Log in
inloggen bij Ruimte en Wonen
Hulp bij wachtwoord
Geen account?
shop word lid
Home / Content / Artikelen

Housing First in Nederland

Duurzame huisvesting daklozen Michel Planije, Maaike van Vugt - 29 november 2023

Housing First levert in ons land een belangrijke bijdrage aan het duurzaam beëindigen van dakloosheid voor mensen met een intensieve hulpvraag, zo blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut. Meer dan tachtig procent van hen is sinds de start van de aanpak niet meer dakloos geweest.

Het recht op een woning is het uitgangspunt bij het uit de Verenigde Staten afkomstige Housing First- model. Mensen die dakloos zijn krijgen een woning én persoonsgerichte begeleiding aangeboden. Het Trimbos-instituut heeft in opdracht van kennisorganisatie Housing First Nederland onderzocht hoe het model in ons land wordt toegepast. Samen met vijftien Housing First-praktijken is in ‘Housing First onderzoek modelgetrouwheid en effecten’ gekeken naar de effecten voor meer dan zeshonderd deelnemers, de tevredenheid van deze deelnemers en de ervaring van stakeholders. Ook werd bekeken of het model wordt toegepast zoals het ooit is bedacht.

Einde dakloosheid

De meeste deelnemers aan Housing First zijn langdurig dakloos geweest. Ook hebben de meeste een combinatie van psychiatrische en/of verslavingsproblematiek, een slechte lichamelijke gezondheid en een ongunstige financiële situatie. Dankzij de beschikbaarheid van een woning in combinatie met intensieve begeleiding is een aanzienlijk deel (83%) van hen vanaf de deelname niet meer dakloos geweest en woont 73% nog in dezelfde woning. Minder dan veertig procent heeft - in weerwil van het Housing First concept - een individuele huurovereenkomst, de rest huurt indirect woonruimte via een zorgpartij, maar de aard van de verhuring heeft geen invloed op de mate van duurzame beëindiging van dakloosheid.
De gunstige uitkomst in Nederland ligt in lijn met eerder uitgevoerde onderzoeken elders in de wereld: Housing First helpt daadwerkelijk bij  duurzame huisvesting voor daklozen. De deelnemers zelf zijn positief over Housing First. Zij beoordelen de begeleiding gemiddeld met een 8,7. Driekwart van de deelnemers geeft aan dat ze door de hulp van Housing First gesteund en geholpen zijn. Begeleiding en ondersteuning van de deelnemers is daarbij niet zelden een zaak van lange adem, soms duurt het begeleidingstraject tien tot vijftien jaar.

Acht principes Housing First

Housing First streeft de volgende doelen na: leveren en behouden van huisvesting, verbeteren van gezondheid en welzijn en het bevorderen van sociale integratie. Housing First werkt vanuit acht principes:

  1. Huisvesting is een mensenrecht Housing First benadrukt het recht op huisvesting. Ieder krijgt direct toegang tot een vaste woonplek, met een eigen huurcontract, in een gewone straat. Een echt thuis, waar je veilig bent en woonzekerheid hebt. 
  2. Keuze en regie voor deelnemers Mensen die dakloos zijn of riskeren dakloos te worden, zijn volwaardige burgers. Housing First erkent en respecteert dat mensen zelf bepalen hoe zij willen leven, wonen, en welke ondersteuning zij wensen.
  3. Scheiden van wonen en zorg De (toegang tot) huisvesting is onvoorwaardelijk en gescheiden van zorg en behandeling. De enige vereiste is dat de huurovereenkomst nageleefd dient te worden.
  4. Herstelondersteuning Housing First ziet herstel als het proces van mensen om (weer) op eigen wijze te kunnen leven, werken, leren en participeren in de samenleving. Het herstelproces is uniek en persoonlijk.
  5. Schadebeperking Bij schadebeperking ligt de nadruk op het beperken van negatieve gezondheids-, sociale en economische effecten van het gebruik van middelen, zonder per definitie het gebruik zelf terug te dringen.
  6. Actieve betrokkenheid zonder dwang Housing First legt de focus op vertrouwen. Mensen worden gestimuleerd om hulp te accepteren die hen ten goede zou komen.
  7. Persoonsgerichte begeleiding Persoonsgerichte begeleiding biedt dat wat nodig is om succesvol zelfstandig te wonen. Het uitgangspunt is dat de ondersteuning zich constant aanpast aan de persoon.
  8. Flexibele ondersteuning zo lang als nodig Met een woning begint het pas. Housing First gaat uit van ondersteuning zo lang en zo veel als dat nodig is.

