rFTIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENICrNGEN1929 NS 5 10'JAARGANG MEIOELUIODEMPEND SPMKERVASTGIPSXWANDBRANDVRIJEen Oiraeiaur van Qemeania-w?rken : .......d? opgadane w^vaHrvg w w?i van dKan aard,STERKdat ik ze mew in d? ganiaante-bmtekkan van schaidtrig^wandanaai voopachryven ."N. y. DE METEOOR TELEFOON 205 DESTEEGM.V. VAN MUMSTGR'S UlTQEVERS MAAT8CHAPPIJ - HAARLEMMERWEQ B 378 ? AMSTERDAM (W.)HUINCK'SBiUWMIITEIilllLEIIRAIID[l - 8TIIEGIITaiAS VOOR VERLICHTIN6 van donkm vertrakkenDETECTIVE glai ? VLOER- EN WANOTEGELSH0UT6RANIET voor vtoeren en uttgesleten traptrsdenA8BEST CEMENTPLATEN viak en gegotM --TRAPWELBANDEN voor besehermniK van traptredoiDEURSkUtTERS ituiten deuren geruischioosNUINCKCOLIT em vioeren, keiders, muren waterdicMm^mmimma en kurkdroog te maken iHaHMMOMMVRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEr. 11M2 SPRINGWEG TELEF. II??liNCASSO-BANK.v1 VelfMtort Kapitaal f 30.000.060.--.I RMsrve f &400.00a--1 AMSTERDAMHeerengr. 531 -537,519-525 Linnaeusstraat 37hoek Vijzelstraat M iddenweg 4-8Adm, de Ruytorweg 84-86 Nieuwmarkt 27Bllderdijkstraat 50 Overtoom 89Ceintuurbaan 91 Weesperplein 2Damrak S3 Weesperzijde 33 BHaarlemmerplein 2 Willemsparkwag 80 van Woustraat 217Rotterdam 's-GravenhageLeuvehaven 103 Lange Houtstraat 19Goudschesingel 229 Statenlaan 46Heemraadssingel 169 Laan v. Meerderv. 228Groene Hilledyk 70ALMELO LEEUWARDENARNHEM MAASTRICHTDELFT NAALDWIJKDORDRECHT NiJKERKENSCHEDE SCHIEDAMEINDHOVEN TILBURGGRONINGEN UTRECHT'S-HERTOGENBOSCH VOORBURGHILVERSUm WORMERVEER1 ZAANDAMJALLE BANKZAKENP. J. VAN SCHAIK l00MII(Wflll(Elleic,SPECiMLBIIMDLH6EI,$irillll[IISIIIlUriEl' NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BESTE EN GOEDKOOP8TE SYBTEEIH VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK6- ENMIDDEN8TAND8WONINGEN. - SELF8UPPORTINGN. V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLIM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERT0GENB08CH - NOG IN UITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van aiie materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 10"= JAAROANO NO 5 MEI 1Q29TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINOiiiiiiii I nil Ill I mil p; XT C TT p r\ F" D /^ I T \Y/ "" ' ' "'""" ""'"""II III! nil I nil iiiiiii L, IN O 1 C LJ L. D yj Ly in/ i i nn iiiiiiiiiiiiiiiii iiiiniiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINO EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALOEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIOINOENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMKRS, J. DOOWES JR.,MK. D. HUDIG, IH. P. BAKKER SCHUT,Is. J. M. A. ZOETMULDEKVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KROSBMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BBRGH, J. BOMMER,G. F. LINDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIEEN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAM-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD-- ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'SUITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS.......... f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUITTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f I.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:In Memoriam Mr. L. N. Roodenburg - Officieele mededeelingen - Bouw en exploitatie der gemeente-woningen te 's Gravenhage, II, door Ir. P. Bakker Schut - Lezing van G. L. Pepler overGewestelijke Plannen in Engeland, door G. Th. J. D. - Een Amerikaansche straatindeeling, doorH. - Een oordeel van een Schot over de Schoonheid der Nederlandsche steden in het begin der negen-tiende eeuw - De ijzeren buis en de ontvolking van het platteland - Binnenland - Overzicht van tijdschriften.NATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Officieele mededeehngen - Jaarvergadering - Vragenrubriek - Rectificaties.IN MEMORIAMMr. N. L. ROODENBURGNa een lijden van langen duur is te 's Gravenhageons bestuurslid, Mr. L. N. Roodenburg, over-leden. In ons bestuur zal zijn heengaan ernstigworden gevoeld. Sedert zijn toetreding daartoe,als vertegenwoordiger van het Nederlandsch Con-gres voor Openbare Gezondheidsregeling, nam hijaan al onze werkzaamheden met groote belang-stelling deel, en kwam in het bestuur metovertuiging op voor de denkbeelden, welke hij ophet gebied der volkshuisvesting voorstond.Hij was op dat gebied trouwens ook buiten hetInstituut met groote toewijding werkzaam, en eenman van erkend gezag. In de plaats van zijn in-woning, den Haag, waren het de Gezondheids-commissie, een der Huurcommissies, een bouw-vereeniging, die van zijn toewijding profijt mochtentrekken. Voorts was hij Voorzitter van de Com-missie voor de Volkshuisvesting van den Gezond-heidsraad. Ook aan den Nationalen Woningraadgaf hij als voorzitter een tijdlang zijn belangstellingen werkkracht.OFFICIEELE MEDEDEELINGENHet bestuur van het Instituut heeft aan hetbestuur van de Internationale Vereeniging voorVolkshuisvesting te Frankfort voorgesteld naastMr. D. Hudig, die reeds zitting heeft, Mr. J.Kruseman als vertegenwoordiger van Nederlandin dit bestuur een plaats te geven. De Voorzitterder Vereeniging, onze landgenoot Dr. Wibaut,wordt niet geacht een bepaald land te vertegen-woordigen.Dezerdagen is aan alle leden van het Instituutverzonden een circulaire van de in Januari teFrankfort nieuw opgerichte Internationale Ver-eeniging voor Volkshuisvesting, met verzoek omals lid toe te treden. Wij herhalen hierbij nog eensonze aanbeveling om aan dit verzoek te voldoen.Wij zijn ervan overtuigd dat de nieuwe vereenigingveel zal kunnen doen in het belang der volkshuis-vesting; de ter beschikking staande geldmiddelenen werkkrachten openen in dit opzicht de bestevooruitzichten. Zooals onzen leden bekend is,zal de Vereeniging een maandblad in drie talenuitgeven. De contributie bedraagt lo Zwitserschefranken voor personen, 50 voor organisaties alsminimum.Op 4 April j.l. werd door de Heeren Ir. P.Bakker Schut en Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet94 OFFICIEELE MEDEDEELINGEN - ARTIKELENH ' i^ , ^'/^-ilunooiIKHH Ul iiyjWHWrkUtUM tn WlOHUIftDlllMi It MAVtNUVirvoor de leden der Afdeeling Stedebouw eeninleiding gegeven tot de tentoonstelling vankaarten enz. betreffende de voorbereiding vaneen Gewestelijk Plan ZuidhoUand-West. Daarnahad bezichtiging van de tentoonstelling plaats.In een volgend nummer hopen wij van de handvan den Heer Ir. P. Bakker Schut een overzichtop te nemen van het tentoongestelde.BOUW EN EXPLOITATIE DER GE-MEENTEWONINGEN TE 'SGRAVEN-HAGEII7. HET ONDERHOUDHet onderhoud wordt, voor zoover betreft degewone dagelijksche reparaties, hoofdzakelijk ineigen beheer uitgevoerd.De onderhoudsdienst is in vier districten ge-splitst, elk onder een technisch ambtenaar terwijlhet geheel staat'onder leiding van den architect,die ook de technische leiding van den bouw had.Onderhoudswerken van grooteren omvang alsookverbouwingen worden na inschrijving ondershandsof publiek uitbesteed (zoo o.a. het buitenverfwerk)of worden door tijdelijke toevoeging van personeelin eigen beheer uitgevoerd. Het behangwerk pleegtdoor kleine patroons tegen vaste prijzen per rolte geschieden.Niettegenstaande de groote uitbreiding van hetaantal woningen en niettegenstaande het grooteaantal- verhuizingen, waardoor het werk van denonderhoudsdienst aanmerkelijk wordt verzwaardARTtKEL?NmUOOrDOLBOUWi HMUIKVUETMIIIHMIIIIiNUIil.W\IIIVIIUMir l< liMUM Ifrinipiui^POD lUt - en a[wi\iiAai'l-MQANl-OMiND-^(elke leeggekomen woning wordt grondig opge-knapt), is het mogelijk gebleken de vaste onder-houdsploeg klein te houden. Op i Januari 1926(5600 woningen) waren er 46 werklieden, op ijanuari 1929 (7600 woningen) waren er 51.Door den onderhoudsdienst werden vrij om-vangrijke verbeteringswerken in den loop der jarenuitgevoerd, zoo b.v. het vervangen van houtenafscheidingen door steenen of betonnen muren;het verbeteren van vele kilometers achterpaden doorhet aanbrengen van beton- of tegelpaden; hettreffen van maatregelen tegen vochtigheid ten-gevolge van condensatie; het wijzigen der water-leidingenten behoeve van het opheffen van gemeen-schappelijke watermeters, waaraan ruim /108.000,-werd uitgegeven, omdat dit per saldo een be-sparing zou beteekenen ^). Voorts werden een8oo-tal berghokken gebouwd bij de beneden-woningen om te voorzien in het gebrek aanbergruimte.Behalve aan de huisvesting der menschen werdook aandacht gewijd aan die van het pluimvee.Wanneer men de bewoners vrij laat hun eigenkippenhokken te bouwen, is het niet te vermijdendat het in de achtertuinen een rommelboel wordt.Door de Stichting werden zoodoende kippenhokkengeplaatst bij ? de bewoners en verhuurd tegen eenprijs die de kosten dekt.