TIJDSCHRIFT VOORVOLKSHUISVESTINGORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTINGEN DENNATIONALENWONINGRAAD1923 Ng 8 4' JAARGANG AUGUSTUSVAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJ - HEERENGRACHT 246 AMSTERDAMI(Indubeton)ONTWERPEN en UITVOEREN vanBOUWWERKEN in STEENBETONen GEWAPEND BETONPAALFUNDEERINGENin HOUT en BETONAdviezen, berekeningen en ontwerpen kosteloosi?ill[lNGn418b/yOK!iMTelefoon: 35083Telegram-Adres: INDUBETONCABOTINEHOUTBEDERFWERENDE CREOSOOT-OLIEBEITSEN-VERF IN ALLjE KLEURENHet beste ter wereld en alleendan ccht en gegarandeerd, wan-S neer emballage gezegeld B. & Co.I levert biUijk de Fa. BUDDING & Co. ?I CORN. TROOSTSTRAAT 59 - AMSTERDAMS Telefoon 25287BIBOCU B|E|annnf3nj2ijnJUUIJUUI301aJ.H.M.WEYDE&C0.LOODs EN ZINKWERKERSMASTIEK EN LEIDEKKERSSPECIAALOP SANITAIR GEBIEDAMSTERDAMHASEBROEKSTRAAT 69iSingel 68 - AmsterdamTELEFOON 35685 - 45234 -- NA ZES UUR TELEFOON 27630Specialileit in Behanyers-, Stoffeerders- en iubelmakers-MateriaalRaamgarnituren - Catalogus op aanvrageFiliaal: Rotterda m, Schiekade 182Bijvoegsel van het Tijdschnft voor Volk?huisvesting, No. 8 15 Augustus 1923NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING.Woningstatistische gegevens.(Overgedrukf uit het Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek,18e jaarg., afl. 7, 31 Juli 1923.)OTerzicht betreffende het bouwbedrijf OTer de uiaand Mei 1923.I. Woningen.GEMEENTEN EN GEOEPENVAN GEMEENTEN.Aantal woningen, waarvoor bouwvergunning verleend Is, doch nog niet inuitvoering op het elnde der maand. Aantal wo-Te bouwen voor rekening vanTotaal.Rijk, Provincie,Water-schappen,Spoorwegmaat-schappUen.a b I cGemeente. Woningbouw-vereenlgingen. Particulieren.Rijk, Provin-cie, Water-scnappen,Spoorwegm.a b c a j b 1 c a b j 0 a h 1 c a 1 b 1 c1 1 2 1 3 I 4 5 6 1 7 1 8 i 9 1 10 1 11 1 12 j 13 1 14 1 15 I 16 1 17 1 18 1 1912845678910Amsterdam0ml. gem. Bussum, HilversumRotterdam 2) (met inbegrip vanHoek V. Holland)0ml. gem. Hillegersborg, Schie-dam, Overschie, IJsselmonde,Pernis .'s-GraveuhagoOml.gem Loosduinen,HiJswiJk,Voorburg, "Wassenaar . . .UtrechtOml. gem. ZuilenMijndistrict van Zuid-LimburgNiet hierboven genoerade gem.:van 50 000--100 000 inw. met64-111583 3)21621144126108301174110--17145236 li14147191544221422525493625251724811378041)154876824109655410217145120016758191684422833992541050252512491137,3041548768341096555104161232418 12111218van 20000--50 000 inw. . . .van 10000-20 000 inw. . . .ben. 10 000 inw. .......Totaal ....45110 - 3 648 1 1 890 - "2 835 102 809 4888 103 813 64 1 12a =E oprichten op nleuw terrein (nieuwbouw); b = herbouw;c =; verauderen, uitbreiden of vernieuwen.Geen inlichtingen werden verstrekt door de gemeenten:Amersfoort, Hunnik, Ede, Haskorland, Lichtenvoorde, St. Maarten,Neer, Nieuwor-Amstel, Noordwljk, Nunen, Odyk, Koosondaal enNispen, Vreeswljk, "Weert, Werkhoven.Te 's-Gravenhage ligt de bouw stil van 60 woningen voorrekening van de gemeente (voor f 190 000) en van 80 woningen voorrekening van particulieren (voor f 544 900), en die van andere burger-lijke bouwwerken (voor f 212 900) voor rekening van particulieren.I. Woningen. (Vervolg.ningen in uitvoering op het elnde der maand. Voltooide en vervallen woningen gedurende de maand.Aantal voltooide a>S .Voor rekenmg vanTotaal.woningen voor rekening vanIllO o d^2o S^ ? ^saagGemeente. Woningbouw-vereenigingen. Particulieren.ia5.9$id^ a b c a b c a b c a 1 b ^ > i>20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 1 30 31 32 1 88 34 1 35 36 1 37 38 89 401 13.56 1579 3 460 21 3911) 6 896 21 891 82 262 211 555 6 15 4- 5342 _ 269 1 24 269 1 24 -- 50 ,50 4 _ + 463 1 257 3) _ 219 -- 1860i000 8 .59 8386 8 59 -- 180 3) 196189 376 -- 7 413) + 3284 -- -- 811 -- 359 9 4 670 9 4 -- _ 42 199 241 _ -- -f 2415 906 --. 2 840 2 875 3 95 3 621 3 97 -- 40 202 242 -- 12 -- 2306 2 1 151 -- 1 497 -- 3 666 -- 5 4 -- 32 20 56 -- 1 -- -- 557 359 1 846 -- 231 10 143 1437 10 144 -- -- 40 -- 40 -- -- 4 + 368 -- -- 116 _ 15 1 181 -- 1 -- -- -- 2 2 -- _ + 29 31 -- 373 494 6 13 898 6 13 119 41 160 1 + 15910 874 -- -- 2 215 -- 2 044 37 532 5156 37 534 -- 17 256 207 480 1 . 3 16 + 46011 435 2 1 1729 2 1044 48 226 3 210 ,50 2.38 -- 41 280 248 564 -- 18 14 + 53212 67 1 312 1076 73 164 1459 78 170 6 15 348 369 4 24 9 -f 38218 166 1 2 474 -- -- 3 056 174 458 8714 176 461 2 85 72 1078 1187 4 57 8 + 11185 453 3 8 8 665 - S 16 780 385 2113 30 962 889 2136 6 401 1118 2 797 4322 14 116 119 -f 4 0731) Deze getallen hebbon betrekking op perceelen. Het getalwoningen is niet bokend.2) De cursieve getallen betreffen bouwwerken met geldelijkensteun der gemeente en zijnbegrepen in dehoofdgetallen.Dewoning-dienst beschikt alleen over de begrootingssoramen betreffende ge-meentelijken en vereenigingsbouw en particulieren bouw met steun,terwijl voor de invulling van het aantal arbeiders geen gegevensvoornanden waron.3) Deze opgaven zijn verstrekt door den Gem. Woningdienst,de overige door het Bouw- en Woningtoezicht.n'I'-73EHr-f03ID4^SICDCo;^^PT3II?a.'