TIJDSCHRIFT VOORMVOLKSHUISVESTINGplORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT vooR VOLKSHUISVESTINGEN DEN NATIONALEN WONINGRAAD1922 NS 4 3^ JAARGANG APRILVAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJ - HEERENGRACHT 2463AMSTERDAMDEURENmet een jaar garantietegen schranken,heeft U daarvan ooitgehoord? Wij gevendie garantie op onzeHOLLANDDEURENweike in onzespeciaai ingerichtedeurenfabriek teZaandam wordenvervaardigd uit ge-stoomd en gedroogdvurenhout volgens deallernieuwste metho-des, met de meestmoderne machinesV r a a g t intichtingenaanRr^HOLLANDSCHEDEURENFABRIEKC. BRUIJNZEEL&ZONEN^^ ZAANDAM ^^=CABOTINE- - HOUTBEDERFWERENDE -?CREOSOOTOLIEVERF en BEITSin alle standhoudende diepe kleurerthet eerste en eenige goede levertDe Fa. BUDDING i Co.AMSTERDAM. -- Telefoon 3287 Zuld.Cornells Trooststraat 59.WONINGBOUW H.H. Architecten en Aanneme?BETON DORPELS - NEOIEM - PilLEN - PUHEN - VOIGENS lEEKElITfirma L. J. J. Donswijk & Zn. - BEIONEIIBRIEK GELRU IIPElDOORftN. V. HOUTHANDELuEINDHOVENTELEPHOON No. 344Electrische Loon-Schaverij en Zageri]Levert Zweedsche en Finsche G. & G. delengrenen en vuren kozijn-, raam-, deur- en bestek-hout, alsmede Duitsch dennenhout en G. & G. delenin alle afmetingen op keur, Pakkistenhout enz.N.V. HollandscheBasaltine- Tegelfabriek -GELDERSCHESTRAAT 10ROTTERDAMTEL. 5678Basaltine-Tegels,-Trottoirbanden, enz,Strengste keur - Grootste garantieNED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING.Woningstatistische gegevens.(Overgedrukt uit het Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek,17e jaarg., afl. 3, 31 Maart 1922.)Oyerzicht betreffende het bouwhedr^f over de maand December 1921.I. Woiiingen.Aautal woningen, waarvoor bouwvergunning verieend is, doch nog niet inuitvoering op het einde der maand.GEMEENTEN EN GKOEPENTAN GEMEENTEN.Te bouwen voor rekening vanTotaal.Rijk, Provincie,Water-schappen,Spoorwegmaat-schappijen.Gemeente. Woningbouw-vereenigingen. Particulieren.Rijk, Provin-cie, Water-schappen,Spoorwegm.a 1 b 1 c a t b 1 c a be a j b [ c a j b 1 0 a 1 b 1 c1 1 2 1 B j 4 1 5 [ 6 1 7 1 8 1 9 [ 10 | 11 | 12 1 13 | 14 | IB | 16 17 1 18 i 1910345()7S9101112ISAmsterdam0ml. gem. Bussum, HilversumRotterdam 2) (met inbegrip vanaoek V. Holland) ....0ml. gem. Hillegersberg, Schiedam, Overschie, IJsselmondePernis's-Gravonhage0ml. gem. Loosduinen, RljswijkVoorburg, Wassenaar . .Utrecht0ml. gem. ZuilenMijndistrict van Zuid-LimburgNiet hlerbovon genoemde gem.van 50 000--100 000 inw. metoml. gemvan 20 000--50 000 inw. . .van 10000--20000 inw. . .ben. 10 000 inwTotaal . . .2628--3583 3)1093840158--5423011111915865134_-18427595 6264655111532108200588181785174S1677232611)1717125119415282253618427123246916115702193597111988851741677282611717112511941558225362522196318424 1886518336 - 3 793 - - 871 - - 3 262 68 740 4 962 68 743 274 1 101a ~ oprichten op nieuw terrein (nieuwbouw); b==herbouw;0 = veranderen, uitbreiden of vernieuwen.* Geen inlichtingen ontvangen.Geen inlichtingen werden verstrekt door de gemeenten: Assen,Bergen op Zoom, Bunnik, Diepenveen, Doesburg, Doornspijk, Ede,Blst, Epe, Grootegast, Haelen, den Ham, Haskerland, IJsselmonde,IJzendooi'n, Kapelle, Kortenhoef, Maashees, St. Michielsgestel, Neer,Nieuwer-Atnstel, Noordwijk, Odijk, Oude Pekela, Raalte, Rockanje,Simpelveld. Smaliingerland, Soest, Venlo, Vreeswijk, "Weert, Wer-keiidam, Werkhoven, Zwijndrecht.Te Loosduinen ligt de bouw van 62 woningen voor rekeningvan woningbouwvereenigingen (voor f 825 000) stil, te Schaesbergdie van 60 woningen voor rekening van woningbouwvereenigingen(voor f 300 000), te Leeuwarden die van 68 woningen voor rekeningvan woningbouwvereenigingen (voor f 448 800), toNijmegen die van1 woning voor rekening van particulieren (voor f 150 000), te's-Gravenhage die van 11 woningen voor rekening van particulieren(voor f 157 000) en die van andere burgerlijke bouwwerken voorrekening van particulieren (voor f 1620 8-50).] '-. Woningen. (Veruolg.)Aantai woningen in uitvoering op het einde der maand. Voltooide en vervallen woningen.Voor rekening van Aantai voltooidewoningen voor rekening van^11 p?+T^= Gemeente.beWoningbouw-vereenigingen. Particulieren.Totaal.:;^rt ft6CD?3 21oHr? p11^2 a b 1 c a b 1 c a b c a b c >t^20 21 1 22 28 24 1 25 1 26 27 28 29 1 ,30 81 32 33 84 i 85 86 1 87 1 38 39 401 1789 8 608 _ ' _. 3188 30 486 1) 8 560 .30 486 53 490 281 824 5 + 8192 142 -- 24 223 I 199 1 23 564 1 47 _ 60 30 90 I 903 2198 3) -- -- 682 _ -^ 1984 181S -- 28 4 861 28 _ 75 48 218 263 336 16 _ + 3204 58 -- -- 290 188 -- 3 536 8 88 .38 9. + 865 1146 -- -- 601 ; 2399 3 106 4147 3 106 56 74 292 4251 _ .33 + 3896 -- -- -- 471 -- 282 -- 2 753 2 14 9 23 _ + 287 410a-- -- 356 ~ -- 180 2 .33 946 2 33 -- - .34 24 58 -- - -- + 589 82 -- -- 860 -- -- 714 6 4 1852 fi 42 _ 8 284 57 .344 _ _ _ + 8440 711 -- -- 8 478 -- illO 23 328 5 302 2.3 834 _ 72 514 85 671 11 19 + 6411 455 -- -- 1908 -_ 729 28 152 3105 28 203 _ 145 222 137 ,504 ?> 11 9 + 4822 56 -- 1 1484 -- 453 28 75 1997 38 79 18 156 120 ??9 4 7 5 -f 273i 127 1 14 1466 -- - 2368 106 146 8 985 108 163 4 27 205 494 780 7 10 2 + 7117168 1 39 15 422 - 13 744 227 1386 36608 229 1526 4 444 2101 1780 4829 13 96 35 -f 41861) Deze getallen hebben betrekking op perceelen. Het getalwoningen is niet bekend.2) De cursieve getallen betreffen bouwwerken met geldelijkensteun der gemeente en zljnbegrepen in dehoofdgetallen.De woning-dienst beschikt alleen over de begrootingssommen betreffende ge-meentelijken en vereenigingsbouw en particulieren bouw met steun,terwijl voor de invuUing van het aautal arbeiders geen gegevensvoorhanden waren.3) Deze opgaven zijn verstrekt door den Gem. Woningdienst,de overige door het Bouw- en Woningtoezicht.3Srtillate!->&?Co*So'^?3?Sagera'swO_^flt,aa^kdOtJ'Sol'ea^.gOO>HoS,Efag='^GO)fHCD;3ossHgc?gs^a?!>aa-2^,S.ap,3COCMiOCOOlOCCtMOGi-ICOCOGO00OlasCO:*QDOO(M'^COCOlOOOWOOIlOC5'^XfeoocOCMbe.^fl'3^toooCOlOr-iCOGOlO00[>-*t^oat>COCOGO(Mr-Hi-CMI"*'TtHtMCOCOX1.::)o00oL^gj^ooi--I-^oc;j"#03lOE-lOOCO(MIc-(JiffjrH(MOCMCT)COaiGO.--00T-HCCrH"*IiISII|coIIIIIIot>-*i>Oi^CDOiocDo;Olc^CM"'(M(Mi-l(MCO8gS|S2^g$sss-*1COlOt^COOiCOCD:o*1i111i-ir-Ht--1r-H,-IT-I(MOl(McDOl'^COflCOCOCOCO>0CO(MCDCMOorke14 49178Ol11'^MM11*1^111!MIII-*^M^gso?is?aat*r^i-,?