TIJDSCHRIFT VOORVOLKSHUISVESTINGORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTINGEN DEN NATIONALEN WONINGRAAD1921 Nil 7/8 2' JAARGANG JULI-AUGUSTUSJUITGAVE: HOLLANDSCHE UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ ..AMSTERDAM'DEURENmachinaal geschuurdzijn zuiverglad engeven daardoor eenbelangrijke besparingaan verfwerkHOLLANDDEURENworden a!le machinaalgeschuurd en zijn dusDE deuren voor hendie niet alleen op dedeuren maar ook ophet verfwerk willenbezuinigenN^HOLLANDSCHEDEURENFABRIEKC. BRUIJNZEEL&ZONEN^^^ Z AAN DAM ^^=CABOTINE- - HOUTBEDERFWERENDE - -CREOSOOTOLIEVERF en BEITSin alle standhoudende diepe kleurenhet eerste en eenige goede levertDe Fa. BUDDING i^ Co.AMSTERDAM. - Telefoon 3287 Zuid.Cornells Trooststraat 59.WONINGBOUW H.H. Architecten en AannemeisBETON DORPEIS - iUIEN - PM - PUIIEN - VOLGENS TEEKEIGFirma L. J. J. Dohswijk & Zn. - BEIONEMIEII GELRIIl flPELOOORHHOLLEDAKPANNEN ^JZtZ^.GEPERSTE VLOERTEGELS en RIJNSTEENDRIELINGENTot elk kwantum leverbaar Speciaal voor den groot-WoningbouwLevering op strengste keur per schip en per spoorFirma J. BRUNT & CO. Xel. mterc. No. 7Prima Roodeen BlauweHolfe Dakpannenuit .voorraad leverbaar.StoomdakpannenfabriekenDe Nijverheid enHet Blauvce HekFirma B. VAN WIJK&ZOONTelefoon 81 WOERDEN.00N.V. Beton Maatschappijvoorheen P. BOURDREZ35 lel. 15311 'S-Q S00000Fabriek ,,DE iCKHORSr' - Tel. H. m 0VAN OMMEREN & C2.PAUWSTRAAT - ARNHEM - TEL. 800Spiegel-, Vensterglas, Verfwaren, Geslepen glas,zoowel blank als verzilverdSpeciaal voor meubelmakers en carosserie-fabrikanter^HANDEL IN FIJNE HOUTSOORTEN EN MACHINALE HOUTBEWERKING -- VRAAGT PRIJS VAN= DEKTREDEN, DREMPELSTUKKEN, LEUNINGEN, STIJLEN, ENZ. =====III voorlieeo H. I. M. XCo. iiies V. M 1i!6 - TelJ. 3684Rolterdamsclie Elashandel2eA. BOS W. Am.ROTTERDAMLombardstraat 3--5--9--11- -13-15 IGLASVERZEKERINGDRAAD EN GERIBD GLAS VOOR DAKBEDEKKINGSCHETSEN VOOR GLAS IN LOOD WORDEN GRATISVERSTREKT -- ALBUMS VOOR GEfiTST GLASWORDEN FRANCO TER INZAGE GEZONDENPARKETVLOERENKEIZERSGRACHT 409 - TELEFOON C. 4063SPECIALITEIT IN lo Mm. VISCHGRAAT-PARKET a fl. 11.50 PER VIERK. METER.l.JAi;OB!i'BOUW!;MHIID[L-ll[lEIIAKERSTRAAT 95 - TELEFOON No. 417Levert alle boowoiaterialc!) tegen sclierp concurreerende priizen.HI Ho andsche MuhideHeerengracht 380-382Amsterdam Telef. N. 5347Koper- en Izerwaren voor eiere branclieMASSING & BROEKHOFROZENGRACHT189-195 Tel. N. 8659AMSTERDAMMEUBELSTOFFEERDERIJSPECIALE INRICHTING VOOR HETMAKEN EN STOFFEEREN VAN 2ITMEU-BELEN, NAAR TEEKENING EN E I G E NONTWERPCLUBFAUTEUILS EN CHESTER-FIELDS IN KATOEN VOORRADIGWERKGEVERS!Geeft den in Uwen dienstzijnden Technici14 DAGEN VACANTIEmet % maand extra salarisde Federatie van SamenwerkendeVakbonden van Technici:Alg. Ned. Opz. en TeekenaarsbondBond van Technici.Crist. Opz. en TeekenaarsbondNed. R. K. Bond van TechniciSEPTIC-TANKS OP ONS FABRIEKSTERREINVerwijdering vanFAECALIEN en MENAGEWATERdirect uit de riolen is aileen afdoende enhygienisch mogelijk door foepassing onzer,,SEPTIC-TANKS"Onze Noord-Holland Basaltine Tegelswordcn vcrvaardigd van de allerbeste grondstoffcns ondcr ZEER HOOGEN HYDRAULISCHEN DRUK =VRAAGT INLICHTINGEN EN PRIJZENMaatschappij Betonwerk Noord-HollandTclcf. 1532 = WORMERVEER = Tclcf. 1552^iiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiitI Ir. A. J. ZUIDERHOEK Aannemer van |s LaanvanMeerdervoorteS.Tel. H.2072 Gewapend 5I - s-Gravenhage - Betonwerken IfiliniiMiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiininiinnmiiiiiiiiiimiiiiii;MARMERENSCHOORSTEENMANTELS-BEKLEEDINGENSTEENHOUWWERKEN IN ALLE NATUURSTEEN-SOORTENFabr. V. Marmerwerken - Steenhouwerij Fa. J. G. DEKKER. HILVERSUM Tel. 1301W. PIEKVLAMOVEN STRAAT-EN METSELKLINKERSm DRIELINGFORMAATALPHEN A//D RUNMAANDBLAD 2E JAARGANG N?- 7/8 15 JULI 1921TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQOROAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOORVOLKSHUISVESTINQ EN VAN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTK. P. C. DE BAZEL, H. P. J. BLOEMEES,J. DouwES JR., MR. D. HUDIG, IR.P. BARKER SCHUT, IR.J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J, KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUTWAAG, NIEUWMARKT - AMSTERDAMADVERTENTIESSARPHATISTRAAT 36 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS. f 8.--DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING (LIDMAATSCHAPVOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50) ONTVANGENHET BLAD KOSTELOOSf 1.50LOSSE NUMMERSINHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING: In Memoriam J. H. Faber doorTh. V. Welderen baron Rengers - Veldarbeiderswoningen door Ir. A. M. Kuysten - De Onderhuurdoor J. J. F. de Freese - Naar aanleiding van de Amsterdamsche Tentoonstelling voor Woninginrichtingdoor J. J. P. Oud - Het Rapport van de Commissie van ondersjoek naar de Toestanden in het Bouw-bedrijf door Ir. A. Plate - Het aantal Arbeiders, noodig voor den bouw van een woning door Ir. A. E. Dinger -De C. B. V. in 1920 door P. B. S. - De uitkomsten der Woningtelling door H. - De Premiebouw door H. -Uit de Pers door P. B. S. - Binnenland - Buitenland - Overzicht van Tijdschriften - Ingekomenboeken, geschriften, enz;. - Boekaankondiging - Bibliographie - Wetten, Koninklijke Besluiten, enz.NATIONALE WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - De Advies- en Bouwbureaus - De Jaar-vergadering.IN MEMORIAMDE INSPECTEUR DER VOLKSGEZONDHEIDJ, H, FABERDe Woningwet werd i Augustus 1902 ingevoerden als inspecteur der Volksgezondheid belast metde uitvoering dier wet in de provincien Frieslanden Overijssel werd benoemd de Heer J. H. Faber,civiel-ingenieur, die 15 Juni j.l. in den ouderdomvan 56 jaar is overleden. Tot i Mei 1914 had hijde genoemde functie waargenomen.Het zi) mi) vergund dezen verdienstelijken manmet een kort woord te herdenken ; in 't bijzonderwat zijn arbeid in Friesland betreft.Toen de Woningwet tot uitvoering moest wordengebracht, was het allereerst noodige de samen-stelling in de gemeenten van de Woningverorde-ningen.Met verbazing merkte men op hoe merkwaardigsnel Faber zich op de hoogte had gesteld van deverschillende omstandigheden in de Friesche ge-meenten. Onder zijn toezicht is bij het maken dierverordeningen vermeden, dat er Schablonen-werkwerd geleverd; met zorgvuldigheid werd in elkegemeente gewikt en gewogen, aan den eenen kanthoe ver men kon gaan zonder dat het beste devijand werd van het goede ; aan den anderen kant,waar de grens der bepalingen lag, die als minimalevolstrekt dienden te worden gehandhaafd.Door de gemeenten individueel te behandelenwerd de belangstelling in het werk verhoogd ; iniedere gemeente werd met de locale toestandenrekening gehouden. Met onvermoeiden ijver door-kruiste Faber, de taaie wielrijder, het gewest. Spoe-dig had de provincie voor hem geen onbekendeplaats meer en was hij overal een bekende figuur.Het gevolg was, dat de verordeningen in de practijkzeer goed uitvoerbaar en te handhaven bleken.Faber was geen Fries, had in Indie gewerkt, maarvoelde zich in dit gewest thuis en had er grootesympathie voor. Het vraagstuk der volkshuisvestinghad min of meer toevallig zijn aandacht getrokken,maar spoedig nam het zijn geheele belangstellingin beslag en in Friesland vond hij in de meestegemeentebesturen organen, die met ijver zich opde woningverbetering toelegden. Langzamerhandwerd 00k in andere provincien de volkshuisvestingin den kring der bemoeiingen opgenomen, maar inde eerste jaren van de werking der Woningwet was,wat het platteland aangaat, volgens de meening van190 ARriKELittFaber in Friesland de belangstelling grooter danelders.Deze strooming heeft Faber met geestdrift, diehij tegenover het kalme slag menschen, waarmedehij te maken had, zooveel mogelijk in toom hield,geleid en aan hem in de eerste plaats is te danken,dat m deze provincie op het gebied der volkshuis-vesting zooveel is tot stand gekomen.Men mag verschillen over de vraag of de weg,dien men in de laatste jaren op het gebied der volks-huisvesting heeft bewandeld, de juiste is geweest;een eenmaal opgewekte stroom ontwikkeJt vaak eenkracht, die de oorspronkelijke leiders kan veront-rusten, die aan hun invloed ontsnapt. Ik meen, datook Faber wel met zorg den gang van 2;aken heeftgade