-'3^i;;03rT-H[>:oCOCOrHCOOCOilOCOlOl-Hr-("^C^COO^^or--00of-COOCQCvTCO'itHO---IOiCO[>COL--lOOC^CO-TtHC^OiCOCOOGOCOlOCOmoOCOCM00CICNIOSQOOCOOcDOiJCOL~oCO>-Ho;oicD-*COOCOTHrH[?--^CM01aCOCOlOoXfa!COfeCOIsenCMCOT-^COCOCOCd^COCJO^CDO^CD00iI^l>^CDQCOlOOlrHlOOCOCDOCD02?0\o:l^COI^r^lOCOCOolOCO00COIIl>00OCMOCOcocoGOGOOOiOO-TcOOiOOOfcOllOOCM'tHOlCM"^HOii-i1--IC3>+iOCO-^X-^Ol^COl>CMOCOT-I(Mt>I>CDC:cMiocoe^IOOT-ICMCTiT-^C-1CMiHCOOI1::IIII5IIIIIIiIIOlCMOiOXT-H-^COiOOOcocoCOOlCOiOCMCM^ca00i-iCMCMCOCDOCOr-fCQ^rtCM!M00COO:>l>'rt^lO-*COCOCMCOIIIII.-toCTjnOOiOOOrHoicoooco-*(Ma;r-COCO"rH^i>.-HlO1-t03ic:05CO00laocOiOlOO^-r?lOCOi-'.XIDlOiQcg-^cot>i>i>cocococMaio-^co>-Hl-H00lO0-1[>cocoOi 2 ,,31434HET ADRES VOORStPllC-lIS:n11WORMERVEERTELEFOON 1532 TELEFOON 1532Brochure: REINIGEN VAN AFVALWATER DOORSEPTIC-TANKS door C. Visser, Hoofd-lnspecteurB. en W., toezicht Amsterdam, zenden wij opaanvrage gratis.FIRMA F. C. MISSET JS.HOUTHANDEL"""" HAARLEM'^"^^TM'KANTOOR EN OPSLAGPLAATSEN :SCHALKWIJKERSTRAAT i (HEERENSINGEL)FIJNE HOUTWAREN EN TRIPLEXALLE SOORTEN BESTEKHOUTPOSTCHEQUE EN GIRODIENST 68606 :: TELEF. 241voorheen WEIJERS & Co.rRIJKS-TELEFOON No. 1 -- UDENHOUTSTCenvERvoeR PER SPCDIHOOGVUURVASTESTEENENN. V. Houthandel v.h. Mersie Bruijnen Firma WachtelsHUGO DE GROOTKADE 30-38=== AMSTERDAM =^Tel. 44432, 40831, na 6 uur 'savonds 34163HANDEL IN:Dennen,Kiefern,Vuren,Grenen?N.V. KALKZANDSTEENFABRIEK ,,VOGELENZANGTelefoon Interc. No. 59 R H E N E N Telefoon Interc. No. 59PRIMA KALKZANDSTEEN (WAALFORMAAT)Gunstige ligging a/d. Rijn. -- Gemakkelijke vcrlading per schip, tram of H. IJ. S. M.Amsterdamsche IJzer-Betonbouwonderneming H. MASTERKantoor-.ADM. DE RUYTERWEG 209 AMSTERDAM Fabriek: BAARSJESWEG 110Levert tegen scherp concurreerende prijzen Terrazzovloeren, Anrechtbladen enz.C. VAN KASTEEL - AMSTERDAM Ant. IM - Mlevert alle voorkomende beeld- en steenhouwwerken in HARDSTEEN - GRANIET - ZANDSTEENKALKSTEEN - MARMER - TUFSTEEN -- Schoorsteenmantels en LambriseeringNatuursteenhandel Electr. Steenhouwerij Marmerbewerking?JAVAHOUTI^>.MSTEni3AMH. DE JONGH Jr.AANNEMER VAN LOOD-,ZINK- EN LEIWERKENmPLilUMMi - M. 25564AUTO-TRANSPORT E.T.T.O.P.N. ENGELBLIK-- TELEFOON 43982 --PRINSENEILAND 12AMSTERDAMVERVOER VANSTEIGER- EN B OU WM AT E R IAL E NBeion IJzerbouw - Firma J. G. BrandsWERKPLAATS: RUIJSDAELSDWARSTRAAT 33. KANTOOR : N. LOOIERSTRAAT 60, AMSTERDAIVISpecialiteit in WATERDICHTE KELDERS, Kunstgranlet enz.Houthandel - Houtzagerij en SchaverijJ. J. F. DAMEN - sGRAVENHAGEBRINKHORSTLAANTELEFOON H. 105TREKVLIETTELEFOON H. 6732: FIRMA J.G. MANN ;LOOD-, ZINK- EN SAM^AMSTERDAM - TELEFOON 49151 - PRINSENGRACHT 408SPECIAAL ADRES VOOR DE VOLKSWONINGBOUWARTIKELEN - BINNENLAND ^5?DBG|AI1EGiROriO WVEROltPlMCi. Z??VERDlEPinq^Plattegrond woningen Woningstichting ,,Patrimonium" te 's GravenhageMet den bouw werd begonnen in April 1920,dus kort voor de uitsluiting, die den bouw driemaanden vertraging gaf. Het eerste gedeelte vanden bouw was gereed in Mei 1921, het laatste inOctober 1921.L. CusELL en J. N. MUNNIKDE GROOTE STADIn the Builder van 22 Juni 1923 is opnieuw een plan opge-nomen voor een beter samengestelde groote staa, het-' welk wij hierbij weergeven. De schrijver, C. I. V, Ander-son, bepleit een nieuw stadsschema om tegemoet tekomen aan de bezwaren van het toenemend verkeer. Hetbestaat hierin, dat de radiale straten dubbel zijn ont-worpen, zoodat in de eene het verkeer in de eene, in deandere in tegenovergestelde richting wordt geleid. Tus-schen beide in ligt bebouwingsan radiale richting. Decirculaire straten loopen dood op een der beide radialestraten, waardoor kruispunten worden vermeden. Het ver-keer, dat in de radiale straten uitmondt, wordt eerst inhet verkeer dier straat opgenomen en moet dus omrijdenom in andere richting te komen, of aan de overzijde zijnweg te kunnen voortzetten. Waar verder van het centrumde concentrische straten te lang zouden worden, ontstaanopnieuw radiale straten.Van dezen opzet is het gevolg, dat de bebouwing derradiale straten een aaneenrijging vertoont van hoekgebouwen,de afsluiting vormend van de er op uitkomende circulairestraten.In^ de ;radiale straten zijn geschikte plaatsen, waarauto's kunnen stil staan, zoodat deze het verkeer niet be-lemmeren.Langs de winkels loopen arkaden, bestemd voor het win-kelend publiek, dat dus de voetgangers niet zal ophouden.