40TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 1 JANUARI 2011ACHTERGRONDTraditionele huurdersinspraak is vaak een rituele dans.Corporaties zoeken daarom noodgedwongen naar nieuwevormen van participatie. Dit kan de relatie methuurdersorganisaties verder op scherp stellen. Toch wordener ook succesvolle verbindingen geslagen tussen traditioneleen vernieuwende vormen van participatie. Dit vergt eeneerlijke en open houding en dat zijn corporaties niet altijdgewend.MAAK GEEN RITUELEVAN HUURDERSPARTTIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 1 JANUARI 2011ACHTERGROND 41DOOR FREEK LIEBRAND EN ARJEN RUS BEIDEN ZIJN ADVISEUR STEDELIJ-KE VERNIEUWING IN?CIOLaten we gelijk met de deur in huis vallen. Veel corporatieszijn ronduit ontevreden over het contact met hun traditi-onele huurdersorganisaties, maar durven dit niet hardopte zeggen. Uit angst voor een verdere verslechtering vanhet overleg blijft dit binnenskamers en gaat het gesteggelover de spelregels van het overleg vrolijk door. Gelijktijdig zoeken zijnaar nieuwe vormen van participatie om een grotere groep huurderste bereiken en meer constructief advies en inspiratie uit het huurders-contact te halen. Hiermee verzandt de formele huurdersparticipatiebij sommige corporaties in een schaduwcircuit. Nog even volhoudentotdat deze vorm van huurdersinspraak door een veranderend huur-dersbestand en vergrijzende huurdersorganisaties langzaam ophoudtte bestaan. Toch zijn er ook corporaties die wel tevreden zijn over huntraditionele huurdersorganisaties en worden er succesvolle verbindin-gen geslagen tussen traditionele en vernieuwende vormen van partici-patie. Dit artikel volgt een aantal aanbevelingen om wegwijs te wordenin dit veranderende participatielandschap.Sinds de invoering van de Wet op het overleg huurders verhuurder(ofwel Overlegwet) in 1998 geldt in de corporatiesector het recht opoverleg en advies als basis voor participatie. Hiermee wordt participa-tie gedefinieerd als de betrokkenheid bij en de invloed op plan- en be-leidsvorming van woningcorporaties. Naast voldoen aan een wettelijkeverplichting dient participatie meerdere doelen, zoals draagvlak ont-wikkelen, inspelen op wensen van huurders, betrokkenheid vergrotenen de kwaliteit van plannen verhogen. De traditionele vorm hiervooris het overleg met een overkoepelend huurdersorgaan en de daar ondervallende bewonerscommissies op complexniveau.De manco's van de traditionele huurdersparticipatie zijn bekend.Huurderskoepels en bewonerscommissies worden oververtegen-woordigd door autochtone senioren. De aansluiting met bijvoorbeeldjongeren en allochtonen is zeer beperkt of ontbreekt volledig. Eigenlijkwerkt dit systeem van een vertegenwoordiging van een achterbangewoon slecht. In veel gevallen is het contact met de achterban op z'nminst discutabel en wordt vooral het eigen belang behartigd. Boven-dien berust de huurdersinspraak op recht en regels en gaat de discussievaak niet over de inhoud maar over overschrijding van adviestermijnenen het uitbreiden van kruisjes op een kruisjeslijst. Het is ook maar devraag of je van huurders moet verwachten dat zij constructief meeden-ken over huurbeleid, fusievoorstellen en prestatieafspraken. De traditi-onele huurdersinspraak is in te veel gevallen een rituele dans.GELUKKIG KAN HET OOK ANDERSMaar hoe moet het dan wel? De meeste corporaties die de hierbovengeschetste problematiek in meer of mindere mate ervaren, zoekenactief naar nieuwe manieren om met huurders in contact te komen. Ditdoen zij door laagdrempelige, tijdelijke en themagerichte participatie-vormen te ontplooien. En met succes. Participatievormen zoals klank-bordgroepen, schoonmaakacties, ontwerpsessies en activiteitenfond-sen kunnen over het algemeen rekenen op meer animo van huurders.Er is vaak een goede sfeer, de resultaten zijn positief en het contactinspirerend. Ook via de digitale weg proberen corporaties het contactmet huurders te versterken.Toch is hierbij een aantal belangrijke kanttekeningen te maken, diesoms over het hoofd wordt gezien. In tegenstelling tot de formelehuurdersinspraak is er geen eenduidige vorm voor informele parti-cipatie. Het zijn vaak eenmalige initiatieven met een experimenteelDANSICIPATIECorporaties die een goede band hebben methun huurdersorganisaties slaan ook de meestsuccesvolle verbindingen tussen oudestructuren en nieuwe vormen.