38 2016/03 S+ROThemaUrban AgendaDeTriomf van het DorpDaphne KoendersRUIMTEVOLKdaphne@ruimtevolk.nlJoks JanssenBrabantKennis en WageningenUniversiteitjoks@brabantkennis.nlSjors de VriesRUIMTEVOLKsjors@ruimtevolk.nlInnovatie vindt niet alleen plaats insteden. Mede onder invloed van econo-mische en demografische ontwikkelin-gen, wordt juist in de plattelandsregio'svolop ge?nvesteerd in maatschappelijkeen economische innovatie. In steedsmeer dorpen ontstaat een interessantepionierscultuur, die de basis kan vor-men voor een `rurale renaissance'.Het is de eeuw van de stad: stedengroeien, de huizenprijzen stijgen. Er iswerk en een goed klimaat voor buiten-landse investeringen. Ook politiek ge-zien is er veel aandacht voor stedelijkemilieus, die de toekomst zouden heb-ben. Ondertussen lijken de dorpen hierschril bij af te steken: vergrijzing, krimp,economische achteruitgang, werkloos-heid, beelden van lege winkels, eenlager opgeleide bevolking en onlangsook nog het bericht van de VerenigingNederlandse Gemeenten (VNG), dat wemoeten oppassen voor `plattelandsver-loedering' vanwege het grote aantalvrijkomende agrarische gebouwen.Deze vraagstukken spelen inderdaad ophet platteland. Maar steden hebben ookzo hun eigen problemen, die hier vaakniet eens zoveel van afwijken. Dat veeldorpen het ook gewoon heel goed doen,blijft vaak onderbelicht.Zielig imago?Er is sprake van een misleidendedichotomie tussen stad en platteland,groei en krimp, innovatie en stilstand.Daar komt bij, dat in het dominantediscours over dorpen `leefbaarheid' nogaltijd als sleutelbegrip functioneert.Een breed begrip, dat vooral slaat opde (ervaren) aantrekkelijkheid van eendorp om er te wonen, of te werken. Dieaantrekkelijkheid heeft te maken metuiteenlopende aspecten, zoals woon-kwaliteit, voorzieningen en socialecontacten. Wanneer door de `leefbaar-heidsbril' naar dorpen wordt gekeken,is het pleit doorgaans snel beslecht. Dedorpsbevolking ontgroent en vergrijst,met als gevolg dat lokale voorzienin-gen als school, voetbalclub en biblio-theek onder druk komen te staan. Hetverschralen van plaatselijke voorzie-ningen, kan tot niets anders leidendan een afnemende leefbaarheid. HetDe Triomf van het DorpNet als steden herbergen dorpen inteS+RO 2016/03 39ThemaUrban AgendaDeTriomf van het DorpDorpenacademie in Holwerd,mei 2016. Foto: Ruben van Vliet,RUIMTEVOLKuitdragen van dit (negatieve) beeld doorbewoners, en vaak ook ambtenaren enbestuurders, geeft het dorp vanzelf eenwat zielig imago.Natuurlijk, het is van belang dat hetdorp door bewoners als passend wordtervaren en dat overlast in het eigendorp beperkt is. Tot zover is het begripleefbaarheid relevant. Maar belangrij-ker is de vraag welke bijdrage bewonerszelf kunnen leveren aan de toekomstvan hun dorp. In veel dorpen wonenbetrokken en enthousiaste mensen,die trots zijn op hun dorp en er zelf ookverantwoordelijkheid voor willen enkunnen nemen. Niet voor niets con-stateert het Sociaal Cultureel Planbu-reau (SCP) in het onderzoek `De socialestaat van het platteland', dat in dorpensprake is van een grotere lokale betrok-kenheid dan in de stad. Wanneer diebetrokkenheid wordt omgezet in actie,ontstaan er nieuwe kansen. Het gaatdus niet alleen om ervaren leefbaarheidin dorpen, maar ook om de sociale vita-liteit, om het vermogen daadwerkelijkzelf bij te dragen aan de kwaliteit vande leefomgeving. Wanneer we vanuitdeze, meer realistische en perspectief-volle bril naar dorpen kijken, blijkt eropeens van alles gaande.De nieuwe, dorpse vitaliteit (en men-taliteit!) correspondeert allerminstmet het wat zielige imago dat doorbestuurders en beleidsmakers vaakwordt verondersteld. Integendeel, wieeen rondgang door het Nederlandseplatteland maakt, ziet dat steeds meerdorpen bruisen van nieuw elan. In dor-pen bevinden zich tal van koplopers ophet gebied van economische en maat-schappelijke innovatie. Er is zelfs eenstille revolutie gaande. Onder invloedvan demografische en maatschappe-lijke