geslagen. Maar 2;eker is het, dat de grooteverbetering in de volkshuisvesting, die in de laatste18 jaren is tot stand gekomen, voor talloozen eenzeer groote verhooging van levensgenot heeft be-teekend en het is voor een mensch een groot ding,wanneer hij bij zich 2;elf de gedachte mag koesteren,dat ook hij daartoe heeft medegewerkt. Dit besefnu mocht Faber met voile recht in zich dragen.In hem was de idealist gepaard aan den man,die oog had voor de eischen der practijk. O zeker !Ook over Faber hoorde men klachten betreffendehooge eischen, gemis aan realiteitszin, enz. en hijzal ook wel eens een enkelen keer misgetast hebben.Als algemeene grief tegen zijn beleid 2;ijn die uitin-gen onhoudbaar ; hij was geen doctrinair idealisten ook in die gevallen, waarin zijn eigen inziichthem niet, zooals doorgaans het geval was, gewezenhad, wat de juiste weg was, stond hij nooit onre-delijk vasthoudend tegenover een afwijkend oor-deel. Hij wist bovendien, dat een goed ambtenaarnimmer mag vergeten, dat hij zelf als burger enin zijn dienst ook slechts deel uitmaakt van degroote rijksgemeenschap en dat de algemeene be-langen steeds in het oog moeten worden gehoudenbij het behartigen der speciale hem te beurt ge-vallen overheidstaak.Mogelijk dat zijn afkeer van ambtelijk ,,Kada-ver-gehorsam" hem wel eens te ver deed gaan inzijn opvattingen over de zelfstandigheid, die dengoeden ambtenaar moet worden toegestaan ; maarzeker is het, dat zijn gevoel van verantwoordelijk-heid voor het werk, dat in zijn handen was gelegd,gesteund door een blakenden ijver, hem er toeheeft gebracht om meer te doen dan vele anderen,die in gelijke positie verkeeren.Faber heeft zich uitgelaten, dat tien jaren na deinvoering van de Woningwet het woningtoe^ichtin Friesland zoodanig was geregeld, dat verkeerd-heden bij het bouwen vrijwel werden voorkomen,dat nergens het bouwen bovenmatig werd bezwaarden dat bepaald slechte woningen niet meer werdengebouwd.In die lo jaren werden bovendien in Friesland1343 woningen onbewoonbaar verklaard en aan debewoning onttrokken; alle gemeenten, geene uit-gezonderd, namen aan dit zuiveringsproces deel.Door vereenigingen of gemeenten werden metrijksgeld gebouwd 1012 woningen, waaraan ?/ 1.600.000 werd besteed. Het tekort op die bouw-plannen bedroeg ? f 14.300, of ongeveer 0.9 %.Dit resultaat werd onder Faber's onvermoeideleiding bereikt; hij wist, dat hij een krachtig pro-pagandist was geweest, maar hij erkende, dat omzijne propaganda vrucht te doen dragen, in degemeenten mannen moesten worden gevonden, diezonder het werk te schuwen zich geheel aan dezaak wilden geven, en de gemeentebesturen ,,detijden verstaande en met den durf, die uit begrijpenvoortvloeit", bereid moesten zijn om krachtig doorte tasten.Met warmte sprak Faber dikwijls van de Frie-sche gemeentebesturen. Wie ziet wat tegenwoordigkrachtens de Woningwet geschiedt, zal over debovengenoemde cijfers eenigszins meesmuilen;maar in de jaren 1902 -- 1912 eischte het meerdan gewone toewijding, inzicht en volharding, omin een landbouwprovincie zulk een resultaat tebereiken.Anderen zullen beter kunnen beoordeelen, watFaber in het algemeen op het gebied der volkshuis-vesting heeft gepraesteerd, wat Friesland aangaatmag verzekerd worden, dat dit gewest aan dengestorvene grooten dank is verschuldigd.TH. VAN WELDEREN RENGERSOenkerk, Juli 1921.VELDARBEIDERSWONINGENDe practijk leert het onmogelijke om strengenormaliseering van woningtypen door te voeren.Niet alleen hangt het woningtype af van de plaatswaar gebouwd zal worden (in de steden of op hetland); ook het beroep van den arbeider, zijnontwikkeling, de gesteldheid van den bodem, deplaatselijke gebruiken benevens de loonstandaardspelen bij de vaststelling van dit type een grooterol.Het is gemakkelijk te zeggen, bij de beoordeelingvan een plan op papier : dit is toch allerminstverbetering van de volkshuisvesting, in verbandmet hetgeen elders reeds is bereikt. Men vergeetdan te vaak, dat het elders misschien mindermoeite heeft gekost om betere resultaten te be-reiken dan in sommige streken het uitvoerenvan het meest eenvoudige bouwplan; en dat indit laatste geval de meest eenvoudige woningprocentsgewijze gesproken, plaatselijk misschiengrooter verbetering beduidt dan de mooiste woningelders.Tegen het bouwen van woningen van het aller-eenvoudigste type met Rijkssteun wordt wel eensde stelling aangevoerd, dat dit feitelijk morsenmet geld zou zijn. Immers, de ontwikkeling vanARTIKELEK 191Fig. I a Schetsontwerp architect A. J.Janseti te Gorsselde arbeiders zal in de naaste toekomst in zoodanigtempo gaan, dat binnen enkele jaren met over-gangstypen als door mij bedoeld geen genoegenmeer zou worden genomen; waarbij de vijftig-jarige annufteit dan in het gedrang zou komen.Hiertegenover dient gesteld, dat de aanbouwvan nieuwe woningen in vele gevallen slechtsover een vrij langen termijn het tekort zal doeninhalen, dat het afkeuren van woningen zich deeerste jaren tot het allernoodzakeHjkste zal blijvenbeperken, dat snelle opvoering van den levens-standaard zich niet direct zal uitstrekken overalle lagen der arbeidersbevolking ; zoodat er voor-loopig geen vrees zal bestaan dat dergelijke wo-ningen spoedig niet meer verhuurd zouden worden.Bovendien is het op het platteland, waarvoordeze opmerkingen voornamelijk gelden, om ver-betering van de volkshuisvesting te bereiken,raadzamer om niet direct te hooge eischen testellen. Men loopt dan de kans, niets te bereiken.Een tweede reden tot matiging der eischen isgelegen in de onmogelijkheid om hooge hurenvast te stellen. Een gemiddeld weekloon van/ 15 per week, wat nog vaak genoeg voorkomt,laat het immers absoluut niet toe om te hoogeeischen te stellen aan inrichting en afwerking;evenmin het vaak volslagen gebrek aan meubilair,beddegoed etc. Dan nog heeft men te worstelentegen opvattingen als deze, dat b.v. een tweedevarkenshok op hooger prijs wordt gesteld dan eentweede, laat staan een derde slaapvertrek.Wil men nu iets bereiken dat aan de Regeerings-voorschriften en de plaatselijke bouwverordeningaansluit, technisch en aesthetisch aan matigeeischen voldoet, terwijl een weekhuur van / 2.50 a/ 3.Q0 niet te zeer mag worden overschreden,dan is de oplossing van dit vraagstuk niet gemak-kelijk. Gaan wij eerst eens na, aan welke eischeneen gemiddelde veldarbeiderswoning moet vol-doen. Het eengezinshuis is op het plattelandnog inheemsch en wanneer een beter gesitueerdearbeider voor zich een woning bouwt (en dit zijnFig. I b Schetsontwerp architect A. J. Jansen te Gorssejer bij de premieregeling nog duizenden), dandenkt hij er niet aan dit als blok- of rijwoningop te vatten.Het onafhankelijkheidsbegrip, de zucht naarafzondering in eigen woning en op eigen ruim erfmet daarbij behoorenden tuin, de neiging totkleinveehouderij enz. zijn meer dan voldoendeom aan de iets duurdere vrijstaande woning devoorkeur te geven. Hoewel men hierdoor gezellig-heid mist (ten plattelande heeft men hieraanminder behoefte, immers de tuin en de veestapelgeven afleiding genoeg) ondervindt men 00k geenburentwist ten gevolge van overlast van kinderenen kippen.Wanneer nu woningen met Rijkssteun twee aantwee worden gebouwd, is het van belang omde tuinen en de ingangen van woning en stallingzoo veel mogelijk van elkaar te scheiden.Het combineeren van woning met aangebouwdeschuur is uit den aard der zaak goedkooper,hoewel het voorzorg vereischt om de staldampenbuiten de woon- en slaapvertrekken te houden.De behoefte aan een mooie kamer is in zooverreniet algemeen, dat althans bij zomerdag het geziner de voorkeur aan geeft in de keuken te verblijven.Het leven ten plattelande is meestal ,,harder"dan elders, en vooral 00k de huisvrouw moet vanaanpakken weten. Hoe minder tijd 's zomers voorhet schoonhouden van de woonkamer behoeft teworden besteed, des te beter komt de verzorgingvan het bedrijfje tot haar recht.Waar meestal voldoende verharding der wegenontbreekt, is er inderdaad dan 00k wel iets voor tezeggen dat het dagelijksch verkeer zich 's zomerstot de keuken (of goot) beperkt.Aangezien meubilair veelal ontbreekt, kan menook om lage huren mogelijk te maken, met eenruime woonkamer, een niet te kleine keuken ende drie vereischte slaapkamers volstaan.Een kelderruimte mag niet ontbreken. In tegen-stelling met de stad moet een gedeelte van denwintermondvoorraad in den kelder of in de ver-diepte kelderkast geborgen kunnen worden, aan-192 AETIKELENFig. 