TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BONO VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1930 N? 5_^^^^ 11'= JAARGANG MEIGELUIOOEMPEND SPIJKERVASTGl'PS^WANDBRANDVRIJ STERKEen Dinecteur van Gemeente-werken : ,,...,,^de opgedane en-van'ng is wei van dien aard,dat ik ze meer in de gemeente-bestekken van scheidingswandenzai voopschrijven "N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 D E S T E E GIM.V. VAN mUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPy - HAARLEMMERWEG B 378 - AMSTERDAM (W.)rINCASSO-BANKVolgostort Kapitaai f 30.000.000.--.Reserve f 8.400.000--I [AMSTERDAMI Heerengr. 531-637,619-6K Middenweg 4-8 I hoek VfjzelstraatAdm, de Ruyterweg 84-86Bilderdijkstraat 50Ceintuurbaan 91 ^HDamrak 83Haarlemmerplein 2Linnaeusstraat 37N.V.Molukkenstr. 122-124Nieuwmarkt 27Overtoom 89Weesperplein 2Weesperzijde 33 BWlllemsparkweg 80van Woustraat 217RotterdamLeuvehaven 103Goudschesingel 229Heemraadesingel 168Oroene Hilledijk 70ALMELOARNHEMDELFTDORDRECHTENSCHEDEEINDHOVEN ^IHQRONINGEN'S-HERTOGENBOSCHMILVER8UM's-GravenhageLange Houtstraat 19Statenlaan 46Laan v. Meerderv. 226LEEUWARDENMAASTRICHTNAALDWIJKNIJKERKSCHIEDAMTILBURGUTRECHTVOORBURGWORMERVEERZAANDAMALLE BANKZAKENHKYNJALOTDRlklNRICHriNeREOULIER$OK:^5O:^32AM$TEI^DAW>TEIEf>!i^iIECt1NI$Ct1[*>PAPIERENNAAML. VENN.BOUWBEDRMFH. VAN SAANE ALGEHEELEVOORBEREIDING, FINANCIERING,VOORLICHTING BIJ EXPLOITATIEEN PRACTISCHE UITVOERING VANWONINGBOUWPLANNENVOOR STICHTINGEN, VEREENI-GINGEN, KLEINERE GEMEENTEN EN6R00TE INDUSTRIEELEBEDRIJVEN ^^mOVERTOOM 266AMSTERDAMTEL. 81610P. J. VA N SC H AIK H^ZlmllltERelc,SPECIIIIIL>RlllllllEIDra,SillrMEIKSlLIIII[lNASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOP8TE 8YSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLKS- ENMIDDEN8TAND8WONINGEN. - SELF SUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handets-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERT0GENB08CH - NOG IN UITVOERINGOJi. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle materialen voor den VOLKSWONiNGBOUWMAANDBLAD 11= JAAROANO No. 5 MEI 1930TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii PT IVI C T^ P r\ P D l^~\ I T \Y/ iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiBiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii ?_. IN O 1 ?-. i-J ?_. 13 v_/ LJ W iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINQBOUWVEREENIGINGENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BAKKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDER.VASTE MEDEWEKKERS: J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KIVPPLEP, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. Ktn'STEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E, WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LiNDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATIE EN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGVS^AL 70 -AMSTERDAMPOSTREKENING No. 29080-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD--. ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --v. MUNSTER'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAAHLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f i.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Opruiming van slechte woningen in Enschede door Ir. H, G. Mos -- Woningcomplex van de AlgemeeneCooperatieve Woningvereeniging aan het Moerbeiplein te 's Gravenhage door J. A. Hoogeveen -- De volks-huisvesting te 's Hertogenbosch door M. Krijgsman -- Binnenland -- Overzicht van tijdschriftenNATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Officieele Mededeelingen -- Vragenrubriek -- Van de Afdeelingen.OPRUIMING VAN SLECHTENINGEN IN ENSCHEDEWO-In het October-nummer 1927 van dittijdschrift-kwamen eenige mededeelingen voor van onder-geteekende over den bouw van arbeiderswoningenin Enschede door de zes betreffende bouwvereeni-gingen, waaraan intusschen nog ,,Eigen Haard" istoegevoegd, welke tot nu toe samenwerkt met deVereeniging ,,Patrimonium".De natuurlijke bevolkingstoename, maar in veelsterker mate de voortdurende trek van arbeidersnaar Enschede, ten einde werk te vinden in de velefabrieken, maakten het noodzakelijk den woning-bouw met kracht voort te zetten, zoodat van 1927 afnog zeven complexen met tezamen 814 woningentot stand kwamen en er verder in den loop van ditjaar nog 281 zuUen worden voltooid.Men meene echter niet dat daarmede de woning-behoefte bevredigd is of zelfs de achterstand konworden ingehaald. Nog steeds is het niet geluktverbetering te brengen op het gebied van dubbelebewoning, zooals uit de hierna te noemen cijferszal blijken.Ten einde nu een behoorlijk overzicht te krijgenvan de woningbehoefte en van hetgeen de ge-meente zal moeten