^t>ag.asJO603^Sa.i^oa?aupq'a-^.2'^"doIs|sa'^'z^xs^03(,',,a^f,',psa^os^^. ,,WAALSTEEN"ORANJESINGEL -- NIJMEGENRIETWEEFSELSYSTEEM ,,KREBS" en gecombmeerd riet en houf-weefsel voor plafonds zonder rachelsENKELVOUDIG RIETWEEFSEL voorplafondsmetrachels,met spandraden van koperdraadAllen absoluut krimpvrij en isoleerend geven een belang-rijke besparing op de kosten der plafondsOm van goede toepassing verzekerd te zljn wordt desiucadoor geinstrueerd.Vraagt monsters, brochures en verdere inlichtingen aan deN. V. JAN MIJNLIEFF FOP ZN's STEEN EN RIET-MATTENFABRIEKEN -- KRIMPEN A/D LEKFIXALODE VERF VOOR BUITEN en BINNENSchilferi en Bladdert nietBestand tegen klimaatsinvloeden - deinwerking van zuren en antiscepticaHOOFDKANTOOR:HOOGSTRAAT33 -- DEN HAAGT R O T T OIR nV'''??7^TrA?/^'D R?NDE? OVALEMLS.Bllll ."TM?" RIOLENTELEFOON 205BETON PALEN -EIGEN SPOORAANSLUITING- TUINMURENPRODUCTIE 1000 M^TEGELS PER DAGPNEUMATISCHE S TA M P I N R I C H T I N G - PERSONEEL 100 ARBEIDERSCLOSET LUCHTDRUKSPOEL-AFPARAAT SYSTEEM ,,HAMERS"HEBT U BELANG BIJ EEN GOED,EENVOUDIG [?BETROUWBAARWERKEND CLOSETRESERVOIR,NEEMT DAN EENS PROEF MET HETCLOSET-LUCHTDRUKSPOEL-APPARAATSYSTEEM ,,HAMERS"W^. VAN DEN BERG & Go'sMETAALHANDELPR. HENDRIKKADE 162-163-164 AMSTERDAMm - Zeevisch-Telefoon 9165N.V. Nederlandsche Warenhandel Mij. llllTyDeuren - Ramen - Kozijnen - TrappenKorte Levertijd - Levering op keur - Leveranciers voor verschillende GemeentewerkenGIKE i CoAMSTERDAM - CENTRALE VERWAR-MING, - VENTILATIE-INRICHTINGENPIJPLEIDINGEN VOOR ALLE DOELEINDENMAANDBLAD 3E JAARQANO N?- 4 15 APRIL 1922TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOORVOLKSHUISVESTINQ EN VAN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTK. P. C. DE BAZEL, H. P. J BLOEMEHS,J. DouwES JR., MR. D. HUDIG, IR.P. BARKER SCHUT, IR.J.M.A.ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUTWAAG, NIEUWMARKT - AMSTERDAMADVERTENTIESHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.--DE LEDENVAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING (LIDMAATSCHAPVOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50) ONTVANGENHET BLAD KOSTELOOSLOSSE NUMMERS f 1.50INHOUD : NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING : Officieele Mededeelingen - Indi'rectemaatregelen ter bevordering van de Volkshuisvesting door Ir. A. M. Kuysten - De Nationale Maatschappijtot het bouwren van goedkoope woningen in Belgie door A. v. d. Bempt - N. R. C. en-Alcoof door H.-Uit dePers - Binnenland - Buitenland - Overzicht van Tijdschriften - Boekaankondiging - Wetten, Kon. Be-sluiten enz.NATIONALE WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - Rapport betreffende de financieele controlevan woningbouvi^vereenigingen, werkende met steun uit 's Rijks kas over het jaar 1921 door H.OFFICIEELE MEDEDEELINGENDe Heer Raymond Unwin, zal 29 April a.s.te Amsterdam, des namiddags om 3 uur in deVergaderzaal Heystee, Heerengracht 545-549, op onsverzoek een lezing houden over Engelschen Stede-bouw. Hij zal ontvangen worden door het Ned.Instituut voor Volkshuisvesting en den Bond vanNederlandsche Architecten. De lezing van Enge-land's eersten stedebouwkundige, die aldaar 200veel heeft gedian om de beteekenis van den stede-bouw te doen erkennen, belooft zeer belangrijk teworden. Onze leden en die van den B.N.A. hebbentoegang. Bovendien zijn voor belangstellendentoegangskaarten te verkrijgen aan ons secretariaat.Op onze a.s. jaarvergadering zal aan de handvan praeadviezen de vraag worden behandeld ofde Huurwetten behooren te worden bestendigdof opgeheven en of tot instelling van een Woning-fonds behoort te worden overgegaan.Op ons schrijven aan den Minister van Arbeidbetreffende het publiceeren van de gegevens aan-gaande den toestand der volkshuisvesting in hetMaandschrift van het Centraal Bureau voor deStatistiek, ontvingen wij het volgende antwoord :,,In antwoord op Uw nevensvermeld schrijven,,moet ik U tot mijn leedwezen mededeelen, dat,,het in verband met de noodzakelijke bezuiniging,,,niet mogelijk is aan Uw verzoek te voldoen.,,De gegevens omtrent den woningbouw en^Volkshuisvesting in de gemeenten Amsterdam,,,Rotterdam en Den Haag, worden trouwens in,,eigen publicaties dezer gemeenten gepubliceerd,,uitgegeven."DE MINISTER VAN ARBEID(w. g.) AALBERSEDe datum van het Internationaal Woningcongreste Rome is thans definitief bepaald op 21 tot 26September 1922.Het programma luidt als volgt:1. Algemeen overzicht van hetgeen er sederthet Haagsche congres in de verschillende landenin het belang van verbetering der volkshuisvestingis verricht.2. Overheidsmaatregelen om in het woning-tekort te voorzien, in het bizonder de maatregelenten einde tekorten op de exploitatie van woningente dekken.3. Unificatie van de terminologie ten einde totvergelijkbare statistische gegevens te geraken;studie van de methoden om de gegevens van hetvolkshuisvestingsvraagstuk te bepalen.4. Berichten, mededeelingen en tentoonstellingmet betrekking tot bouwmaterialen en bouw-methoden,welke kunnen leiden tot een verminderingder bouwkosten, waarbij het uiterlijk der woningenniet mag worden verwaarloosd.Het lidmaatschap van het Congres bedraagt50 lire voor zelfstandige deelnemers en 25 lirevoor dames die hen begeleiden.Zij die aan het congres wenschen deel te nemenworden verzocht zich aan het secretariaat van hetInstituut op te geven.78 ARTIKELENFig. I Plattegrond van een slechte GelderschelandarbeiderswoningINDIRECTE MAATREGELEN TERBEVORDERING VAN DE VOLKS-HUISVESTINGIn het December-nummer van den vorigenjaar-gang van d't tijdschrift komt een artikel voor over,,De Landarbeiderswet en de volkhuisvesting",van de hand van den secretaris van de FriescheMaatschappij van Landbouw. Het feit, dat deschrijver landbouwkundige is, verklaart waarom,onder den titel van het opstel bijna uitsluitendaandacht wordt geschonken aan de landbouw-kundige en de economische zijde van het vraag-stuk.Dit is voor mij evenwel reden om te trachten eenaanvullend artikel te schrijven, waarbij ik intusschenwel eens in herhalingen zal moeten treden omde kwestie overzichtelijk te houden.Wie met de toestanden ten plattelande bekendis, weet dat sinds lange jaren reeds om verschil-lende redenen een uittocht van dikwijls de bestekrachten naar de steden plaats heeft. Voor eengedeelte is dit het gevolg van de groote bekoringvan het stadsleven voor hen die met vroegereeenvoudfge levenswiJ2;e niet langer genoegen na-men. Volgde dikwijls reeds spoedig de desillusie,en