TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1929 m 4 10' JAARGANG APRILOELUIDDEMPEND SPUKERVASTGIPSNWANDBRANDVRIJEen Dtrecteup van Gomeente-werken : ,,...,.de opgedane er-varing is wel van dien aapd,STERKdat ik ze meer in da genneente"bestekken van scheidingswandenzai voorachpyvan ........"N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 DE STEEGN.V. VAN MUNSTER'8 UiTGEVERS MAATSCHAPPiJ - HAARLEMMERWEG B 378 - AMSTERDAM (W.)HUINCK'SBOUWMIII[lilllL[NllliND[l - UIRECHI6LA8 VOOR VERLICHTING van doidtere vertrekkenDETECTIVE flas ? VLOER- EN WANDTEGEUHOUTGRANIET vow vioeren en uitgeslBten traptredoiASBE8T CEMENTPLATEN vtak en g^ioltd --TRAPWELBANDEN voor beseherming van traptretfenDEURSLUITERS sliirten draren geruischloosHUINCKCOLIT am vioeren, keiden, muren waterdicbtmm^^m^^ en kinkdroog te maken HVRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEF. 11042 SPRINGWEG TELEF. 11042INCASSO-BANKVolgestort Kapitaai f 30.000.000.--.Reserve f 7.608.878.13AMSTERDAMHeereng r. 531 -537,519-525 Linnaeusstraat 37hoek Vijzelstraat Middenweg 4-8Adm, de Ruyterweg 84-86 Nieuwmarkt 27Bilderdijkstraat 50 Overtoom 89Ceintuurbaan 91 Weesperpiein 2Oamrak 83 Vtfeesperzijde 33 BHaarlemmerpiein 2 Wiliemsparkweg 80van Woustraat 217Rotterdam 's-GravenhageLeuvehaven i03 Lange Houtstraat 19Qoudschesingel 229 Statenlaan 46Heemraadssingel 169 Laan v. Meerderv. 226Groene Hilledijk 70ALMELO LEEUWARDENARNHEM iVIAASTRICHTDELFT NAALDWIJKDORDRECHT NiJKERKENSCHEDE SCHIEDAMEINDHOVEN TILBURGGRONINQEN UTRECHT'S-HERTOGENBOSCH VOORBURGHILVERSUm WORMERVEERZAANDAMALLE BANKZAKENP J VAN SCHAIK H-^IIIIIWEIIKIieicjrECIIIIIlDIIIIIIDlEIDIIieEII,SIIIIIIIIIIIEmLJIIIEIi?JV^I IJ-MIX M^^sSAUKADE 312 - TEL. 23485 - ADAMISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOPSTE SYSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENMIDDENSTANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handeis-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERTOGENBOSCH - NOG IN UITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materiaien voor den VOLKSWONiNGBOUWMAANDBLAD IQi^ JAAROANO N? 4 APRIL 1Q29TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOiiiiiiiiiiiii iiiiiiii iiiiiiiiiiiiii mil PM CTPP\PRr~^IT \Y/ iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii nilIII nil I iiiiiiiiiiii ClN OlCUCDwvJW I nil I iiiiiiiiii IIIIIIIIORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINOBOUWVEREENIGINGENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOXJWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BAKKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOKTMOLDBRVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOHMER,G. F. LINDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATE EN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAM-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD-- ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'SUITGEVERSHAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITXTOTVOOR VOLKSHOISVESTING EN STEDEBOXIW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f I.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTINO EN STEDEBOUW:Ir. R. C. H. Schiingel door Mr. L. Lietaert Peerbolte - Officieele mededeelingen - Bouw en exploitatieder gemeentewoningen te 's Gravenhage, I, door Ir. P. Bakker Schut - Het gewijzigd karakter vanParken, door H. - Binnenland - Buitenland - Overzicht van tijdschriften.NATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Inspecteur R. C. H. Schiingel - Officieele mededeelingen - Vragenrubriek - Van de Afdeelingen.Ir. R. C. H. SCHUNGELINSPECTEUR VAN DE VOLKSGEZONDHEIDVAN 16 DECEMBER 1907 - i APRIL 1929Bij Kon. Besluit van 27 Februari 1929 is aan denHeer Ir. R. C. H. Schiingel op zijn verzoek metingang van i April 1929 eervol ontslag verleendals Inspecteur van de Volksgezondheid bij dendienst, welke in het bizonder is belast met dehandhaving van de wettelijke bepalingen betref-fende de volkshuisvesting, met dankbetuigingvoor de bewezen diensten.Het was al lang bekend dat de gezondheids-toestand van den Heer Schiingel te wenschenoverliet. Allen, die met heiri samenwerkten,hoopten dat hij zijn krachten zou terugkrijgen,omdat zij in hem waardeerden den man van fijnensmaak, helder verstand en uitgebreide kennis,wiens adviezen steeds de moeite van het over-denken en betrachten waard waren. Daarbij washij een gezellig vriend, die in zijn goeden tijd metBrabantsche gemoedelijkheid op het juiste oogen-blik den blijden toon wist te treffen.Het is hem zwaar gevallen Brabant, zijn ambts-gebied, waar hij zooveel goeds heeft gedaan enwaar nog zooveel te doen valt, te moeten loslaten,maar hij moest zwichten voor het onvermijdelijke.In den dienst wordt met gevoelens van grootewaardeering en van vriendschap aan hem terug-gedacht. Moge hij, van ambtelijke zorgen bevrijd,zijn krachten terug krijgen!L. LIETAERT PEERBOLTEDirecteur Generaal van de VolksgezondheidOFFICIEELE MEDEDEELINGENVoor het Internationaal Stedebouwcongres, datvan 12 tot 19 September a.s. te Rome zal wordengehouden, zullen voor Nederland praeadviezen uit-gebracht worden door de Heeren J. Bommer, overde verkrijging van bouwkapitaal en de overigefinancieele maatregelen, noodig ten behoeve vanden bouw van woningen voor arbeiders en middel-klasse; Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet, oververdiepingwoningen en Ir. Th. K. van Lohuizen,over de maatregelen om oude historische stedenaan te passen aan de moderne behoeften en de wijzevan uitbreiding van zulke steden.Op 25 Mei a.s. zullen de leden van het Instituutkunnen deelnemen aan een excursie naar Amster-dam. Het programma zal den leden t.z.t. wordentoegezonden.De jaarvergadering zal in den loop van Juniworden gehouden. Een agenda zal aan de leden66worden toegezonden. De behandeling van prae-adviezen zal in een afzonderlijke, in het najaar