2 a Woning te Gorsselgezien de gelegenheid tot aanvulling van eldersontbreekt. Wei kan een gedeelte van den aardappel-voorraad worden ingekuild, met wat er aan mangels,knollen etc. voor het vee is bestemd.De stalruimte moet zoo groot zijn dat een koe,of twee geiten met eenige varkens kunnen wordengehouden; terwijl in den kap eenige bergruimtemoet zijn voor hooi, rogge, haver of stroo. Hetgeeft ook geen bezwaar om het graan af te dorschenvoor het vee op stal komt, of het hooi buiten opeen schelf te zetten.Een kleine deel of dorschvloer is noodig voorhet bereiden van het veevoer, maar kan tevensdienst doen als werkplaats voor de vrouw deshuizes, voor de Maandagsche wasch of anderruw werk.Waar de behoeften van vele gezinnen natuurlijksterk uiteenloopen, kan men niet volstaan meteen enkel type aan te geven en te decreteerendat dit overal zou moeten worden gebouwd.Het is bovendien van belang dat woningen alsdeze zich aansluiten aan de typen, welke men insommige streken onmiddellijk herkent als het al-gemeen gebruikelijke.In de provincie Gelderland b.v. zijn de oudearbeiderswoningen meestal verkleinde reproductiesvan de grootere boerderijen, welke laatste allehet Saksische boerenhuis als oer-type hebben.Het is niet alleen conservatisme, welke dit typedeed standhouden; vanouds, hoewel de behoeftenvroeger minder waren, is de inrichting hiervanzoodanig geweest dat de bevolking zich eraan heeftgehecht. De indeeling van woning en stallen waseenvoudig en overzichtelijk, en de bouwkostenwaren laag.Wil men de plattelandsbevolking doen genietenvan de zegeningen van een betere huisvesting, dandient men met deze voorkeur rekening te houden.Aan de volgende voorbeelden kan men zien inhoeverre dit doel is bereikt.Het eerste plan is een schetsontwerp van denarchitect A. J. Jansen te Gorssel, en kan dienenbij de uitvoering van de Landarbeiderswet. Het^."flfnFig. 2 b Woning te Gorsselfungeerde als tegenstelling bij eenige slechteplannen, welke met steun volgens deze wet warenuitgevoerd, en was geexposeerd op de ProvincialeLandbouwtentoonstelling, welke in den zomervan 1920 te Arnhem werd gehouden. De figg. i aen lb verraden sterk het specifiek Gelderschkarakter.Van de hand van denzelfden architect is hettweede plan, volgens hetwelk eenige woningen teGorssel zijn gebouwd voor rekening der plaatse-lijke bouwvereeniging.De indeeling (zie fig. 2 a) wijkt in zooverrevan het' eerste plan af, dat de derde slaapkamer(in het eerste plan via den deel bereikbaar) nu nietop den zolder, maar gelijkvloers ligt. Hierdoorheeft de architect weten te bereiken dat bij eenmuurhoogte van 2.10 Meter de nok niet hoogerdan 5.00 Meter reikt.De foto (zie fig. 2 b) is lets te zeer van dichtbijgenomen om de verhoudingen goed te doen uit-komen.De stalling komt nu buiten de woning, welkein den vorigen .zomer voor ? / 5000 is aanbesteed.Van nog eenvoudiger vorm is het plan (ziefigg. 3 a en 3 b) hetwelk door den architect P.H. vanLonkhuyzen te Harderwijk is ontworpen voor dezeer arme bevolking te Hierden ; en waarvan deresultaten der besteding, voor eenige weken ge-houden, ? / 4000 per woning bedroegen.Hier zijn op den zolder twee slaapkamersaangebracht.Ruimere en afzonderlijke woningen, welke watindeeling aangaat bij de eerstgenoemde aansluiten,zijn in de gemeente Rheden vorig jaar in eigenbeheer voor ? / 5200 gebouwd. Vermeldingverdient dat hiervan de schuurruimte nog circa1.50 Meter langer is gehouden.Ook dubbele woningen van dit type zijn inaanbouw.Zoo bouwt in Barneveld de architect W. P.Meijer uit Arnhem de woningen, afgebeeld in deARTIKELEN 1932 ^> -^ S 6 V S. ^-W^Fig, 3 a Plan architect P. H. v. Lonk-huyzen te Harderwijkfigg. 5 a en 5 b, waarvan de plattegrond met denvoorafgaanden overeenkomt en alleen het uiterlijkeenige afwijking vertoont.Een andere plattegrond is gekozen bij eencomplex, dat door denzelfden architect is ont-worpen voor Vaassen (zie figg. 6 a en 6 b). Waarde schuurruimte hier als afzonderlijke aanbouwis bedoeld, is 00k de opgang naar den zolderdaar geheel van gescheiden. Dit type is trouwensbedoeld voor een landelijke industriebevolking,waar de stalling meer als nevenruimte is op-gevat en meer zorg aan de inrichting van dewoning is besteed.Dit laatste is weer niet het geval voor eencomplex woningen, hetwelk onder architectuurvan de architecten Postma en Hoogstraten uitDeventer te Voorst in aanbouw is(zie figg. 7 a en 7 b).Hier is het landelijk gebruik in eere gehoudenom zelfs onder het werk toezicht op het vee tekunnen houden. Immers de aparte goot is ver-vallen, terwijl de ruwere huishoudelijke bezig-heden op den deel kunnen worden verricht,waar een betonvloer met pomp en gootsteen zijnaangebracht.Uit den aard der zaak zal het mogelijk zijn omnog afwijkingen te ontwerpen, zoowel wat indeelingals uiterlijk aangaat; in werkelijkheid zijn er nogverscheiden andere complexen gebouwd of inaanbouw. Maar hiermede hoop ik reeds duidelijk tehebben gemaakt dat ook zeer eenvoudige woning-typen kunnen worden gebouwd, aansluitendeaan de behoefte en de welvaart der bevolking,en welke desalniettemin aan de van Overheidswegegestelde eischen voldoen.A. M. KUIJSTENDE ONDERHUURHet woningtekort heeft heel wat op het geweten.Dit is eene verzuchting die menigeen de laatstejaren heeft geslaakt, wanneer hij straat in, straatFig 3 b Plan architect P. H. v. Lonkhuyzen teHarderwijkuit, het eene woningbureau in het andere uitging,al informeerende en zoekende naar bordjes ,,tehuur" en naar leegstaande woningen in de hoopeen woning te zullen vinden, doch aan 't eind vanzijn reis gekomen nog niet veel verder was alstoen hij begon. Aan de eerste zoekende schredewas vastgelegd een groote dosis bepalingen, watbetreft : gewenschte buurt, aantal en grootte derkamers, huurprijs, en meer dergelijke groote enkleine voorwaarden, doch langzamerhand ver-vielen alle vooruit gestelde eischen, zoodat alleennog maar de hoop bleef tenminste ergens een eigenwoning te zullen vinden.Een eigen woning bleef de wensch, ook al waszij nog zoo klein, als 't maar een eigen woning zouzijn. Het ,,My Home is my Castle" is geen ijdelgezegde.In de meeste gevallen bleek ook dit een vromewensch te zijn, zoodat eindelijk noodgedwongenmoest worden besloten maar op kamers te gaanwonen, om dan verder kalm te wachten ,,totdateens tegen een leege woning aangeloopen zalworden."Een der eerste uitvloeisels van het Woning-tekort is dan ook geweest, het intrek nemen vangezinnen bij anderen.Doordat het woningtekort de laatste jaren toe-nam en het aantal inwoners in Amsterdam ver-meerderde, trokken meer en meer, door het nietvinden van een eigen ,,home" de jonggehuwdenen zij die zich in Amsterdam kwamen vestigen,bij anderen in. Het Gemeentelijk Bureau voor deStatistiek geeft een maandelijksch overzicht, waar-uit blijkt, dat van het aantal jonggehuwden en diezich alhier kwamen vestigen ongeveer 50 % bijanderen hun intrek moeten nemen.Daar prijsstijging en prijsdaling voor het grootstegedeelte wordt beheerscht door vraag en aanbod,zien wij ook hierin, dat door de groote vraag naar194 ARTIKELENFig. 4 Veldarbeiderswoningen te Rhedenongemeubileerde en gemeubileerde kamers, dezesteeds maar weer hooger worden aangeprijsd.Hierdoor worden sommen besteed -- meestalnog wel voor ongemeubileerde vertrekken -- die2 of 3 maal het bedrag vormen van de huur, diedoor den onderverhuurder voor de geheele woningwordt betaald. Zoodoende komt het veelal voor,dat men een bedrag aan huur besteedt, dat bovenhet vooruit gestelde bedrag gaat, dat men ten aan-zien van zijn inkomen kan en mag besteden. Menmoet toch een dak boven het hoofd hebben. Somswas nog wel eens een eigen woning te krijgen, dochaan dat ,,krijgen" was een geheimzinnige en zeerkostbare voorwaarde verbonden, die op dezelfdemanier werd behandeld als in den tijd der mobili-satie een paar pond varkensvleesch of een edammerkaas.De voorwaarde, natuurlijk pecuniair, wordt metgesloten deuren en onder vier oogen behandeld zon-der eenig schriftelijk bewijs.Dit z.g. sleutelgeld heeft,al naar gelang van rang en stand en de finantieeledraagkracht van den aspirant-huurder bij de onster oore gekomen gevallen, gevarieerd tusschen/ 50.