rijpte het besef dat het oogenschijnlijk, maarslechts kortstondig, bevrediging gevende rumoe-rige stadsleven het niet kon halen bij het vredigebuitenleven, waar iedere persoonlijkheid tot haarrecht kan komen en van een in de m,enigte ver-loren gaan in veel geringer mate sprake is, danwas het meestal te laat. In de streken waar akker-bouw en veeteelt in middelmatige en grooterebedrijven de hoofdzaak vormen, is slechts aaneen beperkt aantal arbeiders behoefte, dat zichnaar gelang de cultures dit vereischen, soras ingeringe mate, uitbreidt of inkrimpt, maar tochm groote trekken stationnair blijkt te djn; het-geen de terugkeer naar de oude omgeving be-moeilijkt.Verschillende maatschappelijke factoren spelenhierbij een rol. Het aantal woningen is beperkt.Fig. 3 Voorgevel van dezelfde woningevenals de arbeidsgelegenheid, DoorTden veel-vuldig voorkomenden seizoenarbeid zijn de in-komsten ongeregeld en onzeker, hetgeen nogbevorderd wordt door de invoering van machi-nerien in het landbouwbedrijf, waarmede evenwelde perioden van werkeloosheid gedurende denwinter steeds langer en, aan de andere zijde, deverhoudingen tusschen werkgever en werknemersteeds verscherpt worden.Sinds eenige jaren n.l. komen hier en daar inden lande ook stakingen en uitsluitingen voor,welke vroeger in het landbouwbedrijf onbekendwaren.Bij vertrek naar de steden vermeerdert daaralleen het contingent ongeschoolde en losse ar-beiders, die in tijden van malaise het eerst weerop de straat staan.Het verstrekken van grond en ,,plaatsjes"aan landarbeideis, hetwelk nu door de toepassingvan de Landarbeiderswet mogelijk geworden is,heeft uit den aard der zaak een tweeledig doel;n. 1. ten eerste den trek naar elders te voorkomenom voor het landbouwbedrijf in voldoende matearbeidskrachten te behouden, maar tegelijk voordeze de bestaansvoorwaarden te verbeteren. Daaromzit de bedoeling voor om niet zooveel grond teverschaffen dat hierop uitsluitend een bestaan kanworden gevonden. Dit is wel een bezwaar ge-noemd, omdat men hiermede den arbeider aanden grond koppelt; en hem de gelegenheid zouontnemen zich zoo sterk als anders tegenover denwerkgever te doen gelden. Daartegenover staat,dat zijn bestaan zekerder wordt, en zijn zelfstandig-heid toch zeker wordt vergroot door het feit, dathet plaatsje den bewoner reeds gedeeltelijk in zijnlevensbehoeften doet voorzien. Hoe het zij, delandarbeiders gevoelen zelf in grooten getale devoordeelen ; al worden de landbouwers hiermedetegelijkertijd gebaat. Opwerken tot keuterboer istrouwens niet uitgesloten.De cijfers wijzen het uit.Tot I Januari 1922 werden n. 1. 295 voorschottentoegekend en wel :in 1919 tot een bedrag van .... / 45-454.--1920 ,, ,, ,, ,, ,, 547.146.00'^1921Te zamen.. >f 1.636.395.315. / 2.228.995.32ARTIKELEN79Fig. 3 Slechte landarbeiderswoning in SleenHiervan hadden 45 voorschotten betrekking op deuitgifte van los land in pacht tot een totaal bedragvan / 569.503.11''; elk voorschot heeft betrekkingop een of meer stukken land die in pacht gegevenworden. Voor sommige gemeenten is dit bedragaanzienlijk. Zoo verkregen de volgende gemeentende daarachter genoemde bedragen als voorschot:Valburg / 27.000KollumerlandNieuwolda ..Zonnemaire ..KrabbendijkeKloosterburen,, 44400,, 46.000,, 34-850,, 51.000,, 40.500 enz.Wanneer men nagaat dat een pachtwaarde van/ 50 als maximum wordt genoemd, de rentevoet op4 % gesteld is, en door de aflossing in 30 jaren deannu.iteit 5.8 % bedraagt, dan zullen de diversestukken los land in pacht niet meer mogen kostendan + /850.--.Minstens 700 gezinnen zullen diis op deze wijzehebben geprofiteerd. Het resteerende bedrag ad/1.659.492.20"'werd besteed voor de uitgifte vanplaatsjes.Tot mijn spijt bleek het niet mogelijk om ge-scheiden opgaven te verkrijgen van die gevallenwaarin plaatsjes werden aangekocht, dan wel nieuwewoningen zijn aangebouwd. De opgave, voorko-mende in de Memorie van Antwoord, HoofdstukVII B der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1922,is mede zeer vaag, en loopt slechts tot i Juli 1921.Ook loopen de bedragen der toegekende voor-schotten en der uitbetalingen uiteen. Een berekeningis gewaagd. De wet noemt een maximum van/4000 als koopsom voor een plaatsje, waarvoor deaanvrager zelf minstens 10 % moet fourneeren.In verschillende gevallen past hij hooger bedraguit eigen middelen bij; althans de opgaven voorhet aankoopen van plaatsjes welke geregeld in debladen verschijnen, loopen sterk uiteen. Wil men/3000 als een gemiddelde noemen, dat uit destaatskas wordt verstrekt, dan betreft het hier nogslechts een aantal van 500 a 600 woningen in totaal.fM^. -=^SS?aa-.m1mikSfli 1 BF^ ^^^I^K-Fig. 4 Landarbeiderswoning van een beter typeHierbij zullen de bestaande woningen vermoedelijknog wel de meerderheid vormen. Zoodat totdusver, neem ik aan, ten hoogste eenige honderdennieuwe woningen door toepassing van de Land-arbeiderswet zouden kunnen zijn verrezen; inwerkelijkheid misschien nog veel minder.Aan welke eischen moeten deze woningenvoldoen ?De wet zelve stelt slechts matige eischen;immers art. 2 sub c spreekt slechts van een ,,land-arbeiderswoning", waarmede het begrip wordtvastgelegd dat daarin een klein landbouwbedrijfmoet uitgeoefend kunnen worden; hetzij datvarkens, geiten, eventueel een koe gestald eneenige veldvruchten geborgen moeten kunnen wor-den. De uadruk wordt dus feitelijk op de be-drijfsruimte gelegd.In geval de woning nog gebouwd moet worden,moet, volgens art. 14 sub e, het bouwplan wordenovergelegd met de raming der kosten.Volgens art. 21 moet in geval van nieuwbouwde aanvrager een bouwplan overleggen, met deraming der kosten ; naast de kennisgeving of hijzich met de aanwijzing van het geschikte onroerendgoed vereenigt.Het is aan twijfel onderhevig of met toepassingvan deze simpele voorschriften ook in voldoendemate aandacht aan de woninginrichting, dus eigen-lijk aan het vraagstuk der volkshuisvesting wordtgeschonken.De beoordeeling der bouwplannen wordt over-gelaten aan het College, o. a. genoemd in art. 13der wet; n. 1. het bestuur van de betrokken ver-eeniging of stichting, of het College van Burge-meester en Wethouders der betrokken gemeente.In het eerste geval is van deskundigheid geensprake, evenmin als alleen b. v. het feit dat iemandbestuurslid eener bouwvereeniging is aanleidingzou geven om te vermoeden dat de betrokkenedeskundig