Log in
inloggen bij Ruimte en Wonen
Hulp bij wachtwoord
Geen account?
shop word lid
Home / Content / Recensies

Recensies

Atlas of the Functional City Coosje Berkelbach, architectuurhistoricus

za 28 maa 2015

In de zomer van 1933 stapt een grote groep stedenbouwkundigen, architecten en kunstenaars in Marseille aan boord van een voormalige pakketboot, de Patris II, op weg naar Athene. Onder hen belangrijke namen als Cornelis van Eesteren, Le Corbusier, José Lluis Sert, Alvar Aalto, de kunsthistoricus Sigfried Giedion en de kunstenaars Fernand Léger en László Moholy-Nagy. Hier geen Middellandse Zee cruise maar het CIAM 4-congres van leden van dit Congrès Internationaux d’Architecture Moderne, over ‘De Functionele Stad’.

Grote houten kisten worden de boot op gedragen, hierin bevindt zich de schat van dit congres die ook ten grondslag ligt aan dit boek: 230 houten panelen waarop de stedenbouwkundige analyses van 34 steden in 18 landen. CIAM 4 heeft veel sporen nagelaten in de stedenbouwkundige praktijk tot op de dag van vandaag, zo gaat het verhaal. Maar wat gebeurde er aan boord van dit schip, wat is de waarde van de panelen en is de invloed daadwerkelijk zo groot geweest als menigeen predikt? Ruim tachtig jaar na dato liggen deze vragen ten grondslag aan de internationale studie die zijn neerslag vond in dit bondige boekwerk.

De CIAM is in 1928 opgericht ter promotie van de moderne en als tegenpool van de traditionele architectuur. De eerste congressen behandelden de sociale woningbouw en de verkaveling. Het vierde congres met ‘De Functionele Stad’ als thema zou onderdeel zijn van een reeks congressen waarbij achtereenvolgend de bestaande stad en haar gebreken (CIAM 4), de planvorming en de realisatie zouden worden behandeld. Door de Tweede Wereldoorlog is het vervolg er niet gekomen maar het archief van CIAM 4 is nog altijd een geliefde bron van onderzoek.

Stedenbouw stond in het interbellum hoog op ieders agenda. De onverwachte groei van steden als gevolg van de industriële revolutie en de ongebreidelde stadsuitbreidingen vroegen om een antwoord. Op het moment van het congres bestonden er diverse internationale organisaties die zich bezighielden met stadsplanning, zoals de International Garden Cities and Town Planning Association. CIAM 4 onderscheidde zich door de avant-gardistische, modernistische groep ontwerpers die zich toelegde op De Functionele Stad met wonen, werken, recreatie en verkeer als bepalende factoren.

Cornelis van Eesteren, ontwerper van het Algemeen Uitbreidingsplan Amsterdam (AUP) dat binnen de CIAM uitvoerig besproken was, werd gekozen als voorzitter. In voorbereidende bijeenkomsten stond de vraag centraal hoe dit onderwerp bespreekbaar te maken. Gekozen werd voor uniformiteit met strakke richtlijnen: zelfde schaal, zelfde onderzoeksgegevens, zelfde legenda, waardoor de plannen makkelijk vergelijkbaar zouden zijn. Ieder land werd gevraagd een analyse te maken van drie steden.

Het congres zou plaatsvinden in Moskou, maar in deze roerige tijden na de Eerste Wereldoorlog, met het opkomende fascisme en de toenemende macht van Stalin, was de Sovjetleiding niet geïnteresseerd in een bijeenkomst van de westerse avant-garde. Toen het congres tot twee maal toe was uitgesteld, stelde Marcel Breuer voor het nuttige met het aangename te verenigen en uit te wijken naar een schip. De tocht duurde ruim twee weken. De heenreis stond in het teken van de presentatie van en discussie over de analyses. In Athene werden naast een tentoonstelling van alle panelen, lezingen gehouden onder meer door Van Eesteren, Le Corbusier en Giedion. De vrije dagen tussendoor werden door de congresgangers gebruikt voor een bezoek aan diverse Griekse eilanden. De laatste analyses kwamen aan bod op de terugweg waarna een aanzet werd gemaakt om de ‘constateringen’ uit te werken. In 1935 zijn de analyses tentoongesteld in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het was de bedoeling om de plannen die met zorg waren gemaakt, te publiceren maar de Tweede Wereldoorlog gooide roet in het eten. Pas nu, ruim tachtig jaar later is deze publicatie tot stand gekomen.