doen om de woningtoestandente verbeteren, is vooreerst een zorgvuldig onderzoekingesteld naar den staat, waarin deoudere arbeiders-woningen verkeeren. Daarbij is nagegaan, welkewoningen nog met betrekkelijk matige kostenkunnen worden verbeterd, dus waarvan een ver-betering de moeite waard mag worden geacht enwelke woningen daarvoor te slecht zijn; de laatstezijn kortweg aangeduid als krotwoningen. Dat bijdeze beoordeeling verschil van meening kan voor-komen, is duidelijk. Nadat het GemeentelijkWoningtoezicht een voorloopige lijst had samen-gesteld, werd dan ook door een der Raadsfractie'seen uitgebreid amendement daaraan toegevoegd,hetwelk ten slotte geleid heeft tot een thans aan-genomen cijfer van 305 krotwoningen.Verder heeft de Wethouder van Sociale Aan-gelegenheden en Volkshuisvesting H, C. Nijkampeen woning- en gezinstelling doen houden inNovember 1929, waarvan de verzamelde resultatenonlangs zijn gepubliceerd en waaraan de volgendegegevens zijn ontleend.In de eerste plaats is het aantal gezinnen, gerang-schikt naar hun sterkte en naar de woningen, waarinZe zijn ondergebracht. Daarbij zijn 3 groepen wonin-gen aangenomen naar de jaarlijksche huur en welbeneden / 275, tusschen / 275 en / 500 en als derdegroep die, welke meer dan /500 huur opbrengen.io6 ARTIKELENTABEL IHEX AANTAL GEZINNEN, GERANGSCHIKT NAAR HUN STERKTEStefkfe van tiEl In arteidefs- In kleine midilen- In lie Dverlgegezin woninosn lot standswoningen wonlngen lOIWL1 215 huuf 1215-1500 tarI persoon 120 31 31 1822 personen 1.293 337 311 1.9413 1.891 494 425 2.8104 1.604 430 424 2.4585 1.181 272 290 1.7436 702 133 206 1.0417 438 95 118 6518 292 68 77 4379 185 33 29 24710 ,, 104 23 ao 147II ,, 74 13 13 10013 ,, 46 9 6 6113 21 4 3 2814 12 3 -- 1513 6 I I 8i6 I I -- 27.970 1.947 1.954 II.871Hieruit kan worden berekend dat de geheelebevolking op het oogenblik van telling 51.652zielen bedroeg, dus 4,35 per gezin. In de eersteen derde groep woningen komt de bevolkings-sterkte per gezin ongeveer met dit laatste cijferovereen, in de tweede gioep bedraagt ze 4,2.Uit een volgende tabel, waarin het aantal wonin-gen gerangschikt is naar de huren en welke hier-onder volgt, blijkt dat de grootste hoeveelheidarbeiderswoningen gelegen is tusschen de huur-klassen / 3.50 en / 6.- per week. De kenmerkendegrens van dit soort woningen ligt volgens dezetabel bij huurklasse 9.Het systematisch onderzoek heeft aan het lichtgebracht dat er 622 gevallen van samenwoningbestaan, waarvan 98 vrijwillig, zoodat deze buitenbeschouwing tnoeten blijven, aangezien ze niet temaken hebben met woningbehoefte. Er blijven dan524 gevallen van gedwongen samenwoning over,waarvan gelukkig bijna alle slechts door twee ge-zinnen.In ongeveer 2/3 dezer gevallen betalen de in-wonende gezinnen kostgeld aan den hoofdbewoner;overigens hebben ze een deel van de woning onder-gehuurd en wel tegen een huur, die blijkens eenARTIKELEN 107TABEL IIHEX AANTAL WONINGEN, GERANGSCHIKT NAAR DE HUBENCOBewoond Huur-KNuur in guldens door woningenOnbewDond lOTAAL:S eigenarenI 0-1,50 I 50 512 1,50-2 10 238 -- 2483 2-2,50 23 341 -- 3644 2,50-3 121 399 -- 5205 3-3,50 293 579 -- 8726 3,50-4 283 904 II 1.1987 200-225 66 1.416 5 1.4878 225-250 131 1.079 8 1.2189 250-275 171 1.352 6 1.52910 275-300 66 255 4 325II 300-350 193 313 8 51412 350-400 124 223 2 34913 400-450 149 225 3 37714 450-500 100 177 4 28115 500-600 246 233 8 48716 600-700 126 196 -- 32217 700-800 83 134 3 22018 800-1000 III 131 I 24319 1000 en hooger 324 240 5 56920 dienstwon. enz.jmenten en stich2.621tingen .67Lose8.485 68 11.241... 8 'onderzoek 51 tot 100 % van de hoofdhuur be-draagt. Het onderverhuren blijkt dus een zeer voor-deelige zaak voor den hoofdhuurder te zijn, te meerdaar hij altijd minder dan de helft zijner woning,soms slechts een zeer gering deel, b.v. een vertrek,daarvoor afstaat. Van die zijde is dus zeker weinigmedewerking tot verbetering van de woning-toestanden te verwachten.Men heeft bij deze woningen kennelijk te doenmet een vrijwel bepaalde groep menschen, diesinds lang bij anderen inwonen; de reden daarvanis niet altijd na te gaan. Onder de bovengenoemde622 gevallen zijn echter maar 80 gezinnen, dievroeger een eigen woning hebben gehad en daarvanzijn thans 32 noodgedwongen bij anderen inge-trokken, de andere 48 echter vrijwillig.Deze leerrijke gegevens kunnen het gemeente-bestuur en de besturen der woningbouwvereeni-gingen tot leiddraad strekken bij de verdere behan-dehng van het woningvraagstuk. Terecht heeft degemeente zich de beschikking voorbehouden overeen aantal woningen bij elk complex, dat in delaatste jaren door die vereenigingen werd gebouwd,io8 ARTIKELEKwaardoor het althans tot zekere hoogte mogelijk isgeworden van