^Het midden van de, in cirkelvorm ontworpen stad, is alscentraal plein aangelegd, met kerk en openbare gebouwen.De ontwerper stelt zich.voor, dat;,daarJdoorgaand verkeerverboden zou zijn. H.BINNENLANDDE HERZIENING VAN ARTT. 34 EN 38 DERWONINGWETBij de behandeling der voorgestelde herziening werddoor den Heer v. d. Waerden een opmerking gemaakt inden geest van het in het vorig nummer gepubliceerde adresvan ons Instituut. Uit het korte antwoord van den Ministerkrijgt men niet den indruk dat de portee van de zaak isingezien.In de Eerste Kamer werd het wetsontwerp zonder dis-cussie of hoofdelijke stemming goedgekeurd.UITVOERING HUURCOMMISSIEWETVan den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheidis op een desbetreffend door het gemeentebestuur gedaanverzoek, het antwoord ingekomen, dat het zijn voornemenis Amsterdam aan te wijzen als gemeente, waar het tegen-woordig huurpeil der woningen een van de Huurcommissie-wet afwijkende regeling vordert.Dit heeft deze beteekenis, dat met i Augustus a.s., dendatum, waarop de laatste wijziging van de Huurcommissie-wet en de Huuropzeggingswet in werking zal treden, niet.'iA^ BINNENLANDzooals anders het geval zou zijn, de woninghtiren door deverhuurders zonder tusschenkomst der huurcommissiesmet 50 pCt., respectievelijk 37J % pCt., boven de hurenvan I Januari 1916 of 1918 geldende, kunnen worden ver-hoogd, doch met niet meer dan 40 pCt., respectievelijk30 pCt.(N. Rott. Crt.)DE PREMIEBOUWHieronder volgt een overzicht van de verschillendekategorieen van bouwers te wier behoeve in de maandJuli premie is verleend.Parlicul.I)0UW-niiverheiiiGemeentebesturenBora- i M\l- Jitveteen. stutenenz, j^^'J^ lOIMl6// Inii 1923 (151203 (41 101 (31 m 12 (41 8 44113/U ,, ,, (9) 125 (21 104 23 (101 20 33220/21 ,, ,, (15)736 (1) 145 18 (91 18 9112T/28 ,, ,, (121 231 (11 20 (11 13 ? (51 10 281(5111295 (6j 265 (5j 282 (11 13. 60 (281 56 1971AANBESTEDINGENAan de ,,Aannemer" van 17 Juli 1923 ontleenen wij hetvolgende overzicht van de aanbestede werken gedurendehet eerste en tweede kwartaaljigas :iste kwart. 1923 2dekwart. 1923Particulieren ...,.,.... / 9.629.874.- / 13.353.317.-Gemeentebesturen ...... ,, 6.353.438,- ,, 6.935.935.-Woningbouwvereenigingen ,, 8.306.329.- ,, 4.459.491.-Rijk en Polderbesturen ., ,, 2.316.963.- ,, 4.129.439.-Spoorwegmaatschappijen ,, 1.694.904.- ,, i.010.107.-/ 28.301.508.- / 29.888.289.-INSTELLING VAN EEN GEMEENTELIJK GROND-BEDRIJFOnder dagteekening van 20 Juli 19:^ hebben B. en W.van Amsterdam aan den Raad het voorstel gericht tot in-Stelling van een gemeentelijk grondbedrijf. Aan de toe-lichting van dit voorstel ontleenen wij het volgende :,,Naar gelang het bezit der Gemeente aan grondenzich uitbreidt, wordt in steeds sterkere mate de behoeftegevoeld, dat grondbezit in zijn geheel en afgezonderdvan de overige gemeentelijke bezittingen te beheeren.De groote geldsommen, die gevorderd worden doorhet verwerven van de gronden en voor het ter bebouwinggereed maken daarvan -- de in het grondbedrijf gestokenkapitalen vertegenwoordigen een waarde van ongeveer/ 80.000.000.-- alsmede de belangrijke rol, die hetgrondbezit speelt in de ontwikkeling van de Gemeenteen bij de vervulling van haar sociale taak, maken hetnoodzakelijk, te alien tijde te kunnen beschikken overeen in onderdeelen afdalend overzicht van de in hetgrondbedrijf vastgelegde en nog vast te leggen kapitalenen van de financieele resultaten der grond-exploitatie."Daarna wordt uiteengezet dat een dergelijk overzicht bijde tegenwoordige regeling zeer moeilijk is samen te stellen.Het bedrijf, hetwelk zal omvatten het geheele gemeentelijkegrondbezit, voorzoover dat niet voor den openbaren dienst,voor schoolbouw of voor gebruik door gemeentedienstenof -bedrijven is bestemd, zal een onderdeel moeten uit-rriakert van den Dienst der Publieke Werken. Als datumvan ingang van de Verordening op het GemeentelijkGrondbedrijf wordt voorgesteld i Januari 1921, teneindede administratie van de terreinen, welke tengevolge van deWet van 28 December 1920 tot uitbreiding van degemeente Amsterdam aan het gemeentelijk grondbezitzijn toegevoegd, reeds van het begin at te brengen bij hetGrondbedrijf.ERFPACHT TE ROTTERDAMIn September 1919 heeft in den gemeenteraad een be-spreking plaats gehad over erfpacht ofverkoop van gemeente-gronden, welke heeft geleid tot het indienen van een voor-dracht van B. en W. onder dagteekening van i Juni j.l.Te Rotterdam is het voor de gemeente gebruikelijkbouwgrond te verkoopen. Hierop