Ontwerp Centrumeiland, R&DGemeente Amsterdam. Tekening:Herman Zonderland, gemeenteAmsterdam.46 2016/01 S+ROThemaGezonde StadAmsterdam, gezonde stad,is gebouwd op palenLoek LeenenGGD Amsterdamwww.amsterdam.nl/aanpakgezondgewichtFrits van den BergGGD Amsterdamwww.amsterdam.nl/ggdAmsterdam streeft in verschillendestedelijke programma's naar een ge-zonde omgeving met gezonde bewo-ners. Deze programma's liggen in hetverlengde van enkele in 2011 vastge-stelde doelen van de Structuurvisie2040: compact bouwen; sportvoor-zieningen in de wijk; hoogwaardigerinrichting van de openbare ruimte metnadruk op bewegen en `soms' minderruimte voor de auto; investeren in bele-ving en gebruik van groen en water.Driekwart van de volwassen Amster-dammers ervaart de eigen gezondheidals goed tot zeer goed. Maar we wetenook dat Amsterdammers gemiddeldongezonder zijn dan in andere steden.Ze roken en drinken meer, hebbenvaker overgewicht en hebben vakerpsychosociale problemen. Amsterdam-mers met een lage sociaaleconomischestatus zijn gemiddeld ongezonder danandere Amsterdammers. Amsterdamheeft ongeveer 25.000 te zware kinde-ren, dat is ??n op de vijf. Daarvan heb-ben de meesten arme, laag opgeleideAmsterdam,gezondestad,isgebouwdoppalen...ouders. Van de Amsterdamse vijfjarigenbeweegt 59 procent veel te weinig, na-melijk minder dan ??n uur per dag.1Gezond gewicht, Age-friendlyen bewegende stadIn 2013 startte de gemeente de `AanpakGezond Gewicht' met als ambitie datin 2033 alle Amsterdamse kinderen eengezond gewicht hebben. De sleutel voordeze aanpak ligt in gedragsverande-ring: langdurig, structureel, duurzaam,voor altijd. Een gezondere omgevingis een voorwaarde voor kinderen ommeer te bewegen. Minimaal elke dageen uur. Daarbij is het belangrijk teweten hoe het beste aan te sluiten bijwat de kinderen en hun ouders willen.En professionals moeten het belang vanbewegen weten en begrijpen. DWDD-professor Erik Scherder en oud-hoc-keybondsdirecteur Johan Wakkie gaandaarom Amsterdamse wijken af om nuten noodzaak van bewegen tussen deoren te krijgen.Amsterdam is sinds 2015 officieel toe-getreden tot het wereldwijde netwerkvan Age-friendly steden van de WereldGezondheidsorganisatie (WHO). Westreven naar een optimale fysieke ensociale leefomgeving met goed afge-stemde zorg en voorzieningen voor enm?t Amsterdamse ouderen. Hierdoorkunnen zij langer gezond en prettigblijven wonen in hun buurt. Gemiddeldhebben zij meer beperkingen, zijn zeminder mobiel en hebben een kleinersociaal netwerk ? onder andere omdatze vaak geen werk meer hebben.2Wethouder Van der Burg zet nog eenstap verder en wil van Amsterdam eenbewegende stad maken, met als doelom nu en in de toekomst alle Amster-dammers niet alleen tot sporten, maarvooral ook tot bewegen aan te zetten.Want meer nog dan sporten is bewegenessentieel voor een goede gezondheid.De inrichting van de stedelijke ruimtekan daar een belangrijke rol in spelen:het kan de dagelijkse beweging stimule-ren door ruimte te geven aan voetgan-S+RO 2016/01 47ThemaGezonde StadAmsterdam, gezonde stad,is gebouwd op palenMet dank aan Dries Drogendijk, JohanOst? en Nelleke Penninxgers en fietsers of uitdagende speel-plekken voor kinderen aan te leggen. Ofjuist belemmeren, bijvoorbeeld als wan-del- of fietsroutes doorkruist wordendoor doorgaande wegen of door huninrichting een gevoel van onveiligheidoproepen. De bewegende stad is eenstad die iedereen uitnodigt om meer tebewegen en daardoor (langer) mentaalen fysiek fit te blijven.Lerende aanpakDe verschillende programma's rakenelkaar veelvuldig en daarom wordenze onderling zo goed mogelijk afge-stemd. Gemeenschappelijk in dezeprogramma's is, dat vaak onduidelijkis welke maatregelen in een buurt hetbeste kunnen worden toegepast. Eris een sterke wisselwerking tussende sociaal-demografische en fysiekeomgeving. Ook zien we een spanningmet bereikbaarheid en haalbaarheid.Er is daarom gekozen voor een `lerendeaanpak' als onderdeel van een nieuweambtelijke en bestuurlijke werkwijze.De Amsterdamse beweegatlas koppeltbeweeggedrag in Amsterdam aan defysieke inrichting, en levert