tehouden vergadering, geschieden.De toezending van de banden voor het tijdschriftheeft vertraging ondervonden. Zoo spoedig moge-lijk zuUen de bestellingen worden uitgevoerd.Tengevolge van moeilijkheden met het aanmakenvan de diche's verschijnt dit numraer later dangewoonlijk.BOUW EN EXPLOITATIE DER GE-MEENTEWONINGEN TE 'S GRAVEN-HAGEII. INLEIDINGIn de eerste jaren na de totstandkoming derWoningwet is in den Haag, evenals in de meesteandere steden (met uitzondering van Amsterdam).,weinig positiefs geschied op het gebied der volks-huisvesting. Men bepaalde zich tot onbewoonbaar-verklaringen en aanschrijvingen tot het aanbrengenvan verbeteringen. Ongetwijfeld zijn dit zeerloffeHjke maatregelen. Maar zij hebben zeker ertoemedegewerkt -- evenals trouwens de evenzeernoodzakelijke verscherping van de eischen derBouwverordening -- om het ontstaan van eenwoningtekort in de hand te werken.Bevordering van den woningbouw had nietplaats. Wei waren er enkele vereenigingen, diegaarne wenschten te bouwen, maar -- om redenen,die thans buiten beschouwing kunnen blijven --vonden haar plannen geen ondersteuning. Menweifelde tusschen bouw van gemeentewege envereenigingsbouw, maar noch het een, noch hetander kwam tot uitvoering. Plannen voor bouw vangemeentewege waren sedert 1908 in overweging,maar eerst in 1911 werd -- op initiatief van dentoenmaligen Wethouder Dr. C. Lely -- tot uit-voering van een complex woningen in Scheveningenbesloten.Dit complex, uit 65 woningen bestaande, kwamin 1913 gereed.In den loop van 1913 kwam menvrij algemeentot de conclusie, dat de toestand op woninggebiedbedenkelijk begon te worden. Schrijver dezeswas des-tijdslngenieur bij Gemeentewerken en kreeg de op-dracht een rapport uit te brengen over den toestandop woninggebied en de toe te passen maatregelen.Uit dat rapport moge hier een enkele greep wor-den gedaan.Voor zoover de destijds beschikbare, zeer onvol-ledige, gegevens toelieten te beoordeelen, was ereen tekort van 3500 woningen. Buitendienconstateerde ik dat ten behoeve van den aanlegvan nieuwe verkeerswegen door de oude stad envan andere openbare werken in de naaste toekomstAfb. I. Situatie Complex Trekwegeen 3600 woningen aan den voorraad zouden wordenonttrokken.Aangezien dan het opruimen van belangrijkewoningcomplexen zou plaats hebben op een oogen-blik, dat reeds een belangrijk tekort aan woningen,in Scheveningen zelfs een scherpe woningnood,bestond, leidde dit tot de conclusie dat vermeer-dering van den woningvoorraad dringend vereischtwas. En aangezien zulks van de particuliere bouw-nijverheid niet of niet in voldoende mate zou zijnte verwachten, moest ingrijpen door de gemeenteurgent worden geacht.En ten aanzien van de vraag, of de gemeentezelf moest bouwen dan wel bouw door vereeni-gingen zou moeten ondersteunen, werd voorop-gesteld dat er geen aanleiding was te theoreti-seeren over de vraag of het een de voorkeur ver-diende boven het ander, doch dat men het eenzou kunnen doen en het ander niet nalaten.Immers het zou niet juist zijn een scherpe tegen-stelling te maken tusschen gemeentebouw en ver-eenigingsbouw. Gegeven de beperkende bepalingen,die bij vereenigingsbouw aan de betrokken be-sturen moeten worden gesteld, is de afstand tus-schen beide niet zoo heel groot. En in de praktijkkan men steeds van het eene stelsel tot het andereovergaan.Een der conclusies van genoemd rapport wasdus om over te gaan tot den bouw van gemeente-wege en om aan verschillende woningbouw-cor-poraties steun te verleenen.Burgemeester en Wethouders wenschten nog eenafwachtende houding aan te nemen, maar de Raadaanvaardde voorstellen, die zich bewogen in derichting van het door mij voorgestelde, zij het 00kmet eenige beperking.Dit Raadsbesluit, dat heeft gestrekt tot basis voorde bemoeiingen van de gemeente met de woning-voorziening in de eerstvolgende jaren, werd ge-nomen op 8 Juli 1914. Enkele weken later brak deoorlog uit.Aanvankelijk was er eenige aarzeling, wat er zoumoeten geschieden. Maar weldra werd het duidelijkdat, indien Nederland buiten dit wereldgebeurenbleef, deze omstandigheid niet tot verslappingaanleiding zou mogen geven, maar integendeel totARTIKELE*!^7verdubbelde energie ook op dit gebied. Want departiculiere bouwnijverheid stopte haar werk-zaamheid weldra voor het allergrootste gedeelte,en zeker geheel op het punt van den arbeiders-woningbouw. En daarbij kwam weldra een toe-vloeiing van Nederlanders uit andere landen eneen invasie van vreemdelingen, vooral naar denHaag. Deze factoren leidden in de volgende jarenvan den oorlog tot een steeds meer geaccentueerdwoninggeb ek.Gemeentelijke woningbouw op vrij groote schaalwas dientengevolge onvermijdelijk. De desbetref-fende bemoeiingen werden aanvankelijk toever-trouwd aan een aan Gemeentewerken toegevoegdeafdeeling ,,Woningdienst". Sedert 1918 werd dezeondergebracht bij den Dienst der Stadsontwikke-ling en Volkshuisvesting, waar de bemoeiingen metstadsuitbreiding; grond-exploitatie en woning-voorziening werden geconcentreerd.2. DE WONINGCOMPLEXENDe bouw-periode der gemeentewoningen valtnagenoeg geheel in den tijd van den woningnood.Er was dus begrijpelijkerwijze steeds aandrang ombinnen den kortst mogelijken tijd veel woningengereed te krijgen. Dit leidde herhaaldelijk tot denwensch om noodwoningen te bouwen.Noodwoningbouw is wel de slechtst denkbarewijze van woningvoorziening en ook de minsteconomische. Ik heb mij daartegen steeds zooveelmogelijk verzet. Achteraf zullen vermoedelijkweinigen het betreuren, dat de noodwoningbouwbeperkt is gebleven tot twee complexen, een van 74steenen woningen en een van 10 betonnen wonin-gen. De eerste zijn na ruim 12 jaren dienst ge-daan te hebben ontruimd, nadat ze reeds in 5 jaarwaren afgeschreven; de andere zijn nog bewoond.Houten noodwoningen zijn hier ter stede gelukkigniet gebouwd.Wel zijn op tamelijk groote