afgezienvan de kwestie of deze vraag suggererend werkt), maar nietof men de woning geschikt acht voor de lichamelijke en gees-telijke gezondheid van het kind; men kan wel vragen naar deverhouding tussen de buren, die aan eenzelfde trappenhuiswonen, maar moeilijker naar de voorkeur van de bewonersvoor een woning, die het gezinsleven sterk omhult (relatiefkleine ramen in de gevel) of voor een woning, die het gezins-leven met de omgeving verbindt (relatief grote ramen). Hetantwoord op deze laatste vragen kan meestal slechts wordengegeven door meer bewust levende, leidinggevende figurenuit de verschillende bevolkingsgroepen. Voor het gros van destadsbewoners geldt immers dat hun wooncultuur verloren isgegaan {,,Wie viele von den seit fasi 100 Jahren kasernier-ten Groszstadtern wissen uberhaupt noch, wie sie wohnenmochten und konnten?", Rainer).In de tweede plaats komt de vraag aan de orde op welkemanier men de onderwerpen aansnijdt. Over deze kwestieis een uitvoerige beschouwing gegeven in dit Tijdschrift, inhet nummer van October 1952 (Beschouwingen omtrent eenonderzoek naar woonstijl en woonwensen door de Centrale1) De resultaten van enkele onderdelen van dit onderzoekingswerk wer-den gepubliceerd in ,,Bouw" van 12 Juli 1952 en in Polytechnisch Tijd-schrift, uitgave B no 49-50, jaargang 1953. 57Artikelen Directie van de Wederopbouw en de Volkshuisvesting). Het,,vrije gerichte" gesprek, waarvoor in deze beschouwing eenlans wordt gebroken, blijkt in de practijk zeker te voldoen.Suggererende vragen worden ermee vermeden en datgene watde bewoners het meest aan het hart gaat, wordt uitgespro-ken. Deze vorm van enqueteren is allesbehalve gemakkelijk.De enqueteur moet dicht bij de mensen, waarmee hij spreekt,kunnen staan. Hij moet objectief zijn en zich interesseren voorhet onderwerp.In het algemeen is het wensehjk het oordeel van de bewonersover hun eigen woning te vragen, aan te sluiien m.a.w. bijhun woonervaring. Doet men dit niet, dan is het gevaar grootdat wordt gesproken over zaken, die buiten de gezichtskringvan de geenqueteerden hggen.De in Rotterdam gehouden onderzoekenDe ,,woonwelvaart" van de gezinnen wordt bepaald doortwee factoren: in de eers:;e plaats door de woning zelf, isdeze doelmatig, goed afgewerkt e.d., in de tweede plaatsdoor de verhoudingen tussen de gezinnen, die bij elkaarwonen, is er wrijving tussen de gezinnen of is er een goedeharmonie.Ten aanzien van de eerste factor heeft de Dienst van Volks-huisvesting Rotterdam in de loop der jaren een aantal onder-zoekinqen ingesteld. Gehouden werd een enquete naar hetoordeel van de huisvrouw over haar woning, waarbij haarmening over elk onderdeel van de waning werd gevraagd.Dsze enquete werd gehouden in samenwerking met deVrouwen Advies Commissie, die de Dienst van Volkshuis-vesting adviseert in de vraagstukken van woningbouw. Demanier van enqueteren was wel zeer ,,huiselijk". De te on-dervragen bewoonsters van de nieuwe blokken werden ge-vonden door bemiddeling van een van deze bewoonstersmet wie een lid van de Commissie. soms via kennissen ofverenigingen, in contact kon komen. Deze bewoonster nodigdeeen vijftal van haar buren uit tot een bijeenkomst in haarwoning om, bij een kopje thee of koffie, te antwoorden opde vragen, die werden gesteld door de enquetrice.Verder werd een enquete gehouden naar de gehorigheid ineen blok etagewoningen in systeembouw, met het doel vastte stellen hoe de gehorigheid was in deze woningen met pla-fonds van board, vergeleken met de gehorigheid in woningenmet