inzich-ten op die helpen bij het maken vanontwerpkeuzes. Daarnaast kunnen weplekken identificeren waar ondanks`ideale' fysieke omstandigheden nogonvoldoende wordt bewogen. Samenwerken fysiek en sociaal aan duurzamegedragsverandering.De programma's sluiten goed aanop de vier `kernboodschappen' vande meest recente VolksgezondheidToekomst Verkenning (VTV-2014) vanhet ministerie van VWS: 1) Iedereen zolang mogelijk gezond houden en ziekenbeter maken; 2) Kwetsbare mensenondersteunen en maatschappelijkeparticipatie bevorderen; 3) Autonomieen keuzevrijheid stimuleren; 4) De zorgbetaalbaar houden. Daarnaast is er veelovereenkomst met de zeven `onvermij-delijk opgaves' en vijf `nieuwe principes'uit het Manifest2040, het resultaat vanhet Jaar van de Ruimte 2015.Nieuwe aanpak overheidBelangrijk voor Amsterdam is dat deprogramma's aansluiten op de gewens-te nieuwe overheidsaanpak, zoals diebijvoorbeeld in de Omgevingswet naarvoren komt. Daarin zijn een gezondeomgeving en een hoge kwaliteit van deleefomgeving belangrijke doelen. Ookmoet veel meer decentraal wordenbeslist waarbij participatie van betrok-kenen (bewoners en ondernemers) eenbelangrijke plaats moet krijgen. Datvergt van een gemeente een meer inte-grale aanpak dan de nu vaak sectoralebenadering. Hoewel Amsterdam daar-van goede initiatieven kent, zijn er ookuitdagingen. Want hoe ver gaan we opde participatieladder? Doen ook de lageinkomens/laagopgeleiden daarin mee?Een voorbeeld van zo'n integrale sa-menwerking is de uitwerking van plan-nen voor het Centrumeiland, een nieuweiland van IJburg in het Markermeer.Een daadwerkelijk tabula rasa, want erligt alleen opgespoten zand. De plan-nen van nog maar enkele jaren geledenzijn, vanwege de nieuwe ori?ntatie opgezondheid en omgevingskwaliteit,herzien. Het eiland krijgt een hogeredichtheid en wordt een duidelijk ste-delijk woonmilieu met veel zelfbouw.Daarbij wordt niet van een vastomlijndplan uitgegaan, maar van stapsgewijzeontwikkeling waarin ruimte is voorverandering. Participatie `vooraf' isvormgegeven in consultatiebijeenkom-sten en ontwerpateliers waar expertsuit het fysieke ?n het sociale domeinsamen nadenken over de stedenbouw-kundige opzet. Een belangrijk elementis dat er een integrale aanpak is waarinde verschillende bestuurlijke ambitiesvoor deze woonwijk alle aandachtkrijgen. Het gaat dan om duurzaam-heid, klimaatbestendigheid, zelfbouw,ruimtelijke kwaliteit ?n ruimte voor be-weging. Ter bevordering van bewegenis rond de school in het centrum vande wijk een autovrij gebied. Fietsersen voetgangers hebben voorrang. Ookzijn er veel hoogteverschillen metspeelse trappen en paadjes. Ver voordatde eerste bewoners komen, zijn er alvoorzieningen om te skaten, voetballen,beachvolleyballen, zwemmen en hard-lopen. Hier wordt de uitdaging opge-pakt om de expertise op het gebied vangedragsverandering en van ruimtelijkeinrichting te combineren in ??n samen-hangende aanpak.Fysiek en sociaal verbindenParticipatie is het nieuwe (maar welmede door bezuinigingen ingegeven)actiemiddel. We willen de bevolkingwel inspraak geven, maar hoe zorgenwe dat mensen met een grote mond ofeen welsprekend betoog niet de meesteinvloed krijgen? Hoe bepalen we alsstad samen met de bevolking hoe weonze stad en buurten inrichten, hoewe samen leven? Je moet met elkaar dediepte in gaan. Door fysiek en soci-aal al vroeg met elkaar te verbinden,ontstaan nieuwe idee?n en kansen. Datvraagt tijd en een beetje lef, je moetelkaars wereld leren begrijpen en elkaarvragen blijven stellen. We hopen danook dat steeds meer ontwerpers zichde vraag stellen: hoe zorgt dit ontwerpvoor een gezondere samenleving? Danbouwen we letterlijk en figuurlijk sa-men een gezonde stad. Noten1 Gezondheidsmonitor 2012 plusOutcomemonitor AAGG 2015, GemeenteAmsterdam.2 www.amsterdam.nl/ggd/beleid-onderzoek/nieuwsbrief/virtuele-map/artikelen-augustus/amsterdam-ageFrits van den Berg is senior adviseur Mi-lieu en Gezondheid bij de GGD Amsterdammet specialismen geluid en openbareruimte.Loek Leenen is projectleider gezondeomgeving bij de Amsterdamse AanpakGezond Gewicht.