veranderingen, is er op het plat-teland de laatste jaren een interessantedynamiek en pionierscultuur ontstaan.In honderden dorpen experimenterenoverheden, instituties, ondernemersen burgers volop met nieuwe vormenvan samenwerking, nieuwe verdienmo-dellen en idee?n om maatschappelijketaken anders te organiseren. Net alssteden herbergen dorpen interessante`innovatiemilieus'. >>ressante `innovatiemilieus'40 2016/03 S+ROThemaUrban AgendaDeTriomf van het DorpDorpenacademie in Holwerd,mei 2016. Foto: Ruben van Vliet,RUIMTEVOLKSmart industryOverheden, bedrijven en het onder-wijs werken in de Achterhoek samenop het gebied van smart industry, hetcombineren van de nieuwste technie-ken op het gebied van digitalisering,informatieoverdracht en productie inde industrie. In de regio zitten tal vangespecialiseerde bedrijven, die dank-zij de inzet van nieuwste techniekeninteressant zijn als leverancier voorverre markten in Azi?, Zuid-Amerika enSaoedi-Arabi?. Ook zijn er verschillendefablabs, waarin overheid, markt, maat-schappelijke organisaties en onderwijsactief samenwerken aan technischeen ook maatschappelijke innovatie.Het Fieldlab Achterhoek combineertbijvoorbeeld techniek en zorg om zooplossingen te vinden voor ouderen dielanger in hun dorp willen blijven wonen.De Rotterdam School of Managementclassificeert de Achterhoek, na deregio Eindhoven, als meest innovatieveregio van Nederland.BreedbandLange tijd moest dorpen met lede ogentoezien hoe de rest van Nederlandzich steeds sneller kon ontwikkelen,dankzij snelle breedbandnetwerken.Die tijd lijkt voorbij, nu bewoners zelfde handen ineenslaan om de glasve-zelkabel ook door te trekken naar hetzogeheten `onrendabele gebied'. Digi-talisering biedt volop kansen. Denk aande agrarische sector (smart farming),waar boeren volop experimenteren metde inzet van big data en robotica in delandbouw. Om die kansen te benutten,een digitale tweedeling te voorkomen,de buitengebieden en afgelegen bedrij-venterreinen aantrekkelijk te houden,zijn diverse regio's actief om breedbandaan te leggen. Zoals in de BrabantseKempen, waar het glasvezelprojectBreedband Manifest Brabant de buiten-gebieden `verglaasd'. Veel dorpen be-schikken ondertussen over het snelstebreedbandinternet van Nederland. Metde komst van glasvezel wordt het bui-tengebied net zo bereikbaar als de stad,dat is een grote sprong voorwaarts.Het platteland wordt qua onlinekrachteen aantrekkelijke vestigingsplaatsvoor ondernemers.EnergietransitieIn Groningen vindt momenteel een warerevolutie plaats als het gaat over ener-gietransitie. In 2035 moet die transitiein de provincie Groningen een feit zijn.De regio verkent de kansen van eengroene economie, door een combinatievan aanpak `van bovenaf' en `van on-derop'. Er lopen verschillende program-ma's, onder andere vanuit de provincie,de Internationale Architectuur Bi?nnaleRotterdam (IABR), maar ook vanuitbewoners van verschillende dorpen.De regio zet collectief in op energiebe-sparing, duurzame energiewinning enhet verduurzamen van woningen. Opverschillende plekken hebben bewo-ners energieco?peraties opgericht.In Onderdendam zijn bewoners enprofessionals daarnaast bezig slimmekoppelingen te leggen tussen uiteenlo-pende opgaven en kansen. Bijvoorbeelddoor het herstel en de preventie vanaardbevingsschade te verbinden metverduurzaming van het vastgoed enenergieopwekking.ZorgHet zijn ook de dorpen die koploperszijn op het gebied van innovatie in dezorg. Onder druk van demografischeveranderingen, bezuinigingen en degewenste participatiesamenleving,werken tal van dorpen samen metoverheid, zorgpartijen en -verzekerin-gen aan modellen om de zorg op eennieuwe manier te organiseren. Daarbijworden vaak ook maatschappelijkedoelen meegenomen. In Mari?nveldehebben bewoners samen een `BredeMaatschappelijke Voorziening' opge-richt, die zorgtaken uitvoert maar ookhet gat van de sluitende sportvereni-gingen en buurthuizen vult. In tiental-len Brabantse dorpen