maakt de uitgifte aanbouwvereenigingen een uitzondering; ook voor de ter-reinen langs de havens wordt een rechtsvorm in toepassinggebracht, die als huur opgezet, niettemin met erfpachtveel gemeen heeft.De slotsom, waartoe de voordracht van B. en W. komtis dat bij het erfpachtstelsel geen principieele vragen zijnbetrokken, zoodat alleen de vraag van welk stelsel de fi-nancieele gevolgen voor de gemeente gunstiger zijn,beant-woording behoeft. B. en W. meenen dat daaromtrent geentwijfel kan bestaan. De afnemers van den grond gevenaan verkoop de voorkeur, het erfpachtstelsel dwingt tothet vastleggen van veel kapitaal in grond. Het Collegeadviseert derhalve van uitgifte in erfpacht als stelsel af tezien.Van bijzondere beteekenis is een uitvoerige nota vanden Heer Mr. J. Donner, toentertijd Hoofdambtenaar aanden Dienst der Plaatselijke Werken, welke, onder anderestukken, aan de voordracht als bijlage is toegevoegd. Eenieder, die voortaan een studie van het erfpachtsvraagstukwil maken, zal ongetwijfeld met vrucht van deze nota ge-bruik maken. De opsteller gaat na welke argumenten voorhet erfpachtstelsel pleiten, het ten goede komen van dewaardevermeerdering van den grond aan de gemeente, hetaanwezig blijven van een zeker beschikkingsrecht over dengrond, den invloed, dien het gemeentebestuur kan uit-oefenen op het gebruik, en het temperen der speculatie.De steller betoogt dat men deze voordeelen niet te hoogmag aanslaan, met name omdat gemeentebesturen ook,en meer en meer, over publiekrechtelijke middelen totbereiking van hun doel beschikken. Als directe nadeelensomt hij op het vastleggen van zeer groote kapitalen dergemeente in grondbezit en de afwijzende houding derbouwers. Breedvoerig wordt de gang van zaken in Amster-dam en den Haag geschetst, en de toestand te Rotter-dam uiteengezet. Terwijl de schrijver tot de slotsomkomt dat van invoering van het stelsel thans geen sprakekan zijn, voegt hij niettemin een beschouwing toe aande wijze, waarop de erfpacht behoort te worden geregeldvoor die gevallen, waarin zij in toepassing kan komen.Hij acht vergoeding voor de opstallen bij het afloopenvan het erfpachtsrecht wenschelijk, om gegadigden tetrekken. Wei bestaan daartegen bezwaren, in zoover degemeente kan worden gesteld voor het doen van groote uit-gaven. Maar een andere regeling in den zin van eeuwig-durende erfpacht met wisselenden canon, hetwelk ditbezwaar ontgaat, verdient geen aanbeveling, omdat danverschillende voordeelen der erfpachtsregeling voor degemeente te loor gaan. 50 a 55 jaar acht hij voor vrijenwoningbouw den juisten erfpachtstermijn. Voor woning-wetbouw komt verstrekking van vergoeding voor de op-stallen bij afloop niet in aanmerking. Ook voor industrie-terreinen acht hij deze ongewenscht voor de gemeente,die immers voor opstallen zou hebben te betalen met incou-rante waarde. Niet-vergoeding heeft voor de ondernemingen,die deze terreinen behoeven, minder bezwaar, omdat dezeals regel met afschrijving rekening houden. Dan verdientechter een termijn van 75 jaar aanbeveling. Periodiekeherziening zou in dit geval minder bezwaren hebben.filNNEPiLAND - BUItENLAND 227STAND VAN HET BOUWBEDRIJFOmtrent den stand van het bouwbedrijf wordt ver-wezen naar de bijlage.BUITENLANDBRITSCH-INDlfiDE ONTWIKKELING VAN BOMBAYAan The Builder van i Juni j.l. ontleenen wij het volgende.Deze groote stad, gelegen op een eiland op een afstandvan lo Kilometer van het vasteland, maar daarmeein verband gebracht door een tusschenliggend eiland,waarover twee spoorwegen de stad bereiken, is met namein de tweede helft der negentiende eeuw sterk in omvangtoegenomen, zoodat zij nu de tweede stad van het BritscheRijk is, met ruim 1.250.000 inwoners. Voornamelijk dekatoenindustrie heeft in den laatsten tijd tot den groeibijgedragen. Van den snellen aanwas is een ongehoordestijging van de grondprijzen het gevolg geweest. Voor eenH. A. grond in de voorsteden steeg de prijs tot /100.000en in het centrum der stad zijn de prijzen hooger dan teLonden. Bij afwezigheid van bouwverordeningen heeft ditgeleid tot een massa-ophooping van woningen en bevolking,waarvan herhaaldelijk cholera- en pest-epidemieen het gevolgzijn geweest.Sedert 1898 is ernstig naar verbetering gestreefd en door-braken op groote schaal hebben geleid tot opruiming vanslechte buurten. Die van den laatsten tijd hebben geenfinancieel nadeel aan de gemeente berokkend; integendeeltengevolge van onteigening van een ruim gebied is winstgemaakt. Thans wordt op nog grooter schaal het werkter hand genomen. Groote industrieen zuUen uit het cen-trum worden verwijderd en voor hinderlijke