-- en / 5000.--.Ook wordt dikwijls de verplichting opgelegd,eenige, meestal oude of onbruikbare meubelentegen veel geld over te nemen om zooveel mogelijkde straf, die de wetgever aan het nemen van sleutel-geld heeft in uitzicht gesteld, te ontduiken.Zelfs is mij bekend, dat bij een huurovernameeen oud kippenhok /1000.-- opbracht. Dezetrues zijn algemeen bekend, gelukkig echter wordenze niet algemeen toegepast.Om het opdrijven, het steeds hooger stellen derhuren tegen te gaan, gaf de wetgever ons de nuwel algemeen bekende Huurcommissiewet van den26sten Maart 1917, ,,Wet tot voorkoming vanonredelijke opdrijving van de huurprijzen van wo-ningen."Ofschoon in deze wet niet bepaald wordt ge-sproken over'woningen in onderhuur, wordt volgensartikel 13, lid 2, duidelijk gezegd dat elk perceelof gedeelte van een perceel, dat afzonderlijk wordtverhuurd onder ,,woning" wordt verstaan.Woordelijk luidt dit tweede lid van artikel 13der Huurcommissiewet :,,Onder woning verstaat deze wet ieder perceel,,met een of meer woonvertrekken, zoomede ieder,,als woning ingericht gedeelte van een perceel,,,dat afzonderlijk wordt verhuurd."Hiermede houdt de wet dus ook de beschermendehand boven de hoofden der onderhuurders. Datde Huurcommissies niet van den aanvangsdatumbarer werkzaamheden af onderhuurgevallen behan-delde ligt, behoudens een enkele uitzondering daar-in, dat geen verzoeken om verhoogingen dan welhuurschattings-aanvragen inkwamen.Bij den aanvang barer werkzaamheden in Au-gustus 1917 was de prijsstijging der onderhuurook nog niet bepaald ernstig te noemen, doch namgeleidelijk, zooals reeds boven omschreven, inverhooging toe, al naar gelang de vraag naar woon-ruimte grooter werd. Van Maart 1918 af, toen deHuuropzeggingswet in werking trad, kwamen ookverscheiden requesten voor verlenging van huurvan onderhuurders in : bij de uitspraak van dezegevallen werd dan gelijktijdig de huurprijs bepaald.Het laatste jaar kwamen echter verscheiden mede-deelingen van zeer hooge huren betalende onder-huurders in, welke mededeelingen allengs denvorm van klachten aannamen. Dit gaf de Huurcom-missie gereede aanleiding de onderhuur eens ernstigARTIKELEN195Fig. 5 a Woningen te Barneveld. Architect W. P. Meijer te Arnhemonder de oogen te zien, waartoe zij besloot,door een proef met het in behandeling nemenvan cnderhuur-gevallen. Deze proef werd voor-namelijk door Huurcommissie VI geleid en namI November 1920 een aanvang. Door een paarmededeelingen in de voornaamste couranten i) wer-den onderverhuurders opmerkzaam gemaakt opartikel i der Huurcommissiewet luidende :,,Het is verboden in eene gemeente, waarvoor,,eene huurcommissie ingesteld is, als verhuurder,,eene hoogere vergoeding, onder welken naam of in,,welken vorm ook, te bedingen voor het gebruik,,van eene woning, dan de huurprijs, voor de woning,,geldende op, of laatsteHjk voor, i Januari 1916,,,Zoo niet die hoogere huurprijs is goedgekeurd of,,vastgesteld door de Huurcommissie.,,Is eene woning voor of op i Januari 1916 niet,,verhuurd geweest, dan vraagt de verhuurder aan de,,Huurcommissie schatting van den huurprijs van,,i Januari 1916, indien deze schatting nog niet,,heeft plaats gehad, en geldt als die huurprijs,,de som, welke door de Commissie als de huur-,,prijs van i Januari 1916 wordt geschat.,,Ten aanzien van eene nieuw gebouwde woning,,,na I Januari 1916 voor het eerst in gebruik ge-,,nomen, betreft het verbod van het eerste lid het,,bedingen van eene hoogere vergoeding dan de,,huurprijs, waarvoor de woning voor het eerst,,is verhuurd."Al dadelijk kwamen eenige honderden ver-zoeken tot schatting en prijsstelling van onder-verhuurders in, terwijl eenige huurders mede-deeling deden van exorbitant hooge prijzen, welkezij moesten betalen voor hun woonruimte bijgebrek aan billijker en beter woning.De Huurcommissie VI, die hare beschermendearmen uitstrekt over het Muiderpoort-kwartier,i) Ook in ons tijdschrift, zie jaargang I pagina 255en II pagina 29.Transvaalbuurt en alles wat achter de Weesper-zijde ligt, behoorende tot Amsterdam, kreeg doorde krantenberichten ook ver^oeken uit de overigegedeelten van de stad, doch kon alleen de gevallenuit haar rayon in behandeling nemen. Na ruimeen maand werken bleek de Huurcommissie tenduidelijkste, dat zij met het behandelen der onder-huurzaken een zeer gevoelige snaar had aangeroerdvan het instrument der algemeene prijsstijging.Er kon werkelijk in vele gevallen gesprokenworden van woeker. Om een greep uit velen tenoemen ; Van een bovenhuis dat / 20.-- per maandhuur deed en bestaat uit voor- en achterkamer,alcoof en zijkamertje, wordt kamer met zijkamerverhuurd, ongemeubileerd, voor / 60.-- per maand.Nu zal men zich afvragen waarom betalen demenschen zulke hooge prijzen, laat ze dan ietsbillijker zoeken, ze zijn er toch nog wel. Zeker, erzijn goede menschen, dus ook billijke kamerver-huurders. Het gaat echter bij groote vraag naargoede kamers die daarbij billijk in prijs zijn, zooalshet gaat met handelswaren : als beide factorengoed en goedkoop naast elkaar gaan, is de waardirect uitverkocht. Zij, die daarna komen moetenzich noodwendig met duurdere tevreden stellen.De huren van ongemeubileerde en gemeubileerdevertrekken met en zonder pension varieeren doorelkaar tusschen / 5.-- en / 1000.-- per maand. Inden mobilisatietijd waren het niet de ,,gesettelde"zakenlui die woekerprijzen vroegen. Zoo blijkenhet nu bij de onderhuur ook in den regel niet deberoepsverhuurders te zijn, die tegenfancy-prijzenverhuren.Gelijk het in de oorlogsjaren de gelegenheids-kooplui waren die van de tijdsomstandigheden hetmeeste trachtten te halen, zijn het nu de gelegen-heids-onderhuurders, die de woekerhuren vragen.Natuurlijk trachten vele verhuurders ,,hungraantje mee te pikken", doch bij hen kan wel vanARTIKELENH 1 1 1 1 1 1-Fig. 5 b Woning te Barneveld. Architect W. P. Meijer te Arnhem Fig. 6 a Woning te Vaassen. Architect W. P. Meijer te Amhemdikwerf dure huurprijzen, doch niet van woekergesproken worden.Toen de Huurcommissie eenige honderdtallenverzoeken van onder-verhuurders en requesten vanonderhuurders had behandeld, kon zij constateerendat in een gevoelde behoefte was voorzien gewordenen werd door het Gemeentebestuur van Amster-dam aan Gedeputeerde Staten het verzoek gedaantot het mogen installeeren van 2 commissies, dietezamen geheel Amsterdam zouden bestrijken,meer speciaal voor de onderhuur-gevallen.Aan de bestaande Huurcommissies konden dezewerkzaamheden onmogelijk worden toegevoegd,daar zij reeds overladen waren met werkzaam-heden. Na de ontvangen goedkeuring van Gede-puteerden en de installatie der beide Commissieswerden de noodige mededeelingen door de grootedagbladen de stad ingezonden, waardoor reeds deeerste week pl.m. 12000 verzoeken tot prijssteUingen schatting inkwamen. Het was den isten Maart 1.1.dat dit offensief tegen den onderhuur-woeker defi-nitief een aanvang nam.Een volgende maal hoop ik gaarne wat mede-deelingen te doen omtrent eenige eigenaardigheden,de onderhuur betreffende. Op 't oogenblik kan,gezien de ervaringen, vastgesteld worden dat hetterugbrengen der bedragen voor onderhuur toteen lager niveau medewerkt, in elk geval haarsteentje bijbrengt:iste tot het verlagen van den algemeenen levens-standaard en het economisch herstel in onzegoede veste ;ade den woeker den kop indrukt;3de preventief werkzaam blijft.De groote steden in Nederland, die de laatstejaren door het woningtekort alle uit haar kleerengegroeid zijn, doen haar inwoners dezelfde ver-zuchting slaken als de hierboven genoemde Amster-damsche woningzoekenden. Amsterdam met hareZustersteden leiden aan dezelfde kwaal.0ns landje is echter een zeer klein stukje vanden aardbodem en aangezien in alle steden van dewereld woningnood schijnt te heerschen, kan ditgeyoegelijk bij de in de laatste jaren heerschendeepidemieen gevoegd worden. Het onderscheid isechter dit -- voor griep, slaapziekte en dergelijkeepidemieen kon geen goede remedie gevondenworden, voor het overal optreden van het woning-tekort wel, daar is het medicijn : bouwen.Het moet echter niet homoeopathisch, dochallopatisch worden