schaal in 1916en 1917 z.g. semi-permanente woningen gebouwd,in het geheel 845 stuks op verschiLende plaatsender stad. Deze woningen zijn in sommige opzichten(fundeering, buitenmuren, kap-constructie) watlichter van bouw dan gebruikelijk is, maar ver-schillen overigens niet van normale woningen. Zijworden in 35 jaar afgeschreven, maar voor zoovereen ruim lo-jarige ervaring toelaat te beoordeelen.68 AStlltELE^zullen zij na die 35-jarige periode nog niet afge-broken behoeven te worden. De^e bouw heeft instaat gesteld in korten tijd op vlotte wij2;e in eendeel der woningbehoefte te voorzien.De overige gemeentewoningen zijn, daargelatenenkele verspreide complexen in Scheveningen, ge-bouwd in drie groote groepen, n.l.:Wijk Trekweg in het Z.O. der stad 1794 woningen,Spoorwijk in het Z.W. der stad 1670 woningen,Duindorp (bij Scheveningen) 1824 woningen.Het complex Trekweg, waarvan fig. i den platte-grond geeft, omvat etagewoningen (drie woonlagen)aan de breede straten en boven- en beneden-woningen aan de smallere straten en aan de binnen-hoven. Deze laatste geven met de daarop aange-brachte plantsoenen de zoo gewenschte ver-levendiging van het stadsbeeld.Het centrale punt in deze wijk vormt het Crom-vlietplein, waar aanvankehjk een openbare leeszaalen een bad- en waschinrichting waren gedacht.Deze zijn niet tot stand gekomen; op de plaats waarzij geprojecteerd waren, is een groot winkelcomplexverrezen.Het complex ,,Spoorwijk" (fig. 5) is gelegen aande Rijswijksche grens in de bocht van den spoorwegvan den Haag naar Rotterdam. Aanvankelijk washier gedacht uitsluitend eengezinshuizen tot standte brengen; het eerste gedeelte is 00k als zoodaniggebouwd. Toen destijds inmiddels de grootestijging der bouwkosten was ingetreden, is uiteconomische overwegingen voor de rest van dewijk tot den bouw van boven- en benedenhuizenovergegaan.Een drietal scholen zijn in de wijk opgenomen,waarvan een op een domineerend punt, waar detwee voornaamste wegen van de wijk op een pleinuitkomen.Op een pleinvormige verbreeding van de Alber-dingk Thijmstraat is een winkelgalerij tot standgekomen. Het huizencomplex, waarin deze zichbevindt (drie woonlagen) is door particulieren ge-bouwd; teneinde van een goede aansluiting ver-zekerd te zijn, is het gevel-ontwerp verzorgd doorhetzelfde bureau, hetwelk de gemeentewoningenontwierp.Toen de wijk voor meer dan 3/4 voltooid was,kwam de gemeentelijke woningbouw tot stilstand.ARTIKELEN 69De nog beschikbare bouwblokken werden doorparticulieren bebouwd; teneinde het ,,einheit-liche" karakter van het geheel te bewaren, werdende gevelteekeningen in overleg met de bouwersdoor het bouwbureau van den Dienst opge-maakt.Het derde complex ,,Duindorp" (plattegrond infig. 9), is een vrij geisoleerde ,,Siedlung", aan driezijden door duinen omgeven en aan de vierde zijdegren^ende aan het Afvoerkanaal. Het eerste gedeeltenabij evenvermeld kanaal gelegen, werd gedurendede oorlogsjaren gebouwd; aan een drietal binnen-hoven en aan enkele smalle straten werden eenge-zinshuizen gebouwd; voor het overige boven- enbenedenwoningen. Dit gedeelte vertoont pannen-daken.Bij de verdere bebouwing in deze wijk is -- omeconomische redenen -- tot het platte dak over-gegaan. Aanvankelijk werden nog eengezinshuizenen boven- en benedenwoningen gebouwd, later inhoofdzaak etagewoningen (drie woonlagen).Duindorp was bedoeld als visscherswijk, als uit-breiding dus van het oude visschersdorp Scheve-ningen, waar tal van woningen door amotie enonbewoonbaarverklaring kwamen te vervallen enwaar buitendien geen ruimte was voor de zich insnel tempo uitbreidende bevolking. Inderdaadhebben in deze wijk ook een groot aantal Scheve-ningers woonplaats gevonden. Echter niet uit-sluitend; ook ,,landlieden" hebben er zich ge-vestigd. Met het oog op de omstandigheid, dat deechte Scheveningers een zeer afgesloten coterievormen, zijn de beide categorieen bewoners nietdoor elkaar geplaatst, doch zooveel mogelijk vanelkander gescheiden gehouden.Ook dit complex bevat een centrum, het Texel-sche Plein, waar doorjparticulieren winkels zijngebouwd. Evenals in Spoorwijk zijn de gevels vandeze winkelhuizen en van de woningblokken, welkein aansluiting aan de gemeentewoningen later doorparticuliere ondernemers zijn gebouwd, van ge-meentewege verzorgd.Behalve een paar afzonderlijke scholen zijn indeze wijk een tweetal schoolcomplexen opgenomen,waar aan aantal scholen en een speelterrein zijngegroepeerd. Het stelsel van combinatie der scholentot groepen, dat hier voor het eerst en nog oponvolkomen wijze in praktijk werd gebracht, is in70 ARTIKELENAfb. 5. Situatie Complex Sjrcorwiikde uitbreidingsplannen van den laatsten tijd syste-matisch toegepast.Naast den bouw van nieuwe woningen heeft-- zij het op bescheiden schaal -- verbetering vanoude woningen plaats gehad. Een drietal groepenoude hofjeswoningen van respectievelijk 12, 15 en65 woningen werd aangekocht met het doel ze teverbeteren en ze. aldus voor afbraak te behoeden.Het streven was hierbij vooral om in die gevallen,waarin de situatie zoodanig was, dat een redelijketoetreding van lucht en licht was gewaarborgd, dewoningen grondig te verbeteren en aldus een aantalwoningen in de oude stad te behouden, welke tegenbetrekkelijk lage prijzen kunnen worden verhuurd.In den laatsten tijd werd nog een complex van 63woningen gerestaureerd, dat aanvankelijk was aan-gekocht, omdat de grond noodig zou zijn voor eenopenbaar werk, dat per saldo bleek niet tot standgebracht te zullen worden.Eindelijk werd nog aangekocht een blok etage-woningen, 78 woningen bevattende, dat omstreeks1900 met philantropische bedoelingen was gesticht.Dit blok werd in verband met de grootte derwoningen bestemd voor kleine gezinnen, alleen-wonende vrouwen, e.d.3. DE WONINGTYPENHet zou te ver voeren al de toegepaste woning-typen hier te bespreken. Slechts aan