Hogere levenskwaliteit

De beschikbaarheid van huisvesting is essentieel voor beëindiging van dakloosheid. Maar is er vervolgens sprake van een hogere levenskwaliteit? De resultaten van ons onderzoek wijzen erop dat het wonen met begeleiding gepaard gaat met verbetering van gezondheid en welzijn. Er is minder vaak sprake van zelfverwaarlozing of het mijden van zorg. Ook doen de deelnemers bij psychische nood minder vaak een beroep op de crisisdienst en is minder vaak sprake van intramurale behandeling bij een GGZ-instelling of in de verslavingszorg. Ook zien we dat deelnemers die wonen met begeleiding minder vaak in aanraking komen met politie of justitie.

Sociale integratie

Het bevorderen van sociale integratie hoort tot de bouwstenen van het Housing First-model. Wonen met begeleiding lijkt bij te dragen aan het opbouwen van een steunend sociaal netwerk. Deelnemers geven zelf aan meestal tevreden te zijn met het aantal en de kwaliteit van vriendschappen.
Gekeken naar de ervaren kwaliteit van leven, dan zijn de Housing First-deelnemers het minst tevreden over hun financiën en het ontbreken van een betaalde baan. Een meerderheid van de deelnemers is voor een inkomen afhankelijk van een uitkering. Slechts één op de acht deelnemers heeft een betaalde baan. Deelnemers aan Housing First scoren als het gaat om betaald werk lager dan andere kwetsbare groepen. Bijvoorbeeld voor de groep mensen met chronische psychiatrische problematiek geldt dat ruim twintig procent betaald werk heeft. Ter vergelijking. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat meer dan zeventig procent van de beroepsgeschikte bevolking een betaalde baan heeft. Veel deelnemers geven aan het ontbreken van betaald werk wel jammer te vinden.
Mogelijk heeft sociale integratie en het vinden van een zinvolle daginvulling tijd nodig: deelnemers moeten na een – vaak lange – periode van dakloosheid weer tot rust komen, de draad weer oppikken, wennen, structuur en ritme opdoen, enz. Dit vraagt de eerste tijd een intensieve begeleiding en een focus op het ‘thuis laten voelen’ in de woning. De resultaten van dit onderzoek geven bovendien de kwetsbaarheid van de doelgroep aan, met veelal een lange geschiedenis van dakloosheid en kampend met een combinatie van psychiatrische en/of verslavingsproblematiek, een slechte lichamelijke gezondheid en een ongunstige financiële situatie. Aan de andere kant geven de resultaten ook de kracht aan van de doelgroep, die soms na jaren op straat te hebben geleefd, nu stabiel woont.

Samenwerking

Een goedwerkende Housing First-praktijk  vraagt op lokaal niveau om samenwerking tussen  een veelheid aan partijen. Woningcorporaties, gemeenten, GGZ-instellingen, opvangvoorzieningen, reclassering en wijk/buurteams, publieke gezondheidszorg, bewindvoering en verslavingszorg. Ook politie, instellingen voor beschermd en begeleid wonen (RIBW), schuldhulpverlening, forensische zorg, kringloop en veiligheidshuis spelen een rol. We hebben de stakeholders gevraagd naar hun tevredenheid over de samenwerking met de Housing First-praktijk. Vrijwel alle stakeholders zijn (redelijk) tevreden over de bereikbaarheid en het aantal contactmomenten. Ook zijn de meeste stakeholders (redelijk) tevreden over de snelheid waarop de Housing First-praktijk reageert en actie onderneemt.
Tevreden zijn de stakeholders met name over het laagdrempelige contact en de mogelijkheden tot afstemming en overleg, de werkwijze en werkhouding van de Housing First begeleiders en hun inzet voor de deelnemers, die zich kenmerkt door grote betrokkenheid en flexibiliteit. En de goede bereikbaarheid.