mag worden genoemd. Van de zijde vanverschillende Gemeentebesturen wordt de toe-passing van de Landarbeiderswet gepropageerd omaf te komen van den rompslomp aan de toepassing8o ARTIKELENvan de Woningwet verbondem Het vermoeden isniet al te stout dat de verwachtingen niet tehooggespannen behoeven te zijn.Op de medewerking van de zijde der Woning-inspecteurs is tot dusver geen prijs gesteld. Van dezijde van het Departement van Landbouw, Nijver-heid en Handel is de bemoeiing, meen ik, beperkttot de goedkeuring van de statuten der stichtingen ;terwijl uit den aard der zaak bij het Departementvan Financien, waar de voorschot-aanvragen be-handeld worden, finantieele overwegingen dendoorslag geven. Van deze zijde kan geen leidingworden verwacht tot verheffing van het woning-type, laat staan dat bij de voorschot-aanvragen debouwplannen niet eens ahijd worden overgelegd.Het wordt dus geheel aan de besturen der platte-landsgemeenten overgelaten ,,to make the best of it".Den goeden gemeentebesturen niet te na ge-sproken beduidt dit toch niet veel goeds. Laat deuitvoering van de Woningwet en de toepassingvan de bouwverordening ten platten lande al veelte wenschen over, hoe zal het dan gaan bij de toe-passing van de Landarbeiderswet, waar het vraag-stuk der volkshuisvesting ondergeschikt is aan denlandbouwkundigen en den economischen opzet ?Eenige figuren mogen dit illustreeren. Fig. i en 2stellen een woning voor, in Gelderland gebouwd.Alle woonruimten zijn beganegronds onderge-bracht, en bestaan uit keuken, waschplaats, kelder-kast en twee slaapkamers. De stal bevat een var-kenshok, met standplaats voor twee koeienofgeiten.Het oorspronkelijke plan, dat in 1919 op deProvinciale Landbouwtentoonstelling te Arnhemwerd gepropageerd, was nog slechter. Heeft hierde (woon)-keuken reeds gemeenschap met de stal-ruimte, en is directe toetreding van de staldampenmogelijk, in dat voorontwerp hadden W. C. envarkenshok nog van plaats gewisseld en struikeldemen bij de keukendeur over den varkenstrog. On-noodig te Zeggen dat van de doordringende luchtvan varkensmest en varkensvoer, afgezien nog vande vliegenplaag bij zomerdag, zeer veel last2; ouworden ondervonden.Slechts twee slaapvertrekken zijn aanwezig, waar-van de eene nog als doorloop fungeert; zoodatvan de scheiding naar leeftijd en geslacht weinigterechtkomt.Aan het uiterlijk werd ook betrekkelijk weinigaandacht geschonken (zie fig. 2).Men zou verwachten dat aan de stalruimte danwel voldoende zorg zou zijn besteed. Afgezien vanfouten aan de stalinrichting klevende, bleek o. a.de verlichting absoluut onvoldoende ; mede omdatde hilden, de slieten boven den deel en de zolder-ruimte boven de woonvertrekken geheel volgetastwaren. Het meest bedroevende is nog dat, toen indit geval de gemeentearchitect aanbood om metbehoud van afmetingen en type een gratis verbeterdontwerp te leveren, dit aanbod van de hand ge-wezen werd.In Drenthe bezocht ik een woning waarvoorvoorschot was gegeven en die verbouwd werd.De verbouwing bestond uit het vergrooten van debestaande schuurruimte. Het oude woonhuis zager slecht uit. De halfsteensbuitenmuren waren ver-zakt en gescheurd, en van een trasraam was nietste bespeuren; maar hieraan werd zoo goed alsniets veranderd.In de gemeente Sleen, in dezelfde provincie,bleken de eerste woningen, welke door toepassingvan de Landarbeiderswet verrezen, van een aller-eenvoudigst karakter (zie fig. 3). Een dergelijkewoning bestaat uit een woonvertrek, links ge-flankeerd door twee bedsteden onder het schuinedakvlak, rechts door een bedstede met kleineprovisie-bergplaats. De bergplaats heeft alleen ge-legenheid tot ventilatie naar de woonkeuken.De voorgevel bestaat tot de zolder-balklaag uiteen-steens-metselwerk, het' overige met de zij-muren halfsteens. De geheele afwerking, ook vande stalruimte, is zeer primitief. In 1921 gebouwd,heeft deze woning ruim /1700 gekost, waarbij debewoner dan bijstand had verleend voor graafwerk,bij het opperen enz. Dit medegerekend zullen detotale bouwkosten toch stellig beneden /2000 zijngebleven. De kwaliteit van het werk blijkt reedsuit de donkere streep in den voorgevel op deplaats waar de schoorsteen is aangebracht.Wel is een dergelijke woning reeds veel beterdan de bestaande veenhutten uit de omgeving,maar het is stellig de vraag of zij het gedurendeden aflossingstermijn van 30 jaar zal uithouden.Een beteren indruk maken vele later in dezelfdegemeente gebouwde woningen (zie fig. 4), waarbijaan de eigenlijke huisvesting wel de noodige aan-dacht werd geschonken. Behalve begane-giondseen woonkeuken, slaapkamer, waschplaats metgroote kelder, treft men hier op den zolder nogtwee slaapkamers aan. Schuur- en stalruimte zijn ookdoor de waschplaats behoorlijk van de woonruimtegescheiden. De bouwkosten bedragen hier /3200,een bewijs dat een behoorlijk ingerichte woningde draagkracht van de landarbeidersbevolking nietaltijd behoeft te overschrijden.Tevens is mijn ervaring een bewijs voor destelling dat deskundige leiding stellig niet kanworden ontbeerd.Er is nog een tweede methode om den landbouwte steunen, en tegelijk aandacht te besteden aanhet vraagstuk der volkshuisvesting; zij het danvoor een categoric van middenstanders.In het buitenland heeft men dit reeds vroegeringezien. Vanaf 1820 dateert in Oldenburg reeds deontginning van Staatswege ; terwijl ter bevorderingvan de binnenlandsche kolonisatie reeds sedert1859 2. g. ,,kolonaten" van Staatswege werdenuitgegeven. In 1898 werd opgericht het ,,Landes-kultur-fonds" waaraan cultuurtechnische ambte-naren zijn verbonden, die voor den kolonist deARTIKELEN 8inoodige ontwerpen maken. De uitvoering ge-schiedt op kosten en onder toezicht van den Staat,behalve voor die boerderijen, waarvan de kolonistdirect zelf reeds een gedeelte betaalt.Een ,,Staatliche Creditanstalt" maakt den aanlegvan wegen en kanalen, de ontwatering van deterreinen en het bouwen van boerderijen mogelijk.Van 1900--1911 zijn reeds 899 kolonaten uit-gegeven en ontgonnen, tot een oppervlakte vanruira 7200 H.A. Voor 612 boerderijen werd eenbedrag van 2.403.000 Mark geleend op de totalebouwkosten ad 2.953.000 Mark; of 82 % derstichtingskosten, die ? 4800 Mark per boerderijbedroegen.In Denemarken bestaan groote organisaties vankleine boeren-eigenaars, welke ? 