(Foto: Jos Lammers / Hollandse Hoogte)42TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 1 JANUARI 2011ACHTERGRONDkarakter en onvoldoende aandacht voor terugkoppeling, vervolg geven(bij succes) en het warm houden van opgedane contacten. Bovendienzijn de doelen van vernieuwende vormen van participatie lang nietaltijd dezelfde als die van de traditionele huurdersinspraak. Daarnaastzijn deze doelen vaak niet helder. Ze lopen uiteen in een brede waaiervan perspectief bieden tot leefbaarheid vergroten. In veel gevallenricht de participatie zich hier op het stimuleren van actief burger-schap, waarbij huurders worden uitgedaagd zelf verantwoordelijkheidte nemen voor hun eigen woonomgeving. Niet meedenken dus, maarmeedoen. Corporaties zijn in toenemende mate betrokken bij thema'sals leefbaarheid, veiligheid en samenleven en proberen daar samen methuurders invulling aan te geven. Maar schoffelen op een opschoondaglevert geen beleid op. Van meedenken over plan- en beleidsvorming isdan geen sprake. En de overlegwet verplicht corporaties toch om hierinvulling aan te geven.Het tot nu toe geschetste beeld is natuurlijk niet volledig. Traditionelehuurdersinspraak heeft wel degelijk nog waarde. De langdurige inzetvan betrokken huurders wordt breed gewaardeerd. Dit biedt een kri-tisch tegengeluid en houdt de corporatie scherp. Het probleem zit hemechter in het nastreven van de Overlegwet als een soort te verwezenlij-ken ideaal van huurdersbetrokkenheid. En dit terwijl deze wet eerdereen soort stok achter de deur is om een minimaal niveau van huurders-inspraak te garanderen. Gelukkig zijn er ook corporaties die huurders-organisaties veel meer op hun `echte' waarde schatten en hierin maat-werk weten te organiseren. Dit doen zij door de nadruk te leggen opeen goed contact en op wederzijdse interesses. Dus niet op lijstjes vanonderwerpen en bevoegdheden. Soms zijn zulke afspraken vastgelegdin een maatwerkovereenkomst met bewonersorganisaties.BESTAANSRECHT GEEFT SPANNINGDaar waar vernieuwende participatie het bestaansrecht van de formeleparticipatie aantast, bestaat logischerwijs kans op spanning. Concretevoorbeelden zijn een boze bewonerscommissie omdat een klankbord-groep is opgericht om mee te denken over de sloopplannen van eencomplex. Of een boze huurderskoepel die wil dat zulke groepen meerrechten krijgen, terwijl deze alleen wil meedenken over de toekomstvan hun directe woonomgeving. Zulke situaties ontstaan doordathuurdersorganisaties niet altijd openlijk beseffen dat zij beperkt repre-sentatief zijn. Zij hebben dan de neiging vast te houden aan hun opge-bouwde macht en staan niet open voor vernieuwende methoden. Of decorporatie heeft verzaakt hen tijdig te betrekken en serieus te nemen.Het wederzijds vertrouwen is het meest bepalend in zulke situaties.Corporaties kunnen van elkaar leren hoe ze succesvol om kunnen gaanmet spanningen tussen traditionele en vernieuwende participatie.Corporaties die een goede band hebben met hun huurdersorganisatiesslaan ook de meest succesvolle verbindingen tussen oude structurenen nieuwe vormen. Dit lukt door goed uit te leggen waarom nieuwemanieren nodig zijn en hierover duidelijke afspraken te maken. Ofdoor huurdersorganisaties de rol van procesbewaker of waakhond tegeven over het brede palet aan participatievormen. Een bewonerscom-missie betrekken bij het maken van een participatieplan of samen metde koepel nadenken over een klantenpanel zijn hier voorbeelden van.Door niet de gewende vorm of traditie maar het gewenste doel centraalte stellen kan overeenstemming worden bereikt over een passendevorm daarvoor.Corporaties die