eenige woning-vormen, welke voor den lezer wellicht bizonderinteresse hebben, willen wij bespreken.Vooraf echter een enkele algemeene opmerkingover de woningtypen in den Haag. In de residentieheeft zich meer dan in Amsterdam en Rotterdamhet eengezinshuis gehandhaafd. Tot in het laatstedecennium van de igde eeuw zijn er ook voorarbeiders eengezinswoningen gebouwd. Echter inden regel op uiterst primitieve wijze op binnen-terreinen. De ,,hofjes"-bouw, waarbij terreinen,gelegen achter de huizenrijen aan de straat, werdenvolgebouwd met kleine huisjes, heel dikwijlszonder voldoende toetreding van licht en lucht,heeft nergens zoo sterk voortgewoekerd als inden Haag.Tusschen 1890 en 1900 heeft men deze wijzevan bouwen verlaten. Terwijl het eengezinshuiszich handhaafde voor de beter-gesitueerden, werdhet meergezinshuis voor arbeiders gebruikelijk;drie woonlagen werd regel in de arbeiderswijken.En wel naar een type, dat zich alleen in den Haagop groote schaal heeft ontwikkeld: de z.g. portiek-woning, met afzonderlijke ingangen voor debenedenwoningen en een gemeenschappelijke stee-nen buitentrap voor twee woningen op de le entwee op de ae etage; bij deze woningen zijn dusvier huisdeuren gegroepeerd om een buitenbordesop de hoogte der le etage. Voor de herziening derbouwyerordening in 1919 werden deze huizentypendikwijls gebouwd met zeer diepe uitbouwen(fig. 13), waardoor toetreding van licht en lucht totde aan de achterzijde gelegen woonkamers zeerwerd belemmerd, terwijl de uitbouwen zelf, waarinde slaapkamers werden ondergebracht, veelalvochtig plegen te zijn.Na 1919 zijn huizen van deze soort door departiculiere bouwondernemers gebouwd zonderuitbouwen; het zijn de meest gezochte woning-typen voor de best betaalde arbeiders en den kleinenmiddenstand.Door de breede buitentrappen en de gescheidentoegangen tot de woningen wordt als het ware eender groote voordeelen van het eengezinshuis, devolkomen scheiding tusschen de gezinnen, nogeenigszins benaderd. Voor postboden, leverancierse.d. zijn deze buiten-trappen wel een groot be-zwaar; voor de huisvrouwen besparen zij trappenloopen.De eengezinshuizen, welke hier gebouwd zijn,vertoonen weinig specifieks en zullen vrijwel over-eenkomen met hetgeen in andere gemeenten ondersoortgelijke omstandigheden is gebouwd.Wij reproduceeren hierbij in afb. 14 het typeder semi-permanente woningen, welke, zooals uithet bovenstaande blijkt, in grooten getale zijngebouwd en welker indeeling zeer gewild is.In fig. 15 en 16 zijn de plattegronden weergegevenvan de grootste woningen, die in Spoorwijk zijngebouwd. Met het oog op de toetreding van de zonARTIKELEN 71is, al naar gelang van de orienteering, de woon-kamer aan den voor- of achtergevel gelegd. Ookdeze woningen zijn zeer in trek, maar aan de wonin-gen met de woonkamer aan de straat wordt verrede voorkeur gegeven.Van de boven- en benedenhuizen geven wij hierenkele minder gebruikelijke typen. Fig. 17 laat eenhuis zien, dat drie bovenwoningen op twee beneden-huizen bevat, het z.g. drie op twee-type. De vijftoegangsdeuren zijn hier rondom een gemeen-schappelijk portiek gegroepeerd.Fig. 18 geeft een huis met vier bovenwoningen optwee benedenwoningen.Aan deze beide woningtypen ligt de overwegingten grondslag, dat bij den bouw van een boven-woning op een benedenwoning de laatste in denregel te klein en de eerste te groot wordt, omdat debovenwoning beschikt over ruimte op de zolder-verdieping en de benedenwoning niet. En aangezienmen de benedenwoning juist voor de groote gezinnenzou wenschen (en omdat deze een tuin heeft enomdat kinderen nu juist niet de meest populairebovenburen zijn) werden pogingen gedaan om toteen betere verdeeling der woonruimte te komen.Fig. 19 laat een boven- en benedenwoning zien,welke in Spoorwijk op groote schaal is toegepast inden tijd, dat energiek naar bezuiniging op debouwkosten werd gestreefd. De woonruimte ishierin reeds eenigszins samengeperst.Fig. 30 eindelijk vertoont een boven- en beneden-woning uit den allerlaatsten tijd (1926/1927), toennoodgedwongen onder den druk van de Regeerings-circulaire van 17 Maart 1926 naar de alleruiterstebezuiniging werd gestreefd. De maximum stich-tingskosten mochten slechts / 2400.- bedragen,zoodat de eigenlijke bouwkosten tot / 2200.-moesten worden gedrukt. Dit was niet andersmogelijk dan ten koste van het woningtype. Inplaats van de keuken kwam een zeer smal spoelhokjezonder stookgelegenheid, zoodat de kamer woon-keuken werd; de bergruimte was minimaal, deslaapruimte moest worden gevonden in twee, resp.drie zeer kleine slaapkamertjes. Dit zijn de z.g.woningen van lage huurwaarde, welke werden ge-bouwd voor de huisvesting van door krotopruimingverdreven bewoners.Ten slotte enkele verdiepingswoningen,Zooals hierboven werd aangeduid, is de etage-72 ARTTKILENwoning met steenen buitentrap in den Haaginheemsch. Getracht is deze niet slaafsch na tevolgen, doch te verbeteren.Zoo geeft fig. 21 een in het complex Trekwegtoegepaste etagewoning, waarbij de buitentrapgeheel afwijkt van het gangbare type; deze is daargelegen in de kern van het huis en voorziien vanbovenhcht. De keuken van de le en ae etages zijngelegen aan het aldus ontstane binnenplaatsje.Dit woningtype is zeer in trek, vooral ook omdat elkewoning twee groote kamers bevat.Fig. 22 laat een etagewoning zien, welke in Duin-dorp in den tijd van bezuiniging is gebouwd endaar op vrij groote schaal is toegepast. De buiten-trap is gelegen aan den voorgevel en loopt door totde 2e etage. De gezamenlijke door trappen inge-nomen ruimte is hier kleiner dan bij het normale-portiekhuis. Daardoor en door een logischen opbouwkonden de kosten worden gedrukt.Zoo geeft fig. 23 een der in het complex Trekwegtoegepaste etagewoningen, waarbij elke woning eenafzonderlijke toegangsdeur aan de straat heeft,zoodat het begrip van het volkomen gescheiden zijnder