gestukadoorde plafonds.Een onderzoek werd ingesteld naar het oordeel van de be-woners over een toen nog weinig gebouwd woningtype, n.l.een type eengezinshuis met brede v/oonkamer aan de achter-zijde, terwijl de keuken en de berging aan de voorzijde warengelegen en tenslotte naar het oordeel van de bewoners overeen bad-waselement, dat in de nieuwe bouw werd toegepast.Uit het bovenstaande blijkt wel dat de enquete kan wordengebruikt als een van de hulpmiddelen om tot een beter inzichtte geraken in de meest uiteenlopende vraagstukken van hetwonen.De onderzoekingen van meer rccente datum liggen vaakmeer in het vlak van de menselijke verhoudingen, zoals dezemede worden beinvloed door de wijze van wonen.Het ligt uiteraard meer voor de hand voor de ,,volkshuis-vester" onderzoek te doen naar het oordeel van de bewonersover hun woning dan naar de menselijke verhoudingen in dewoningcomplexen. Hieraan is dan ook weinig aandacht ge-schonken. Ten onrechte, zoals uit de volgende onderzoekingenis gebleken.I. Onderzoek naar de woonwelvaart in de etagebouw mettrappenhuizenMotivering van het onderzoek58 Aan de ambtenaren van de Dienst van Volkshuisvesting isin de loop van de jaren gebleken dat het bewonen van etage-woningen met trappenhuizen aanleiding kan geven tot diversemoeilijkheden. De gegevens hieromtrent waren echter niettalrijk en niet exact genoeg om een helder beeld van de toe-stand te vormen. Om beter ingelicht te zijn, is een onderzoekingesteld naar het bewonen van etagewoningen met trappen-huizen. Hiertoe was te meer aanleiding, omdat bij het grosvan de etagebouw het trappenhuis wordt toegepast.Methode van het onderzoekLangs tweeerlei weg is geprobeerd van de situatie op dehoogte te komen:a. Er zijn gesprekken gevoerd met tientallen, willekeurig ge-kozen bewoners, afkomstig uit woningen, gebouwd door par-ticulieren, woningbouwverenigingen en door de gemeente,traditionele- en systeembouw. i)Hierbij is de techniek van het vrije gesprek toegepast, waarbijdus de bewoners, nadat hun is uitgelegd wat de opzet vanhet onderzoek is, eenvoudig hun hart uitstorten bij de enque-trice, een woninginspectrice van de Dienst van Volkshuisves-ting Rotterdam. Datgene, wat voor de mensen het belangrijk-ste is, komt dus tot uiting.Het spreekt vanzelf dat wel eens een duwtje in de goederichting (wat het onderwerp van het gesprek betreft) moestworden gegeven. Als voorbeeld van zo'n gesprek het vol-gende:Bewoonster: ,,'k Zou er nooit meer aan beginnen met zoveelmensen op een trap. We hadden hier ook wel heel anderpubliek verwacht. Natuurlijk, er wonen hier veel kinderen,maar dat hoeft niets te zeggen. Hierboven woont een prachtgezin, alles even keurig, maar er zijn mensen bij! Soms is's Zaterdagsavonds nog de trap niet gedaan, die dan zo'nhele Zondag er vuil bij blijft liggen. Als je 's Maandags watzeat is 't: ,,Ik heb hem gedaan". Er wordt OD nespuugd enzelfs soms geplast. In de speelkelder wordt 's Zondagsmorgensal om half acht met stalen kogels gegooid en van 's ochtendstot 's avonds wordt er met de deuren gesmeten. Binnen hoorje er, met de tochtdeur, weinig van, maar de zijkamer naasthet trappenhuis is vreselijk. De buitendeur staat altijd openen niet alleen de kinderen, maar ook de groten laten hemdoodgemoedereerd wagenwijd achter zich openstaan. 't Is zogemakkelijk. De toestand is, vergeleken bij het begin, welwat beter geworden, maar de verhouding tussen de burenis s'echt. Een kleine gemeenschap is het niet en zover krijgenwe het ook nooit. Nee hoor, 't is afschuwelijk. 