80.000 ledentellen en behalve als vak-organisatie 00k sociaal-politieke doeleinden nastreven.Door hen werden gesticht Parcelleerings-ver-eenigingen, onderlinge hypotheekbanken, crediet-vereenigingen, ongevallen- en brandverzekerings-vereenigingen, cooperatieve zuivelfabrieken, var-kensslachterijen, en maatregelen getroffen vooreierenexport, cooperatieve krachtvoederaankoop etc,Scholen werden opgericht voor onderwijs in land-bouwvakken, huishoudkunde en ter algemeeneontwikkeling.Reeds door wettelijke bepalingen uit de i8eeeuw bestond er gelegenheid om den kleinen manlandbezit te verschaffen ; bij de wet van 1899 iscredietverschaffing van staatswege mogelijk ge-maakt voor aankoop van land en vestiging van eenbedrijf.Sinds 1919 is bij de wet geregeld en mogelijkgemaakt dat gepachte gronden met staatscredietbij den gebrmker in eigendom overgaan.Voornamelijk gronden in handen van Staat enKerk enz. komen hiervoor in aanmerking. DeZ.g. Parcelleerings-vereenigingen hebben mtbrei-dmg van het klein-grondbezit ten doel en verleendentot dusverre het meeste haar bemiddeling om grootebedrijven of landgoederen te koopen, 200 noodigmet staatscrediet tegen 4 % rente ; aanvankelijkter vestiging van een goeden landarbeidersstand, na1919 meer voor den kleineren landbouwer metzelfstandig bestaan op eigen bedrijf.Sinds de bouwprijzen zoo sterk zijn gestegen,rezen de moeilijkheden. Volgens de wetten van 1919verschaft de Staat bij verkoop van landerijen inopenbaar en kerkelijk bezit en van majoraten af-komstig, leeningen tot 90 % der bouwkosten totbepaalde maxima.De bouwkosten over 1914 worden n. 1. gedekttot een maximum van 6000 kronen, met een bij-slag welke de prijsstijging dekt. De rentevoet be-draagt 4I */,,, na 3 jaar met i % aflossing, van dehoofdsom gerekend. De landbouwer wordt directeigenaar, hoewel het systeem meer weg heeftvan erfpacht met veranderlijke rente. Variatie inden rentevoet is naar omstandigheden mogelijk.In geval van verkoop heeft de Staat voorrecht;waardevermeerdering door aangebrachte verbete-ringen komt den eigenaar ten goede.Behalve voor den grond en de gebouwen wordtook voor den inventaris krediet verschaft.Meestal komen gecultiveerde gronden voor hetuitgeven aan kleine landbouwers in aanmerking,teneinde ook reeds bij den aanvang een bestaante waarborgen ; hoewel het in Jutland ook wel opdezelfde wijze als in ons land geschiedt.Deze regelingen gaan dus wel heel ver en zijnvan groote maatschappelijke beteekenis. Evenwelkan dit systeem, nu de gunstige conjunctuur inden landbouw achter den rug is en depressie enmalaise reeds in aantocht zijn, voor de betrokkenpersonen ook nog wel eens nadeelig blijken.Ook in ons land heeft men zich met deze aange-legenheid bezig gehouden. Bij besluit van 23 April1919 werd door den Minister van Landbouw,Nijverheid en Handel een Commissie ingesteld,met de opdracht de Regeering voor te lichtenomtrent de vraag welke maatregelen door haarzouden kunnen worden genomen ten einde deontginning van woeste gronden te bevorderen;onder voorzitterschap van Dr. H. J. Lovink enmet den Directeur der Ned. Heidemaatschappij,den Heer J. P. van Lonkhuijzen, tot secretaris.In zijn installatierede legde Z. E. er o. a. den nadrukop, dat door het bevorderen van ontginning vanoverheidswege mede de werkeloosheid kon wordenbestreden ; maar v. n. 1. dat het productiever-mogen van ons land op het gebied der voedsel-voorziening werd bevorderd en tegelijk de ge-legenheid geschapen tot vestiging van een krach-tigen onafhankelijken boerenstand op de langs dezenweg te stichten boerderijen. Overwegingen alweermeer van landbouw-economischen aard dan metbetrekking tot de volkshuisvesting.Aan het in September 1920 uitgebracht rapportontleenen wij, behalve bovenvermelde gegevens,dat in ons land van 1900 tot 1918 door het par-ticulier initiatief, waarbij de Nederlandsche in-dustrie- en zakenwereld zich niet onbetuigd liet,(wij brengen slechts de namen Westerwolde, hetZeijerveld, de Peel e. a. in herinnering) in totaalbijna 94.000 H.A. woeste gronden werden ont-gonnen, hier en daar voor grootbedrijven, eldersten bate van het kleinbedrijf.De factoren welke de ontginning krachtig hebbenbevorderd, waren : de toepassing der hulpmest-stoffen, de medewerking van boerenleenbanken,de werkzaamheden van de Ned. Heidemaatschappij,de Maatschappij van Weldadigheid, de Grond-verbeterings- en Ontginningsmaatschappij en hetStaatsboschbeheer, de resultaten van het Land-bouwonderwijs, de gunstige prijsverhoudingen derlandbouwproducten, aanleg van wegen, kanalen,enz.82 ARTIKELENOnvoldoende afwatering, gebrek aan vol-doende verkeerswegen, ondoelmatige verkavelingen een nog niet vlot genoeg functionneerend cre-dietwezen vormen evenwel plaatselijk, sonas naasthet groot grondbeat, een groote belemmering.Onmiddellijke finantieele steun en leiding vanrijkswege, naast medewerking van de zijde vanprovincies en gemeenten worden evenwel dringendnoodig geacht om de ontginning op die wijze tebevorderen als in verband met de toename derplattelandsbevolking wenschelijk is.Indirecte steun van rijkswege wordt reeds ge-boden door voorlichting van de zijde van ver-schillende categoricen van landbouwconsulenten,proefstations, door landbouwonderwijs etc.; ter-wijl van den laatsten tijd ook de oprichting van hetRijksbureau voor Ontwatering dateert. Inmiddelswas reeds in 1919, nadat in het Voorloopig Verslagvan de begrooting van Landbouw voor het jaar1920 dienaangaande opmerkingen waren gemaakt,door den Minister een bedrag uitgetrokken van3 ton, om de totstandkoming van kleinere ont-ginningsbedrijven te bevorderen, welk bedrag in1920 werd verwerkt.In 1921 bedroeg dit 4 ton, welk bedrag totcirca een millioen zal dienen te worden verhoogd.Over 1922 zal het benoodigde bedrag nog welhooger geraamd moeten worden om aan de binnen-gekomen aanvragen te kunnen voldoen.Wanneer men nagaat dat o. a. de gemeentenVenraij en Deurne ? 