overheidswege regelend in te grijpenbij de verdeeling der woningen. Doch ook recht-streeks is de gemeente betrokken bij het vraagstukeener onttrekking en verschaffing van woning-ruimte. In de eerste plaats koopt zij meermalenenkele of groepen woningen, waarvan een deel be-stemd is om ten algemeenen nutte te verdwijnen;29 zullen worden afgebroken in verband met deuitvoering van het uitbreidingsplan, 248 ten be-hoeve van verschillende verkeersverbeteringen.Daar deze laatste echter niet alle tegelijk tot standkomen, kunnen de bedoelde woningen nog jarenlang meewerken om te dienen voor het overplaatsenvan gezinnen, het z.g. opschuifstelsel, dat hier veelalmet goed gevolg wordt toegepast en waarvoor degemeente nog onlangs een complex van 23 wonin-gen aankocht.Er vah inderdaad nog heel wat op te schuiven,al kan Enschede zich gelukkig prijzen dat de oudetoestanden hier niet de diepe ellende, noch denomvang daarvan vertoonen, zooals die in groote enoude steden nog meermalen voorkomt. Voor deopkomst van de industrie in de tweede helft dervorige eeuw, teen de stad niet meer dan 4000inwoners had, werden arbeiderswoningen veelalgebouwd door de arbeiders zelf, waarbij hij er tweeonder een dak oprichtte, een zelf bewoonde en deandere verhuurde. Enkele malen bouwde een onder-nemer een rij woningen,doch het aantal bleefbeperkt.In 1861 werd door eenige fabrikanten een bouw-vereeniging opgericht, welke kort daarop 33 wonin-gen in het hartje der oude stad aan de FrederikHendrikstraat stichtte. Deze woningen kostten/ 570 per stuk!Nadat in 1862 de bekende brand bijna geheelEnschede in de asch legde, waarbij echter merkwaar-digerwijze bovengenoemde 33 woningen gespaardbleven, heeft de vereeniging met ijver den bouw vannieuwe complexen ondernomen; nabij de eerstegroep ontstonden in 1863-'63 nog 112 anderewoningen van hetzelfde type en dit complex van145, gelegen aan drie evenwijdige straten, is sinds-dien bekend als ,,de Krim" (zie afb. 5).Een andere groep van 40 woningen, in een langerij aan een nauw straatje gebouwd, genaamd,,Sebastopol", is voor enkele jaren gelukkig ont-ruimd en afgebroken.ARTIKELEN 100Afb. 4. Frederik Hendrikstraat in ,,de Krim", EnschedeDe Krim-woningen, die voor de toen bestaandedenkbeelden een aan2;ienlijke verbetering van hettot dusver bekende type heetten te zijn, bestaan uiteen voorvertrek van 4,65 M. lengte en 3,93 M.breedte, dus ruim 18 M^, bij een hoogte van 3,29 M.,verder een achtervertrek van 4,65 M. x 2,35 M.,doch een hoogte van slechts ruim 2 Meter. Over hetgeheel Hgt een zolder, terwijl om de 3 woningen eenbrandmuur tot in de kap is opgetrokken, zoodat deZolders practisch weinig bruikbaar zijn. Het slapengeschiedt dan ook hoofdzakehjk in de twee kamers,die elk twee bedsteden hebben. Merkwaardig isnog dat de vloeren in de voorkamer uit estrikken,in de achterkamer uit kHnkers op plat bestaan, het-geen men in boerenhuizen ook nog hier en daarvindt en zonder twijfel eenige voordeelen biedt, tenminste wanneer de vloer goed ligt en de tegels ofsteenen behoorlijk in specie gelegd zijn.Watervoorziening had plaats door eenige stand-pijpen op de gemeentelijke waterleiding in deopenbare straten. Ongeveer 10 jaar geleden zijn dewoningen voorzien van electrische verlichting.Behalve de vele bezwaren, die volgens de tegen-woordige begrippen tegen dit soort woningen moe-ten bestaan, is als een groote fout te rekenen, datZe in aaneen gesloten rijen van 28 stuks gebouwdzijn en dat de achtergevels van twee rijen slechts 7,75Meter van elkaar gelegen zijn. De toestand, waarindeze tusschenstrook verkeert, laat zich denken,te meer daar in het midden een open goot voor hetafvalwater loopt. De verschillende afbeeldingengeven een indruk van deze buurt, waarin de stratengelukkig de vrij ruime breedte hebben van 11 Meter.De in 1861 opgerichte vereeniging werd in 1890ontbonden, waarna de woningen in beheer kwamenbij de nieuw opgerichte Enschedesche Bouwver-eeniging; de aandeelen zijn later in handen van degemeente overgegaan, waardoor een nauwe samen-werking tusschen de laatste en het bestuur derVereeniging tot stand is gekomen. De Dienst vanGemeentewerken heeft dan ook in de latere jarenherhaaldelijk complexen woningen voor deze Ver-eeniging gebouwd, waarbij op juiste en welover-wogen wijze de productie der andere woningbouw-vereenigingen werd aangevuld. De leidende ge-dachte daarbij is steeds geweest zoo mogelijk kleinegroepen woningen te stichten, waaronder van zeereenvoudig type, ten einde de oudste complexen.no ARTIKELENOT=^/C\ rH5j,E3-ri=t/X1 51* F i * 1 Ig1 i 1 1 1 ? 1 ? % 1 19.1 N 81 KE ^ ^ e^ ? ^ ? 1 t' ^ r s ? *? ?1^? ^ I 5^ 5N'S*?