Vijf jaar onderzoek ging hieraan vooraf. Het belangrijkste doel was het publiceren en bespreken van het primaire bronmateriaal: de analytische kaarten van 34 steden gemaakt door CIAM-groepen uit achttien verschillende landen. Aan het boek is meegewerkt door onderzoekers die in de loop der jaren gebruik hebben gemaakt van het materiaal dat voor een groot deel verzameld is het in 1969 opgerichte CIAM-archief in Zürich, en het archief van het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Dit internationale gezelschap, afkomstig uit Europese landen maar ook uit Canada en de Verenigde Staten, maakt het boek bijzonder. De wetenschappers met hun specifieke kennis van de stedenbouwkundige praktijk in hun land, zorgen voor een prachtige inbedding van CIAM 4 in de nationale stedenbouwkundige praktijk van weleer. De invloed op de modernistische stedenbouw die in de loop der jaren aan dit congres is toegedicht, wordt hierbij kritisch onder de loep genomen.

De studies zijn aangevuld met essays over de context en de achtergrond van dit CIAM-congres, de werkwijzen, de thematische cartografie en visualisatie van verschillende data, Cornelis van Eesteren en de ontwikkeling van de klassiek modernistische naar de hedendaagse stadsanalyse. De laatste hoofdstukken behandelen de resultaten van het congres, verwoord in de ‘constateringen’ en gepresenteerd in de succesvolle tentoonstelling in het Stedelijk Museum met de ‘Historische Tabel, de verbeelding van de ontwikkeling van de stad in een politiek gekleurde historische context’. De zorg waarmee het boek is samengesteld blijkt ook uit de verschillende indexen die het kaartmateriaal ontsluiten.

De Atlas of the Functional City is een prachtig overzicht niet alleen van de analyses van CIAM 4, maar ook van de ontwikkeling van de stedenbouw in de verschillende deelnemende landen vlak voor en na de Tweede Wereldoorlog. Een bijzondere aanvulling die je even helemaal terugbrengt in deze bijzondere tijd, is het fotokatern met een selectie uit de ruim zevenhonderd foto’s van CIAM 4 uit de nalatenschap van een Zwitserse deelnemer, die vlak voor de publicatie van dit boek aan het archief in Zürich zijn geschonken. Hier geen mooi uitgelichte congreszaal maar een pakketboot met strandstoelen, voornamelijk jonge mannen en vrouwen discussierend hangend over de reling van de boot, in luchtige of zwemkleding. Wie er geen genoeg van kan krijgen, kan op de website ciam4.com de prachtige film bekijken van Bauhaus kunstenaar Moholy-Nagy die je als congresganger meevoert over de Middellandse Zee, naar Athene, de Acropolis, het vooroorlogse Griekenland en terug naar Marseille.

Atlas of the Functional City, Ciam 4 and Comparative Urban Analysis

Editors: Evelien van Es, Gregor Harbusch, Bruno Maurer, Muriel Perez, Kees Somer, Daniel Weiss, Vormgeving: Studio Joost Grootens, THOTH Publishers, Bussum/gta Verlag, Zürich

Isbn 978 90 6868 648 7, 480 pp, € 89,50

Reacties

Emmy Kramer-Stekelenburg 07 maart 2022 15:52

Dag, kunt u mij informeren waar dit boek nog te koop is, tweedehands mag ook. Hart. groet,

Renda ©2024. All rights reserved.

Deze website maakt gebruik van cookies. Meer informatie AccepterenWeigeren