10.000 H.A. woeste grondenin eigendom hebben, en dat de Vereeniging ,,Peel-belang" reeds eenige duizenden kden telt, dan ishetduidelijk,dat op den duur langs dezen weg ookhet vraagstuk der volkshuisvesting wordt gediend.Bij voorkeur worden groote gezinnen geholpen.Regel is dat credieten worden gegeven voorbedrijven van 5 a 6 H.A. tot 12 H.A.; en welten hoogste / 500 per H. A. voor aankoop van dengrond en ten hoogste / 500 per H.A. ten behoevevan de stichting der gebouwen, tot een m,aximumvan /12.000. Dalen de bouwkosten, dan zuUenook de credieten verminderen.De eerste 8 jaren wordt het crediet renteloosverschaft, vervolgens wordt 2 jaar een rente van4 % betaald, daarna rente en aflossing in 30-jarigeannuiteit; analoog dus aan de toepassing van deLandarbeiderswet. De groote voordeelen zijn na-tuurlijk de credictverschaffing en de gemakkelijketerugbetalingsvoorwaarden. Daartegenover staat datvoor den bouw van dergelijke boerderijen, evenminals voor de volgens de Landarbeiderswet te stichtenkeuterijen, de premieregeling van toepassing wordtverklaard. Ware dit wel het geval, dan zou m. i.terecht van het eten van twee wallen gesproken kun-nen worden.De wijze van behandelen van aanvragen isoverigens als volgt : De aanvrager behoort zijn kre-dietaanvrage bij het betrokken gemeentebestuur inte dienen onder overlegging van ontginningsplan.en het bouwplan van de boerderij, die hij verplichtis zelf te bewonen.Het crediet wordt van staatswege aan de ge-meente uitgekeerd, die tegenover den staat garantblijft en uit den aard der zaak iederen aanvragernaar zijn persoonlijke kwaliteiten beoordeelt.Ter zekerheid verkrijgt de gemeente eerstehypotheek op het bedrijf.De hierboven genoemde Commissie is denMinister van Landbouw, Nijverheid en Handelvoorloopig blijven adviseeren, wat een soepelewerkwijze waarborgt, hoewel haar bemoeiing slechtseen officieus karakter draagt. De Commissie steltaan de inrichting der gebouwen zekere eischen ;naast een behoorlijke indeeling der woonruimtemoet ook de stalinrichting met mestbewaring etc.op modernen leest zijn geschoeid.De ingediende plannen laten vaak, vooral watde verzorging van het uiterlijk aangaat, zeer veelte wenschen over. En het is gansch niet overbodigdat er meestal correctie geschiedt door de tech-nische afdeeling van de Ned. Heidemaatschappij.Op deze wijze kunnen de belangen der volks-huisvesting beter verzorgd worden geacht, danveelal bij de toepassing van de Landarbeiderswethet geval is. Zijn de woningen gereed, dan is ernog controle van de zijde der Commissie of deuitgevoerde plannen met de teekeningen overeen-stemmen.Tot dusver kwamen reeds 66 boerderijen geheelof bijna geheel gereed. Voorwaar een resultaatdat tot tevredenheid stemt, gezien den korten tijdvan voorbereiding.Evenwel zal een bemoeiing als deze, waarbijadvies wordt ingewonnen bij een officieuze Com-missie, hoe deskundig ook, op den duur moetenplaats maken voor eene, op meer wettelijke basisgeschoeid. Hoewel de belangen der volkshuis-vesting slechts indirect hierbij betrokken zijn,moet het toch wenschelijk worden geacht, indiende betrokken woninginspecteurs hierin van advieszouden kunnen dienen.Dit klemt des te meer, omdat het groot grond-bezit van verschillende gemeenten plaatselijk totZulk een ontplooiing van de toepassing aanleidingzou kunnen geven, dat naast de belangen der volks-huisvesting ook het stedebouwkundig vraagstuk,zij het dan in bescheiden mate, de aandacht moetgaan vragen. Van dit standpunt bezien is er alleaanleiding, met voile waardeering voor den totdusverre gepresteerden arbeid, om mede hetDepartement van Arbeid in deze aangelegenheidte doen betrekken. Anders is o. a. het gevaar nietuitgesloten dat meerdere Departementen er eeneigen ,,woningpolitiek" op na gaan houden, waarbijde te stellen eischen elkaar wel eens heel ver zoudenkunnen ontloopen.Ir. A. M. KuijSTENARTIKELEN83DE NATIONALEMAATSCHAPPIJTOTHET BOUWEN VAN GOEDKOOPEWONINGEN IN BELGIEDe ,,Societe Nationale des Habitations a BonMarche" (Nationale Maatschappij tot het bou-wen van goedkoope woningen) werd, zooals inde artikelen verschenen in de nummers van Juni1920 en Februari 1921 van het Tijdschrift werduiteen gezet, opgericht ingevolge de wet vanII October 1919. Wij zullen hier niet uitwijdenover organisatie en opzet van deze instelling, daarde bijzonderheden hierover reeds in de boven-genoemde artikelen gegeven werden, Hier 2;ullenwij ons bepalen tot de werkzaamheden door devereeniging verricht, terwijl wij een overzichtzullen geven en de omstandigheden zuUen doenkennen, waaronder gewerkt moest worden omde resultaten te bereiken, die wij in 't vervolg vanons artikel zullen opsommen.Het zou te vermetel zijn te durven beweren,dat deze resultaten in alle opzichten bevredigendzijn. Er is en blijft te veel te doen om den wo-ningnood te verhelpen in een land, dat op zoovreeselijke wijze geteisterd werd door de verwoes-tingen van den oorlog en dat nog steeds gebuktgaat onder de gevolgen van een economischeuitputting, waarvan de weerga niet te vinden is.Hoe men zich ook heeft ingespannen, eenalgeheele en spoedige oplossing van het woning-vraagstuk is nog verre te zoeken.Men dient echter niet uit het oog te verliezen,dat het woningtekort het onzaglijke getal van300.000 bedraagt om zich rekenschap te kunnengeven van het reusachtige werk, dat noodig is omaan het tekort tegemoet te komen.Toch is er geen gebrek aan uitingen van goedenwil en zij, die bereidwillig deze taak op hun schou-ders genomen hebben, hebben blijk gegeven vaneen volharding, die bewondering afdwingt.'s Menschen werkkracht heeft echter zijn gren-zen en in dit artikel zullen wij ondanks alles daar-mee rekening moeten houden. Met andere woor-den, wij zullen geen kritiek uitoefenen, tenzij inalle opzichten gegrond en zoo gepreciseerd, datmen steeds de juistheid daarvan zal kunnen be-oordeelen.Laten wij voor alles nagaan onder welke om-standigheden de Nationale Maatschappij moestwerken en laten wij er rekening mee houden, datalles tot stand gebracht moest worden, daar erniets bestond; de organisatoren hadden een openarbeidsveld voor zich.Het schema van het werk kunnen wij als volgtindeelen :I. Hoe ging men te werk om bij de bevolkingen vooral bij de bestaande overheid de belang-stelling te wekken, die noodzakelijk was tot hetdoen ontstaan en het aan het werk zetten derbouwvereenigingen ?2. Welke maatregelen heeft de N. M. geno-men om de moeilijkheden- te ontwijken die onver-mijdelijk zijn bij ondernemingen van een derge-lijken omvang 13. Op welke wijze heeft de N. M. gehandeldom zoo voordeelig mogelijk een oplossing te vin-den voor de vragen die zich voordeden ?4. Welk is het financieel programma van deN. M. en welke maatregelen heeft zij genomenter dekking van eventueele tekorten bij de opge-gerichte vereenigingen 15. Welk resultaat is er bereikt