'k Ga gelukkigbinnenkort verhuizen naar een dienstwoning".b. Door waarneming is geconstateerd hoe het met de bewoningvan de gemeenschappelijke ruimten van de etagebouw mettrappenhuis is gesteld.Uiteraard zijn voorvallen als burenruzies, misbruik van hetonderhuis, e.d. moeilijk te constateren. Het was echter welmogelijk vast te stellen of he: trappenhuis en het onderhuisal dan niet werden schoongehouden, welke voorwerpen zichin het onderhuis bevonden, die er niet thuis horen (kistenb.v.) e.d.Bij het onderzoek (gesprekken en waarnemingen) werd ge-bruik gemaakt van een formulier om de gegevens te ordenen.Resultaten van het onderzoeka. Resultaten van de gesprekkenDoor de bewoners werden de volgende klachten naar vorengebracht:1. gehorigheid van het trappenhuis (onderhuis);2. verontreiniging van het trappenhuis (onderhuis) door be-woners;3. nalatigheid in het sluiten van de buitendeur door bewoners;i) In Kralingen, Oud-Mathenesse, v.m. Overschie, Centrum en ,,Zuldwl)k".4. beschadiging van onderdelen van het trappenhuis (onder-huis), als ruiten, door de bewoners;5. gebrek aan medewerking bij het schoonhouden van het trap-penhuis (onderhuis) door de bewoners;6. grote vermoeienis verbonden aan het schoonhouden van hetonderhuis (geldt voor bouw met grote gemeenschappehjkeonderhuizen);7. gespannen verhouding tussen de bewoners;8. nervositeit als gevolg van 7.b. Resultaten van de waarnemingenTen aanzien van het trappenhuis. Dit was over het algemeenhetzij schoon, hetzij middelmatig. Bij uitzondering was hetvuil.Ten aanzien van het onderhuis. Dit was over het algemeenhetzij schoon, hetzij middelmatig en bij ongeveer 30% van deonderhuizen vuil.Analyse van de resultaten van het onderzoekWaaraan moeten de moeilijkheden bij het bewonen vanetagebouw met trappenhuizen worden toegeschreven?a. Woningtoewijzing en woningbeheerModerne woningen worden ook toegewezen aan gezinnen, dieniet rijp zijn deze woningen met hun gemeenschappelijkeruimten te bewonen. Verder worden in een aantal gevallengezinnen van vcrschillende woonbeschaving bij elkaar ge-plaatst, wat tot gevolg heeft dat het peil van bewoning, voor-zover het betreft de gemeenschappelijke ruimten, daalt tot ophet niveau van het slechtste gezin. De gang van zaken is n.l.deze: een gezin weigert b.v. zijn aandeel te leveren in hetschoonhouden van de gemeenschappelijke ruimten, hetgeenin vele gevallen er toe leidt dat de andere gezinnen deswegenhun medewerking eveneens opzeggen.Het woningbeheer is te passief ten aanzien van het gebruik,dat de gezinnen maken van de gemeenschappelijke ruimten.Voorlichting van de bewoners en toezicht op de bewoninglaten over het algemeen te wensen over, i)b. De psychologie van het bewonen van de etagewoningenmet trappenhuizen (onderhuizen)Het trappenhuis brengt de mensen in een te nauw contactmet elkaar (vergelijk de samenwoning), hetgeen een zekerespanning met zich brengt. Men voelt zich in zijn vrijheid be-dreigd, waardoor men minder verdraagt dan normaal, Degeluiden van het trappenhuis b.v. worden dientengevolgeslechter verdragen dan ,,neutrale" geluiden van b.v. een tram,die even hard zijn. De aanwezigheid van de buren zal ookdoor hun beperkt aantal sterker worden ervaren dan hetgeval is bij de eengezinshuizen, waar de ontmoeting in deopen lucht plaats vindt. De gemeenschap van het trappenhuisis geforceerd en derhalve niet echt. Catherine Bauer heeft hetaldus geformuleerd: ,,People just are not more friendly andcooperative the closer they are herded together. All kindsof