industrieenis een afzonderlijke wijk aangewezen. Ten einde meerruimte te verkrijgen in het zakencentrum der stad is eengroote inpoldering ondernomen, ter oppervlakte van 5vierkante Kilometer.Overbevolking is in hooge mate in Bombay aanwezig;gewoonlijk beschikt het gezin over niet meer dan een kamer.Het gemeentebestuur heeft derhalve een groot plan voorwoningbouw onderhanden, waarin 50.000 gezinnen eenplaats zullen vinden. De duurte van den grond dwingtertoe deze woningen in huurkazerne-vorm te bouwen,waarvan elk blok 80 gezinnen herbergt. De afbeeldingen,welke de Builder daarvan brengt, doen niet vermoedendat deze blokken in een tropisch land voor het onder-brengen der bevolking moeten dienen; zij maken eentroosteloozen indruk. Het verdient vermelding dat menten aanzien van den grond met dezelfde toestanden heeftte doen als in onze Hollandsche streken ; er moet geheidworden.In de voorsteden is het gemeentebestuur tot ruilver-kaveling overgegaan. De waardevermeerdering komt voorde helft ten bate der gemeente.DENEMARKENBij wet van 23 Dec. 1922 betreffende voorschotten voorwoningbouw is een Rijkswoningbouwfonds opgericht, onderleiding van den chef der Sociale Afdeeling aan het Minis-terie van Binnenlandsche Zaken, den directeur der Kon.Deensche Hypotheekbank en den chef der Afdeeling Volks-huisvesting aan bovengenoemd ministerie.Het fonds heeft ten doel, zooals trouwens de geheele wet,om door den te verleenen rijkssteun, goedkoopere woningente bouwen dan anders mogelijk zou zijn, zonder daarbijaan eenig belanghebbende bij den bouw speciale voordeelente verschaffen.De middelen voor het fonds worden gevonden doordiender Kon. Deensche Hypotheekbank het recht wordt ver-leend obligaties uit te geven, welke 5 % rente zullen dragenen binnen ten hoogste 36V2 jaarafgelost worden. Deze obli-gaties worden door den Staat gegarandeerd; de gelden vanminderjarige en van andere onder overheidstoezicht ofbeheer staande personen of instellingen mogen in deze obli-gaties worden belegd.leder half jaar wordt door de Ministers van Birinenland-sche Zaken en van Financien, te zamen met de FinancieeleCommissie uit den Rijksdag, vastgesteld welk bedrag voorvoorschotten beschikbaar zal zijn.Het te verleenen voorschot mag 4/10 van den kostprijsder woning niet overtreffen en met hypotheken tezamenniet meer dan 85, bij uitzondering 90 % uitmaken.Aan renteen aflossing moet jaarlijks 6 % over het oorspronkelijkebedrag worden betaald. De rentevoet is 5 %.i/io % van het oorspronkelijke voorschot wordt jaarlijksdoor den voorschotnemer betaald voor bijdragen in hetreserve- en het administratiefonds.Wordt voorschot verleend aan bouwvereenigingen ofparticulieren, dan waarborgt de gemeente, waar de woningenworden gebouwd, aan het fonds de helft van het mogelijkte lijden verlies. In bijzondere gevallen kan hiervan wordenafgeweken. De gemeenten mogen tegenover de door haarte stellen garantie, eischen, dat de nieuwe woningen uit-sluitend beschikbaar worden gesteld voor gezinnen, diereeds ten minste een jaar in de gemeente hebben gewoond.De voorschotten kunnen worden uitbetaald in den vormvan bovengenoemde obligaties of contant, naar den voordeze effecten genoteerden of te noteeren koers. Tijdensden bouw kan een voorschot worden verstrekt op het teverstrekken Rijksvoorschot.Bij het beoordeelen van aanvragen voor Rijkssteun zalworden gelet o.a. op de technische uitvoering van het bouw-plan, op de rentabiliteit der woningen, op de woning- enarbeidsverhoudingen in de betrokken gemeente en hetaantal personen aldaar woonachtig, dat voorschotten aan-vraagt, of het bouwwerk er behoorlijk zal uitzien, geen tedure materialen gebruikt zullen worden en of het naaralle waarschijnlijkheid binnen een niet te langen tijd, zonderstoornissen, gereed zal zijn.Aan het verleenen van een voorschot zijn voorts nogeenige voordeelen verbonden in den vorm van vrijstellingof verlaging van zegel- en registratiekosten.In bijzondere omstandigheden, b.v. ingevolge van stijgingder bouwprijzen (huurprijsniveau), kan een voorschotnemervrijgesteld worden of uitstel krijgen van het betalen vanrente en aflossing. Dit geschiedt dan op kosten van deschatkist; dit bedrag mag echter niet hooger worden dan10 % van den kostprijs en over het algemeen zal hierbijde voorwaarde worden gesteld, dat de betrokken gemeentemet een gelijk bedrag steunt.Door den technischen adviseur van het Ministerie vanBinnenlandsche Zaken en door de gemeenten zal toezichtop den bouw worden gehouden, terwijl met het oog opde prijzen een controle-commissie wordt ingesteld, be-staande uit een werkgever en een arbeider