ten opzichtevan de oprichting van plaatselijke- en districts-vereenigingen ?6. Welke verschillende vormen heeft men bijde stichting van bouwvereenigingen toegestaan 1(cooperatieve vereeniging van huurders, erfpacht,enz.).7. In hoeverre komt de N. M. tusschenbeidebij het beheer van woningen, gebouwd door deplaatselijke- en districtsvereenigingen ?8. Welke proeven zijn onder leiding van deN. M. genomen, ter bestudeering van het vraag-stuk van het bouwen van goedkoope woningen.Wat zijn de resultaten en welk gevolg kunnen zijhebben voor de toekomst ?Van de oprichting af, ingevolge de wet van 11October 1919, werd de N. M. gesteld onder voor-zitterschap van den Senator Vinck en onderhoofddirectie van den Heer Van Billoen.Het werk, door hen verricht is aanzienlijk ; zon-der hun vertrouwen op succes, hun bewustzijnvan den socialen plicht, dien zij vervulden, hunvasten wil om tot het einde te volharden, zou hetniet zijn gelukt een organisatie op pooten te zetten,welke thans in voile werking is.Ongetwijfeld hebben zij er zich rekenschap vankunnen geven, dat als 't geven van wetten gemak-kelijk is, het van den anderen kant niet altijd evengemakkelijk is die wetten in toepassing te brengen.In dit geval was het zooveel te moeilijker, om-dat het land een verschrikkelijken chaos vormde.De verwoestingen waren ontelbaar, alles lag over-hoop en al was ieder het erover eens, dat zondertalmen een machtig lichaam ingesteld moestworden om een einde te maken aan de algeheelewanorde, toch waren er maar heel weinigen, diezich rekenschap durfden geven van 't geheel, diehet vraagstuk in al zijn geledingen onder oogendurfden zien en die met raschheid de maatregelendurfden nemen, welke de omstandigheden nood-zakelijk maakten.De Heeren Vinck en Van Billoen hebben ditaangedurfd en zij hebben daarmee een onschat-baren dienst bewezen aan de geheele bevolking.Op het oogenblik, dat de beproevingen van denoorlog eenmaal voorbij waren, bevond de bevol-king zich in een toestand van haast absolute ter-neergeslagenheid. De moedeloosheid was alge-meen, niemand wist goed waar hij aan beginnen84 ARTIKELENmoest om uit den toestand van verdooving te ge-raken, juist %oo gevaarlijk op kritieke momentenzooals deze. Het algemeene bewustzijn moestwakker geschud worden, dit was het allereerstewerk van de N. M.Een circulaire werd gericht aan de burge-meesters van alle plaatsen van ten minste 2500inwoners. Deze circulaire gaf in groote lijnen dewerkwijze der N. M. aan.Bijzonderheden werden gegeven wat betreftden finantieelen steun voor het bouwen van goed-koope woningen.Men weet dat een eerste crediet van 100 milHoentegen een rente van 2 % aan de N. M. was toe-gestaan, en dat de Staat zich daarenboven verbondop het budget een crediet van 25 millioen uit tetrekken, door de N, M., ingeval van geblekennood^akelijkheid, als ,,fonds perdus" tot eenmaximum van 25 % van de totale bouwkostender nieuwe woningen, uit te keeren als tegemoet-koming in de kosten.Deze circulaire vermeldde 00k, dat de provin-cien zouden worden aangezocht hun medewer-king te verleenen ten deele door een bijdrage inde kosten, om tegemoet te komen aan de duurdereprijzen der materialen. Een speciale oproep vandezelfde strekking werd gedaan aan de gemeenten,met het verzoek hun invloed te willen aanwendentot de spoedige stichting van plaatselijke endistrictsvereenigingen. Speciaal werd er de aan-dacht op gevestigd, dat het geenszins in de bedoe-ling der N. M. lag, de rechten of de autonomieder gemeenten aan te tasten. Deze voorzorg wasonontbeerlijk, daar men diende rekening te hou-den met de angstvallige zorg, die de Belgischegemeenten tentoonspreidden om de gemeentelijkeautonomie aan zich te houden.De voordeelen die de stichting van plaatselijkeen districtsvereenigingen meebracht kunnen weals volgt samenvatten :a. Aaneensluiting, vereeniging van krachtenen middelen van verschillende officieele openbareinstellingen en vereenigingen van algemeen be-lang : Staat, provincien, gemeenten, liefdadigheids-instellingen, gasthuizen, enz.b. Gemeenschappelijke actie door openbareinstellingen en door industrieelen en particuiie-ren, in plaats van deze op eigen houtje te werkte laten gaan of geheel werkeloos te laten blijven.c. Mogelijkheid van gemeenschappelijke actievan verschillende gemeenten, die of te klein ofonvoldoende technisch en financieel georganiseerdzijn, om ieder op zich zelf het bouwen en beheerenvan woningen op zich te kunnen nemen.d. Mogelijkheid voor districtsvereenigingen,om woningen te bouwen of te koopen in strekenof districten, waar een bepaalde gemeente nietste zeggen heeft.e. Mogelijkheid van algemeene actie door eengroot lichaam, dat vrijheid van handelen heeftover het gebied van verschillende gemeenten:speciaal wat betreft transportmiddelen, onteige-ning van terreinen, enz.Tegelijk ontvingen de burgemeesters een vragen-lijst, waarvan de antwoorden mogelijk maaktenmet juisheid de plaatselijke en districtsbehoeftenna te gaan.Ziehier deze vragenlijst, die ons als documentbelangrijk lijkt en die een kijk geeft op de alge-meene politick van de N, M.le. Bestaan er in uwe gemeente terreinen diein aanmerking zouden kunnen komen voor hetbouwen van goedkoope woningen ?a. Liggen deze terreinen bij elkaar of zijn zijvan elkaar gescheiden ?b. Liggen zij in buitenwijken of tuindorpen ?Geef de ligging aan. Welke waarde hebben zijongeveer ?2e. Zijn deze terreinen ondershands te koop,of is onteigening ten algemeenen nutte nood-zakelijk? (De N. M. is tot onteigening bevoegdingevolge daartoe verkregen machtiging engarantie, behoudens rechten der gemeenten).3e. Heeft uwe gemeente terreinen als bedoeldin le beschikbaar "?4e. Is uwe gemeente geneigd tot den aankoopvan terreinen, met het doel, deze te bestemmenvoor het bouwen van goedkoope woningen ofdeze ter beschikking te stellen van een plaatse-lijke of districts-bouwvereeniging 1De kwestie hoe aan bouwmaterialen te komen,vorderde in de hoogste mate de aandacht derN. M.Het gebrek aan materiaal en de ontelbare moei-lijkheden om zich dit te verschaffen, tengevolgevan de talrijke verwoestingen van fabrieken doorden oorlog, maakte, dat zelfs zij, die met de bestevoornemens bezield waren, lust gevoelden hetop te geven.Om deze kwestie op te lossen, diende mengegevens te hebben om de plaatselijke en districts-behoeften te kunnen beoordeelen, teneinde