toegepast, dan is het woning-tekort en alle verzuchting die hierdcor ontstaat,van de baan, ,,hic et ubique."Amsterdam, Mei 1921 J. J. F. DE FREESENAAR AANLEIDING VAN DE AM-STERDAMSCHE TENTOONSTELLINGVOOR WONINGINRICHTINGHet valt te betwijfelen of tentoonstellingen alsde onderhavige in het algemeen het ethisch doel,dat zij beoogen, heel veel nader brengen. En mochtdit wel zoo zijn, dan nog geschiedt dit vermoedelijkmeer op indirecte, dan op directe wijze, d.w.z.meer door de gelegenheid, die zij scheppen, tothet laten zien van een groote verscheidenheid vanal wat op dit gebied geproduceerd wordt, dan weldoor de voorbeelden, die zij stellen.Het naar voren brengen van dergelijke specialevoorbeelden heeft n.l onder omstandigheden alsdeze, altijd weer ten gevolge, dat op het bijzonderein plaats van op het algemeene geval de aandachtgevestigd wordt, waardoor zich het inzicht nietverdiept, maar slechts een uiterlijke waardeerings-verschuiving plaats vindt, welke voor de innerlijkeontwikkeling van weinig beteekenis is.Zooals indertijd bij het inrichten van eenigewoningen op het Rotterdamsche Tuindorp ,,Vree-wijk" daadwerkelijk gebleken is, is de moeilijkheidveel minder daarin gelegen, dat voor weinig geldniet betrekkelijk goede meubelen te verkrijgenzouden zijn, dan wel in de omstandigheid, datARTIKELEN 197mmMimm^wM'M v P AMVCO zotrtijgq".Fig. 6 bhet juiste onderscheidingsvermogen bij het samen-stellen van een woninginrichting ontbreekt; ditlaatste berust op diepere oorzaken, die door eententoonstelling als deze niet aangetast worden.Zoo is er 00k in de esthetische ontwikkelingvan wat men de utiliteitskunst zou kunnen noemen,een groei, die aan algemeener oorzaken ontspringtdan louter aan het individueel vormgevoel vanbepaalde personen. Het opzettelijk demonstreerenvan de minderwaardigheid van ,,handelswaar"tegenover de superioriteit van werk met per-soonlijk cachet, zooals op de tentoonstelling ge-schiedde, was reeds daarom bedenkelijk. Meernog wordt het dit, als men in het oog houdt, dateen vergelijking, objectiever opgezet, volstrektniet zulke verrassende tegenstellingen geschapenzoude hebben, als hier verondersteld werden aan-wezig te zijn. Trouwens op velerlei ander gebied,zooals o.a. op texiel gebied, leverde de tentoon-stelling zelf daarvan de bewijzen.Zoo 00k wortelden in de vooropstelling van een,,woonbegrip", zooals dit in een der kamers(ontwerp P. Kramer) verwezenlijkt was, de kiemeneener verbizondering en onmaatschappelijkheid,die hier zeker niet op haar plaats waren. Het vraag-stuk, waaraan deze tentoonstelling was gewijd, isbovenal een maatschappelijk en dus een algemeenyraagstuk. Van sociaal-esthetisch standpunt be-schouwd, geldt het hier voor alles het juiste even-wicht te vinden tusschen individueele behoeftenen algemeene eischen ; een evenwicht, dat 00k ophet gebied van den woningbouw, o.a. in de scherpetegenstelling: architect-eigenbouwer nog steedszoek is.Zoo lang het systeem van de huurwoning --d.w.z. het systeem, waarbij de woning tot pleister-plaats voor diverse, doortrekkende, gezinnen ge-promoveerd wordt -- niet opgeheven is, is hetdoel van de woning de grootste gemeene deelerte vormen van veelvuldige, zeer onderscheidene,persoonlijke verlangens. Dit is -- uit eigen belang --het meest juist ingezien door den eigenbouwer,die evenwel door eenzijdig winstbejag gedreven,de ideeele zijde van het vraagstuk totaal ver-waarloosde. Niettemin bezitten zijn producten inwezen een algemeenheid, die ongetwijfeld extractvan maatschappelijke behoeften is. Als zoodanigzijn zij dan 00k wel degelijk cultuur-producten enhebben onder -- hier niet nader te preciseeren --reserve grondslagen gelegd, die bij de practischeen esthetische opvoering van het woningpeil nietzonder meer genegeerd kunnen worden.Wat dan 00k ter tentoonstelling -- in afwijkingdaarvan -- in het bovengenoemde interieur alssummum van kamerarrangement werd vertoond,zal blijken slechts verplaatsing en vergrooting vanmoeilijkheid mede te brengen : individualisme vanbewoning laat zich in een huurhuis maar zeer on-igS AETIKELEN1 2? Js if ^ ck ' ^ ^ i) lio Mc-f:E.-(2,J3SiMr:QjKP VtEDIERlst^Fig. 7 a Woning te Voorst. Architecten Postma en Hoog-straten te Deventervolmaakt beoefenen ; het meest zuiver nog daar,waar het zich louter tot de levensverrichtingen zelfmoet bepalen, d.w.z. daar, waar niet het bijzonderevan het meubilair disharmonieert met het alge-meene van het kameraspect, masr waar woning enmeubilair een zijn : het laatste dus ingebouwd ofbijbehoorend.Is dus het probleem, waaraan de ideeele helftvan de tentoonstelhng gewijd was, bij uitstek twee-slachtig, gericht n.l. op het tot stand brengen eenerharmonische verbinding tusschen een uiterste vanonpersoonlijkheid : de huurwoning, en een uiterstevan persoonlijkheid : haar inrichting, en moeterkend worden, dat een bevredigende oplossingslechts onder een op algemeener basis berustendecultuurvorm dan de tegenwoordige te bereiken is,dan moet tevens erkend worden, dat het vraagstukin dezen zin hier nog te oppervlakkig bekeken wasen het doel weinig nader gebracht heeft.Anders staat het met de practische helft dertentoonstelling. Zonder nu tal van verrassendenieuwigheden te brengen, bood reeds de bijeen-brenging van de vele mogelijkheden tot vereen-voudiging der huishouding, die hier had plaatsgevonden, een dankbare gelegenheid om zich weereens opnieuw rekenschap te geven van wat op ditgebied te bereiken is. Het wekt dan verwondering,dat in het dagelijksch leven nog zoo betrekkelijkweirig daarvan ingeburgerd is en het is ongetwijfeldeen goede zijde dezer expositie dit nog weer eensaangetoond te hebben. Veel van dit alles blijftn.l. utopie, omdat niet reeds van den aanvang af,bij den opzet van het plan van de woning, daarmederekening gehouden wordt. Zoo is door tijdig tedenken aan de plaatsing van stopcontacten, aan hetprojecteeren van een douche-ruimte, door serieusevaststelling van het keuken-arrangement, enz.enz. veel te bereiken van wat later slechts metFig. 7 b Woning te Voorst. Architecten Postma enHoogstraten te Deventermoeite of gebrekkig aan te brengen is, Dat zichook zelfs bij verzuim daarvan nog diverse mogelijk-heden voordoen, bewijst o.a. het douche-apparaat,dat van slang en sproeiring voorzien, in staatstelt b.v, in de keuken een douchebad van 20 literte nemen, zonder groote knoeipartij te veroorzaken.Practisch schijnt ook de douche-inrichting, waar-bij het water door een gloeilampje op behoorlijketemperatuur gebracht kan worden, en eveneenspractisch, maar nog niet volmaakt, is het opklapbareen in de boekenkast verdwijnende bed. Voorzit-slaapkamers zijn dergelijke meubelen, evenalsde spiegelkast-waschtafel, mits ze verder geper-fectioneerd worden (in *t bijzonder wat ventilatieen reiniging betreft) ideaal-meubelen.Met buitengewone zorg was de keuk6ninrichtingter hand genomen en tal van meer of minder be-langrijke verbeteringen, die naar medegedeeldwerd, in een boekje opgenomen zullen worden,waren aangebracht. Een bezwaar daarbij is datniet voldoende rekening met de werkelijkheidgehouden was : hoe practisch de plaatsing van dengootsteen in het midden van het aanrecht mogezijn, teneinde aan de eene zijde daarvan het vuile,aan de andere zijde het schoone vaatwerk te kunnendeponeeren, in de practijk behooren aanrechten vaneen dergelijke lengte als regel tot de vrome wen-schen. Meer onder het bereik (ook in letterlijkenzin !) vallen de opschuifbare deurtjes onder hetaanrecht: een uitvindsel, dat navolging schijnt teverdienen. Zoo'n geheele keuken trouwens jaagt,niettegenstaande de bezwaren, die haar dan aanmogen kleven, den architect het bloed naar dewangen, als hij zich bedenkt, hoe weinig serieushij zich als regel aan dezen spil, waarom de geheelehuishouding draait, gelegen laat liggen ! En danzijn de keukenkasten met de onbereikbare boven-planken nog niet zijn grootste misgrepen !Wat in den aanvang gezegd werd over de moge-lijkheid om ook in den handel prettig uitziendARTIKELEN 199huisraad te vinden, demonstreerde wel zeer treffendde zaal, waarin tapijten, gordijnstof, matten enz.geexposeerd waren. Er was daar een collectie bijeen-gebracht, die voor billijke prijzen in elk opzichtruime keuze bood. Reeds daarom was de