experimenterenS+RO 2016/03 41ThemaUrban AgendaDeTriomf van het DorpDorpenacademie in Holwerd,mei 2016. Foto: Ruben van Vliet,RUIMTEVOLKpartijen met het anders inrichten vanzorg en hebben bewoners zorgco?pera-ties opgericht.ToerismeVerschillende plattelandsregio's wetentot slot hun kwaliteiten en eigen kan-sen steeds beter op waarde te schattenen te verknopen aan nieuwe markten.Giethoorn is door gerichte marketingen samenwerking erin geslaagd omhordes Chinezen te trekken. In Holwerdwerken bewoners aan een burgeriniti-atief van 150 miljoen om de dijk door tebreken. Zodat het dorp weer aan zeekomt te liggen, wat nieuwe economi-sche perspectieven zal opleveren. Enin het Friese Anjum heeft de aanlegvan het recreatiepark Esonstad deeconomische kwaliteit van de regioeen impuls gegeven. Zo bezoeken meertoeristen Dokkum en is de omzet vande plaatselijke horeca en middenstandgestegen, wat weer resulteert in toege-nomen inkomsten voor de gemeente eneen groter draagvlak voor bestaandevoorzieningen en bedrijvigheid.Stille revolutieIn de luwte van de aandacht voor destad is tegelijkertijd een stille revolutiegaande is op het Nederlandse plat-teland. Steeds meer plattelandsregio'szijn zich opnieuw aan het uitvinden.Dorpen zijn op hun eigen manier livinglabs voor economische en maatschap-pelijke innovaties, waar ook stedennaar zoeken. De dichotomie tussen staden platteland, tussen groei en krimp,innovatie en stilstand is misleidend.Natuurlijk staan veel dorpen voor groteuitdagingen, maar de lokale en regio-nale ecosystemen blijken in de praktijkverrassend innovatief, creatief enveerkrachtig. In het door RUIMTEVOLKontwikkelde kennisprogramma VanOnderop en de Dorpenacademie zienwe de enorme rijkheid en vitaliteit aandorpse initiatieven en van kennis en er-varing bij professionals en initiatiefne-mers. Juist in dorpen ontwikkelen zichnieuwe vormen van ondernemerschap,die de basis kunnen vormen van een`rurale renaissance', van een herople-ving van het platteland.Het actief vormgeven aan een `ruralerenaissance' is allereerst van belangvoor de dorpsbewoners zelf. Hetcre?ert een nieuw en vitaal toekomst-perspectief op de regio, voorbij de neer-waartse spiraal van krimp. Maar dor-pen die slim gebruikmaken van de regioeromheen, en van de mogelijkhedenvan het internet, zouden ook wel eensin de smaak kunnen vallen bij retour-migranten en nieuwkomers. In een landals Spanje, met zijn hoge jeugdwerk-loosheid, is de trek naar het plattelandal een echte trend, die `rurbanisatie'wordt genoemd. Ook in Nederland zijninteressante voorbeelden te vinden vanstedelijke ondernemers en designers,zoals Erik Wong, Maarten Baas, Joostvan Bleiswijk en Kiki van Eijk, die hetbuitengebied als woon- en werkplekontdekken. In omgebouwde dorpscaf?sen boerenhoeves geven zij vorm aaneen nieuw soort gemengde bedrijvig-heid. Of deze beweging grootschaligetrekken verkrijgt is niet te voorspellenen eigenlijk ook niet interessant. Watrelevant is, is dat een nieuwe generatieondernemers wordt aangetrokken doorde dorpse kwaliteiten en mentaliteit.KoplopersDorpen zijn koplopers in maatschap-pelijke innovatie. Ze zijn een inspi-ratiebron voor elkaar en de steden.Internationaal wordt het belang vanrural intelligence onderkend door het In-telligent Community Forum (ICF) in NewYork. In hun uitverkiezing van `slimsteregio' staan dit jaar plattelandsregio'scentraal. Hoog tijd dat ? in de geper-cipieerde `eeuw van de stad' ? wij datgoede voorbeeld volgen en de triomfvan de dorpen meer aandacht geven. Daphne Koenders is redacteur, onder-zoeker en programmamaker bij RUIMTE-VOLK.Sjors de Vries is oprichter, hoofdredac-teur, onderzoeker en programmamakervan RUIMTEVOLK. Hij werkt vanuit zijneigen `Bureau voor stads- en dorpsver-nieuwing' (BSDV) aan projecten op hetsnijvlak van stedelijke ontwikkeling,wonen en ruimtelijk beleid.Joks Janssen is directeur BrabantKennisen Hoogleraar Ruimtelijke planning enerfgoed aan de Wageningen Universiteit.