*>QK111KTAU-I=? P -^ss-^F^/^/^,-^.'F'n EzaE:y=>. j K t-f E:I-HIDT=? I K.STi=i /v/\-r1 1 5 1 g1 1 N ^ 5,1 t f ! S P:'^ J; ^ ^ 1 ?rr j--jwQI3*'K.1 1 1 1 1 ^ 1 V^^ t 1 ^ 5 1 ,5 *j51--15 ^ S i1< uSi:c""i:4^=i:^ xAfb. 5. ,,de Krim", Enschedein de eerste plaats ,,de Krim", te kunnen ontruimenen de menschen van verschillende financieele draag-kracht, 00k de armsten, geleidelijk naar beterewoningen over te brengen. Daarbij dient zorgvuldigte worden voorkomen dat een nieuwe Krim ont-staat; dit is bij de opruiming van ^Sebastopol"volkomen gelukt door de 40 gezinnen te verspreidenen als het ware in de bevolking der gemeente op telossen. Het beste middel om dit te bereiken is geengroote complexen van hetzelfde en ^eker niet vaneen klein type te bouwen. De fatale invloed, die hetsamenwonen in een wijk als de Krim op vele ge-zinnen heeft, welke daar door verschillende om-standigheden ?ijn terecht gekomen, gaat in velegevallen verloren bij hun overbrenging naar eenbetere buurt en men kan in het algemeen aannemendat er geen groote angst behoeft te bestaan van be-smetting eener goede wijk door enkele slechtereelementen; eerder is er kans, dat zulke elementenonder den gunstigen invloed der betere woning-verhoudingen tot een hooger peil worden opgevoerd.Het spreekt vanzelf dat deze ondervinding in eenstad van middelbare grootte als Enschede anderskan zijn dan in de grootere centra van bevolking.Ook is van ,,de Krim" eerst een klein gedeelte, n.l.16 woningen, in 1929 ontruimd en afgebroken,Zoodat de gemeente nog voor een taak staat, dieZeker gaandeweg moeilijker zal worden.Het is niet onmogelijk dat ten slotte een groepoverblijft, die nergens onder dak kan komen en diedan ook vrijwel alle eigenschappen mist, die noodigzijn voor het verkrijgen van een nieuw gebouwde,goed ingerichte woning. Het zal dan nader moetenworden onderzocht, in welken vorm de gemeenteook deze menschen huisvest, een vraagstuk, waar-voor enkele groote steden in ons land reeds eenproeve van oplossing hebben gegeven.Daarbij komen de toenemende bezwaren bij hetverkrijgen van geschikte bouwterreinen, hetgeen bijden snellen groei van Enschede binnenkort opeigen gebied een onmogelijkheid dreigt te worden.Zoolang hierin geen verandering ten goede komt,is men gedwongen buiten de gemeentegrens tebouwen. De Enschedesche Bouwvereeniging heeftdan ook in de laatste jaren reeds twee complexen vanresp. 16 en 9 arbeiderswoningen in een naburigegemeente gesticht, welke in 1930 gevolgd zullenworden door twee andere complexen van 38 en 16stuks. De indeeling daarvan is in hoofdzaak gelijkaan twee der typen, welke ik reeds in het October-nummer van 1927 beschreef. Het grootste typebevat een woonkamer van 16 M^, zooveel mogelijkARTIKELEN III???! - r.Woningcomplex van de Algemeene Cooperatieve Wonmgvereeniging aan het Moerbeiplein te 's-Gravenhageop de zonzijde gelegen, daar achter een kleinerewoonkamer, een keuken, bijkeuken en bergplaats;op de verdieping steeds drie slaapvertrekken. Hetkleine type heeft een woonkamer als in de grooteresoort met daarachter een keuken en bergplaats(bijkeuken). Ook deze hebben echter steeds drieslaapkamers op de verdieping, waarvan ook bijde complexen der woningbouwvereenigingen nietdan bij uitzondering wordt afgeweken, n.l. enkelbij woningen voor z.g. onvolkomen gezinnen.Eerst wanneer de gemeente en de verschillendebouwvereenigingen zullen beschikken over dennoodigen woningvoorraad, kan met kracht aan deontruiming der krotwoningen worden doorgewerkt.Dat naar het voldoen aan die voorwaarde voort-durend en met groote inspanning gestreefd is, mogeblijken uit de resultaten, die na 1927 werden be-reikt en hierboven zijn vermeld. Voor de gemeenteis bovendien, naast de saneering van de oude binnen-stad, een direct voordeel aan de afbraak der krottenverbonden door het verkrijgen van belangrijkeverkeersverbeteringen. Het is reeds thans vrijwelzeker dat het terrein, hetgeen vrij zal komen bij deafbraak van ,,de Krim" en dat een oppervlakte heeftvan 1.60 H.A., niet meer zal worden bebouwd en ingewijzigden vorm tot plein en plantsoen zal wordenbestemd, nadat er door aankoop en onteigening vanomHggende oude perceelen nog ongeveer 1.40 H.A.aan 2;al zijn toegevoegd.H. G. Mos,Directeur GemeentewerkenWONINGCOMPLEX VAN DE ALGE-MEENE COOPERATIEVE WONING-VEREENIGING AAN HET MOERBEI-PLEIN TE 'sGRAVENHAGEHet complex bestaat uit 102 woningen, n.m. 44benedenwoningen, waarvan vier met winkel en 58bovenwoningen. De benedenwoningen zijn alle vanongeveer gelijke grootte en bevatten een woonkamer,twee slaapkamers en keuken. De bovenwoningenzijn onderling zeer verschillend. De 14 midden-bovenwoningen van de G typen bevatten eenwoonkamer, drie slaapkamers en keuken, de 28zijbovenwoningen van de G typen bevatten eenwoonkamer, drie slaapkamers, een bergkamer