tentoon-stelling een bezoek waard !J, J. P. OUDHET RAPPORT VAN DE COMMISSIEVAN ONDERZOEK NAAR DE TOE-STANDEN IN HET BOUWBEDRIJFEenigen tijd geleden reeds werd in de dagbladende verschijning van het eerste deel van het Verslagvan de Commissie van Onderzoek naar de toe-standen in het Bouwbedrijf uitgebracht aan denMinister van Arbeid, aangekondigd.Dit eerste deel handelt over bouwterrein, ar-beidsvoorwaarden en bedrijfsleiding bij den bouw.De couclusies van het verslag, speciaal die vanhoofdstuk III, handelend over de arbeidsvoor-waarden hebben haar waarde voor de practijk vooreen deel ingeboet doordat achtereenvolgens vierder arbeidersafgevaardigden, waaronder die van denbijna 19.000 leden tellenden Alg. Ned. Bouwar-beidersbond als lid der commissie ontslag vroegen,terwijl twee andere leden, afgevaardigden vanarbeidersbonden, aan het rapport een afzonderlijkenota toevoegden. Waar nu hoofdstuk III hetvraagstuk behandelt, waarvoor blijkens de in-stallatie-rede van den minister de commissie inhet leven werd geroepen, komt het mij voor datde moeizame arbeid, waarvan het rapport gewaagt,feitelijk tot geen resultaat heeft geleid. Dit is zeerte betreuren. Zonder i? een beoordeeling te willentreden van de motieven, die de arbeidersafgevaar-digden tot hun handeling dreven, is het resultaathiervan toch, dat voor de practijk het werk dercommissie voor een groot deel waardeloos isgeworden.Het nut toch dat de omvangrijke commissorialearbeid juist zou hebben kunnen afwerpen bestaathierin, dat door gezamenlijk overleg van vertegen-woordigers van de loon bepalende partijen onderneutrale leiding, een loonbasis gevonden zouworden, waarop op den duur de rust in het bouw-bedrijf zou kunnen terugkeeren. De poging daartoeblijkt mislukt.Niettemin is hoofdstuk III de lezing waard enzijn daarin tal van gegevens betreffende de arbeids-voorwaarden niet alleen vermeld, maar 00k ge-groepeerd. Wij meenen aan het werk tekort tedoen door een droge opsomming te geven van deverschillende zoo vlot geschreven paragrafen. Zelfsde conclusies wenschen wij niet in extenso teherhalen. Men raadplege het rapport zelf.Als punt van belang vermeld ik dat de commissiezich uitspreekt .voor de wenschelijkheid van stuk-loon-tarieven. Zij acht ,,den woningbouw met over-heidssteun technisch geschikt voor een zeer verdoorgevoerde tarifieering." Zooals van verstandigemannen te wachten is, verwerpt zij de gedachtevan vaststelling van een maximum-loon. De ge-dachte aan een maximum-loon moge een oogenblikaantrekkelijk werken op hem, die met ernst eenuitweg zoekt om behoorlijke huisvesting weertegen dragelijken prijs te verschaffen, maar bijkort doordenken komt aanstonds het abnormaleen daardoor verkeerde voor den dag van maat-regelen, welke voor een speciale groep arbeiders,welke zich door omstandigheden thans maatschap-pelijk sterk gevoelen, de loonen limiteeren in eenmaatschappij, waarin overigens nagenoeg alle prij-zen naar de waarde geschat worden. Daargelatennog de vraag welke nieuwe conflicten uit een loon-begrenzing van hoogerhand zouden voortvloeien,conflicten welke het bedrijf thans allerminst kandulden. Aan de uitsluiting van het vorig jaar hebbenwij voorloopig genoeg gehad.De commissie heeft zich veel moeite gegeventot het verzamelen van cijfer-materiaal. Zoo 00kbij het reeds vermelde hoofdstuk handelend overde arbeidsvoorwaarden. Is zij daarin niet te vergegaan ? Heeft een neiging tot cijfer-vergoding hierbewust of onbewust de commissie geen partengespeeld ? Zoo zien wij als bijlage III tot genoemdhoofdstuk een uitvoerigen staat van het aantalgeorganiseerde bouwvakarbeiders naar de verschil-lende groepen en plaatsen gerangschikt. De vraagkan gesteld, welk verband tusschen deze gegevensen het betrokken hoofdstuk eigenlijk bestaat. Maarneem aan dat men zoo voUedig mogelijk wildezijn en deze gegevens de publicatie op zichzelfwaard vond -- wat toegegeven kan worden --,dan mag wel een behoorlijke nauwkeurigheid ge-vergd worden of, indien dit gedeeltelijk wel engedeeltelijk niet mogelijk bleek, had een waar-schuwing om bij eventueele gebruikmaking vansommige cijfers voorzichtig te zijn, niet mogenontbreken. Aanleiding tot argwaan vind ik in hetcijfer van 3768, dat voor het aantal georganiseerdenvoor Rotterdam vermeld wordt, met ormiddellijkerboven voor den Haag 5171 en voor Amsterdam7043. Eerstgenoemd cijfer voor Rotterdam lijktbij eerste gezicht reeds zoo onwaarschijnlijk dateenige nadere motiveering (b. v. in een noot) nietoverbodig is. Nu blijkt dat ongeveer in den tijdvan de uitsluiting in het bouwvak (zomer 1920) vol-gens de gegevens der werkloozenverzekering hetgetal georganiseerden als ruim 6100 genoteerdstond, een cijfer dat veel waarschijnlijker voorkomt.We twijfelengeen oogenblik eraan of de commissieis of de dupe van een verkeerde opgave gewordenof een bijzondere omstandigheid heeft tot ditabnormale cijfer geleid. Maar dan ware eenigecorrectie om een argelooze, die van de cijfers ge-bruik wil maken, voor vergissingen te behoeden,wel gewenscht,200 ARTIKELENBehandelt hoofdstuk III dus de eigenlijke be-antwoording van de door den minister gesteldevraag, hoofdstuk II, handelend over het bouw-terrein, neemt eveneens een belangrijke plaats inhet verslag in. De opneming van dit hoofdstukis het raadsel in het Verslag. In de installatie-redevan den minister wordt bij voortduring gesprokenover toestanden in het bouwbedrijf. Denkt menhierbij als vanzelf aan alles watde arbeidstoestandenbetreft, hygienische en dergehjke toestanden -- in-dien men het ruim neemt -- eronder begrepen,en wil men -- indien men het heel ruim neemt --daaronder zelfs den technischen opzet en uitvoeringvan den bouw begrijpen, dan is de taak toch reeds?oo uitgebreid genomen als maar denkbaar. Uitde ministerieele rede valt ook niet anders op temaken. Nog meer te eischen ware onmenschelijk.Intusschen bleek het onmenschelijke der com-missie niet te veel. Want reeds in haar eerste ver-gadering stelde zij als punt no. i van haar pro-gramma de behandeling van de beschikbare hoe-veelheid bouwterrein en de prijsvorming daarvan.Heeft de commissie geweten wat zij ging doen 1Heeft zi] zich -- ziende ook naar haar samenstelling-- niet de vraag gesteld of het ook w^erkelijk debedoeling was haar ook dit netelig terrein te doenbetreden 1Nu is een billijke beoordeeling van hetgeenin dit hoofdstuk behandeld is, heel lastig. Indieniemand meer doet dan redelijkerwijs van hemgevergd wordt, indien hij daarbij gedeeltelijk zeergoed werk levert, maar gedeeltelijk dingen doet,die er glad naast zijn, gevolg grootendeels van hettreden buiten het terrein zijner kennis, wat zalmen dan zeggen ?Zoo staat er in dit hoofdstuk b. v. een zeerheldere uiteenzetting van den invloed, welke ver-schillende factoren op de grondkosten hebben ;bk. 33 geeft dienaangaande ook een zeer duide-lijken grafischen staat. Ook vindt men er lezens-waardige punten in betreffende het bouwrijp makenvan den grond. Treffend b. v. is daarbij de op-merking dat, zoolang de woningnood nog nijpendblijft en de kostenvraag bij de voorziening daarineen alles overheerschende is, men de voorkeurvoor tuinstadbouw achterwege moet laten. Er ismeer nog in dit hoofdstuk, waarvan de lezing demoeite waard is.Maar het gevaar komt weer ,bij de cijfers. Wieuitvoerig statistisch materiaal wil leveren, is erniet mee af met vragenlijsten rond te zenden enzonder eenige controle de antwoorden te pubh-ceeren. Dan werkt hij het trekken van de meestgevaarlijke conclusies in de hand en doet beter decijfers maar geheel achterwege te laten. Hoe lichttoch kan een zelfde vraag niet verschillend wordenopgevat en daardoor verschillend worden be-antwoord ?Ik doe enkele grepen om het gevaar aan tetoonen.Op den staat van prijzen van bouwgrond (biz. i8en 19) vindt men naast elkaar opgegeven een rubriekprijzen voor grond voor arbeiderswoningen en eenrubriek voor die van middenstandswoningen. Ikbezie alleen de opgaven voor de groote gemeenten,omdat ik alleen daarvan iets weet. Dan valt alaanstonds te constateeren dat een bepaalde schei-ding in beide genoemde rubrieken practischeigenlijk niet te geven is ; wie niettemin in decijfers het onderscheid wil maken, moet in deformuleering van zijn vraag voor de beantwoordingeen