\ Ten behoeve van het onderhoud zijn een tweetal') In 1928 werd een besparing verkregen van niet minderdan / 10.000 in vergelijking tot het vorig jaar tengevolgevan het vervullen dezer gemeenschappelijke aansluitingen!werfgebouwtjes gesticht, een in den Haag en eenin Scheveningen. Elk dezer bevat behalve opslag-ruimte werkplaatsjes, schaftlokaal, magazijn endienstwoning(en). Het gebouw in Scheveningen,dat aanvankelijk heel klein was opgezet, is dooraankoop van een naastgelegen pand uitgebreid,omdat vooral voldoende magazijn- en opslag-ruimte ontbrak.Voorts is het in het belang van een geregeldeexploitatie noodig gebleken in de drie groote wijken(Trekweg, Spoorwijk en Duindorp) ieder eenklein gebouwtje te stichten als pied i terre voorden onderhoudsdienst in de wijk. Deze bevattengeen magazijn of werkplaats, maar alleen eenkantoortje voor den opzichter, een bergruimtevoor wagens, ladders e.d. en een schaftlokaal voorde werklieden. Hierdoor wordt voorkomen datalle werklieden 's morgens moeten aantreden aanhet werfgebouw; degenen die geen materialenbehoeven te halen, begeven zich direct naar de wijk,waar zij hebben te werken, waardoor veelheenenweer geloop wordt vermeden en dus besparingplaats heeft.Deze gebouwtjes zijn geplaatst op binnenterrei-nen, welke vroeger als speelplaats (zandbak) wareningericht. Naar mijn persoonlijke meening is hetzeer te betreuren dat deze zandbakken, waar dejonge kinderen spelen, zijn opgeofferd. Er warenechter zooveel klachten ook van bewoners oververontreiniging enz. dat het bestuur tot opheffingmoest besluiten. Het lijkt mij dat men hier ,,hetkind met het badwater heeft weggegooid".96 AKTIKELENVoor het onderhoud wordt jaarlijks / 45.- resp./ 40.- per woning uitgetrokken. De / 45.- geldtvoor de oudere woningen, waarvan de meeste zijngebouwd in oorlogstijd, toen de materialen nietaltijd van de beste kwaliteit waren; voor de woningenuit den laatsten tijd wordt / 40.- uitgetrokken. Eris een onderhoudsfonds gevormd, dat op 31December 1927 / 555.678.01 bedroeg; Dit lijktoppervlakkig misschien heel wat, maar indien menbedenkt dat dit een spaarpotje is, waaruit strakskostbare vernieuwingen als vervanging van verganeonderdeelen, als kozijnen, ramen, naar alle waar-schijnlijkheid hier en daar ook balklagen en vloeren,en voorts de periodieke vernieuwing van mastiek-Controle-woningen, controle-post in het centrum vanden aanlegControle-woningen, gezicht in een der radiale binnen-straatjesARTIKELEN 97Begane grond VerdiepingControle-woningen, type A en Bbedekkingen, zinken platten e.d. moet wordenbetaald, dan zijn genoemde bedragen 5;eker niette hoog en het is nog geenszins zeker dat hetonderhoudsfonds op den duur voldoende zalblijken.8. DE HUISVESTING DER Z.G. ONTOELAATBARENEen moeilijk onderdeel van de gemeentelijkewoningpolitiek is de zorg voor de ontoelaatbare(of wil men liever onmaatschappelijke) gezinnen.Bij de exploitatie van een groot woningbezit komtmen telkens voor de moeilijkheid te staan, datergezinnen zijn, die men niet in de woningen kantoelaten. Hetzij omdat zij min of meer stelselmatiggeen huur betalen, hetzij omdat zij hun woningvuil bewonen, hetzij omdat zij door burenruzieof aanstootehjk gedrag de schrik zouden zijn voorde buren.Juist door en voor deze gezinnen wordt met denmeesten aandrang een woning gevraagd, omdat zijde meeste moeite hebben ergens anders onderdakte komen. Toch is het noodzakeHjk hen te werenuit de normale woningen. Want het peil der exploi-tatie wordt bepaald door het gehalte der minstebewoners: laat men rijp en groen in de woningentoe, dan gaan al heel gauw de goede bewonersvertrekken, omdat zij zichzelf en hun kinderenControle-woningen, voorgebouwBegane grond VerdiepingControle-woningen, type Eniet wenschen bloot te stellen aan den invloed dierminder gunstige elementen.Toch is het uit sociaal oogpunt zeer ongewenschtdeze gezinnen aan hun lot over te laten. Wei bestaatook in 's Gravenhage een toevlucht voor onbe-huisden, doch deze inrichting geeft geen gelegen-heid tot huisvesting in gezinsverband: mannen envrouwen worden daar gescheiden en elk dezerverblijft in afzonderlijke dag- en nachtverblijven,zoodat van gezinsleven geen sprake meer is. Enaangezien het gezinsverband bij vele gezinnen, diehet laagst op den maatschappelijken ladder staan,toch in vele gevallen reeds tamelijk los is, is ditniet zonder bedenking.Er was -- en vooral in den tijd van den scherpstenwoningnood -- dus noodig een inrichting waar degezinnen, waarvan hier sprake is, afzonderlijkzouden kunnen worden gehuisvest in behoorlijkewoningen, maar waar zij tevens zouden verblijvenonder strenge controle en waar zoodanigeleiding zou worden gegeven dat althans in deminst hopelooze gevallen van reclasseering sprakezou kunnen zijn.Getracht is dit te verwezenlijken door den bouwvan een complex controle-woningen.De tot de inrichting behoorende woningen, tengetale van io6, alle eengezinswoningen, zijn ver-deeld in drie klassen, n.l. 38 le klasse woningen,14 2e klasse woningen en 54 3e klasse woningen.De woningen der 3e klasse vormen de kern derinrichting en zijn gegroepeerd aan vijf straatjes,welke straalsgewijze op een centraal punt uit-loopen, waar een gebouwtje is geplaatst, datgelegenheid biedt voor verblijf van een met hettoezicht belasten ambtenaar.De woningen der 2e klasse zijn zoo geplaatst datde bewoners wel den hoofdingang hebben te pas-seeren, doch niet zijn onderworpen aan de even-bedoelde centrale controle.De woningen der le klasse zijn gelegen directaan de openbare straat (Lenteweg en Winterweg);de bewoners daarvan zijn derhalve niet aan decentrale controle onderworpen en hebben ook98 ARTIKELENniet den hoofdingang te passeeren en zijn dus nietonderworpen aan de vrijheidsbeperking, welkedaarvan het onvermijdelijk gevolg is.Het hoofdgebouw, aan den Zomerweg gelegen,bevat in het midden den evenvermelden hoofd-toegang naar de 2e en 3e klasse-woningen metportiersloge. Links daarvan bevindt zich de bad-inrichting met twee geheel gescheiden gedeelten,een voor mannen en een voor vrouwen. Elkeafdeeling bevat een wachtkamer, douche- en kuip-baden en een knipkamer voor ontluizing. Voortszijn hier een directeurskamer en een ruimte voorde centrale verwarming met warmwaterverkoop.Rechts bevinden zich ruimten, die gebezigd wor-den voor bijeenkomsten, cursussen, zuigelingen-Zorg, enz.Het beheer van dit complex is opgedragen aaneen afzonderhjke stichting. Bij de samenstellingvan het bestuur dier stichting is rekening gehoudenmet de wenschehjkheid om vooral met het sociaalkarakter der insteUing en de reclasseering derbewoners rekening te houden.Het direct beheer wordt gevoerd door eendirecteur, aan wien een woning-opzichteres istoegevoegd.: voorts is er een echtpaar aangesteldvoor portiersdiensten en tevens voor de verzorgingder badinrichting enz., terwijl de portier des nachtsen op vrije uren door andere beambten vervangenwordt.De exploitatie dezer inrichting laat een belangrijktekort; over 1927 ongeveer / 68.000.