in de bouwvakken,een vertegenwoordiger van de gemeente Kopenhagen, tweevoor de andere gemeenten en twee personen ter behartigingvan de belangen der voorschotnemers.De wet zal gelden tot 31 Dec. 1924, enkele gedeeltentot I Mei 1925, terwijl voorschot alleen kan worden ver-strekt voor woningen, die bij het in werking treden der wet(23 Dec. 1922) nog niet gereed waren.ENGELANDSTADSSCHOON IN LONDENWie Londen kent, weet hoezeer het eigen karakterderbinnenstad wordt beinvloed door de vele torenspitsen,die Wren toevoegde aan de 52 kerken, die hij na den grooten^28 fiUlTENLANDbrand van Londen bouwde. Van deze torens zijn er in denloop der tijden reeds 17 verdwenen. Ook van de thansbestaande worden sedert eenigen tijd 19 met ondergangbsdreigd. Het kerkbestuur bevindt 21ch nl. in denzelfdentoestand, waarin het eenigen tijd geleden in Amsterdamwas; de kerken worden weinig gebruikt tengevoige vande geleidelijke ontvolking der binnenstad, en de grondwaarop ze staan, is van groote waarde. Daarentegen valthet moeilijk voor den boiiw van in de buitenwijken nood-zakelijke kerkgebouwen het geld bijeen te krijgen. Wij zagente__Amsterdam tengevoige van deze casuspositie de NieuweZijds kapel verdwijnen. Ook de bisschop van Londen gafeenige jaren geleden zijn voornemen te kennen omkerken aan haar gebruik te onttrekken en te verkoopenof te sloopen. Uit den aard der zaak heeft dit voornemenkrachtige bestrijding gevonden bij hen, die de schoonheidvan Londen lief hebben ; er is een commissie benoemdom een onderzoek naar de mogelijkheid van behoud in testellen.Overwogen wordt de kerken geleidelijk te sloopen en invoorsteden opnieuw op te stellen. De Builder wijst erterecht op dat de kerken door Wren zijn ontworpen voorde omgeving, waarin zij staan, te midden van een dichtebebouwing. Daarvan los gemaakt, verliezen ze hun karakter,terwijl het de vraag is of de voorsteden ze dankbaar zullenaanvaarden. Bovendien zou dit alleen voor het behoudder kerken als architectuUr een oplossing kunnen zijn ; debeteekenis in het stadsbeeld zou teloor gaan. Een andereoplossing houdt daarmede meer rekening. Zij zou hierinbestaan dat alleen de torens bleven staan en de kerkenwerden afgebroken. Maar dan zullen, zoo merkt de Builderop, de torens door groote winkels en kantoren zoo wordeningebouwd, dat ze hun karakter geheel verliezen. Bovendiende kerk behoort bij den toren en de toren bij de kerk; deeenheid mag niet worden verbroken. Het denkbeeld omde kerken tot andere doeleinden te bestemmen, b.v. voorconcert-uitvoeringen, vergaderzalen, is niet uitvoerbaar;daaraan bestaat geen behoefte. Ook het houden van eenschifting ten einde uit te maken welke torens de meestebeteekenis bezitten, welke eer kunnen worden opgeofferdis onuitvoerbaar ; zulk een waardeering is te subjectief.De Builder bepleit thans aankoopdoorvereenigingenofdeoverheid ten einde het behoud der kerken te verzeke-ren. Het verwerpt het argument der kerk dat het niet mo-gelijk is in de voorsteden te bouwen zonder het geld daartoete verkrijgen uit verkoop van de stadskerken. Bestaat erbehoefte aan nieuwe kerken, dan moeten de offers daar-voor worden gebracht door hen, die ze behoeven. Maar heterkent dat het onbillijk is de kosten van behoud, welkbehoud een openbaar belang is, te leggen op de schoudersder kerk.FRANKRIJKHERZIENING DER WET OP DEN STEDEBOUWIn ons eerste stedebouwnummer gaven wij een overzichtder wet van 1919, die voor Frankrijk, althans op papier,een belangrijke stap in een nieuwe richting beteekende.De gemeenten immers in Frankrijk laten zich veel minderaan de uitbreiding der bebouwing gelegen hggen dan teonzent ook zonder uitbreidingsplan gebruikelijk is. Stratenworden aangelegd zonder dat watervoorziening en afvoeris verzekerd, huizen worden neergezet zonder dat eenstraatyerbinding aanwezig is. De wet beoogde hieraaneen eind te maken; de verplichting tot het vaststellen vaneen uitbreidingsplan werd aan vele gemeenten opgelegd, ende wet bevatte de bepaling, in onze wet in 1931 opgenomen,dat alleen gebouwd zou mogen worden overeenkomstighet vastgestelde plan.Voor de vaststeUing van de plannen was een termijnvan drie jaar gesteld. Ondertusschen zal ook in Frankrijkwel niemand hebben geloofd dat het mogelijk zou blijkenal de uitbreidingsplannen, welke volgens de wet gereedmoesten komen, inderdaad binnen dien termijn gereed temaken. Ook te onzent zou dat een heele opgaaf zijn ge-weest; binnen den aanvankelijk in de wet van 1901 ge-stelden termijn waren onze bouwverordeningen niet gereed.En met onze uitbreidingsplannen is het niet anders. Maarin Frankrijk met zijn ongeloofelijk