gezinnen hier nog meer bereikt is dan bij deportiekwoning. Uiteraard geeft dit tamelijk veelruimte-verlies en kosten voor de afzonderlijketrappen naar elke-etage. Toch wordt deze woningniet kostbaarder dan die met de breede steenenbuitentrap. Wei is het een bezwaar voor de huis-vrouw van i en 2 hoog, dat zij voor elk wissewasjeeen groot aantal trappen op en neer heeft te gaan.Toch is deze woning zeer in trek. Bij velen zalbedenking bestaan tegen de smalle woonkamers.Uit den aard der zaak wordt deze geringe breedteniet bij voorkeur, doch op grond van financieeleoverwegingen gemaakt; het bezwaar wordt voor eengroot gedeelte ondervangen, doordat de stook-gelegenheid zich aan de achterzijde van het vertrekbevindt.Eindelijk zijn hierbij gereproduceerd de platte-gronden van verbeterde hofjeswoningen; fig. 24laat de woningen zien van het hofje ,,Vredebest",waar in de plaats van de bedstede een kook-niskwam en waar behoorlijke slaapruimte op dezolderverdieping werd gemaakt. Een soortgelijkeverbetering toont fig. 25; dit hofje aan de Tuinders-ARTIKELEN73-laan werd verbeterd door een spoelkeukentje aande voorzijde uit te bouwen en de ^olderverdiepingop te trekken.4. DE FINANCIERINGHet eerste woningcomplex, de in 1913 gebouwdewoningen te Scheveningen, zijn door de gemeentezelf gefinancierd en de tekorten, welke dezeexploitatie oplevert, worden uit de gemeentekasbijgepast.Toen de bemoeiingen met de volkshuisvestingeen grooteren omvang gingen aannemen, was ditstandpunt niet vol te houden; er was geen reden,waarom niet gebruik gemaakt zou worden vande bepalingen der Woningwet door het aanvragenvan rentedragende voorschotten en van bijdragenuit 's Rijks kas. En gedurende den oorlog en deeerste jaren daarna werd op de normale wijze alsoveral elders met rentedragende voorschotten uit's Rijks kas gebouwd en met ,,sociale-achterHjk-heidsbijdrage", ^materiaal-prijzen-bijdrage", ,,ren-tevoet-bijdrage" geexploiteerd.Toen in 1920 het roer der woningpoHtiek doorMinister Aalberse werd omgegooid en het premie-stelsel ingevoerd was, werd overwogen of het nietaanbevehng verdiende om 00k voor den gemeente-en vereenigingsbouw gebruik te maken van dezefacihteiten en 00k het gemeente-potje te houdenonder de kraan, waaruit de mild vloeiende milHoe-nenstroom te voorschijn kwam.AanvankeHjk rezen daartegen bezwaren. Toener een 168-tal ,middenstandswoningen van ge-meentewege zouden worden gebouwd, bleek erbezwaar te bestaan premie ten behoeve van dienbouw te verleenen, omdat de premie-regehng voorde particuHere bouwnijverheid was gemaakt. Erwerd toen -- met medeweten van de Regeering --ten behoeve van den bouw van dit complexeen stichting opgericht, welke als particulierebouwnijvere deze plannen tot uitvoering bracht.Dit was de nog bestaande stichting ,,Braamstraat".De woningen werden te haren behoeve door denDienst der Stadsontwikkeling en Volkshuisvestingontworpen en gebouwd. De stichting zelf be-heert ze.Maar later was de uitvoering soepeler en was deverleening van premie voor gemeentelijken wontng-bouw wel mogelijk.74 ARTIKELEN^DiraiATTDC n)[DDW[D(D[I2[P .DCD 5TAD50NTWlR^tUNQ CN' VOLK5UUISVC5TINQ DCN UAAQAfb. g. Situatie Complex DuindorpOp vrij groote schaal is toen van de premie-regeling gebruik gemaakt. In den Haag werden n.l.met premie gebouwd:6517 particuliere woningen,1163 vereenigingswoningen en1815 gemeentewoningen.Deze gemeente- en vereenigingswoningen werdenuit leeningsgeld gefinancierd en de exploitatievan deze diende uiteraard -- met inachtnemingvan de verleende premie -- self-supportingte zijn.Voorts zijn in den tijd toen de rentevoet daaldeen het Rijk niettemin de hooge rente bleefhandhaven van de in vroeger jaren verleendeRijksvoorschotten, een tweetal dier voorschottenafgelost om zoodoende tot vermindering der lastente komen.Van de 7322 gemeentewoningen 2;ijn zoodoendethans nog 4259, waarvoor voorschotten verleendzijn.De stand van zaken is thans (per 31 December1928) aldus;A. Met Rijksvoorschot gebouwd:4259 woningen kostende prijs .. / 20.528.227.20waarop afgeschreven .... ,, 1.321.361.01boekwaarde / 19.206.866.19Hiervan leveren 378 woningenvoordeelige saldi van ...... / 20.041.37Hiervan leveren 3881 woningennadeelige saldi van ...... / 481.301.57B. Zonder Rijksvoorschot gebouwd, doch metRijksbijdrage geexploiteerd:1012 woningen kostende prijs.. / 2.481.239.37waarop afgeschreven .... ,, 32.674.25boekwaarde / 2.448.565.12Deze woningen leveren nadeeligesaldi van totaal ......,.. / 29.723.13C. Zonder Rijksvoorschot gebouwd en zonderRijksbijdrage geexploiteerd:2051 woningen kostende prijs.. / 5.349.764.79waarop afgeschreven .... ,, 215.730.81boekwaarde / 5.134.033.98Hiervan leveren 1986 woningenvoordeelige saldi van ...... / 38.301.05Hiervan leveren 65 woningen na-deelige saldi van ........ / 3.018.37Alles tezamen genomen is het totaal der voor-deelige saldi, met inbegrip van een batig saldo opde exploitatie van eCn ,,pakhuizen-complex" blij-kens de exploitatie-rekening / 58.633.28, dat dernadeelige saldi / 514.043.07, zoodat er per saldieen tekort van / 455.409.79 resteert.Dit komt gemiddeld per woning uit op / 63.63.Uiteraard dient bij de beoordeeling dezer cijfersin het oog te worden gehouden dat de gemeente-lijke woningbouw voor het overgroot gedeelteheeft plaats gehad in den ongunstigsten tijd, toende bouwkosten bovenmatig waren gestegen enAETIKELEN 75de particuliere bouwnijverheid geheel lamgeslagenwas, zoodat de gemeente in het dringend tekortmoest voorzien.Het is natuurlijk een klein kunstje thans denstaf te breken over^de groote tekorten, welke dezetak van overheidszorg oplevert.Er zijn geen tekorten op de woningexploitatie,omdat de gemeente bouwde, maar de gemeentebouwde, omdat er woningen moesten zijn en dezealleen van overheidswege of met overheidshulpgebouwd konden worden met het voile bewustzijn,dat er groote tekorten