-. Voor eengroot deel wordt dit veroorzaakt doordat hetcomplex in den allerduursten tijd werd gebouwd.Maar 00k afgescheiden daarvan is de exploitatietengevolge van de aanwezigheid van het voorge-bouw en het personeel, dat vereischt wordt, tame-lijk kostbaar.Ik meen echter na een ervaring van ruim 5 jaarte mogen zeggen dat een inrichting als deze inden Haag noodig is en in een bestaande behoeftevoorziet. fin ten behoeve van de exploitatie deroverige woningen en met het oog op debelangender hier gehuisveste personen zelf en uit een alge-meen sociaal oogpunt, is bizondere zorg voor de,,ontoelaatbaren" volkomen gemotiveerd.Dit vooropstellend schijnt een stelsel, waarbijeenerzijds wordt getracht door streng toezichtwanordelijkheden te voorkomen, doch andererzijdsdoor maatregelen in het belang der bewoners,hun maatschappelijk peil te verhoogen, volkomenlogisch.Natuurlijk is hiermede allerminst gezegd dat hetnoodig of zelfs wenschelijk zou zijn elders na tevolgen, wat in den Haag gebouwd is. Maar welkomt het mij voor dat het bedenkelijk is een grootaantal van deze gezinnen bij elkander te huisvestenen ze dan verder aan hun lot over te laten. Dan ishet middel wellicht erger dan de kwaal.Terloops zij vermeld dat de in 1927 opge-treden directeur dezer instelling, de Heer Gerten-bach, zich veel moeite heeft gegevenvoorde bewo-ners der stichting een productieve werkverschaffingte organiseeren. Vele bewoners toch waren voorhet grootste gedeelte van het jaar op ,,steun"aangewezen, verscheidene hunner verkeerden in deonmogelijkheid werk te krijgen. Gebleken is datals regel wel de wil om te werken aanwezig is ofalthans kan worden aangekweekt; menschen, diejaren lang als beroepswerkeloozen werden be-schouwd, zijn thans blij geregeld tekunnen werken.De aard dezer werkverschaffing houdt directverband met het Haagsche woningtype. De bewo-ners der hierboven vermelde portiek-woningenmoeten hun vuilnisvaten op de straat deponeerenen zijn dus verplicht deze de portiektrap af te dra-gen. Door den voor de bewoners der controle-wo-ningen georganiseerden ,,huisvuiltransportdienst"worden deze vuilnisemmers geregeld vervoerdtegen een kleine bijdrage. En voorts worden,eveneens tegen vergoeding, de portiektrappenregelmatig gereinigd. Het bleek mogelijk een25-tal kostwinners van gezinnen in deze werkver-schaffing te betrekken.9. DE RESULTATENTerugkeerend tot de normale woningen kanworden geconstateerd dat kwantitatief in de be-schouwde periode wel iets gepraesteerd is. In rondegetallen zijn van gemeentewege afgebroken 2100grootendeels gebrekkige en verwaarloosde woningenen gebouwd of verbeterd 7600 woningen.Terzelfdertijd werden 5600 vereenigings-wo-ningen met gemeentehulp gebouwd, terwijl ernog 400 in aanbouw zijn. (Door particulierenwerden met premie ruim 6500 woningen gebouwd,waaronder nagenoeg geen arbeiderswoningen.)Voor het grootste gedeelte der bevolking is dewoningnood voorbij. Boven / 7.- weekhuur is dewoningvoorraad ruim voldoende. Maar hoelager men in de huurschaal afdaalt, hoe kleinerhet aanbod aan woningen is.Kwalitatief bezien bestaat er echter nog geenreden tot juichen., _ De huizen zijn goed gebouwd en zorgvuldigonderhouden. Maar wat de inrichting betreft iser een groot verschil tusschen hetgeen in denbeginne en wat in de latere jaren is gebouwd.Geleidelijk is het woningtype heel erg achter-uitgegaan. In den aanvang zijn nog tal van wonin-gen gebouwd, die behalve de woonkamer nog eentweede groot vertrek bevatten, dat hetzij als slaap-kamer voor de ouders, hetzij als ,,mooie kamer"kon worden gebruikt; de laatste jaren echter kwamdit niet meer voor. De bergruimte is steeds geringergeworden en is in sommige gevallen onvoldoende.De afmetingen der slaapkamers zijn -- vooral 00kalweer in de latere woningen -- minimaal. Eenbadkamer en zelfs een gelegenheid voor stortbadkomt in geen enkele onzer gemeentewoningen voor.ARTIKELEN 99Vergelijkt men deze woningen met hetgeen inDuitschland en Engeland gebouwd is, dan zijn deverschillen -- vooral met de Engelsche woningen --wel 2eer aanmerkelijk. Maar ook een vergelijkingmet andere steden in ons land zal wat woningtypebetreft niet altijd ten voordeele van den Haag uit-vallen. Zelfs meen ik dat de 2;.g. woningen van lagehuurwaarde, welke wij in 1926-1927 hebbengebouwd en waarop in alle op^ichten is bezuinigdom het gestelde maximum van / 2400.- stichtings-kosten (d.w.2. / 2200.- bouwkosten) niet te over-schrijden, blijven beneden hetgeen men redelij-kerwijze mag verwachten van een woning, die vanoverheidswege in het belang der volkshuisvesting isgebouwd.Indien de esthetische verzorging, alsook destedebouwkundige behandeling der wijken dentoets der critiek kunnen doorstaan, is dit zoowelals de veel ondankbaarder taak de indeehng derwoningen te doen beantwoorden aan de steedswisselende circulaires en de eveneens sterk wisse-lende economische inzichten, grootendeels te boe-ken in het credit van de betrokken architecten(aanvankelijk W. Greve Jr. en G. Albers, laterW. Greve Jr. en A. Pet).10. VOORUITZICHTEN VOOR DE TOEKOMSTDe gemeentelijke woningbouw is op dit oogen-blik geheel tot stilstand gekomen. Door den Raadis aanvaard een plan tot den bouw van woningenvoor ouden van dagen en een voor den bouw vanwoningen voor groote gezinnen (respectievelijkvan 144 en 88 woningen). Daarover worden thansbesprekingen met de Rijks-autoriteiten gevoerd.In voorbereiding is thans een plan voor desaneering van een gedeelte van oud-Scheveningen.Men vindt daar een samenstel van krotten, sloppen,stegen en reederserven, waarin noodig het mesgezet moet worden. Het ligt in de bedoeling hiereen oppervlakte van + 6J H.A. geheel aante koopen of te onteigenen en daarop na amotienieuwe straten te traceeren. Het lijkt mij nietonwaarschijnlijk dat in de huisvesting van de uitdit te saneeren stadsgedeelte te verdrijven bewonersvan gemeentewege voorzien zal moeten worden.Vraagt men mij nu, wat in de naaste toekomst detaak der gemeente ten aanzien van de volkshuis-vesting zou moeten zijn, dan zou ik deze als volgtwiUen omschrijven:le. Saneering van de slechtste gedeelten van destad en van Scheveningen en Loosduinendoor onteigening en amotie.2e. Huisvesting van de allerarmsten, met inbegripvan degenen, die uit onbewoonbaar verklaardeof te amoveeren krotten worden verdreven,doch niet alleen voor deze. Deze zorg zal hetbeste direct van gemeentewege kunnen ge-schieden.3e. Bouw van woningen van omstreeks / 6.- huur-waarde. Deze geschiedt niet in voldoende matedoor particuliere bouwondernemers. In delaatste jaren is hiervoor steun verstrekt vangemeentewege aan woningbouw-corporaties,echter alleen bouwvoorschotten, geen bijdra-gen. Deze financiering pleegt te geschiedenzonder hulp van het Rijk, en dit lijkt ookvoor de toekomst de vlotste weg.4e. Daarnaast lijkt het ons de taak der gemeenteom -- zij het niet op te groote schaal en meerals voorbeeld voor derden, dan als regelmatigewoningvoorziening -- te bouwen goede typenvanarbeiderswoningen.Watin de laatste jarenop het gebied van den woningbouw is geschied,is meer en meer onder den invloed van finan-cieele overwegingen en onder den druk vanRegeerings-circulaires ontaard in gelegen-heden voor het opbergen van menschen. Deverbetering der volkshuisvesting dient weermeer naar voren te komen.5e. Ten slotte zal zeer ernstig onder de oogengezien moeten worden de huisvesting dervaliede arbeiders met geringe loonen, deongeschoolde werklieden, die loonen van/ 22.- -/ 25.- verdienen, en die eenerzijds uit-gesloten zijn van de zorg voor de allerarmsten,omdat de Regeering een direct verband heeftgelegd tusschen woningbouw en krotoprui-ming, en andererzijds niet bij machte zijn dehuren te betalen van de woningen der woning-bouwvereenigingen en nog veel minder de nogbelangrijk hoogere huren van de woningen diede particuliere bouwnijverheid sticht.Aan een voorspelling, of het zal komen totvolledige uitvoering van hetgeen waarop wij hierals noodig meenden te mogen wijzen, zullenwij ons niet wagen.P. BAKKER SCHUT's Gravenhage, April 1929LEZING VAN G. L. PEPLER OVERGEWESTELIJKEPLANNENIN ENGE-LANDOp Zaterdag 9 Maart j.l. hield de Heer G. L.Pepler te Amsterdam een lezing over bovenstaandonderwerp. De lezing was georganiseerd door hetGenootschapNederland-Engeland, in samenwerkingo.a. met het Instituut. De Heer Pepler is ChiefTown Planning Engineer aan het EngelscheMinisterie van Volksgezondheid en was o.a. voor-zitter van het Town Planning Institute.Spreker begon met op het eigenaardige feit tewijzen dat, terwijl de Engelschen in het algemeenniet bekend staan om een voorliefde voor hetontwerpen van groote plannen en projecten, tochde beweging voor gewestelijke plannen van Enge-land uit haar krachtige impulsen ontving. In velelOO ARTIKELENAHTIKELEN lOIgevallen bleek maar al te duidelijk, hoezeer eenchaotische wijze van uitbreiden van steden endorpen, van woon- en