en113 AETIKELENWoningcomplex van de Algemeene Cooperatieve Woningvereeniging aan het Moerbeiplein te 's-Gravenhagekeuken, de bergkamer is geheel afgewerkt als deslaapkamers, doch niet behangen. De 12 boven-woningen van de ingebouwde hoektypen bevatteneen woonkamer, een kamer, vier slaapkamers enkeuken en de vier bovenwoningen op de buiten-hoeken bevatten een woonkamer, een kamer, vijfslaapkamers en keuken. De groote verscheidenheidvan bovenwoningen biedt gelegenheid om gezinnenvan verschillende grootte te huisvesten,Alle buitenmuren zijn spouwmuren, n.l. aan denbuitenkantwaalsteen dik 0.22 M. en aan den binnen-kant drijfsteen dik 0.05 M., de spouw is 0.05 M.Boven alle woonruimten der benedenwoningen zijnplafondhangers gemaakt voor geluiddemping. Dekappen 2;ijn geheel beschoten en afgedekt met ver-beterde hoUandsche pannen. De schuine vlakkenin de slaapkamers op de tweede verdieping zijngestukadoord en behangen. Op de tweede verdie-ping is een tapkraan met uitstortgootsteen gemaakt.De woonkamers zijn groen geverfd, de gangen enportalen eveneens groen, iets lichter, de slaapkamerslichtgrijs en roomkleurig en de keukens hardgeel,^oodat de woningen een frisch aan^ien hebben.Boven de granito gootsteenen en onder de wasem-kappen in de keukens zijn witte verglaasde tegelsaangebracht. De balcons aan achter- en voorgevelsen de kasten op de balcons aan de achtergevels zijngemaakt van gewapend beton en metselwerk,hierdoor is het onderhoud daarvan gering. De be-handeling van het buitenverfwerk is als volgt:de gootlijsten en kozijnen geel, de ramen en plafondsvan overstekende goten wit en de voordeuren groen.De betonnen banden aan de voorgevels zijn afge-werkt met groene scyeniet. Het metselwerk van degevels is van waalsteen, zeer uiteenloopend vankleur, met banden van gele Friesche steen, devoegen zwart, terugliggend.De huren der woningen zijn als volgt:de benedenwoningen der G typen / 5.75 p. weekde zijbovenwoningen der G typende middenbovenwoning der Gtypen .. ..............de benedenwoningen der H typende bovenwoningen der H typende benedenwoningen der J typende bovenwoningen der J typen ...de benedenwoningen der K typende bovenwoningen der K typen5.955.905-556.955.556.955.856.95ARTIKELEN 113Situatie van den bouw van 102 woningen aan het Moerbei-plein te 's-Gravenhage voor de Algemeene CooperatieveWoningvereenigingdewinkelsder Ltypen.......... ,,12.50 ,,debovenwoningenderLtypen.. ,, 6.95 ,,de winkels der M typen ........ ,, 11.50 ,,de bovenwoningen der M typen ,, 6.95 ,,In deze huurprijzen zijn begrepen de kosten vanhet waterverbruik en de huur van de electrischelichtleiding. De vereeniging Het voor eigen rekeningde electrische Hchtleidingen aanleggen. Na aftrekvan alle kosten, o.a. voor huurderving 2 % van debruto huuropbrengst en voor onderhoud / 40.-per woning en per jaar, blijft er nog een batig saldoover van ongeveer / 650.-per jaar. Het plantsoenis aangelegd en wordt onderhouden door degemeente. Het voornemen bestaat om in hetplantsoen een gedenkbank te plaatsen ter nage-dachtenis aan Mr. Nieboer, in leven lid van dengemeenteraad en lid van den Raad van Commis-sarissen van de Alg. Coop. Woningvereeniging.Om ontsiering van het complex door antenne'ste voorkomen, worden vanwege de vereenigingaan de achterzijden van de woningen antenne'saangebracht. De kosten hiervan bedragen / 4.-per antenne en worden door den gebruiker betaald,De goede samen\yerking met den Heer E. J.Timmerman, Techn. Hoofdambtenaar, Afd. Chefen den Heer H. van der Waay, inspecteur, beidenverbonden bij den Dienst van StadsontwikkelingType G. Woningen aan het Moerbeiplein te 's-Gravenhage"en Volkshuisvesting, heeft veel bijgedragen totde totstandkoming van dit complex.Het toezicht tijdens den bouw werd uitgevoerddoor den Heer W. van Diggelen, hoofdopzichteren door den Heer P. van Broekhuizen, opzichter.De aannemer van den bouw was de HeerJ. P. G. Kok uit Haarlem.Van de woonkamer uit een der woningen aan hetMoerbeiplein is een foto gemaakt om aan te toonenwat er met eenvoudige meubelen is te bereiken.J. A. HOOGEVEENArchitectDE VOLKSHUISVESTING TE 'sHER-TOGENBOSCHEen oude stad -- in het laatst der vorige eeuwnog eng begrensd door oude vestingwallen enmuren -- bezit, uit esthetisch oogpunt bezien,veel wat aantrekt en boeit.Maar naast de Hcht- zijn 00k schaduwzijden.Binnen deze benauwde grenzen moesten destijdsde menschen werken en wonen, met als gevolg,dat vooral in de volksbuurten destijds de woningenkris en kras naast elkander werden gezet, zoodatals het ware geen enkel stukje grond onbebouwdwerd gelaten.Buiten de vestingmuren kon men in waarheidspreken van een moeras, want elken winter op-nieuw stond het water tot aan de wallen, welketoestand