zouden zijn!5. HET BEHEERHet beheer van een 8000 weekwoningen stelteischenfuit technisch, administratief, financieel,maar 00k uit sociaal oogpunt. De woningen zijngebouwd in het belang van de bewoners en dienente hunnen gerieve te worden geexploiteerd. Waar-mede natuurlijk allerminst is gezegd dat dewenschen of eischen van elken indiyidueelenhuurder of huurders-organisatie ingewilligd zou-den moeten worden! Maar wel heeft de gemeen-te als woningexploitante andere plichten dan eenparticuliere huiseigenaar. Andererzijds zal degene,die met het beheer is belast, dienen te zorgendat de financieele belangen der gemeenschapeven goed worden behartigd, als wanneer dewoningen zijn persoonlijk eigendom waren!Allereerst een woord over den vorm der orga-nisatie. Was hier aanvankelijk directe gemeente-lijke exploitatie, den Haag is een van de eerstegemeenten geweest, die zijn overgegaan tot indirectgemeentebeheer. De gemeente-woningen zijn sedertI April 1922 in exploitatie bij de Stichting ,,Cen-traal Woningbeheer". Het bestuur wordt ge-vormd door een voorzitter en 12 leden; hetbenoemt uit zijn midden een dagelijksch bestuurvan vijf leden. Drie leden worden door den Raaduit zijn midden benoemd, de overige door Burge-meester en Wethouders. De betrokken wethouderis voorzitter; de ondergeteekende maakt q.q.deel uit van het bestuur en is door het dage-lijksch bestuur aangewezen als gedelegeerd lid;door dezen gedelegeerde wordt het meer directbeheer gevoerd. Het z.g. kleine bestuur vergadertin den regel wekelijks en alle zaken van eenigbelang worden daar behandeld.76 ARTIKELENBuitendien zijn er z.g. wijk-commissies uit hetbestuur, bij welke commissies de bewoners des-gewenscht persoonlijk kunnen komen met hunklachten en wenschen, indien en voorzoover zijmet de inspectrices het niet eens kunnen worden.Aan deze Stichting zijn in gebruik gegeven allenieuwe en in het belang der volkshuisvestinggebouwde of verbouwde woningen, maar ook deoude woningen, die zijn aangekocht voor uitvoe-ring van pubheke werken of in verband met desaneering van oude stadswijken. Deze oude wo-ningen vormen een wisselend bezit. Er wordensteeds afgebroken en er komen steeds nieuwebij. Op I Jan. 1929 waren er nog slechts 284.Aan het hoofd der exploitatie staat een hoofd-inspectrice, (sedert den aanvang der exploitatiemej. P. H. Hubregtse), bijgestaandoortienvrouwe-hjkeenzes mannehjke ambtenaren voor den buiten-dienst en twee voor de administratie. Aan het hoofdvan elk woningcomplex staat een inspectrice, bijge-staan door een of meer huurophalers (deze hebbendentitelvanopzichter, doch zi]n niettechnisch). Detaak der inspectrices is in de eerste plaats eenZuiver zakelijke: te zorgen dat de woningen snelen aan goede bewoners worden verhuurd en datde huur intijds wordt geind. In 1928 was er opeen totaal huurbedrag van / 2.060.376.- slechts/ 594-- of 0.03 % oninbaar, terwijl er aan het eindevan het jaar slechts / 747.85 of 0.04 % achter-stallig was. De volgende tabel en de bijgevoegdegraphiek (fig. 28) doen zien dat deze uiterstgeringe bedragen geen toevallig verschijnsel zijn,dat zich slechts in een enkel jaar voordoet, maardat huurverlies en huurschuld elk jaar zeer laagzijn geweest.Maar behalve haar zakelijke taak hebben deinspectrices een niet minder belangrijke socialerol te vervullen. Zij houden toezicht op de wijzevan bewoning, opdat de woning zoo goed mogelijkgebruikt wordt, zorgen dat bij uitbreiding van hetgezin tijdig een aan de grootte van het gezingeevenredigde woning wordt verstrekt, wakentegen dubbele bewoning en het houden van kost-gangers, enz. Zij hebben voorts contact met ver-eeriigingen voor t.b.c.-bestrijding, hulp in dehuishouding, reclasseering en drankbestrijdings-instituten en tal van andere inrichtingen en auto-riteiten, zoodat zij in tal van gevallen den bewonersAKTIKELEN 77moreelen steun kunnen geven zonder opdringerigte zi]n.Van den aanvang af is groote waarde gehechtaan een strenge selectie der huurders en dank zijhet systeem van vrouwelijke ambtenaren is hieraansteeds de hand gehouden, al zijn de eischen in denloop der jaren wel eenigszins gewijzigd en al zijndie eischen ook niet voor alle complexen geheeldezelfde. Maar in het algemeen geldt hier onge-twijfeld dat voorkomen beter is dan genezen:men kan beter een vuil of onhandelbaar gezinuit de woning weren dan het achteraf uitzetten.Dit neemt niet weg dat huuropzeggingen nietaltijd te vermijden zijn, al is het aantal in verhou-OVERZICHT HUURINNING IN DE JAREN 1918 t/m 1928Aantal '^^?^i^'woningen deld Ontvangen huurfHUURVERLIES HUURSCHtJLDin % 1 in "0 in % Aan het in /oJaren o,, aantal/ Onverhuurd der Oninbaar der Totaal der einde derwonin-gen^ / brutohuur/ brutohuur/ brutojaarvan hetjaarbrutot Ian. 31 Dec. huur1918 677 1484 -1 1080 176.458,87 176.317,50^ 547,03 0.31 338,40 0.19 885,43 0-5 238,29 0.131919 1484 2010 3:: 1750 281.400,64 280.479,40] 905,72] 0.32 198,15 0.07 1.103,871 0.39 90,65 0.031920 20I0 1 2434 2220 396.598,45 393.725,21 2.811,64 0.71 152,25 0.04 2.963,89 0.75 - -1921 2434 3220 J 2830 586.915,42] 584.644,74] 2.045,13 0.35 50,60 0,01 2.095,73 0,36 275,40 0,051922 3220 4030 d 3630 915.536.29 910.843,32 3.604,49 0.39 423,65 0.05 4.028,14 0.44 941,50 O.IO1923 4030 4694 ~i. 4360 1.195.959,84 1.186.125,91 8.929,14 0.75 769,12 0.06 9.698,26 0.81 1.107,80 0.091924 4694 118I -! 5120 1-499.577,42 1.477.219,78 21.322,31 1.42 894,38 0.06 22.216,69 1.48 1-319,15 0.091925 1581 6212 d: 5890 1.735.917,03 1.668.511,33 64.855,01 3.74 1.885,66 0.11 66.740,67 3.85 2.078,13 0.121926 6212 6623 ::i 6420 1.816.548,43 1.758.635,54 57.537,22 3-17 1.921,73 O.II 59.458,95 3.27 661,92 0.041927 6623 7153 ? 6890 1.957.903,53 1.906.170,26 50.679,52 2.59 1.112,32 0.06 51.791,84 2.b5 713,45 0.041928 7153 7334 ?7240 2.060.376,62 2.014.556,27 45-335,25 2.02 594,60 0.03 45.929,85 2.23 747,85 0.04lo.ssBegane grond le verdieping 26 verdiepingAfb. 