industriewijken, van nadee-ligen invloed op de efficiency der bedrijfsbevolkingwas, terwijl tegen de vernietigingvanstads-enland-schapsschoon allerwegen verzet ontstond. Grootewerkgevers met ruimen blik, zooals Lever, Cadburyen Rowntree, stichtten hun eigen tuindorpen;het boek van Ebenezer Howard leverde een betoogten gunste van de stichting van tuinsteden. In 1909kwam de eerste Town Planning Act tot stand; hetstandpunt van deze wet was hoofdzakelijk dat derwoninghervormers. Voordat op grond van dezewet belangrijke resultaten waren verkregen, brakde oorlog uit, maar men had reeds genoeg ervaringopgedaan om in te zien dat met het ontwerpen vanafzonderlijke plannen voor bepaalde plaatsen nietkon worden volstaan en dat aan plannen voorgrootere eenheden behoefte bestond. In 1919 kwameen nieuwe Town Planning Act tot stand, die in1925 belangrijk gewijzigd werd. Ondertusschen washet opstellen van gewestelijke plannen ter handgenomen. De behoefte eraan was dringend. Hetenkele feit, dat er in 1909 100.000 automobielen inEngeland waren, maar nu 2.000.000, wijst daarduidelijk op. Men denke voorts aan den omvangvan den woningbouw na den oorlog, aan denaanleg van bovengrondsche electriciteitsnetten enz.Thans zijn dan 00k voor niet minder dan 67 ge-westen plannen in voorbereiding of gereed; dezegewesten beslaan meer dan een vierde gedeelte vanhet geheele land; in de commissies zijn meer dan750 plaatselijke besturen vereenigd.Het is van beteekenis zich rekenschap te gevenvan de verschillende motieven voor het opstellenvan gewestelijke plannen. De eerste kwamen innieuwe kolendistricten tot stand (Doncaster, EastKent, South Wales). Het waren echter ten slotte00k de niet zoozeer geologische factoren, die debegrenzing van de districten bepaalden; het geyoelvan samenhoorigheid speelde hier een belangrijkerol. Er is geen logische grondslag voor aan te geven,waarom het kolendistrict van Zuid Yorkshire ver-deeld moest worden over een Doncaster- en eenRotherham-gewest.Andere gewesten hebben een zuiver geografischebasis, b.v. dat voor de omgeving van Manchester,dat het stroomgebied van de Mersey bestrijkt.Het Greater London en het Midland-gewest(rondom Birmingham) zijn voorbeelden van ge-westen, die de invloedssfeer van een groote stadomspannen.Weer andere gewesten worden tot een eenheidgevormd door een waterweg, die een bepaaldestreek tot een bedrijfs-eenheid aaneensmeedt; tedenken valt aan de gewestelijke plannen van beidezijden van Tyne en Tees..In sommige gevallen voelen groepen van ge-meenten dat zij talrijke gemeenschappelijke be-langen bevatten; hier ligt de grondslag voor hettot stand komen van eenige plannen in de onmid-dellijke omgeving van Londen.Tenslotte zien wij in den laatsten tijd eenigegewesten, die gevormd werden met het oog opbehoud van bestaand natuurschoon. Te noemenis b.v. het Brighton-Hove-district en het Lake-District.In de laatste jaren wint de beweging zoozeerveld, dat de verwachting gewettigd is, dat binnenafzienbaren tijd vrijwel het geheele land doorplannen zal zijn bedekt.Bij het ontwerpen van een gewestelijk plan wordtals volgt te werk gegaan. Vertegenwoordigers derbetrokken plaatselijke besturen (op initiatief vande Regeering bijeengekomen D.) vormen tezameneen ,,Joint Town Planning Committee". Eendeskundige wordt aangewezen om een ,,survey"van het gebied op te maken. Het is de gewoonte,dat een dergelijke survey zeer grondig wordt op-gezet, en zich tot vrijwel alle aangelegenheden uit-strekt, die betrekking hebben op het gebruik vanden grond. De geheele geologische en geografischestructuur der streek wordt nagegaan; in hetbizonder wordt acht gegeven op den rijkdom aandelfstoffen, op de verkeersmiddelen, op de aan-wezige krachtbronnen (waterkracht, gas- en elec-triciteitsnetten), op de verspreiding der bevolkingen op haar middelen van bestaan, op de opper-vlakten, bestemd voor bewoning, voor industrieeleen voor landbouw-doeleinden en op bestaandnatuurschoon. Tenslotte wordt dan een rapportuitgebracht, waarna men weet, met kennis vanzaken te werk te kunnen gaan; een aantal van dezemet groote zorg uitgevoerde rapporten is inderdaadvan dien aard, dat ze in wijden kring aandachtverdienen.Wanneer nu tot het opmaken van het plan wordtovergegaan, komt bij den buitenstaander de princi-pieele vraag op, of de bevoegdheid tot het voor-schrijven van het gebruik van den grond niet vante diep ingrijpenden aard is, dan dat zij in handender overheid zou mogen worden gelegd. Hieropkan geantwoord worden dat het praktisch onver-mijdelijk is gebleken dit te doen, omdat anderechaotische toestanden ontstaan. Er dient dus slechtsvoor voldoende waarborgen tegen misbruik vanmacht zorg te worden gedragen. Het is hierbijvooral van belang in welke mate het plan in detailswordt uitgewerkt; in Engeland is men in tegen-stelling tot het vasteland gewend zich tot de,,outlines" te bepalen.Bij het opmaken van het plan wordt in voort-durend overleg met alle betrokkenen te werk ge-gaan. Met tal van factoren moet rekening wordengehouden en de taak van den deskundigen ont-werper is in den regel dan ook verre van gemak-kelijk; het is onmogelijk ooit een factor op zichzelfte bezien, daar het wezen van het plan juist^gelegenis in het verkrijgen van harmonie tusschen alleuiteenloopende belangen. Ten aanzien van de103 AETIKELENnijverheid moet gedacht worden aan aanwezigheidvan arbeidskrachten, aan voor2;iening met water,gas en electriciteit, aan gunstige ligging ten op-zichte der verkeerswegen, aan de nabijheid vanandere industrieen. Bij de overweging van dewoonvestigingen moet rekening worden gehoudenmet niet te groote afstanden van de werkgelegen-heid, met overwegingen van sanitairen en vanesthetischen aard, met voldoende verzorging metscholen, winkels, ontspanningsgelegenheden enz.Aan een zuinigen en doeltreffenden uitleg der ver-schillende voorzienings- en afvoernetten moetaandacht gewijd worden. In den geheelen opzetmoet het belang van het verkeer voldoende in hetoog worden gehouden. Tenslotte mag geen oogen-blik vergeten worden van hoeveel beteekei?isbehoud van bestaand architectonisch of landschaps-schoon is.Wanneer nu als slotsom van alle overweging hetplan tot stand is gekomen en in een tweede rapportis neergelegd, beginnen de ernstigste moeilijkheden.Immers nu zal het plan moeten worden uitgevoerd.In de eerste plaats moeten de betrokken plaatselijkebesturen er hun sanctie aan verleenen: dit zalechter zelden veel moeilijkheden baren, omdatimmers vertegenwoordigers van elk bestuur aanhet tot stand komen van het plan hebben mede-gewerkt. Men denke echter aan de uit de uitvoeringvan het plan voortvloeiende financieele konse-kwenties. Er is geen enkele reden, waarom eengemeente, op wier gebied een park of een breedeverkeersweg is ontworpen, daarvan alleen de kostenzou dragen; overwegingen van gewestelijken enniet van plaatselijken aard immers deden het planvan dat park of dien weg geboren worden, Uitervaring weet spreker dat bij het treffen van dehier vereischte financieele regelingen in den regelde grootste moeilijkheden worden ondervonden;meer en meer wint de meening veld, dat het ge-wenscht is een permanent lichaam, dat als voort-zetting van het ,,Joint Town Planning Committee"te denken is, met de uitvoering van het plan tebelasten. Op dit punt hebben de denkbeelden echternog geen vasten vorm aangenomen. Vast staatalleen dat slechts een plan, dat populair is, kansop verwezenlijking heeft. Bij de meeste der ont-worpen plannen is dit blijkbaar het geval, daar veleplannen thans inderdaad in een meer of minderver gevorderd stadium van uitvoering verkeeren.Dit ziet spreker als de groote verdienste van degeheele beweging, dat overal het publiek een vroegeringenomen individualistisch standpunt verlaat omtot het inzicht te komen, dat een zekere mate vanleiding bij den groei der menschelijke vestigingenonmisbaar is, wil het economisch leven voorspoediggedijen en wil de schoonheid van stad en landgespaard worden.G. Th. J. D.EEN AMERIKAANSCHE STRAATIN-DEELINGDe architekten Stein en Wright hebben een plan ont-worpen voor een Town for the Motor Age, zooals het in TheAmerican City van October 1928 wordt genoemd. Hetessentieele in den opzet daarvan