ook thans nog voortduurt.114 ARTIKELENType G. Woningen aan het Moerbeiplein te 's-GravenhageIn de allerlaatste periode van de vorige eeuw isde gordel aan eene zijde opengebroken en eennieuwe stadswijk nabij het tegenwoordige spoor-wegstation ontstond.Voor de voorziening in den zoo dringend nood-zakelijken arbeiderswoningbouw had deze uit-breiding maar matige beteekenis.In 1920 kwam een tweede uitbreiding en op-hooging aan de Noordzijde der stad tot stand,meer bekend onder het Muntelplan.De algeheele voltooiing van deze stadswijk begintzeer snel te naderen. Slechts weinige stukkenbouwrijpe grond wachten nog op bebouwing,terwijl het meerendeel daarvan, uit stedebouw-kiindige overwegingen, voor arbeiderswoningbouwminder geschikt is.Toch is de aanbouw, speciaal van arbeiders-woningen, in 's Hertogenbosch nog dringend nood-zakelijk.Destijds werd ongeveer een 500-tal krotten uitde oude stad onbewoonbaar verklaard, waarvanthans een 440-tal of afgebroken of verlaten engesloten is.Voor een 6o-tal gezinnen, die -- wat bewoningen beschaving betreft -- tot de allerslechtstenbehooren, is nog geen aannemehjke oplossinggevonden.Het overgroote gedeelte van de gezinnen uitde evengenoemde 440 onbewoonbaar verklaardewoningen heeft de gemeente in haar betonwo-ningbouw kunnen onderbrengen. Maar ook onderdeze plus minus 400 gezinnen zijn er meerderen,die door de wijze van bewoning, het wonen vananderen in hun omgeving tot een kruis maken.De gemeenteraad van 's Hertogenbosch be-sloot daarom onlangs door nieuwe en door-tastende maatregelen te trachten om de positievan de goede bewoners meer veihg te stellen,en wijders opnieuw onbewoonbaarverklaringmogeHjk te maken door nieuwe ophooging enaanbouw van nieuwe woningen.Daartoe werden aangekocht verscheiden per-Type G. Woningen aan het Moerbeiplein te 's-Gjavenhageceelen ter oppervlakte van ? 18 H.A., en werdbesloten -- en tegeHjk hiervoor het crediet gevo-teerd -- om tot ophooging over te gaan van eengedeelte ter grootte van + 6 H.A.Als eerste maatregel zullen op deze op te hoogengronden no woningen worden gebouwd, waarvoorRijksvoorschotten en -bijdragen bereids zijn aan-gevraagd.In deze no woningen denkt men dan te plaatsende gezinnen die het conversatie- en beschavingspeilin de bestaande nieuwe wijken nu niet precieshebben helpen opvoeren.Tevens is besloten om de betonwoningen vanbuiten met een baksteenlaag te bekleeden, om deal te neerdrukkende grauwe kleur weg te nemen,en onze oude vaderlandsche baksteen andermaalde kans te geven om kleur en leven, en daardoorook beschaving, in die omgeving te brengen.De woningen zelf zullen zoodanig wordenverbouwd, dat, waar mogelijk, de beneden- enbovenwoningen worden gewijzigd in eengezins-huizen. De eerste proeven in deze richtingzijn door den technischen dienst dezer gemeenteop dit oogenblik gereed gekomen en wij kunnenniet anders getuigen, dan dat men met de beschik-bare ruimte en middelen naar wensch is geslaagd.De no woningen, waarvan hierboven sprakeis, en waarvoor de gemeenteraad reeds de noodigecredieten verleende, zullen uiteraard, wat het typebetreft, op het gehalte van de bewoners, die daarinmoeten worden gehuisvest, worden ingesteld.., Constructief zullen zij zeer sterk moeten zijnen voorzoover de inrichting betreft, zal met delevenswijze van de toekomstige bewoners --aangepast aan de vorderingen der ideeen op dit ge-bied -- rekening moeten worden gehouden.De technische dienst der gemeente heeft na degehouden besprekingen met den Inspecteur derVolksgezondheid te dezer stede, Ir. Bolsius (diezeer belangrijke en dankbaar aanvaarde voor-lichting geeft),de plannen nog niet in details uit-gewerkt.ARTIKELEN "5Woonkamer in een der woningen van de Algemeene Cooperatieve Woningvereeniging aan hetMoerbeiplein te 's-GravenhageIk kan dus -- tot mijn spijt -- voor de lezersvan dit tijdschrift nog geen teekeningen van hette bouwen type laten afdrukken. Ik stel mij voordit te zijner tijd nog eens te doen. Ook wat hetbebouwingsplan betreft, de hgging der woningenten opzichte der overige woonwijken, staan deplannen nog niet zoodanig vast, dat het gewenschtis deze thans reeds te publiceeren.Een zeker isolement wordt gezocht, maar tochweer niet zoo dat de nieuw te bouwen woningengeheel verwijderd van de andere woonwijkenkomen te staan.Tot de categorie van bewoners, die deze wonin-gen zuUen gaan bewonen behooren nog niet dege-nen, die zijn aangewezen om in controlewoningente worden ondergebracht.Voor de betrekkeUjk kleine groep, die wel zoukunnen, doch niet naar een hoogere en beterebeschaving wil, wordt een andere oplossing over-wogen. De voor deze groep te bouwen woningenzijn gedacht als geheel geisoleerd en sterk gebouwd.Een tactvoUe controle