traditionele en vernieuwende participatie meer ge-scheiden hebben georganiseerd, zijn vaak nieuwe wegen ingeslagenomdat de samenwerking met de traditionele huurdersorganisaties nietconstructief was. Zij zetten de samenwerking met deze organisatiesweliswaar op oude voet voort, maar investeren tegelijkertijd in nieuwevormen zonder samen te werken met de huurdersorganisaties. Dit kande relatie vervolgens verder op scherp zetten. Het is dus belangrijk omhuurdersorganisaties te betrekken bij nieuwe participatievormen, ookals het contact en de samenwerking niet optimaal is. Hiervoor is eeneerlijke en open houding nodig. Als deze afstemming echt niet lukt ener daadwerkelijk sprake is van onwil, is het tijd om de samenwerkingter discussie te stellen.TIPS VOOR BELEIDHet participatielandschap verschuift van een overzichtelijke structuurvan formele huurdersinspraak naar een onoverzichtelijke mengel-moes van initiatieven om huurders betrokken te krijgen. Corporatiesen huurdersorganisaties moeten hier nog wegwijs in worden.Overeenkomsten en verschillen tussen traditionele en vernieuwendevormen van participatie beginnen zich langzaamaan uit te kristallise-ren en corporaties boeken in verschillende mate succes in de omganghiermee. Corporaties die werken aan een nieuw participatiebeleid kun-nen de volgende tips ter harte nemen:1. Start met een heldere visie op participatieSucces begint met een weloverwogen visie op participatie. Waaromis het belangrijk, wat wil je ermee bereiken, wanneer is het eigenlijknuttig en voor welk doel kies je welke vorm? Hiermee voorkom je eenzoektocht naar vernieuwende vormen zonder precies te weten welkdoel je daarmee dient. Zorg ervoor dat deze visie breed herkend engedragen wordt binnen de organisatie.2. Betrek de huurders(organisaties)Vraag nadrukkelijk aan huurders hoe zij betrokken willen worden enmaak dat mogelijk. Eigenlijk heel logisch, maar vaak een vergeten stap.Ga bovendien niet voorbij aan de bestaande huurdersorganisaties maarbetrek hen tijdig bij het ontwikkelen van nieuwe vormen. Anders voe-len zij zich terecht gepasseerd.3. Betrek de uitvoerders en ga uit van wat zij al goed doenBij iedere corporatie zijn er medewerkers die veel goede dingen doen.Vaak ontbreekt het alleen aan interne kennisuitwisseling en overzicht.Wanneer er vanuit een afdeling Strategie & Beleid een nieuw parti-cipatieprotocol wordt gelanceerd dan kunnen woonconsulenten engebiedsbeheerders daar sceptisch op reageren. Ze doen het immersal jaren op hun manier en weten wat wel en niet werkt. Ga dus uit vande kracht van je eigen medewerkers en de talloze goede projecten diezij doen. Bundel deze kennis en maak deze overdraagbaar. Maak geenblauwdruk, maar organiseer inspiratie en overzicht. Laat daarbij ruim-te voor eigen initiatief van uitvoerders.SAMEN DE OVERLEGWET ONTSTIJGENHet aanscherpen van de Overlegwet in 2009 is in feite een conservatie-ve reactie op het veranderende participatielandschap. Het belichaamteen wantrouwen jegens corporaties over de openheid die zij bieden inhet maken van beleidskeuzes. Gelukkig zijn er genoeg voorbeelden diehier het ongelijk bewijzen. Deze corporaties zijn al een stap verder dande Overlegwet. Zij weten een rituele dans te vermijden door op suc-cesvolle wijze de traditionele huurdersorganisaties een andere rol ofwaarde toe te kennen die meer recht doet aan de gezamenlijke doelen.Door openlijk het gesprek aan te gaan en de samenwerking naar eenhoger plan te tillen, meestal met vallen en opstaan. Zodoende wordtparticipatie geen schijnvertoning, maar een onderdeel van de taak-opvatting van de corporatie. Toch blijft het nog even stoeien voordatmaatschappelijke legitimiteit daadwerkelijk aan de basis staat van hetdenken en handelen in de corporatiesector.Dit is een opini?rend artikel mede op basis van het Corpovenista onderzoeknaar de aanpak, ervaringen en beleidsontwikkelingen ten aanzien vanparticipatie bij 14 corporaties. De rapportage is te downloaden viawww.inicio.nl en www.corpovenista.nl