is dat groote blokkenworden ontworpen, welke zijn omgeven door straten, waarophet snelverkeer zich vrij kan ontwikkelen.De blokken zelf zijn naar het uit Engeland zoo welbekendevoorbeeld ingedeeld. Van de beide omgevende grooteverkeersstraten loopen betrekkelijk korte zijstraten hetblok in en eindigen in een klein pleintje, juist voldoendeom met een auto te kunnen keeren, zgn. cul de sacs. Aande achterzijde van de huizen loopen voetpaden, die hetmogelijk maken van de eene zijde van het bloknaar de andere te komen. Binnenin zijn open terreinengereserveerd, waar 00k speel- en sportplaatsen wordenaangelegd en de school zal verrijzen.Het voordeel van deze indeeling is dat op de straatkostenwordt bespaard; er kan met veel geringer straatlengte perwoning worden volstaan dan bij de gebruikelijke rand-bebouwing. Hetzelfde geldt voor de leidingen. Een betrek-kelijk gering aantal huizen ligt aan den verkeersweg metden bij dezen behoorenden hinder; de meeste liggen rustig.Langs de voetpaden kunnen een groot aantal huizen vaneen bepaald huis uit worden bereikt zonder dat een grooteverkeersweg Wordt overgestoken. De kinderen vinden hunschool in hun eigen blok.Het plan wordt in de nabijheid van NewYork, in Radburn,tot uitvoering gebracht, door een bouwvereeniging in hetalgemeen belang.~~]ln het Juli-nummer van het Journal of the TownPlanning Institute komt Barry Parker op het blijkbaar vroe-ger reeds elders gepubliceerde plan te spreken. Met deoplossing is hij zeer ingenomen. Als een nadeel echter ziethij dat op den verkeersweg zooveel dwarswegen uitkomen.ARTIKELEN - BINNENI-AND 103Hij geeft in overweging dit te voorkomen door binnen hetblok secundaire wegen voor auto's aan te leggen, waaropde cul de sacs uitkomen, en welke wegen slechts met enkeleuitmondingen den grooten verkeersweg bereiken.Wright bestrijdt dit denkbeeld in het December-nummervan the American City. De veiligheid der kinderen komtop de voorgestelde wegen in gevaar; de uitmondingen opden verkeersweg, waarlangs vele auto's dezen zuUen be-reiken, zullen meer hinder veroorzaken voor het verkeerdaarop dan de talrijker uitmondingen der cul de sacs,volgens het plan van Wright, van welke uit slechts spora-disch de auto's zullen uitrijden.Wellicht heeft de behoefte aan groote wegen voor snel-verkeer midden door de bebouwing heen bij ons nog nietde onmiddellijke beteekenis, welke ze in Amerika bezit.Toch lijkt het van belang na te gaan of aan het 00k inEngeland zoo veelvuldig in praktijk gebrachte stelsel vancul de sacs, met de daaruit voortvloeiende beperking vande straatlengte per woning ook in ons land geen voordeelenzouden zijn verbonden. Stellig mag uit het buitenlandschevoorbeeld geen dadelijke gevolgtrekking worden gemaakt.Immers niet alleen verschillen de kosten van grond en straat-aanleg, maar bovendien is in de Angelsaksische voorbeeldenzeer ruime bebouwing met eengezinshuizen de regel.In den Leidraad der Noord-HoUandsche commissie voorUitbreidingsplannen wordt op pagina 47 in een noot gewaggemaakt van een studie der Heeren van Tyen en van Lo-huizen van deze aangelegenheid, een studie, welke onzenlezers waarschijnlijk nog onbekend is. Wij mogen ver-Machten dat deze in staat zal zijn ook op deze vraag voorNederland licht te werpen. H.EEN OORDEEL VAN EEN SCHOTOVER DE SCHOONHEID DER NEDER-LANDSCHE STEDEN IN HET BEGINDER NEGENTIENDE EEUWToen in 1813 een prijsvraag werd uitgeschreven doorhet gemeentebestuur van Edinburgh voor een nieuwenuitleg, kwamen vier antwoorden in. Ze werden niet, zooalsthans gebruikelijk is, door een jury, maar door een architect,William Stark, beoordeeld. Hij gaf bij die beoordeelirigblijk van een helder inzifht en wees er o.a. op hoe weinigeen op papier bevredigend symmetrisch plan, in werke-lijkheid van die symmetrie laat zien. Aanpassing aan,gebruikmaking van de toevalligheden van het terrein isveeleer geboden. Onder deze behooren ook boomen, erkendwordt immers dat het een vooroordeel is ,,that trees andtown buildings are incongruous objects". Stark toont ditmet voorbeelden aan, waaronder in de eerste plaats delandschappen der Poussin's en van Claude. Maar ook insteden weet hij zijn voorbeelden te vinden. Hij vraagt zichaf of vele plaatsen hun schoonheid niet zouden inboetenals het groen er werd verwijderd en noemt the Mall, theBird Cage Walk (in Londen), ,,or the streets of the townsof Holland. Even in Amsterdam, a town built in a quag-mire, the streetviews are delightful, from the effect ofthe rows of lime (sic) trees, notwithstanding the ridiculousencasement of their stems in green sentry boxes."(T.P.R, Dec. 1938)DE IJZEREN BUIS EN DE ONTVOL-KING VAN HET PLATTELANDGarden Cities and Town Planning van Januari 1929bevat een overzicht van een lezing van Dr. S. V. Pearsonover de ontvolking van het platteland. Een belangrijkefactor in de ontvolking der steden is naar zijn meeningde uitvinding van de ijzeren buis geweest. Deze maakte hetmogelijk de steden van verren afstand van water te voorzienen het onder druk tot op groote hoogte te brengen; zonderde ijzeren buis zijn hemelkrabbers ondenkbaar. Eenerzijdsde water-onttrekking, andererzijds de vestiging van meermenschen in de stad, wier voor bemesting waardevoUeafvalproducten nu langs ijzeren buizen nanr de zee wordengevoerd, ontnamen aan het land de mogelijkheid van eengemakkelijke bemesting, welke bij verspreide bewoningzou bestaan. Naast de ijzeren buis heeft de verandering inhet eigendomsrecht van den grond grooten invloed gehad.Vroeger was de grond in gemeenschapsbezit en werd voorgebruik uitgegeven; in den loop der tijden werd hij parti-culier bezit, waardoor het voor velen onmogelijk werd debeschikking te verkrijgen over grond, welke hem eenbestaansmogelijkheid zou hebben verschaft. Deze laatsteveranderirg in het recht is van misschien nog grooterbelang dan de uitvinding van de ijzeren buis.BINNENLANDDE BEGROOTING VAN ARBEID IN DE EERSTEKAMERDe Heer Wibaut drong aan op ruimer verleening vanvoorschotten, niet alleen wat het aantal betreft, maar ookwat de hoogte aangaat; men treedt te schriel op, zoo komtook de goede architecturale vormgeving in het gedrang.Bovendien bepleitte de Heer W. nog eens het verleenenvan bijdragen ook voor den bouw voor valiede arbeiders.De Heer Reymer, die het algemeen beleid van den Ministerverdedigde, vroeg om antwoord op zijn reeds een jaargeleden gestelde vragen met betrekking tot de Noord-hollandsche Commissie van Advies voor uitbreidings-plannen, waarover de Hoofdinspecteur in zijn Jaarverslageen minder welwillende uitlating had geplaatst, en infor-meerde naar den gang der werkzaamheden van de Staats-commissie voor Gewestelijke plannen; de Heer van derHoeven betoogde opnieuw dat de wet de rechterlijke machtdwingt bij onteigeningen tot uitvoering van uitbreidings-plannen de grondeigenaren onbillijk te behandelen.De Heer Reymer kreeg tot antwoord dat de commissievoor de gewestelijke plannen een voorloopig rapport heeftuitgebracht over de regeling betreffende de samenwerkingvan gemeenten voor het maken van uitbreidingsplaniien,welke regeling opgenomen is in het wetsontwerp tot wijzi-ging der Woningwet, en dat zij thans haar werkzaamhedenvoortzet. Aangaande de Noordhollandsche commissiemoeten nog besprekingen met Ged. Staten worden ge-voerd. Den Heer van der Hoeven werd verklaard dat deZaak, waarover hij sprak, belangrijk is, maar niet zoo veelbelangrijker dan andere, in de Woningwet te regelen zakeii,dat een afzonderlijk voorstel juist te dezen zou zijn gemoti-veerd. Tegen het verwijt van den Heer Wibaut verdedigdede Minister zich: hij heeft juist de financieele grenzen,bij den bouw in acht te nemen, verruimd. Met bijdrage-verleening voor den bouw van woningen voor valiedearbeiders kon de Minister zich niet vereenigen.UIT DE BEHANDELING VAN DE BEGROOTINGVAN HET WEGENFONDSUIT HET VOORLOOPIG VEESLAG ^)Voorts werd er over geklaagd, dat gewerkt wordt zondersysteem. De hoofdingenieurs houden niet voldoendevoeling met elkaar, zoodat zelfs niet vaststaat, of de inverschillende ambtsgebieden in aanleg zijnde wegen be-hoorlijk zullen aansluiten. Een goed uitgewerkt urgentie-plan ontbreekt. De commissie van advies wordt over-stroomd met plannen, die