Modelgetrouwheid

Om inzicht te krijgen in hoeverre de deelnemende praktijken de Housing First principes correct toepassen, is een Nederlandse modelgetrouwheidsschaal ontwikkeld. Uit internationaal onderzoek is bekend dat praktijken met een hogere modelgetrouwheid, betere uitkomsten laten zien. Uit onze modelgetrouwheidsmetingen blijkt dat de vijftien praktijken het Housing First model gemiddeld genomen voldoende tot goed hebben geïmplementeerd.

Eerst een Thuis

In Nederland kunnen mensen die dakloos zijn gebruik maken van maatschappelijke opvang. De opvang en begeleiding verloopt vaak in stappen: na verblijf in een laagdrempelige voorziening volgt verblijf in een crisis- of 24-uursvoorziening en beschermd wonen. Daarna worden ze begeleid naar zelfstandig wonen. Bij het Housing First-model vormt het basisrecht op een woning het uitgangspunt. Mensen die dakloos zijn krijgen daarom direct een woning en begeleiding aangeboden. Het zo snel mogelijk krijgen van stabiele huisvesting is één van de leidende principes van het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis. In het actieplan ligt de focus op een verschuiving van opvang naar wonen met begeleiding. Daklozen zijn niet langer de cliënten van de maatschappelijke opvang, maar mensen die een eigen woonplek nodig hebben. Daarbij gaat het ook om bestaanszekerheid, preventie en een toegankelijke overheid.

Aanbevelingen

Naar aanleiding van de bevindingen van en ervaring met het onderzoek doet het Trimbos-instituut een aantal aanbevelingen. Het lijkt nuttig dezelfde groep deelnemers te blijven volgen, zodat beter inzicht wordt verkregen in resultaten op langere termijn.
Gebrek aan betaald werk en gezondheidsproblemen zijn aspecten waarover Housing First-deelnemers minder tevreden zijn. Het kan zinvol zijn   om te onderzoeken welke mogelijkheden op gebied van werk, participatie en zingeving nu niet worden benut. En ook meer oog te hebben voor somatische klachten van de deelnemers.
Gaat het om de werkwijze volgens de Housing First-principes, dan blijkt dat de deelnemende praktijken deze grotendeels goed te hebben geïmplementeerd.  Wel doen we de aanbeveling aandacht te houden voor kwaliteitsbewaking, scholing en ervoor te zorgen dat goede aspecten behouden blijven. Onderdelen die nog weinig aandacht krijgen, zoals het inzetten van ervaringsdeskundige teamleden, kunnen nog verbeterd. Juist de inzet van ervaringsdeskundigen is een belangrijk onderdeel van het gedachtegoed van Housing First.

Risico woningtekort

Het belangrijkste aandachtspunt is misschien wel de beschikbaarheid van woningen en daarmee de snelheid waarmee iemand een woning krijgt toegewezen. Nederland kent een groot woningtekort. De wachtlijsten voor een sociale huurwoning zijn lang. Ook voor andere groepen, denk aan statushouders, wordt een dringend beroep gedaan op het beschikbaar stellen van sociale huurwoningen. Daardoor bestaat het risico dat er de komende tijd minder reguliere huurwoningen beschikbaar komen en kwetsbare mensen niet vanuit maatschappelijke opvangvoorzieningen kunnen doorstromen naar een zelfstandige woning met begeleiding.
Stagnerende doorstroming is des te ernstiger gezien het toenemende aantal berichten over de groei van het aantal daklozen. Valente, de landelijke branchevereniging voor organisaties die hulp en begeleiding bieden aan kwetsbare mensen in onze samenleving, heeft daar al eerder voor gewaarschuwd. Ook het Leger des Heils ziet in diverse steden het aantal daklozen toenemen. Zij wijzen daarbij op een verdubbeling van het aantal jonge daklozen (18-22 jaar). Wij vinden het dan ook belangrijk dat de Housing First-praktijk samen met gemeenten en woningcorporaties nagaat welke mogelijkheden er zijn om voor deze kwetsbare groep toch meer woningen beschikbaar te krijgen.

Michel Planije en Maaike van Vugt zijn als onderzoeker verbonden aan het Trimbos Instituut en auteurs van het rapport. Lees hier het rapport Housing First onderzoek modelgetrouwheid en effecten

Reacties

Housing First in Nederland
Housing First in Nederland
x Met het invullen van dit formulier geef je Ruimte en Wonen en relaties toestemming om je informatie toe te sturen over zijn producten, dienstverlening en gerelateerde zaken. Akkoord
Renda ©2024. All rights reserved.