studies show that beyond a certain point they tend to be-come defensive, withdrawn, and asocial".Van belang is hier ook dat het verantwoordelijkheidsbesefvan de bevolking, ten opzichte van alles wat gemeenschappelijkis, over het algemeen veel geringer is dan ten opzichte vanhet private, getuige de ,,schillen en dozen" in treincoupe's enparken e.d. De bewoning van de portiekbouw wordt door ditgebrek aan verantwoordelijkheidsbesef voor het gemeenschap-pelijke sterk beinvloed: onvoldoende reiniging van trappen-huis en onderhuis, verontreiniging en beschadiging ervan.c. De technische factorenUiteraard spelen de technische factoren een rol. Het trappen-Artikelea1) Ten aanzien van a. dient te worden opgemerkt dat het gesignialeerdeo.m. te verklaren is uit het volgende: de noodzaak ,,urgente gevallen"aan huisvesting te helpen, overheidsmaatregelen, die het beschikbaar stel-len van woonruimte aan gezinnen, ongeacht de woonbeschaving, voor-schrijven, tekort aan personeel bi] de exploiterende lichamen.Etagebouw met trappenhuizenhuis versterkt door zijn constructie de geproduceerde geluiden.Verder: het materiaal, dat gebruikt is en de afwerking ervanis dikwijls van dien aard, dat het onderhoud van het trappen-huis (onderhuis) weinig aantrekkelijks heeft voor de be-woners.Toepassing van de resultaten van het onderzoeka. Ten opzichte van de bestaande etagebouw met trappen-huizenEr moet naar worden gestreefd deze etagewoningen slechtste laten bewonen door gezinnen met een behoorlijke woonbe-schaving. Een politiek van ,,opschuiving" is derhalve wense-lijk. Gezinnen met een zelfde woonbeschaving moeten bij el-kaar worden geplaatst. Onder dergelijke omstandigheden vol-doet het wonen aan een trappenhuis tot op zekere hoogte wel.Het woningbeheer moet voorlichten, regels vaststellen entoezicht houden op de bewoning. Centrale reiniging van detrappenhuizen (onderhuizen) zou veel ellende voorkomen.b. Ten opzichte van de te bouwen woningenGezocht moet worden naar een oplossing voor de etagebouwwaarbij zowel de ,,privacy" van de bewoners als hun pcr-soonlijke verantwoordelijkheid (door beperking van de ge-meenschappelijke ruimtes) zo groot mogelijk is. De galerij-bouw biedt mogelijkheden. Wel is waar kleven aan dezebouw bezwaren: de ligging van een of meer slaapkamers aande galerij is weinig aantrekkelijk. Het is echter zeer welmogelijk de oudersslaapkamer aan de andere zijde van dewoning te situeren, terwijl bij het maisonettetype -- waarbijde slaapkamers niet aan de galerij liggen -- vrijwcl allemoeilijkheden zijn opgelost.Het grote voordeel van de galerijbouw is gelegen in deomstandigheid dat de gezinnen, psychologisch bezien, in een-gezinswoningen wonen, welke gelegen zijn aan hooggelegenstraatjes (de galerijen). Elk gezin maakt zijn eigen stukjestraat schoon, terwijl het centrale trappenhuis, aan de kopvan het blok gelegen, door het exploiterende lichaam kanworden gereinigd. Door de openheid van de galerijen valtde gehorigheid mee.De ervaring met deze galerijbouw is nog zeer beperkt. Inde ,,Moerwijk", Den Haag, heeft men de proef genomen.Het oordeel van de bewoners was gunstig. ,,}e hebt nietsmet een ander te maken" zegt men. Met andere woorden,de ..privacy" is groot. In Rotterdam gaat men thans op vrijgrote schaal tot deze galerijbouw over. Het zal noodzakelijkzijn te zijner tijd de meningen van de bewoners te vragen.De ervaring opgedaan met galerijbouw in vijf en meer woon-lagen (te bereiken met liften) is uiteraard groter dan de 59AnikeleGalerijwoningen, Voornsevlietervaring