op deze bewoners zal nietkunnen worden gemist.De voor de no woningen bestemde groepbestaat uit de personen, die wel naar een hoogeretrap van beschaving en bewoning streven, maardoor meerdere factoren daartoe alsnog niet, ofniet voldoende, in staat zijn gebleken.Zij verdienen geholpen te worden, maar dehulp moet op een zoodanige wijze worden ge-bracht, dat door en met deze hulp niet nieuwe enandere problemen ontstaan ten behoeve van anderegroepen van bewoners.Wij hebben in de praktijk de proef genomenmet het brengen van een paar sociaal-achterlijkentusschen meerdere sociaal-gevorderden met debedoeling om de eerste den gunstigen invloedvan de tweede groep te doen ondergaan.Deze proef is echter niet geslaagd; het tegen-overgestelde was het gevolg.De voor eenige weken door den gemeenteraadvan 's Hertogenbosch aangenomen plannen zuUendus in hun werking voor de eerste jaren op hetvolgende neerkomen:a. aankoop van i i8 H.A. weiland, om ditzoo spoedig mogelijk te doen ophoogen ter ver-krijging van bouwrijpen grond;b. bouw van no woningen op deze opgehoogdeii6ARTIKELEN - BINNENLANDgronden, weike woningen tegen een uiterst billijkenhuurprijs -- gedacht wordt aan een huur vari-eerende van / 2.50 tot / 3.25 per week -- wordenbeschikbaar gesteld voor de sociaal achterlijken,waarvan gebleken is dat zij pogen 2;ich op tewerken tot normale huurders van arbeiderswonin-gen, doch in dit pogen nog niet ?ijn geslaagd.Voor deze woningen 2;ullen Rijksvoorschot en -bij-dragen worden aangevraagd en zal getracht worden,door plaatsing of verplaatsing van bewoners, aande voorwaarden van de ministerieele circulaireinzake opruiraing van krotwoningen te voldoen.c. de bouw onder b. zal gevolgd worden --hetzij door de gemeente, hetzij door de woning-bouwvereenigingen -- door den bouw van nogeen 400-tal arbeiderswoningen, waarvoor danbouwrijpe gronden op deze opgehoogde terreinenaanwezig zullen zijn. Het type dezer woningenzal dan reeds met de beschavingsvorderingen indeze omgeving rekening moeten houden.d. ten slotte zal worden gebouwd een beperktaantal controle-woningen met een sterk isolement,in welke woningen huisvesting zal worden gegevenaan de vrij beperkte groep sociaal-achterlijken, diedoor onwil onmogelijk bewoners eener normalearbeiderswoning kunnen worden.Het is vooral deze groep, die, door haar tegen-woordigheid, het leven en wonen van vele normaleen ordelijke huurders tot een noodeloos kruismaakt.e. de groepen bewoonde betonwoningen zullen,in het tempo hetwelk bij bewoning van deze huizenmogelijk is, van een baksteenomkleeding en vaninwendige verbeteringen (vervanging van hetoorlogsmateriaal door meer normaal materiaal)worden voorzien. Waar mogelijk zullen de beneden-en bovenwoningen worden omgebouwd tot een-gezinshuizen./. deze aldus verbeterde woningblokken zullenvoorzoover mogelijk veihg worden gesteld tenbehoeve van de meer beschaafde elementen doorde ongewenschte elementen te verplaatsen naar decontrole-woningen en de minder gewenschte ele-menten naar de nieuw te bouwen no woningen;g. weder zal worden overgegaan tot onbewoon-baar verklaring van ongeveer 400 woningen in deoude stad, welker bewoners dan huisvesting zullenmoeten vinden in de woningen, welke gebouwdzullen worden op de nog op te hoogen 6 H.A.hooiland. Bij de plaatsing zal rekening wordengehouden met den graad van beschaving en be-woning, welke deze huisgezinnen hebben bereikt.Slaagt het gemeentebestuur van 's Hertogen-bosch erin deze maatregelen spoedig tot standte brengen, dan zal aan den omhoog strevendenarbeidersstand van deze oude vestingstad eengroote weldaad zijn bewezen.Het heeft daarbij in de wijken, waar dezebouw is ontworpen, alle hulp, welke noodig isora te slagen.Door de goede zorgen en buitengewonen durfvan Pastoor Barten zijn in deze wijk binnen zeerkorten tijd, voor deze vrijwel uitsluitend Katholiekebevolking, kerk, jongensschool, jongenspatronaat,kleuterschool, meisjesschool, huishoudschool enpatronaat voor meisjes, gesticht.De volkskinderen zullen dus al deze factoren,welke op hun godsdienstige en intellectueelevorming van invloed zijn, in hun eigen omgeving,aangepast aan hun speciale behoeften, vinden.Voor het gemeentebestuur zal het mogelijkworden de reeds eenigen tijd gereedliggendedoorbraak- en ontruimingsplannen op twee be-langrijke punten in de oude stad tot uitvoering tebrengen, daardoor de mogelijkheid openendeom dit vraagstuk uit stedebouwkundige en hygie-nische overwegingen behoorlijk tot oplossing tebrengen.Thans is daarbij het overbrengen van de gezinnennaar andere woningen een van de moeilijksteproblemen.Komen de boven beschreven plannen in vol-doend snel tempo tot oplossing en uitvoering, danzijn wij overtuigd dat spoedig zal