aldusin staat te zijn met overleg de materialen daarheenaan te voeren waar zij zouden moeten zijn.Dit was tevens het eenige middel om misreke-ningen te voorkomen en met zekerheid te kunnenwerken.Wij zullen elders zien hoe de ,,Comptoir Nationaldes Materiaux", later opgericht, alien die zichmet het bouwen van goedkoope woningen bezig-hielden, de behulpzame hand heeft kunnen reiken.Voor het oogenblik zullen wij er ons toe bepalenna te gaan in welken geest het voorloopig onder-zoek geleid werd.Een speciale circulaire, de bouwmaterialenbetreffende, werd aan de burgemeesters toege-Zonden. Zij hield een vragenlijst in, bij welkewij hier even zullen stil staan. Zij luidde alsvolgt:le. Bevinden zich in uwe gemeente voor-ARTIKELEN 85raden materiaal, die bestemd kunnen wordenvoor den bouw van goedkoope woningen ?Eventueel aan te geven : de aard der materialen,hun hoeveelheid, waarde naar schatting, plaatswaar deze zich bevinden, enz.26. Is de eigenaar bereid de materialen teverkoopen ?36. Op welke wijze zou men deze voor hetbovengenoemde doel kunnen reserveeren 146. Bevinden zich in uwe gemeente grond-stoffen (leem tot het bakken van steenen of pannen,kalksteen, cement, rivierzand, steenen, ijzer, glas,leien, tegels, afval, enz.) waarvan de exploitatiegemakkelijk zou kunnen geschieden, teneindedeze grondstoffen of de daaruit te vervaardigenmaterialen af te staan aan de vereenigingen tot't bouwen van goedkoope woningen ?Ingeval grondstoffen aanwezig zijn, aan te gevenhun aard, de plaats waar zij zich bevinden en dewijze van exploitatie die mogelijk is.5e. Zijn voldoende werkkrachten en machine-rieen in uwe gemeente voorhanden om de exploi-tatie onder ten 4e genoemd mogelijk te maken"?6e. Indien mogelijk aan te geven het aantalwerklieden in ieder vak, dat naar schatting beschik-baar is (opperlieden, metselaars, timmerlieden,stucadoors, leidekkers, loodgieters, enz.).ye. Is uwe gemeente er toe te bewegen zelfde exploitatie van een of andere grondstof? (steen-bakkerij, houtzagerij, enz.) op zich te nemen,zooals in de tegenwoordige tijdsomstandighedensommige gemeentelijke en provinciale admini-straties doen, teneinde op deze wijze het werkder bouwvereenigingen tot het bouwen van goed-koope woningen, instellingen van algemeen be-lang, te vergemakkelijken'?8e. Welke middelen kunt gij aangeven om deproductie van bouwmaterialen in uwe streek tevergrooten ?ge. Bestaat de mogelijkheid om in uwe gemeenteof in uw streek opslagplaatsen te maken van ,,stan-daard" materialen, d. w. z. materialen in seriegemaakt naar bepaalde vaste modellen (deuren,ramen, hardsteenen, drempels, enz.) alles van het-zelfde type en van dezelfde afmetingen, teneindeden kostprijs te verminderen ? Eventueel aan tegeven welke materialen en op welke wijze.Nog diende men te weten welke werkelijk deplannen waren der gemeente, ten opzichte van hetbouwen van goedkoope woningen.Een derde vragenlijst werd hun alsnog toege-zonden. De antwoorden daarop moesten de N. M.inlichten omtrent bovengenoemde plannen enaangaande de meest dringende behoefte aanwoningen der gemeenten.Ziehier deze derde vragenlijst:le. Is uwe gemeente geneigd het initiatiefte nemen tot het stichten van een plaatselijkeof districtsvereeniging tot het bouwen van goed-koope woningen, met den steun van de Overheid(Staat, provincie, gemeente, liefdadigheidsinstel-ling, gasthuizen), industrieelen en particulierenof alleen met eenige van deze oprichetrs ? (Mede-werking der overheid is alleszins wenschelijk,zoo niet noodzakelijk).2e. Indien uwe gemeente meent niet zelfhet initiatief te kunnen nemen, welke zijn dan depersonen of instellingen tot wie men zich in dezezou kunnen wenden ?3e, Welke zijn de meest dringende behoeftenin uwe gemeente, waaraan dient te worden tege-moet gekomen ten aanzien van de huisvesting vangroote en van behoeftige gezinnen 1 (Aan te gevenhet aantal woningen dat dringend gebouwd moetworden voor arbeiders of andere mindergegoeden,met arbeiders gelijk te stellen).Deze enquete trachtte, zooals men ziet, aan deN. M. de meest noodzakelijke gegevens te ver-schaffen, om zoo spoedig mogelijk tot verwezen-lijking der plannen te komen. Wij zouden niet dur-ven beweren, dat de uitkomst geheel en al aan deverwachtingen beantwoordde.Heel wat gemeenten, hetzij zij de tusschen-komst der N. M. niet noodig vonden, hetzij hunbesturen zich niet voldoende bewust waren vande behoeften der bevolking, lieten na de gesteldevragen te beantwoorden.Dit is trouwens een gevolg van de wet zelf,die de gemeentebesturen niet tot medewerkingverplicht.Toch maakten de ontvangen antwoorden hetmogelijk met eenige zekerheid, zoowel de plaatse-lijke als de districtsbehoeften van vrijwel allestreken van het land te beoordeelen.Op deze wijze had de N. M. gegevens, waarvanzij partij kon trekken zooals wij later zien zullen.Daar de wet, die de N. M. instelde, er in voorzag,dat ook particulieren konden deelnemen aan destichting van plaatselijke of districtsvereenigingen,was het logisch ook een beroep te doen op dehulpvaardigheid van deze. Maar van den anderenkant diende men angstvallig te waken voor alleswat een mislukking ten gevolge zou kunnenhebben, en de aanleiding daartoe zou zeker aan-wezig zijn, wanneer politieke bedoelingen denboventoon zouden voeren bij de oprichting derbouwvereenigingen.Daar het een kwestie van nationaal belanggold, moest ieder, onverschillig tot welke partijhij zou behooren, kunnen medewerken aan hettot stand komen van dit grootsche werk.Een ministerieel telegram aan de N. M. maaktehierop in de volgende termen opmerkzaam.,,Ik meen dat het van de allergrootste socialenoodzakelijkheid is te waarschuwen en ten strijdete trekken tegen iedere politieke inmenging inhet werk van den volkswoningbouw, teneinde aandit werk een strikte onpartijdigheid te verzekeren.Ik hoop dat de N. M. hieraan met kracht zalmeewerken, zonder daarbij afbreuk te doen aan de86 ARTIKELEN - UIT DE PERSalgemeene samenwerking, door in principe, in een-Zelfde stad of gemeente of in eenzelfde groepvan gemeenten, niet meer dan een bouwvereenigingte erkennen, die behalve de overheidsorganenof instellingen ook iedere particuliere mede-vyerking, onverschillig van welke politieke rich-ting, in zich zal opnemen."(Slot volgt)Brussel, Februari 1922A. VAN DEN BEMPTN. R. C. EN ALCOOFDe N. R. C. is tot de gelukkige ontdekking
Reacties