Nederland telt zo'n negenduizend ligplaatsen voor woonboten; bijna een derde deel daarvan bevindt zich binnen de grenzen van de gemeente Amsterdam. Wonen op het water hoort al eeuwen bij de hoofdstad. Al in de 17e eeuw lagen er woonboten in de Amsterdamse grachten. Vandaag is het gewoon om bij de uitleg van de stad en in transformatiegebieden met kanalen ook plek te bieden aan traditionele woonschepen, dan wel moderne drijvende woningen.

Al halverwege de 17de eeuw maakte het gemeentebestuur van Amsterdam, zo meldt stadskroniek Ons Amsterdam,  zich druk om de woonschepen in de stad. Zó druk dat ze in 1652 een keur (wet) uitvaardigde waarin stond dat “Geene Uitheemsche persoonen of andere in eenige leggers, Schepen of toegemaechte schuyten sullen mogen wonen, kachels of vuyrsteden stellen of vertrecken afschieten om te bewonen.” De uitheemse personen in deze verordening waren vooral buitenlandse glas- en kannenverkopers, die tijdelijk op het grachtenwater woonden om stiekem hun waar aan de man te brengen.

Dat er ook later woonschepen lagen, daarover bestaat geen twijfel. Volgens gegevens van het bevolkingsregister en de schippersregisters lagen er in 1869 in de hele stad woonschepen. Door de woningnood begin twintigste eeuw groeide het aantal woonboten naar boven de duizend; soms woonden meerdere gezinnen op een boot. Daarbij was net als op de grond sprake van verkrotting en erbarmelijke leefomstandigheden. Ook de Tweede Wereldoorlog zorgde voor een sterke groei van het aantal woonboten. Veel binnenvaartschepen stonden te koop omdat ze werden vervangen door modernere boten. Er heerste weer ernstige woningnood en de meterslange schepen boden vaak meer ruimte, dan het schamele aanbod op de wal. De gemeente ging ervan uit dat wonen op het water net als na de Eerste Wereldoorlog van tijdelijke aard zou zijn. Maar het merendeel van de woonbootbewoners was zeer te spreken over de vrije manier van wonen en was beslist niet van plan ooit nog naar de wal terug te keren.
Ruimte maken voor woonboten is de afgelopen decennia een vanzelfsprekend onderdeel geworden van ruimtelijke planvorming. Bij de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied eind vorige eeuw zijn aan de kades van KNSM- en Javaeiland, Sporenburg en Borneo-eiland in Amsterdam Oost tientallen ligplaatsen gemaakt, veelal voor voormalige vrachtschepen, kotters en soms een oude veerboot. IJburg, de laatste grote uitleglocatie van de hoofdstad, kent een drijvende woonbuurt. Architectenbureau Marlies Rohmer maakte het ontwerp voor Waterbuurt West aan de Haringbuisdijk, een compacte stedelijke buurt met onder meer 55 drijvende woningen bereikbaar per steiger. Deze steigers zijn openbaar toegankelijk. De drijvende woningen zijn bovenop betonnen bakken gezet. Door gebruik van een lichte houtskeletconstructie konden er meerdere bouwlagen worden gerealiseerd. De woningen zijn wel verbonden met de waterbodem, omdat er een helder juridisch onderscheid moest zijn met woonboten. Twee meerpalen verankeren een woning, maar door een schuifconstructie bewegen de woningen nog wel mee met het water.
En het Johan van Hasseltkanaal in de Buiksloterham in Amsterdam Noord is het domein van wooncoöperatie Schoonschip. Daar wonen sinds begin 2020 bijna vijftig huishoudens op dertig arken. De helft van de arken is twee-op-een-bak, de drijvende variant van een twee-onder-een-kapwoning. Eén ark dient als gemeenschappelijke ontmoetingsplek. Tien jaar lang is er door de bewoners gewerkt aan ontwerp en realisatie van hun ecologische en ook sociaal duurzame buurt. Zij spreken zelf van ‘de meest duurzame drijvende wijk van Europa’.