13. Portiekwoningen met uitbouw ; gebouwd door de particuliere bouwnijverheid (1910)ding tot het totaal aantal woningen gering. Ge-rechtelijke uitzettingen zijn zeldzaam, maar komenniettemin voor; het bestuur schrikt daarvoor nietterug, wanneer dit in het belang der exploitatienoodigschijnt. De hiernaast staande tabel geeft eenoverzicht van de huuropzeggingen en uitzettingen.Zeer groot is in de laatste jaren het aantal mutatiesonder de huurders tengevolge van verhuizingen.Zoodra de woningnood begon te verminderen,hernam de stadsbewoner zijn nomaden-bestaan.In 1931 en 1922 kwamen betrekkelijkerwijze de1^ 440 4HUUROPZEGGING WEGENSWanbetaling BurenruzieAndeieDorzakenGereclilelijkeonlfuiming1924 47 6 i 41925 90 6 16 41926 69 3 7 91927 57 3 9 41928 38 7 II IAfb. 14. Z.g. Semi-permanente woningminste verhuizingen voor: ,,slechts" 10 %. In1927 was dit gestegen tot 26 %; in 1928 bedroeghet 24 %. Dat wil dus zeggen dat ongeveer eenvierde gedeelte jaarlijks van woning wisselt!Het aantal leegstaande woningen -- een begrip,dat we voor 1923 niet kenden -- is de laatste jarensterk wisselend; in den regel beweegt het zich,Zooals fig. 29 doet zien, tusschen 100 en 200. Hetbeweegt zich dus om de 2 % (het klassieke getal,dat als normaal pleegt te worden aangenomen).Een tijdlang waren de leegstaande woningen bijnauitsluitend te zoeken onder de z.g. woningen vanlage huurwaarde (de woningen derhalve van zeerkleine oppervlakte en vrij gebrekkige indeeling).In den laatsten tijd zijn zij vooral te vinden inDuindorp, een wijk, waar in de nabijheid dergemeentewoningen plotseling een zeer groot aantalwoningen door particuliere bouwers is gebouwd(zij het ook van hoogere huurwaarde); dit ver-ARTIKELENAfb. 15. Eengezinswoning in Complex Spoorwijk (woon-kamer aan de vocrzijde)schijnsel is echter naar alle waarschijnlijkheidvan voorbijgaanden aard.Bizondere zorg heeft een tijdlang de onzuiver-heid van de woningen gegeven. De wandluis, diein bijna alle oude stadsgedeelten als overwinnaarheerscht, dreigde een oogenblik 00k in onzenieuwe woningen in te dringen. Wij hebben onsgenood2;aakt gezien tegen dezen vijand front temaken; eenige strategie was daarbij geboden.De volgende maatregelen worden sedert eenigejaren streng doorgevoerd:le. van alle gednnen, welke een gemeentewoningwenschente huren, wordt de inboedel onder-zocht; evenzoo van degenen, die van de eenegemeentewoning naar de andere willen ver-huizen;2e. de eigenaren van besmette inboedels wordenverplicht deze te doen cyaneeren, alvorenszij in een gemeentewoning worden toegelaten;zoo noodig worden de personen zelf 00kontsmet;Afb. 16. Eengezinswoning in Complex Spoorwijk (woon-kamer aan de achterzijde)3e. alle leeggekomen gemeentewoningen wordenop zuiverheid onderzocht;4e. geregelde controle wordt uitgeoefend en allebesmette woningen worden zoo spoedig moge-lijk door cyaneering ontsmet.Jaarlijks worden eenige duizenden woningenonderzocht en een paar honderd woningen wordengecyaneerd. De kosten daarvan zijn vrij aan-merkelijk, doch zij zijn onvermijdelijk, indien menprijs stelt op een behoorlijke exploitatie en de huis-vesting van nette gezinnen.6. DE HURENDe verschiUende woningcomplexen zijn in denloop der jaren onder zeer verschiUende omstandig-heden gebouwd: bouwkosten, rentestandaard, enz.fluctueerden sterk gedurende dien tijd. Dien-tengevolge waren er geleidelijk verschillen in dehuurprijzen ontstaan, welke niet te handhavenwaren: voor woningen, die wat woonruimte enstand betreft gelijkwaardig zijn, werden sterkuiteenloopende huurprijzen betaald.979rL^..^j^i I, ,rnu_xBegane grond Eerste verdiepingAfb. 17. Boven- en benedenwoningen (drie op twee)Zolderverdieping8o ARTIKELENu ^VfaOMUAntQ.I '?'' I Begane grondZolderverdiepingAfb. 18. Boven- en benedenwoningen (vier op twee)In 1922 werden, teneindedeonderlingeongelijk-heid der huren althans ten deele op te heffen, dehuren van sommige complexen gewijzigd doorverhooging van de laagste huren.Een juiste verhouding was hiermede nog nietverkregen.Buitendien was tengevolge van den sterkenAfb. 19. Boven- en benedenwoningen in Complex SpoorwijkEerste verdiepingeconomischen teruggang, welke volgde op de,,Hochkonjunktur" na den oorlog, langzamerhandeen wanverhouding ontstaan tusschen huur eninkomen der bewoners.In 1924 werd een enquete gehouden waarbijbij wijze van steekproef voor een ii58 gezinnen deverhouding tusschen inkomen en huur werd nage-gaan. Daarbij bleek dat indien 1/6 a 1/7 van hetinkomen als normaal wordt aangenomen, nietminder dan 64 % der bewoners een te hooge huurbetaalden.Het gevolg was dat in 1925 door het bestuur derStichting een uitgewerkt voorstel aan het ge-meentebestuur werd gedaan. Hierbij werd uit-gegaan van de volgende overwegingen:le. In die gevallen, waarin een aanmerkehjkverschil in ,,stand" bestaat tusschen wonin-gen van dezelfde indeehng, is dit verschilin den prijs tot uitdrukking gebracht. Ditdoet zich o.a. voor in de complexen aan denTrekweg, waar een groot onderscheid bestaattusschen de woningen aan de hoofdstraten endie aan de binnenstraten; dit onderscheidwordt door de bewoners 2;elf in hooge mategevoeld en is o.m. tot uitdrukking gekomenin een drang tot verhuizing naar de hoofd-straten en ook bij aanvragen voor woningen.In de gevallen, waarin een aanmerkelijk onder-scheid bestaat tusschen de huren van naastelkander liggende, in verschillenden tijd ge-bouwde woningcomplexen, is zooveel mogelijkeenheid gebracht in de huren, in dier voege,dat voor geheel gelijke woningen ook geheeldezelfde huur wordt betaald. In enkele ge-vallen brengt dit onvermijdelijk met zich eenkleine verhooging voor sommige woningen,teneinde een juiste onderlinge vehoudingtusschen de huren te verkrijgen.Nu toch tot aanmerkelijke wijziging van dehuren moest worden overgegaan, is van degelegenheid gebruik gemaakt om kleine on-2e.3eAKTIKKLEN 8iAfb. 20. Z.g. woningen van lage huurwaarde in Complexen Duindorp en Spoorwijk1.10juistheden te herstellen. Uiteraard is bij devele duizenden woningen, welke thans wordengeexploiteerd, af en toe wel eens na de vast-stelling der huren gebleken dat een woning,gezien de indeeling en de ligging, in verge-lijking tot andere, achteraf te hoog of te laagbleek gewaardeerd te zijn. Dergelijke kleineoneffenheden zijn thans gladgestreken.In totaal bedroeg de huurvermindering/ 80.094.20 per jaar voor 3198 woningen, terwijltegelijkertijd een huurverhooging plaats had van/ 1521.