met de galerijbouw in maximaal vier lagen. En-quetes, gehouden door de Vrouwen Advies Commissie, welkede Dienst van Volkshuisvesting Rotterdam adviseert, doordeze Dienst zelf en door de Centrale Directie van de Weder-opbouw en de Volkshuisvesting (zie het rapport Woonstijlen Woonwensen, onlangs vcrschenen) hebben uitgewezendat de bewoners het wonen aan galerijen waarderen.Galerijwoningen60Levert de galerijbouw met maximaal vier woonlagen moei-lijkheden op voor de levcrancier bij de bezorging van deboodschappen aan huis?Vergeleken bij de trappenhuizen, waar de bewoners naarbeneden plegen te komen om de waren in ontvangst tenemen, is de galerijbouw ongunstiger voor de leverancier.Hij moet via trappenhuis en galerij zijn klanten opzoeken.Voor de bewoner is dit uiteraard gunstiger.Vergeleken bij de trappenhuizen, waar de bewoners de leve-rancier met zijn boodschappen boven laat komen -- en datis nog zeer gebruikelijk -- is de galerijbouw aanzienlijk gun-stiger voor de leverancier. Voor de bewoner is het ,,loodom oud ijzer".Het is uiteraard van het grootste belang hoe de bouwkostenvan galerijbouw zijn, vergeleken met die van de bouw mettrappenhuizen. Deskundigen zijn tot de conclusie gekomendat er geen verschil in niveau is.Alles bij elkaar genomen, is er aanleiding genoeg de proefmet de galerijbouw voor de volkswoningbouw op grotereschaal te nemen dan tot nu toe is gebeurd. De ,,woonwel-vaart" van de bevolking zal er mee gediend zijn.II. Onderzoek naar de menselijkc verhoudingen in de ecn-gezinswoningbouwMotivedng van het onderzoekHet onderzoek, gehouden onder bewoners van etagewonin-gen gelegen aan trappenhuizen, had dus uitgewezen dat deverhoudingen tussen de gezinnen, die aan eenzelfde trappen-huis woonden, veelal slecht waren (burenruzies). Dit vormdede aanleiding zich te verdiepen in de vraag in hoeverre hetwoningtype de menselijke verhoudingen mede bepaalt. Hethouden van een onderzoek naar deze verhoudingen in cencomplex van eengezinswoningen lag toen uiteraard voor dehand. De keus viel op de ,,Wielewaal", gelegen op de LinkerMaasoever van Rotterdam.Terrein van het onderzoekHet woningcomplex de ,,Wielewaal" is in de jaren 1948 en1949 gebouwd door de gemeente Rotterdam op een terrein,dat bestemd was voor recreatiegebied. Aan deze bestemmingis de grond tijdelijk onttrokken door de bouw van ruim 500zeer sobere semi-permanente eengezinswoningen, op enkeleuitzonderingen na van het type bungalow (alle vertrekkenbevinden zich dus op de begane grond), voor arbeiders. Het,,dorp" heeft door het vele groen geheel het karakter vancen tuindorp gekregen. De toepassing van woonpaden be-vordert er de rust. De bevolking bestaat voor een gedeelte uitgezinnen, die afkomstig zijn van het platteland, voor eengedeelte uit ,,rasechte Rotterdammers".Methode van het onderzoekAan een 45-tal niet geselecteerde gezinnen is de vraag gesteldhoe hun het wonen in de ,,Wielewaal" beviel en welkecontacten zij hadden met andere bewoners en wel contactenin gunstige zin '-- het groeten, een praatje, een bezoek -- enin ongunstige zin -- conflicten.In het beantwoorden van deze vragen werden de bewonersgeheel vrij gelaten door de enquetrice, een woninginspectricevan de Dienst van Volkshuisvesting Rotterdam. Zij bein-vloedde de antwoorden niet,Resultaten van het onderzoekOp de vraag ,,Hoe bevalt U het wonen in de ,,Wielewaar'werd, behoudens een enkele uitzondering, geantwoord datmen het uitstekend naar zijn zin had: ,,'k Zou hier niet wegwillen". ,,Bij de stad ver