zij incidenteel moet beoordeelen.Zij heeft geen overzicht over het geheel en mist de outillage1) Het Wetsontwerp en de Memorie van Toelichtingbevatten geen gegevens, noch beschouwingen van alge-meenen aard.104 BINNENLANDotn zich een overzicht te verschaffen. Daarom drongende hier aan het woord zijnde leden aan op een afzonderlijkeenergieke leiding van den wegenaanleg, op dezelfde wijzeals voor de Zuiderzeewerken bestaat, en een goed over-wogen systematisch plan voor een wegennet. Nog altijdontbreekt een splitsing van de op het Rijkswegenplanvoorkomende wegen in wegen, die bedoeld zijn als hoofd-verbindingen voor het verkeer over verre afstanden, en die,welke aangewezen zijn voor het locaal verkeer. Het ont-breken van een dergelijke splitsing achtten zij hoe langerhoe minder verdedigbaar, vooral omdat de vaststellingvan gewestelijke en soms van gemeentelijke uitbreidings-plannen daarvan afhankeiijk is.Sommige leden betoogden, dat het Rijk bij het ontwerpenvan trace's meer voeling moet houden met provinciale engemeentelijke besturen en het wegenvraagstuk minderdan men pleegt te doen als een louter verkeersvraagstukmoet beschouwen. In dit verband merkten deze leden op,dat het Rijk de totstandkoming van gewestelijke plannenmoet bevorderen. Zij achtten het gewenscht, dat daarom-trent wettelijke regelingen zouden worden vastgesteld.Ook merkten zij op, dat van het beginsel, dat de hoofd-verkeerswegen niet door maar langs de bebouwde kommenmoeten gaan, hetwelk reeds meermalen door het Rijk istoegepast, somtijds wordt afgeweken.Verscheidene leden gaven den wensch te kennen, dat hetontstaan van lintbebouwing krachtig zal worden tegen-gegaan. Zij wezen naar het verslag Van de op 14 April vanhet vorige jaar te Amsterdam gehouden vergadering vanhetNederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Steden-bouw, den A.N.W.B. en de Vereeniging het NederlandscheWegencongres. Wanneer andere openbare lichamen,b.v. provinciale besturen, lintbebouwing trachten tegen tegaan door een billijke regeling moet dit streven wordengesteund.Sommige leden spraken de vrees uit, dat bij het opmakenvan plannen voor wegenverbetering niet altijd voldoendeaandacht wordt geschonken aan klachten over opofferingvan natuurschoon.Andere leden hadden daarentegen met waardeeringkennis genomen van de in den laatsten tijd aanbestedebeplantingswerken, waaruit blijkt, dat meer zorg wordtgedragen voor het uiterlijk van den weg. Men dient erechter voor te waken, dat hierbij niet naar een vast schemawordt gewerkt. In enkele provincies wordt de voorlichtinggevraagd van een bekwaam tuinarchitect; dit voorbeeldverdient elders nagevolgd te worden.UIT DE MEMORIE VAN ANTWOORDWaarop de in het Voorloopig Verslag uitgesprokenmeening, dat de hoofdingenieurs niet voldoende metelkaar overleggen, gegrond is, kan niet worden nagegaan.Tegenover deze opvatting en tegenover de meening, dateene afzonderlijke energieke leiding van den wegenaanlegnoodig is -- hetzij in den vorm van den dienst der Zuider-zeewerken, hetzij als onderdeel van den Rijkswaterstaats-dienst, -- plaatst de ondergeteekende de zijne, dat bij debestaande organisatie eenheid in de leiding op technischgebied door het district Wegentechniek met het bureauBruggenbouw en op overig gebied door de Rijkscommissievoor de Wegen zooveel noodig in samenwerking met deRijkscommissie van overleg behoorlijk is verzekerd. Indiende ontwikkeling van het wegenvraagstuk meer concentratievan de leiding in de hand van een enkel persoon zou vor-deren, zou een dergelijke maatregel, welke diep ingrijptin de organisatie van den Rijkswaterstaatsdienst, moeilijkkunn6n worden genomen zonder reorganisatie van dengeheelen dienst ter hand te nemen. Het ligt derhalve voorde hand om deze wijziging van de inrichting van denhierbedoelden wegendienst -- wanneer deze al zou noodigzijn -- te overwegen tegen het tijdstip, dat reorganisatievan den Rijkswaterstaatsdienst tot uitvoering komt.Het wegenvraagstuk is intusschen naar het oordeei vanden ondergeteekende voornamelijk een verkeersvraagstuk,waarbij, voor zooveel het Rijkswegenplan betreft, de plaat-selijke of streekbelangen niet in de eerste plaats de keuzebepalen.Bovendien komen hierbij een aantal andere vraagpuntenaan de orde -- zooals die betreffende bestemming van dengrond, vestiging der bevolking, landschapsschoon -- waar-van het belang niet wordt voorbijgezien. De ondergetee-kende beoogt dan ook mede hierom de totstandkomingvan gewestelijke plannen te bevorderen. Met zijn ambt-genooten van Arbeid, Handel en Nijverheid en van Binnen-landsche Zaken en Landbouw heeft hij in 1926, voor debestudeering van het vraagstuk van gewestelijke uitbrei-dingsplannen, een Commissie ingesteld, die zal adviseerenover maatregelen om vaststelling en uitvoering van zoo-danige plannen te bevorderen. In afwachting van die maat-regelen wil de ondergeteekende aan de totstandkomingvan zulke plannen medewerken door toe te staan, dat ambte-naren van den Rijkswaterstaat zitting nemen in commissies,waaraan de samenstelling of beoordeeling van gewestelijkeplannen wordt opgedragen; de benoeming van zulkecommissies behoort echter minder tot zijn taak dan tot dieder provinciale besturen.De hoofdverkeerswegen moeten ook naar het oordeeivan den ondergeteekende niet door, maar in het algemeenlangs de bebouwde kommen gaan.Het vraagstuk van de lintbebouwing langs wegen zaloverwogen kunnen worden bij het onderzoek van de voor-stellen, gedaan bij een aan den ondergeteekende door deStaatscommissie voor het vervoervraagstuk uitgebrachtrapport betreffende de regeling van de bebouwing langsRijkswegen. Daarbij zal ook aandacht kunnen wordengeschonken aan het gesprokene op de in het VoorloopigVerslag bedoelde vergadering van 14 April 1928.Het ligt in de rede, dat inmiddels ook aan maatregelenvan andere openbare lichamen als provincien en gemeenten,welke ongewenschte bebouwing trachten tegen te gaan,waar mogelijk, steun verleend zal worden.Dat ambtenaren, die belast zijn met onderhandelingenover het verkrijgen van voor wegaanleg noodige grondennimmer bij belanghebbenden den indruk mogen wekken,dat ter weerszijden van een weg bouwterrein zal ontstaan,is een stelling, die in haar algemeenheid niet is te aanvaarden.Het zal toch kunnen voorkomen, dat de toestand van eenweg zoodanig is, dat tegen bebouwing geen bezwaar bestaat,of anders dat die bebouwing niet is te keeren. Waar tegengewaakt moet worden, is, dat verwachtingen zouden wordengewekt ten aanzien van het ontstaan van bouwterrein, indie gevallen, dat, mede, doordat van Rijkswege daartegenverzet zou moeten worden aangeteekend, aan te nemen is,dat bouwterrein inderdaad niet kan worden toegelaten.Bij het opmaken van plannen voor wegenverbeteringwordt steeds rekening gehouden met den eisch, dat goedebeplantingen en ander natuurschoon zooveel mogelijkmoeten worden behouden. Opmerkingen of klachtenbetreffende schade aan het natuurschoon worden steedsernstig onderzocht. In den regel wordt het advies van hetStaatsboschbeheer en somtijds ook dat van een bekwaamtuinarchitect ingewonnen. Met voldoening vernam deondergeteekende dan ook, dat de zorg, die voor het uiterlijkvan den weg wordt gedragen, waardeering vindt. Het isniet de bedoeling bij het aanbrengen van beplanting geheelnaar een vast schema te werken. Met het oog op de veiligheidvan het autoverkeer, dat bij donker en bij mist in de boo-menrijen geleiding vindt, zal een zooveel mogelijk regel-matige beplanting echter in den regel aanbeveling verdienen.BINNENLAND 105DE WONINGVOORZIENING IN 1928Wij ontleenen het volgende aan het Februari-nummervan het Maandschrift van het Centraal Bureau voor deStatistiek.Op het gebied van den woningbouw heerschte 00k in1928 een groote bedrijvigheid. Met den nieuwbouw van49.748 woningen werd begonnen, 47.303 werden voltooid;de woningvoorraad vermeerderde met 40.668.In vorige kronieken is er reeds op gewezen dat de bouw-bedrijvigheid in de vier grootste gemeenten wat verminderdis. Dit geldt nog het minst voor Amsterdam, waar hetaantal begonnen woningen met slechts ruim 140 is afge-nomen, maar in aanzienlijke mate voor Rotterdam. Daaren-tegen is het aantal begonnen woningen in de