ingewikkeld administra-tief raderwerk, was de kans nog veel geringer.Het is dan ook geen wonder dat thans wordt voorgesteldden termijn van drie jaar met drie jaar te verlengen.In gemeenten, welke verplicht zijn een uitbreidingsplanvast te stellen zal voortaan voorts de bepaling gelden (thansslechts in grootere gemeenten van toepassing) dat nietzonder bouwvergunning mag worden gebouwd en dathet bewonen van een woning, zonder bouwvergunninggebouwd, zal zijn verboden.Wanneer een uitbreidings- of verbeteringsplan is vast-gesteld mogen geen gebouwen worden geplaatst of ver-nieuwd dan nadat daartoe vergunning is verkregen. Wan-neer de ontworpen bebouwing is gelegen aan een gepro-jscteerde, maar niet uitgevoerde straat, is de belanghebbendebevoegd van den gemeenteraad te verlangen dat deze eenbeslissing neemt omtrent den aanleg, en wel in dezen zindat uitgemaakt wordt of de betrokken straat binnen vijfjaar zal worden aangelegd ; wanneer daartoe wordt beslotenmoeten tevens de daarvoor benoodigde gelden wordengevoteerd. De gemeenteraad mag echter ook besluiten hetterrein te verwerven, hetzij door aankoop, hetzij dooronteigening, maar moet ook in dat geval de daarvoor be-noodigde gelden voteeren.Wanneer de gemeenteraad tot aanleg binnen den ge-noemden tijd besluit, moet de bouwvergunning wordenverleend, wanneer het overgelegde bouwplan in overeen-stemming is met het uitbreidingsplan ; zij moet wordengeweigerd als dit niet het geval is. In dat geval echter isde gemeente, wanneer de eigenaar dat verlangt, verplichthet terrein hetzij langs minnelijken weg, hetzij door middelvan onteigening over te nemen.Wanneer de gemeenteraad verklaart niet tot den aanlegder benoodigde werken binnen den gestelden termijn instaat te zijn, komt de zaak voor het Departement. Neemtdit dezelfde beslissing, dan moet de bouwvergunningworden toegestaan.Deze regehng wijkt van de onze af. Onze wet kent geenverkregen recht van den eigenaar om zijn grond als bouw-terrein in exploitatie te brengen. De vaak in de bouwver-ordeningen voorkomende bepahng dat het niet geoorloofdis te bouwen elders dan aan bestaande wegen, welke aanzekere voorwaarden voldoen of overeenkomstig die voor-waarden zijn aan te leggen, soms zelfs eerst nadat over-dracht aan de gemeente heeft plaats gehad, legt dit ,,recht"aan sterke banden. De nieuwe bepaling van art. 5 al. 2onzer wet, kan in dit opzicht nog veel verder gaan, inzoover ook de bevoegdheid om aan een weg te bouwendaardoor kan worden opgeheven.Ook in ander opzicht beoogen eenige nieuwe artikelenvan het Fransche ontwerp den particulieren grondeigenaarte beschermen tegen te krachtigoverheids-ingrijpen.Wanneern.l. eigenaars wenschen over te gaan tot verkaveling en inexploitatie brengen van een terrein of tot den bouw vaneen groep woningen moet een plan daartoe worden ingediend,waarbij aansluiting aan de bestaande wegen en, zoo noodigaan waterleiding en rioleering wordt voorzien. Zulk eenplan moet, na onderzoek, worden goedgekeurd, wanneerhet plan in overeenstemming is met het uitbreidingsplan.^)Na de indiening van het plan mogen de daarin begrepenterreinen niet worden verkocht of verhuurd, voordat degoedkeuring is verkregen, terwijl bovendien bij de goed-keuring kan worden bepaald dat zulke verkoop of verhuringniet geoorloofd is, voordat de werkzaamheden tot ont-sluiting zijn uitgevoerd. Als sanctie hierop bezit de ge-meente, en bij gebreke van deze het Departement, het rechttot onteigening van zulke wederrechtelijk verkoopbaargestelde terreinen over te gaan. De gemeente moet dan^) Dit laatste is in den tekst der wet niet geheel duidelijk,maar schijnt de bedoeling te zijn.S29/1 en daarna het bouwterrein ver-^-^^TATENOVER AMERIKAANSCHE STEDENican City, van April j.L, komt een artikeliited", van de hand van Raymond Unwinwij het volgende ontleenen :^ezoeker na een tijdruimte van een jaar ofest trof, is de ongehoorde toeneming van hetjnderheid der auto's. Deze hebben tot eenvolte geleid, dat het in veel gevallen even-.i)d vraagt om te loopen dan om van een auto ge--uik te maken, in het bizonder, omdat gelegenheid voorstalling in de nabijheid van de te bezoeken plaats vaak nietaanwezig is.Het Amerikaansche stelsel van straataanleg, het zuiveredambordplan, verhoogt de moeilijkheden door de talrijkekruisingen. Aan deze staan vaak zoo veel auto's te wachtendat men eerst bij het derde stoppen van den dwarsstroomaan gene zijde daarvan kan komen. Ook de bouw in dehoogte is aan het ontstaan van dit onoplosbaar probleemschuld; er moeten vijf a tien maal zoo veel menschen van destraat gebruik maken dan in een groote Europeesche stad.Het