grenslijn zoo goed mogelijk aangeven. Ditlaatste is in het geheel niet geschied {zie vraag ien 2 biz. 40). Van daar het resultaat, dat Den Haagmaar voor beide rubrieken dezelfde cijfers opgeeft,wat misscbien het best gezien is, Amsterdamelkaar overlappende cijfers met klein verschil voorde maxima geeft en Rotterdam en Utrecht opelkaar volgende cijfers noemen, waarbij het mini-mum voor den grondprijs voor middenstandsbouwligt boven het maximum voor volkswoningbouw.Drie totaal verschillende opvattingen dus.Bij den Haag wordt dan in een noot vermeld datgrond aan hoofdverkeerswegen buiten beschouwingis gelaten ; bij de opgaven der andere gemeententast men dienaangaande in het duister.Erger echter is de publicatie van het aantalwoningen per H. A. Nu blijkt ten eerste niet naarwelke regels deze cijfers opgemaakt zijn. ledertoch, die wel eens zoo'n berekening gemaakt heeft,weet tot welke verschillen men komt, als men hetcomplex groot of klein kiest, als hoofdwegen, water,plantsoenen, soms parken er in begrepen zijn,als men als omtrek de uiterste rooilijn van hetbeschouwde complex neemt dan wel den omtrekwat wijder kiest door b. v. omringende hoofdwegenof kanalen bij het complex te rekenen. Eenige aan-vvijzing dienaangaande ontbreekt op de vragen-lijst geheel. Alleen staat erbij vermeld, dat hetwoord woning wordt opgevat in den zin der Wo-ningwet, wat nu voor deze becijfering niet ergbelangrijk lijkt.Welk resultaat levert nu de beantwoording dergestelde vraag op ? Dat in Amsterdam resp. 100arbeiders- en 80 middenstandswoningen per H.A.gebouwd worden, in Den Haag 50--150 (beiderubrieken), Rotterdam 60--100 en 80--90.Is er nu iemand die gelooft dat van de driegroote gemeenten den Haag het dichtst bouwt ?In geval de cijfers slaan op alien bouw, de heelestad dus, is het zeker onjuist, en indien ze alleenslaan op nieuwe wijken (het blijkt niet uit destatistieken wat bedoeld is) is het zeker evenminjuist. Tenzij men toevallig een groep Amster-damschen laagbouw aan den overkant van het IJof Rotterdamschen bouw aan den Linkeroeververgelijkt met het Trekvlietkwartier in Den Haag.Maar dit kan immers niet de bedoeling van deopgegeven cijfers zijn.Zie hier enkele grepen. Ik vermeld ze, omdatARTIKELEN 201er uit blijkt dat bij het gebruik van het door decommissie gepubliceerde cijfer-materiaal de aller-grootste voorzichtigheid betracht moet worden,wil men geen bokkenjager worden.Het is inderdaad zeer te betreuren dat dit zoozijn moet. Want in het verslag komen verschillendeopgaven voor, welke zooals gezegd op zichzelfZeer de moeite waard zijn, en waarvan men allichtbij voorkomende gelegenheid zonder nader onder-zoek gebruik zou willen maken. Thans is wan-trouwen echter gewe*"tigd, ja zelfs noodzakelijk.De hier gemaakte opmerkingen hebben zekerniet de bedoeling het verslag als totaal werk, sterkte willen verkleinen. Het tegendeel van dien. Erkomen tal van punten in voor, waarvan ieder diemet vraagstukken het bouwbedrijf betreffende temaken heeft, kennis zal moeten nemen. Hoofd-stuk IV betreffende de bedrijfsleiding tijdens denbouw, waarin verschillende stelsels zooals aan-neming, eigenbeheer, het werken met arbeiders-associaties enz. behandeld worden, is daarbij niethet minste belangrijk. Ook de heldere uiteenzettingwerkt daartoe mede.Ir. A. PLATEHET AANTAL ARBEIDERS, NOODIGVOOR DEN BOUW VAN EEN WONINGIn het stuk ,,De Arbeidsmarkt in het Bouwbe-drijf", geplaatst in No. 5 van den loopenden jaar-gang van het Tijdschrift voor Volkshuisvesting,komt op biz. 131 een opgave voor ontleend aan ge-gevens van den Heer Hendrix omtrent de arbeids-uren, die benoodigd zijn voor den bouw van eenblok van 32 arbeiderswoningen.Werken wij de gegevens van den Heer Hendrixom tot weken van 45 uur, hetgeen de schrijver,blijkens zijn conclusie van ,,een man gedurende1000 weken", ook gedaan heeft, dan is het resul-taat aldus :Voor een woning wordt gearbeid door :timmerlieden 786 uurgrondwerkers 63 uurmetselaars en opperlieden 300 uurstucadoors 144 uurschilders en behangers 119 uursamen 1412 uurBij den bouw in eigen beheer der Staatsmijnenverkregen wij onderstaande cijfers :timmerlieden en dakdekkers 405 uurgrondwerkers 290 uurbetonwerkers, metselaars en opperlieden 825 uurstucadoors 115 uurschilders en behangers 120 uurDe afwijking van deze aan de praktijk ontleendecijfers met de boven aangehaalde opgave zijn temerkwaardiger, daar wij juist over de prestatiesonzer metselaars veel minder te klagen hebben, danover die onzer timmerlieden, terwijl het grootstegedeelte van den te verrichten arbeid in accoordgeschiedt.Dat het totale aantal uren bij den bouw derStaatsmijnen grooter is, kan niet bevreeraden alsmen bedenkt, dat deze cijfers ontleend zijn aaneengezinswoningen, die wijd uit elkander zijn ge-bouwd ; grondwerk en transport van bouwmateri-alen zijn daarbij natuurlijk belangrijk grooter, ter-wijl denkelijk deze eengezinswoningen ook groo-ter zullen zijn dan de door den Heer Hendrix be-doelde woningen.Daar echter de verhouding tusschen de arbeids-uren der twee voornaamste groepen : metselaars entimmerlieden geheel buiten elk logisch verbandschijnt te liggen, zou ik gaarne door middel vanUw blad ook van anderen hunne ervaringen ver-nemen.A. E. DiNGERsamen 1755 uurDE C. B. V. IN 1920Aan het jaarverslag der N.V. ,,Centrale BouwmaterialenVoorziening C. B. V." is het volgende ontleend.KANTOREN EN OPSLAGPLAATSENIn verband met de toenemende leveringen in Amsterdamwerd een bijkantoor geopend te Amsterdam.In Amsterdam zoowel als in den Haag werden maga-zijnen geopend ten behoeve van het plaatselijk verbruik.Buitendien werd de beschikking verkregen over uiterstgunstig gelegen opslagterrein met kantoor en magazijnaan de Houthaven te Amsterdam ten behoeve van denhouthandel.BEDEIJFEvenals in igig kvsfamen ook in 1920 langzamerhand meeraanvragen tot levering van de zijde der kleine gemeenten.Het verslag schrijft dit in hoofdzaak toe aan de zeer aan-trekkelijke prijzen voor hout en baksteen, die kondenworden gesteld.In verband met een te Amsterdam gevolgde nieuwewerkwijze (uitvoering door de Federatie van de Associatiesvan Bouwvakarbeiders, met uitschakeling van den aannemer)werd de C. B. V. genoodzaakt aldaar ook te leveren talrijkebijmaterialen, waarmede zij zich tot dusverre niet hadopgehouden. In verband daarmede werd het bijkantoorAmsterdam uitgebreid.BOYCOTUitvoerige mededeelingen worden gedaan over denboycot, waartoe de Nederlandsche Houtbond op 28 Junibesloot en die weldra een belangrijke uitbreiding ver-kreeg : De actie werd uitgebreid tot zagerijen, schaverijenen timmerfabrieken, terwijl samenwerking werd gezochtmet andere vereenigingen om producenten van en hande-laren in bouwmaterialen, alsook met den Ned.Aannemersbond.Ongeveer medio Juli j.l. werd het duidelijk, dat deNederlandsche Houtbond inderdaad van zijne leden nage-202 ARTIKELENnoeg algemeene medewerking tot de ingezette actie hadverkregen. De importeurs en handelaars sloten zich alienhi) den boycot aan. De loonzagerijen en -schaverijen,de timmerfabrieken, de houtfactors en ook de houtcom-missionairs en -agenten volgden, zij het ook waarschijnlijkten deele onder pressie, dit voorbeeld.Onmiddellijke zorg eischte onder deze omstandighedenhet zaag- en schaafwerk. Dit werd immers geheel doorbedrijven, die in loon arbeiden, voor de C. B. V, verricht.Wei is waar had de N.V. met een der grootste fabrieken inde Zaanstreek een overeenkomst, die het haar mogeiijkmaakte nog geruimen tijd zonder stoornis de afleveringvan gezaagd en geschaafd hout voort te zetten, doch dehoeveelheid en daardoor de duur der overeenkomst wasbegrensd, zoodat de C. B. V. bij voortzetting van den boycotbinnen afzienbaren tijd de gelegenheid tot bewerkingvan haar hout zou gaan ontbreken.Daarom deed de C. B. V. reeds ongeveer midden Julide noodige stappen, die zouden kunnen leiden tot spoedigebeschikking over een eigen zaag- en schaafbedrijf. Po-gingen, om te geraken tot overname van een bestaandefabriek, slaagden niet.Dientengevolge bleef haar slechts over te besluiten totden bouw van een eigen zagerij en schaverij te Amsterdam.Een terrein daartoe werd in erfpacht verkregen van deGemeente Amsterdam. Een voorloopige inrichting werdop 27 December in bedrijf gesteld ; de definitieve inrichtingis in voorbereiding.Ook werd door den aankoop van de meerderheid deraandeelen de controle verkregen over een timmerfabriekte Bergambacht. Deze fabriek, die met circa 100 arbeiderswerkt, bleek, volgens het verslag, een daadwerkelijkesteun in den strijd tegen den boycot.De pogingen van den Nederlandschen Houtbond, omandere vereenigingen van belanghebbenden bij het bouw-vak mede in den boycot te betrekken, slaagden niet vol-komen. Wei nam het reeds in 1918 opgerichte Comitevan Actie inzake de C. B. V. de leiding van den boycotover en verklaarden de Bond van Handelaren in Bouw-materialen in Nederland en de Vereeniging van IJzer-handelaren zich bereid tot medewerking, doch daartegen-over staat, dat de fabrikanten van baksteen, kalkzandsteenen schelpkalk zich afzijdig hielden.Ten aanzien van de te verwachten houding van den Neder-landschen Aannemersbond had de Houtbond zich in-tusschen niet vergist. Deze sloot zich krachtens besluitzijner ledenvergadering van 22 Juli j.l. bij den boycot aan,zooals uit het verslag dezer bijeenkomst blijkt, als contra-prestatie tegenover den Bond van Handelaren in Bouw-materialen in Nederland, die zijnerzijds den aannemerssteun verleende bij de uitsluiting der bouwvakarbeiders,door de levering van bouwmaterialen te weigeren aanwerken, aan welke ondanks de uitsluiting werd voortge-arbeid.Het totaal-effect van den boycot wordt in het verslagals volgt weergegeven :,,De boycot heeft in deze verslagperiode ongetwijfeldden arbeid der C. B. V. verzwaard, hij heeft haar echterniet kunnen plaatsen voor eenige onoverkomelijke hindernis.Dank zij de evenbedoelde tijdig genomen maatregelenheeft de C. B. V. ten voile kunnen presteeren hetgeenhare afnemers van haar verwachtten. Ten aanzien van demeeste materialen heeft zij zelfs nauwelijks kunnen be-merken, dat de boycot bestond.Wei heeft de boycot verschillende kleinere gemeenten,bevreesd voor moeilijkheden, welke zouden kunnen ont-staan voor haar bouwwerken, indien materialen van deC. B. V. werden aangevoerd, teruggehouden van het be-trekken van bouwstoffen van onze N.V. Wij vertrouwen,dat deze gemeenten, indien zij zullen waarnemen, dat dewerken in die gemeenten, welke de opdrachten tot leveringaan de C. B. V. onverminderd hebben blijven verstrekken,geenerlei beletsel ondervinden, haar houding spoedigzullen wijzigen."HouTIn 1920 werd in totaal aangevoerd ? 11.550 M^ Zweedschen Finsch hout en 19.850 M^ Duitsch, Zwitsersch enTsjecho-Slowakijsch hout.In September j.l. begonnen de prijzen van Duitschhout, die geruimen tijd zeer stabiel waren geweest, te dalen,ten deele in verband met verdere depreciatie der Duitschevaluta, ten deele als gevolg van de geringe vraag naarbouwhout in Duitschland en den hieruit voortvloeiendendrang naar export. Voor zoover aan de C. B. V. grootepartijen Duitsch hout tijdig tot levering werden opge-dragen, kon zij de bij haar aangesloten organen tenvoile het prijsvoordeel, hetwelk deze val der Duitschehout-exportprijzen met zich bracht, verschaffen door deverlangde hoeveelheden in de gewenschte maten recht-streeks van de Duitsche zagerijen naar de bouwwerken televeren.Omtrent de prijzen, waartegen het hout aan de afnemerswerd geleverd meldt het verslag ;Dat wij in staat waren den bouwwerken het benoodigdehout tot lagen prijs te verschaffen, werd gedurende hetgeheele jaar 1920 bewezen door verschillende opeen-volgende inschrijvingen van een aantal kleinere gemeenten,die de C. B. V. o.i. ten onrechte niet als haar inkoop-kantoor erkenden. In 25 van de 31 gevallen was de C, B. Vhierbij laagste inschrijfster. Wij hopen, dat dit resultaatdezen gemeenten de overtuiging zal hebben geschonken,dat haar belangen bij ons in goede handen zijn en zij inde toekomst zich zullen voegen bij de Rijksorganen ende groote gemeenten, die de C. B. V. als inkoopcentralevoor zich laten optreden.WAALSTEENHet verslag herinnert uitvoerig aan de zeer groote moei-lijkheden, welke ten aanzien van de steenlevering werdenveroorzaakt door de overstroomingen in Januari 1920.Zij was bij deze ramp sterk betrokken, doordat verschilletidefabrieken, met welke zij overeenkomsten voor de leveringvan aanzienlijke hoeveelheden baksteen had, haar geheelenvoorraad ongebakken steen zagen verloren gaan.Het Rijkskantoor voor steen, door welks bemoeiingenook de C. B. V. de door haar benoodigde steen moest be-trekken, kwam tot een overeenkomst met den Bond vanSteenfabrikanten in Nederland, krachtens welke defabrikanten 10 % hunner productie van 1920 ter be-schikking stelden voor z.g. altruistische doeleinden, waartoein de eerste plaats de volkswoningbouw met Rijksvoor-schot werd gerekend.In verband met de veelvuldige bezwaren welke werdenondervonden bij de leveringen door genoemd Rijkskantoorwas het de C. B. V. zeer aangenaam, dat zij in Mei oprekening van hare leveringsovereenkomsten met verschil-lende steenfabrieken weder de gewone maandelijkschehoeveelheden van nieuw baksel kon ontvangen. Hierdoorwerd zij onafhankehjk van het Rijkskantoor voor Steen.Gedurenden de overige maanden van het jaar werden danook geen verdere moeilijkheden ter zake van de steeiivoor-ziening ondervonden. Integendeel, het arbeidsconflict inde bouwvakken was oorzaak, dat zij niet onaanzienlijkehoeveelheden baksteen, die zij voor de Gemeenten Amster-dam en 's Gravenhage had bestemd, doch door haar inde maanden Juli/September niet konden worden ontvangen,elders moest plaatsen. Hierbij ontmoette zij echter geenbezwaar, aangezien de prijzen, die zij voor deze beschikbaarkomende partijen kon stellen, lager waren dan de notee-ringen van het Rijkskantoor voor Steen voor baksteen vooraltruistische doeleinden en zeer aanzienlijk, ca. / 8.-- a/ 10.-- per 1000 stuks of ca. 25 %, lager dan de in denhandel geldende prijzen.BELGISCHE STEENIn de maanden Januari en Februari 1920 voerde deC. B. V. belangrijke hoeveelheden Belgische steen aan.ARTIKELEN 203In het begin der maand Maart verbood de BelgischeRegeering echter den uitvoer, welke eerst opnieuw werdtoegelaten ongeveer medio Juli j.l. Gedurende het tweedehalfjaar kon zij wederom aanzienlijke hoeveelheden vandeze voor fundeering zeer bruikbare steen aanvoeren. Deexportprijzen in Belgie waren intusschen sterk gerezen.De C. B. V. had echter het voorrecht nog te kunnen be-schikken over een belangrijke partij Belgische waalvorm,reeds in 1919 gekocht, die haar tot ultimo Juni igai totredelijken prijs zal worden geleverd.KALKZANDSTEENIn het jaarverslag over 1919 werd vermeld de afsluitingvan verschillende contracten voor levering over 1920 vantotaal ca. 30 millioen kalkzandsteen. De prijs van dit materi-aal steeg, evenals die van baksteen, in Januari van het af-geloopen jaar sterk in verband met de toen intredendesteenschaarschte, gevolg van het steenverlies, veroorzaaktdoor den hoogen waterstand der rivieren. In het eerstehalfjaar ondervond de C. B. V. herhaaldelijk moeilijk-heden met de levering op rekening van enkele barer con-tracten. De in 1920 sterk gerezen kolenprijzen en arbeids-loonen waren oorzaak, dat de reeds aan het einde van 1919door haar afgesloten leveringsovereenkomsten voor defabrikanten niet meer aantrekkelijk waren. Van verschil-lende zijden was men niet bereid de leveringsverplichtingenonvoorwaardelijk na te komen. In het algemeen werd vast-gehouden aan correcte naleving der contracten ; in een enkelgeval heeft de C. B. V. op grond van billijkheidsover-wegingen eenige tegemoetkoming ter zake van den prijs,tot welken de levering had te geschieden, betoond.Nieuwe contracten werden door de C. B. V. in 1920 nietgesloten, omdat zij prijsdaling verwachtte. De eerstemaanden van het loopend jaar hebben haar in dit opzichtniet teleurgesteld.CEMENTGedurende het eerste halfjaar 1920 bleef ons land voorden aanvoer van cement bijna uitsluitend aangewezen opBelgie, aangezien het uitvoerverbod voor Duitsche cementbleef bestaan en Engelsche cement slechts in geringehoeveelheden voor export beschikbaar was. Het verkoopsyn-dicaat der Belgische fabrieken verhoogde in deze periodezijn prijs herhaaldelijk. In verband hiermede moest 00kde C. B. V. hare noteering eveneens hooger stellen engeleidelijk brengen van / 67.50 in Januari op / 75.--per1000 K.G. in M
Reacties