gemeentenmet 50-100.000 inwoners (waar Haarlem en Groningennog onder gerekend zijn) en in die met 20-50.000 inwonersaanzienlijk toegenomen. Onderstaand staatje geeft hiervaneen overzicht.Begonnen nieuwbouw in de jaren:1926 1927 1928Amsterdam 4.487 5.255 5.112Rotterdam m. o.') 7.320 6.746 5-389's Gravenhage m. o 5.578 5*692 5>?44Utrecht m. o 945 885 776Gemeenten met 50-100.000 in-woners m. o 5.546 5.890 7-565Id. met 20-50.000 inwoners 6.429 6.054 8.070Id. met minder dan 20.000 inw. 16.923 15.290 16.187Mijngebied i .401 2.113 i .605De opvallende vermeerdering van den woningbouw inde gemeenten met 20-100.000 inwoners houdt nauwverband met de uitbreiding der nijverheid. De belang-rijkste toeneming van den woningbouw ziet men in Eind-hoven, waar in 1926 366, in 1927 590, in 1928 2.263 wonin-gen werden begonnen. Aanzienlijk was 00k de toenemingin Tilburg (186, 357, 889) en in Arnhem met Renkum enRheden (501, 603, 986). Ook in Enschede en Lonneker(die tezamen ongeveer van dezelfde grootte zijn als dehierboven genoemde gemeenten) werd veel gebouwd:in 1928 werden daar 1.780 woningen begonnen. Het ligtvoor de hand hierbij te denken aan de groote uitbreidingder Philipsfabrieken, de opleving der wollenstoffenindustrie,de groei der kunstzijdeindustrie en de bedrijvigheid in deTwentsche katoennijverheid.WONINGBOUW MET OVERHEIDSSTEUN BUITENDE WONINGWET OMDe Raad van Groningen besloot aan een woningbouw-vereeniging ten behoeve van den bouw van 66 arbeiders-woningen een voorschot te verstrekken van ten hoogste/ 175.000 onder hypothecair verband.De gemeente Hasselt(O) besloot eenigen tijd geledentot het doen bouwen van 12 arbeiderswoningen, voorname-lijk met het oog op een aantal woningen die voor afkeuringin aanmerking komen. Gevraagd zal worden een bijdrageaan het Rijk van /25.- per woning ingevolge de minis-terieele circulaire van 17 Maait 1926 (steun voor krot-opruiming), opgenomen in dit tijdschrift van April 1926.De gemeente verstrekt dan de andere helft van de totalebijdrage. B. en W. werd opdracht verleend te trachten devoor het te verstrekken voorschot noodige leening op voor-deeliger voorwaarden geplaatst te krijgen dan die waarvoorhet Rijk de bouwvoorschotten geeft.Te Waalwijk waren, deelden B. en W. in Januari 1929den Raad mee, in de laatste drie jaren gemiddeld nog niet1) M. o. beteekent ,,met omliggende" gemeenten, waarineen deel van de uitbreiding der stad plaats heeft, of waarvande woningbouw althans in belangrijke mate onder den in-vloed der kerngemeente staat.ten voile 10 woningen per jaar gesticht. Daar deze terug-houdendheid echter niet noemenswaardig de bouwlustvan den particulier vermocht te prikkelen, was het nood-zakelijk over te gaan tot bouw door de gemeente. DeRaad besloot 24 arbeiderswoningen te doen bouwen enverleende hiervoor een crediet van / 55.000.In Wageningen zullen 52 arbeiderswoningen door degemeente gebouwd worden; 19 daarvan zijn bestemd voorsociaal-achterlijken, thans gehuisvest in onbewoonbaarverklaarde woningen. Het Rijk draagt / 0.50 per week inde huur hiervan bij. Rijksvoorschot voor de bouwkosten(/ 120.000) zal niet worden gevraagd.De gemeenteraad van Deventer besloot 20 November j.l.,zooals in onzen vorigen Jaargang, pag. 244, werd vermeld,tot den bouw van 122 woningen; de Inspecteur der Volks-gezondheid opperde echter bezwaren o.a. tegen den ge-ringen inhoud der woningen en de wijze van aflossingder te sluiten leening, welke bezwaren door GedeputeerdeStaten werden gedeeld.Bij de behandeling hiervan bleek dat Raad zoowel alsB. en W. het gewenscht achtten om, naast de grooterewoningen, die alsnog door de gemeente of met gemeente-lijke hulp door de woningbouwvereenigingen zullen wordengesticht, ook kleinere woningen met lage huur, waaraandringend behoefte bestaat, te bouwen. Voor een deel vande ontworpen woningen wenschte men daarom het vjroegerebesluit te handhaven.Een nieuw ontworpen plan van aflossing, t.w. i %gedurende de eerste tien jaren, 2 % gedurende de daarop-volgende 30 jaren en 3 % gedurende de laatste tien jaren,werd aanvaard, temeer daar de huur hierdoor kan dalenen een snellere aflossing plaats heeft dan bij een annu'i-teitsleening.Wat den woningbouw zelf betreft, besloot de Raad hetbesluit van 20 November in te trekken, over te gaan tot denbouw van 69 woningen volgens de oorspronkelijke plannenen gewijzigden exploitatieopzet (als boven), en hiervooruit de gemeentekas beschikbaar te stellen een bedrag vanten hoogste / 164.900,B. en W. werden verzocht voor het resteerende deel derte bouwen gemeentewoningen gewijzigde plannen in tedienen.Met den Minister wordt gecorrespondeerd over eeneventueel te verleenen bijdrage in verband met de op-ruiming van krotwoningen en het toe te passen opschui-vingssysteem.DE WONINGPRODUCTIE IN ROTTERDAMOVER 1928In het jaar 1928 zijn voor bewoning gereed gekomen4436 woningen, waarvan 1347 in het eerste, 1165 in hettweede, 997 in het derde, 927 in het vierde kwartaal. Naarde huurklassen verdeeld is de productie geweest in dehuurklassen:van / 3.50 tot / 4.- per week 19,, ,, 208 ,, ,, 225 per jaar 5,, ,, 225 ,, ,, 250 ,, ,, 15? ? 250 ,, ,, 275 ,, ,, 183,, ? 275 ,, ,< 300 ,, ,, 484,, ,, 300 ? ? 350 ,, ,, 743,, ,, 350 ? ,, 400 ,, ,, 1377,, ,, 400 ,, ,, 450 ,, ,, 474,, ,, 430 ,, ,, 500 ,, ,, 291,, ,, 500 ,, ,, fcoo ,, ,, 284,, ,, 600 ,, ,, 700 ,, ,, 177,, ,, 700 ? ? 800 ,, ,, 139,, ,, 800 ,, ,, 1000 ,, ,, 99,, ,, 1000 en hooger 138WONINGBEURS TE UTRECHTHet al dan niet handhaven van de gemeentelijke woning-beurs heeft in de laatste jaren eenige malen een onderwerpvan bespreking uitgemaakt in den Utrechtschen Raad{ziz Januari- en October-nummer 1928 van dit tijdschrift).io6 BINNENLAND - OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENBij besluit van 19 Juli 1928 werden B. en W. uitgenoodigd,,een verordening te ontwerpen, waarbij door de woning-beurs voor hare bemiddeling bij de totstandkoming vanhuur en verhuur van woningen (geen gemeentewoningen)en de koop en verkoop van perceelen een retributie gehevenwordt, gelijk deze gebruikelijk is bij de bestaande vyoning-bureaux".Het is eigenaardig dat onder de argumenten, waarmee ditvoorstel van de zijde van B. en W. bestreden werd, op deonwrettigheid van een dergelijke heffing vyeinig nadrukgelegd werd. De betrokken wethouder zette uiteen dat,op grond van de wordingsgeschiedenis van art. 11 van deWoningwet, vaststond dat de Regeering er prijs op steldedat de gemeenten een vifoningbeurs zouden hebben, endat die gratis zou werken.Echter, art. 11 5de lid bepaalt uitdrukkelijk: ,,Voor ofterzake van mededeelingen en inlichtingen door de woning-beurs te verstrekken, wordt geen vergoeding gevorderd".In de Memorie van Toelichting wordt deze eisch nadergemotiveerd.Onlangs (9 April) hebben B. en W. voldaan aan boven-genoemde opdracht. Medegedeeld wordt nu dat, ,,daar dewoningbeurs zich beperkt tot het bij elkaar brengen vanhuurders en verhuurders, koopers en verkoopers vanwoningen en het verstrekken van alle inlichtingen, welkevoor het publiek van belang zijn", het heffen van retributievoor deze bemiddeling wettelijk niet geoorloofd is.De Raad werd daarom uitgenoodigd het besluit van19 Juli te herzien. Voor het thans naar voren gebrachteargument zwichtte deze. Wei werd nog getracht te komentot een verzoek aan de Koningin om vrijstelling van deverplichting tot het hebben van een woningbeurs, maarZonder succes; een voorstel, dat beoogde de bemiddelingte beperken tot gemeentewoningen (gemotiveerd op grondvan de Woningwet, die aan de woningbeurs geen verplich-ting oplegt om aan woningzoekenden haar bemiddeling teverleenen), werd eveneens verworpen.Besloten werd het besluit van 19 Juli in te trekken.De woningbeurs te Utrecht blijft dus in den bestaandenvorm gehandhaafd.PROTESTANTSCHE TEHUIZEN VOOR ONGE-HUWDE ARBEIDERS IN HET ZUIDENZooals bekend bestaan er in de Zuidelijke mijn- enindustriecentra verscheidene R. K. tehuizen voor onge-huwde jonge arbeiders. Thans is, op initiatief van hetNederlandsch Jongelingsverbond, het eerste protestantschetehuis gesticht, te Hoensbroek. Er kunnen 25 arbeidersgehuisvest worden.Te Eindhoven is zulk een huis in aanbouw; een derde teLutterade en een vierde eveneens te Eindhoven zijn invergevorderden staat van voorbereiding.PARKENDe gemeente Wassenaar komt een gedeelte van de buiten-plaats ,,DuinreH", ter grootte van ongeveer 15! H.A.Een strook ter grootte van ? 