zal onmogelijk zijn zooveel straatruimte te verschaffenals noodig zou zijn om den inwoners gelegenheid te gevenvan hun auto gebruik te maken om naar hun kantoren tekomen. Sommige gedeelten van New York zijn zoo dichtbebouwd dat de daarin overdag werkenden, wanneer zealle tegelijk op straat kwamen, driehoog op elkaar zoudenmoeten staan. Verbeterde verkeersmiddelen lossen ditvraagstuk niet op, want een enkelenieuwopgerichtewolken-krabber neemt de capaciteit daarvan al spoedig in beslag.Unwin veroordeelt het dambordplan, dat geen enkelestraat van verkeer vrijstelt, en omgekeerd ook niet bepaaldestraten voor het groote verkeer aanwijst. In een schets stelthi) twee plannen tegenover elkaar, een volgens het dam-bordplan, een volgens betere beginselen, waarin de schei-ding tusschen groote-verkeers-straten en straten met ver-keer uitsluitend voor de belendende perceelen is voltrokken.De voorliefde voor hoogen bouw, ook van woningen dichterbij het centrum der stad, verklaart Unwin uit den buiten-sporig kostbaren aanleg der buitenwijken, met breedewegen, waaraan betrekkelijk weinig woningen staan. Degeweldige kosten van dien aanleg -- vaak driemaal zoohoog als in Engelsche tuinsteden. -- zijn te bedenkelijker,omdat zij op den duur een tegenwicht zuUen gaan vormentegen de overigens toenemende voorliefde der Amerikanenvoor een eigen vrije woning. Zorgvuldiger, elmnomischeraanleg moet worden overwogen.Unwin koestert ook twijfel ten aanzien van het ekono-misch voordeel der hooge bebouwing. Dat men in Amerikadoor deze bebouwing tijd zou winnen in vergelijking methet minder intensief bebouwde Londen acht hij uitgesloten.Het bij hooge bebouwing onvermijdelijke stelsel vanliften met lage vervoercapaciteit, geringe snelheid en ruim-teverspilling acht hij duur.Unwins eind-oordeel is dat Amerika, wanneer men denin hoofdzaak aan immigatie toe te schrijven, snellen aanwasder bevolking in aanmerking neemt, erin geslaagd is dezebevolking onder te brengen en dat het ontstaan der wolken-krabbers in dit verband verklaarbaar is. Nu echter die aan-was langzamer schijnt te zuUen gaan, is het tijd zichbeterrekenschap te geven van de wijzen, waarop steden zichhebben uit te breiden. De groeiende belangstelling voorzoning en city planning levert het bewijs dat men zich daar-van bewust is. De schrijver hoopt dat men dan tevens zalovergaan tot het vestigen van nieuwe steden in plaats vanhet voortdurend uitbreiden der bestaande; satellietstedenen tuinsteden, zooveel mogelijk met een eigen ekonomischleven, kunnen uitkomst brengen.WATERWINPLAATSEN EN PARKENIn een der laatste nummers van The American Cityvertelt de directeur der waterleiding te Greenwood inAmerika hoe zijn streven van het oogenblik af dat hij alsdirecteur optrad is geweest om aan de waterleidingswerkeneen park te verbinden. Zijn terrein was eerst niet veelgrooter dan een H.A., maar werd dadelijk zoo veel mogelijkmet bloemen beplant. Thans is het ongeveer 40 H.A. enis reeds tot een park uitgegroeid, dat de kern zal wordenvoor een grooter park. Want er is besloten den grondrondom de waterwinplaats aan te koopen om er een grooterpark aan te leggen. In de eerstvolgende vijf jaar zal daarvoor/ 600.000.- worden besteed, welke uit de winst der ge-meente-waterleiding worden gevonden.WONINGBEHOEFTE EN WONINGBOUWIn de jaren tusschen 1910 en 1920 is de bevolking van deVereenigde Staten toegenomen met 14.000.000, voor wierhuisvesting 3.000.000 nieuwe woningen noodig zoudenzijn. Niettemin waren er in 1920 80.000 geschoolde ar-beiders minder in de bouwvakken dan in 1910, terwijl inverhouding tot den aanwas der bevolking alleen aan metse-laars een toeneming met 25.000 zou noodig zijn geweest.Er' heerscht allerwege woningnood en het ziet er nietnaar uit dat deze spoedig een einde zal nemen. Philadelphiab.v. ziet haar bevolking jaarlijks met ongeveer 30.000zielen toenemen, wat een aanbouw van op zijn minst 6000woningen noodig maakt alleen om deze gezinnen op tenemen. In het recordjaar 1922 zijn een kleine 7200 wo-ningen gereed gekomen. Het overschot is bijna geheelnoodig ter vervanging van verdwijnende woningen. Alshet gelukte op denzelfden voet door te bouwen zou eerstin 1945 het tekort zijn ingehaald.De Vereenigde Staten bezitten op het gebied der woning-behoefte en der woningvoorziening zeer weinig gegevens.Deze worden op goed geluk en meest plaatselijk verzameld,wanneer een energiek man zijn schouders daaronder zet.Ook over het type, waaraan de grootste behoefte bestaat,bestaan weinig gegevens. Meer dan eens is betoogd datvoor den eigenlijken ongeschoolden arbeider niet wordtgebouw
Reacties