- per jaar voor 438 woningen.Deze huurwijzigingen, waarmede alle betrokkenautoriteiten zich per saldo vereenigden, waren,wat de Woningwet-woningen betreft, mogelijk,doordat de van Rijkswege vastgestelde maximum-bijdragen gebaseerd waren op hoogere bouwkostenen lagere huren en dientengevolge eenige spehngtoeheten. En wat betreft de uit eigen leeningengebouwde woningen, was huurverlaging mogelijk,-' doordat de rentevoet sedert den bouw gedaaldwas en conversie mogehjk bleek.De huren zijn sedert, behoudens ondergeschikte''' wijzigingen, onveranderd gebleven. En al zijn^ zij zeker niet aan den lagen kant, voor verdere} verlaging bestaat geen aanleiding.^ In een bizondere positie verkeeren de te Scheve-ningen gebouwde visscherswoningen. Deze . zijn;^^ gebouwd met een z.g. sociale-achterlijkheids-'' bijdrage. De visschersgezinnen betaalden in deI oude woningen veelal slechts / i.- a / 2.- huur-^ * en waren -- ook voor den oorlog -- niet bij machtede normale huur van een nieuwe woning te betalen.Zoodoende staan de door visschersgezinnen be-f woonde woningen op een lager huurniveau dan deoverige. Het is ongewenscht dit verschil op den^^ duur te handhaven, ook omdat, vooral in tijdenvan malaise in het visschersbedrijf, vele visscherst werk op het land vinden; er ontstaan dientenge-volge ongewenschte verhoudingen. Het streven is#^**i&r^WOONIV>A\?l2.. iL.KAAtC^j] L^.xSL.KA/Ata.Begane grond EerstejverdiepingAfb. 21. Etagewoningen (in Complex Trekweg); portiektrap met bovenlichtTweede verdieping82 ARTIKELENBegane grond Eerste verdiepingAfb. 22. Etagewoningen (in Complex Duindorp) met doorklimmende trapOVERZICHT VAN DE HUHEN DER DOOR DE GEMEENTE IN HETBELANG DER VOLKSHUISVESTING GEBOUWDE ENAANGEKOCHTE WONINGENmetop 31 Dec.HUURKLASSE/ 2.- tot / 2.50 49,, 2.50 ,i tf 3-- 114,, 3-- ,,f 3-50 ,> >t 3.504.-327466,, 4.- ,,, 4.50 ,4.505--1303681,, 5.- ,,, 5-50 ,5.506.-lOIO1600,, 6.- ,,, 6.50 ,6.507.-1203351,, !?- , 7.50 51n 9.- ,, ,, I3--net woningonder ,,n en werk-57winkels ]pakhuizeplaatsen72121224103Totaal 7441-^^dus langzamerhand de uitzonderingspositie dervisscherswoningen geleidelijk te doen vervallen,in verband waarmede reeds verscheidene malengeringe huurverhoogingen zijn toegepast.Wei is het onlangs noodig gebleken de huren derwinkelwoningen, welke in 1925 tegelijk met deandere woningen waren verlaagd, opnieuw teverlagen. De reden daarvan is voornamelijk gelegenin de omstandigheid dat in de onmiddellijke nabij-heid der gemeentelijke coinplexen nieuwe engrootere winkels zijn verrezen en daaronder winkelsvan cooperaties e.d., welke een groot deel van declientele van de kleine winkels inde gemeentelijkeblokken wegzuigen.Hiernevens een over^icht van de thansgeldende huren.(Slot volgt) P. BARKER SCHUTHET GEWIJZIGD KARAKTER VANPARKENEenigen tijd geleden werd in dit tijdschrift vermeidhoe in de Vereenigde Staten de ervaring wordt opgedaan,dat het karakter der parken zich wijzigt. Vroeger was hetrijverkeer er een ontspanning; voor de auto's deugen zeBegane grond Eerste verdieping Tweede verdieping ZolderverdiepingAfb. 23. Etagewfoningen in Complex Trekweg, met afzonderlijken toegang tot elke woningARTIKELEN 83ZOLDta.Oude toestandniet. De inzittenden missen den tijd om het detail derparken op te nemen; voor het publiek in het park zijndeze voertuigen een overlast. Daarom behooren de eigen-lijke parken van het verkeer met auto's te worden vrij-gehouden; voor deze behooren fraaie parkwegen door hetland te worden aangelegd.Thans wfordt op een andere zijde van de veranderingde aandacht gevestigd. Veel meer dan vroeger heeft debevolking behoefte aan actieve ontspanning; het vroegereNieuwe toestandAfb. 24. Woningen Hofje Vredebestpark daarentegen was berekend op het verschaffen vanpassieve ontspanning. G. W. Bradden wijst er in hetNovember-December nummer van Parks and Recreationop hoe zijn ervaring aantoont dat van de groote parken,opeenigenafstandofaandenrandvandestad, meer gebruikwordt gemaakt dan van de kleinere parken in de stad. Steedsmeer is men erop uit er de mogelijkheid om op allerleiwijze ontspatming te vinden te openen. Waarbij de sportsteeds in beteekenis toeneemt. Uit het Westen van de:j .Irffi. 4^5.85Oude toestand^ 7^4.22-ZOLOEC.1* 'I 'I'Nieuwe toestandAfb. 25. Woningen Hofje Tuinderslaan84 ARTIKELEN' riFAiinrM n 1 ISO._J7Q_^^^H ?? > B'/Bi h / fEKCRT1^^^1 PLU \Or'IIM(ili.,,^ 1 tn MCl^ JAAW.150._WO._(30-I5Q_)4Q_)3iQ_I90._UQ_ICO-go._50._70._eQ_^._4Q_X)._90-IO._HQQ_HO._KX!_SO_SQ_TCL.CG-.5Q_40._.30._oo_IQ_5._ 'B1--1 ^HP H II^^JAARJ(? 19 90 2i ^vy%'25^%'2712SlAAUBAi urtuiur.FUi HUUDIN QULDCNSJXOOXl.2000000ISOOOOQ1600000.1400 OOQiiroooQlOCDOOO.50000Q600000.400000.100 OOQ100 OOQ^^^*WM^ tm^m. m mtmrnr^mimT^ bi^iifC-uiiiii1 DtCtMBEB '11 INCLUUUB PAKUyiZCN sMNTAL--17300f65CX)[6000 --[J500.111gOOQ[saxi[lOOQSsoo.[QOOO.hsca^OOQboQS-- -- ss^1111iji=HJHI9I5.'IQ'90^QI.'22."25'24"25"26'27'2BAfb. 26.Afb. 27.iiiiiini/FniiF^k 1 IN%).3.6J.3.33.5 sS."2.8]Q.6]Q.5Q.a]Q-d1.6]? 1.6]1.4]1^1^Oi]0.4]QQ]'-Pi^^l A--^ONVECmUQD\ 1 i' L- *\UUill^SCIlll BN^ *LI) \r?pn _. n/ PiDtlTnittHDLIN /Ds ^.^IQalibgoUsUb[V.0[QOQeV\\,/// k y[0.4--O.1/ ^ /A / V /-4^f A Irt----^Sl^'??4 d^^^^TSf^^ -a*^JAAD|(m'\9. "3Q"21. 'QQ.^'2!)''24"25'26'27?25^[LEEG^TMNDEVCNINCiENjJ ^_g|.^:-)-)
Reacties