7J H.A. wordt bestemd voorbouwterrein. Het overige deel is met boomen beplant enzal voorloopig als wandelpark worden aangewezen.OVERZICHT VAN TIJDSCHIFTENNEDERLANDBinnenhuis, No. 8, 11 April 1929.Tentoonstelling van moderne woninginrichting teLeeuwarden, door Arch. G. J. Veenstra. GeiUustreerdebeschrijving van de door de Friesche Schildersvereenigingen de afd. Friesland van den Nationalen Woningraad inFebruari gehouden tentoonstelling (zie ons Maart-nummerbldz. 61).Bouwstoffen, No. 4, April 1929.Revolutiebouw, door Y. W. B. Schrijver geeft verschil-lende typische staaltjes van knoeierijen, die in het laatstder vorige eeuw bij woningbouw gebruikelijk waren.Sedert de invoering van de Woningwet is er ontzaglijk veelverbeterd, maar op andere punten is men achteruit gegaan.Zoo maakt al dat gereglementeer van overheidswege debeoefenaren van het bouwvak tot ledepoppen. De vakkennisis achteruitgegaan. Vroeger knoeide men bewust om zoogauw en zoo goedkoop mogelijk klaar te komen. Thansweten velen niet eens hoe het behoort,Centraalblad der Bovmbedrijven, No. 43, 27 April 1929.Boerderijtjes en winkelhuizen uit het Land van Maasen Waal, door P. H. Endt. Schrijver geeft verschillendevoorbeelden van woningen, ontworpen en uitgevoerd doorhet ,,Bouwbureau-Watersnood", ter vervanging van wo-ningen in het overgestroomde Land van Maas en Waal.Met afbb.De Gemeente, No. 8, 11 April 1929.De opheffing der huurwetten, door J. Rensen. Schrijvergeeft een aantal cijfers, ontleend aan de ,,Uitkomsten vaneen onderzoek naar de wijzigingen in de huren van woningente 's Gravenhage sinds Juli 1927". Dit onderzoek looptover 4000 woningen in de huurwaarden van / 3.- per weektot / 500.- per jaar. Het aantal woningen, hetwelk in huurverhoogd is, is het grootst in de groepen van / 4.- tot / 7.-per week, n.l. van 60 tot 75 %. In de hoogere huurklassenkomen daarentegen vrij veel verlagingen voor, n.l. van27 tot 32 %. Van de in huur verhoogde woningen steegde huur met meer dan 10 %: in de groep van / 3.- tot / 4.-70>7 %; in de huurgroepen van / 4.- tot / 7.- resp.46.3, 44,4 en 36.8 %. Een afzonderlijke enquete over1647 woningen werd ingesteld naar de gemiddelde huur-stijging sedert Juli 1927. Deze bleek 6.86 % te bedragen,niet-verlaagde huren inbegrepen. Het indexcijfer voor dehuren was in December j.l. 172.9 % van 1913/14, dat voorde totale kosten van levensonderhoud 160.4 %? Schrijvermerkt op dat de invloed van de intrekking der Huurwettenop de huren merkbaar is geweest.-, No. 9, 25 April 1929.Statistiek van huurveranderingen, door A. J. A. Rikkert.Schrijver betwist de beteekenis van het hierboven aange-duide Haagsche onderzoek naar de huurveranderingenom te leeren kennen den invloed van de opheffing derHuurwetten. Om dezen invloed te leeren kennen, is noodigdat men uitsluitend nagaat de vooroorlogsche woningen,waarop de Huurwetten van toepassing zijn geweest. Datheeft men in den Haag niet gedaan en daarom heeft hetonderzoek slechts betrekkelijke waarde.Maatschappij-helangen, No. 4, i April 1929.In dit nummer is opgenomen een samenvatting van deinleidingen van Profs. Mr. Dr. C. W. v. d. Pot, Mr. Dr.J. V. d. Grinten, Mr. F. G. Scheltema en Mr. C. W. deVries, te houden op het door de Mij. voor Nijverheid enHandel te houden congres inzake ,,Streek-belangen".Ons Eigendom, Nos. 52 en 3, 6 en 27 April 1929.Particuliere Bouw of overheidsbouw, II en III. Voor-loopig wordt in deze artikelenreeks niet veel meer gegevendan een aantal citaten en cijfers, aan artikelen in ons tijd-schrift ontleend. Over de wijze, waarop de financieeleparagrafen van de Woningwet zijn toegepast, zal in volgendeartikelen echter een hartig woordje gewisseld worden., No. 2, 20 April 1929.De Volkshuisvesting in de Eerste Kamer. De redactieis ten zeerste teleurgesteld door de mededeeling van denMinister, dat het ontwerp tot wijziging van de Woningwetnog niet bij den Raad van State is. De kans bestaat, dat hetontwerp denzelfden weg opgaat als de vroegere ontwerpen-Heemskerk en Cort v. d. Linden. De Bond van Huis- enOVERZICHT VAN TIJDSCHEIFTEN - NATIONALE WONINGRAAt) toyGrondeigenaren moet zich met den Minister in verbindingstellen en hem trachten te overtuigen dat verschillendeingrijpende wijzigingen van de Woningwet allerdringendstnoodig zijn.Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volksgezond-heid. No. 3, Maart 1929.Hierin is opgenomen het Verslag van den Directeur-Generaal van de Volksgezondheid betreffende de financieelecontrole van woningbouwvereenigingen, enz. over 1928.Wegens plaatsgebrek kan het overzicht van buiten-landsche tijdschriften niet worden opgenomen.NATIONALEWONINGRAADOFFICIEELE MEDEDEELINGENBESTUURDe Heer P. Lak heeft 2;ich wegens tijdsgebrekgenoopt gezien te bedanken als lid van bestuuren dagelijksch bestuur van onzen Raad. 0nsbestuur heeft met leedwezen van dit bedankenkennis genomen. De Heer Lak toch, die sedertde fusie met den Bond van Christelijke Woning-bouwvereenigingen ,,Patrimonium" deel van hetdagehjksch bestuur uitmaakte, heeft steeds metvollen ijver en groote toewijding aan onze werk-zaamheden deelgenomen. Hij was lid van ver-schillende door den Wonmgraad ingestelde com-missies. Onze organisatie is hem veel dank ver-schuldigd voor hetgeen hij in de afgeloopen jarenvoor haar heeft verricht.NIEUWE LEDENSedert de vorige opgave zijn tot het lidmaatschapvan onzen Raad toegetreden de Vereeniging,,Middenstandshuisvesting" te Gouda en de Wo-ningstichting ,,Het Oosten" te Haarlem.JAARVERGADERINGDe Nationale Woningraad houdt zijn jaarver-gadering op Zaterdag, 25 Mei a.s. des morgenself uur in de Societeit ,,Reunie", Oosthaven 18,te Gouda.De agenda luidt als volgt:1. Opening.2. Notulen der vorige vergadering (z;ie Tijd-schrift van Augustus, September en October 1928).3. Verslag over het afgeloopen jaar.4. Rekening en verantwoording over het afge-loopen jaar en verslag van de commissie tot nagaanvan het beheer.5. Begrooting over het loopende jaar.6. Verkiezing van leden van het Ijestuur.Aan de beurt van aftreden zijn de Heeren R.Boomsma en H. Zwang, die herkiesbaar zijn.Tusschentijds afgetreden zijn de Heeren A. J. H.Hagdorn, J. Kors en P. Lak, die niet herkiesbaarzijn.De Heer Kors was vertegenwoordiger der mid-denstandsbouwvereenigingen in ons bestuur. Tervoorziening in de door zijn aftreden ontstanevacature kunnen de aangesloten middenstandsbouw-vereenigingen candidaten stellen. De Heer Lakvertegenwoordigde de protestant-christelijke ver-eenigingen. Uit deze kringen worden dus gaarnenieuwe candidaten verwacht. Men gelieve decandidaten schriftelijk aan ons secretariaat op tegeven. De voorziening in de vacature-Hagdorn(vertegenwoordiger voor Limburg) zou het bestuurwillen aanhouden in verband met hangende plannenom Limburg te doen ressorteeren onder onzeafdeeling Noordbrabant-Zeeland.7. Benoeming van een commissie tot nagaanvan het financieel beheer over 1929.8. Praeadvies van het bestuur over het op devorige jaarvergadering ingediende voorstel derStichting ,,Woningbouw-Nieuweschans.''Het voorstel luidde als volgt: ,,Het hoofdbestuurvergoedt aan de afdeelingen de helft van de reis-kosten, te maken door een afgevaardigde naar dealgemeene vergadering."Het bestuur stelt de vergadering thans voorhet volgende besluit te nemen:,,Met ingang van 1930 zal de Woningraad aanleden, die dit wenschen, vergoeden 50 % van dereiskosten (Hide klasse spoor of daarmede gelijkte stellen klasse in tram of boot), gemaakt door eenafgevaardigde ter bijwoning van ledenvergade-ringen, met dien verstande, dat deze vergoedingvoor niet meer dan een vergadering per jaar wordtgegeven. De aan deze regeling verbonden kostenworden bestreden uit de gewone inkomsten."9. Praeadvies van het bestuur over het op devorige jaarvergadering ingediende voorstel van deCoop. Bouwvereeniging ,,de Arbeid" te Wormer-veer.Het voorstel beoogde de totstandkoming vaneen centraal bureau, hetwelk zich zou belasten methet innen van achterstallige huren en eventueeleontruiming van woningen.Het best
Reacties