moeten wordengedacht aan ophooging van het overige gedeelteder aangekochte 18 H.A, alsmede van de weilanden(lb 20 H.A.), gelegen ten noorden van het stads-gedeelte de Muntel, waardoor voldoende expansie-mogelijkheid zal bestaan.Dit perspectief is voor een provinciestad breeden groot, maar het zal noodig blijken om de be-woners van deze oude vestingstad, wat devolkshuisvesting betreft, te brengen op het peil,hetwelk voor deze tijden wordt gevraagd.'s Hertogenbosch M. KRIJGSMANBINNENLANDAANBESTEDINGENUit ,,De Aannemer" van 15 April 1930 nemen wij hetvolgende overzicht over van de aanbestede werken gedu-rende het eerste kwartaal 1930:Particulieren / 19.705.875Gemeentebesturen ,, 11.494.277\Voningbouwvereenigingen ,, 2.301.954Rijks- en Polderbesturen ,, 11.987.056Ned. Spoorwegen ,, 1.090.401/ 46.579-563WONINGBOUW MET OVERHEIDSSTEUN BUITENDE WONINGWET OMArnhem verstrekte een voorloopig bouwcrediet vanten hoogste / 552.000 voor 172 vereenigingswoningen eneen van ten hoogste / 164.000 aan een stichting voor denbouw van 52 woningen. Door den Raad van Eindhovenwerd aan B. en W. een crediet verleend van / 703.030voor den bouw van 207 arbeiderswoningen, waaronder tweewinkelhuizen. De Raad van Hellendoorn verleende aaneen woningstichting een crediet van / 94.100 voor denbouw van 30 arbeiderswoningen.HET BEHEER VAN GEMEENTEWONINGENDe gemeenteraad in Dordrecht besloot een stichting inBINNENLAND - OVEEZICHT VAN TIJDSCHRIFTBN 117het leven te roepen tot beheer der gemeentewoningen. Zijzal 993 woningen te beheeren krijgen.,,Een stichting" zoo schrijven B. en W. in hun voor-dracht ,,kan eenvoudiger werken, doordat alles in handenvan een bestuur ligt. Ook ingeval woningen gerechtelijkmoeten worden ontruimd of andere met de exploitatie inverband staande procedures moeten worden gevoerd, kaneen stichting gemakkelijker optreden. Wei is door u in1920 een algemeen besluit genomen tot het voeren vanrechtsgedingen te dezer zake, doch de Hooge Raad heeftin 1928 bij een geval, dat zich in Rotterdam voordeed(ook daar bestond zoo'n algemeen besluit) beslist, dat eendergelijk besluit rechtskracht mist en dat voor ieder gevaleen afzonderlijk raadsbesluit noodig is.In de practijk is ook gebleken, dat bij de exploitatie dooreen stichting over het algemeen de huurachterstand veelgeringeris dan bij exploitatie rechtstreeks door degemeente."Volgens de ontworpen statuten, zal het bestuur derstichting bestaan uit zeven leden, waarvan een door B.enW.uit hun midden aan te wijzen en waarvan de Directeurvan den Bouw- en Woningdienst ambtshalve deel zal uit-maken. De overige vijf door den gemeenteraadtebenoemen.Bij de verhuring der woningen zal de stichting als minimain acht moeten nemen de huurprijzen, die door den ge-meenteraad onder goedkeuring van Gedeputeerde Statenzijn vastgesteld.OPHEFFINGDERWONINGBEURSTEDORDRECHTDe gemeenteraad van Dordrecht heeft besloten totopheffing der woningbeurs. B. en W. schreven inhun desbetreffende voordracht:,,De behoefte aan woningbeurzen is ontstaan in dencrisistijd, in den tijd van woningschaarschte en woning-nood. Aangezien, wat de woningbehoefte betreft, meernormale toestanden zijn ingetreden, is de behoefte aanwoningbeurzen aanmerkelijk verminderd. De wetgeverheeft de woningbeurzen in de eerste plaats bedoeld alsmiddel voor de overheid om de kennis, die zij voor debepaling van haar beleid ten aanzien vandevolkshuisvestingnoodig heeft, te verkrijgen, n.l. een overzicht over vraagen aanbod.Hiertoe kunnen, na opheffing van de beurs, ook in detoekomst de gegevens worden verkregen uit de dus ge-naamde woningregistratie, welke wij in stand zouden vvillenhouden en die betrekkelijk weinig administratiekosten eischt.Bovendien zijn de arbeiderswoningen in de laatstejaren bijna uitsluitend gebouwd door de gemeente en debouwvereenigingen. De behoefte aan woningen zal dusook kunnen blijken uit de aanvragen, welke bij de bouw-vereenigingen en de in het leven te roepen stichting binnen-komen.De samenwerking, die thans bestaat tusschen bouw-vereenigingen en woningbeurs, kan in het vervolg plaatshebben tusschen de vereenigingen en de stichting, waarbijdeze laatste als centraal bureau kan fungeeren."WONINGEN MET BIZONDERE BESTEMMINGDe gemeenteraad van Velsen besloot 19 woningen voorouden van dagen te bouwen.CRISISMISfiREMet een enkel woord dient hier te worden vermeld hetrapport, 25 Maart j.l. uitgebracht door een commissie uitden Amsterdamschen Raad over het z.g.n. 3500 woningen-plan. Dit groote plan, in 1917 opgezet, werd slechts tendeele uitgevoerd. 2381 woningen werden gebouwd.Maar het voor dit doel toegestane rijksvoorschot werdaanmerkelijk overschreden en de Regeering bleek nietbereid voorschotten tot dekking van het ontbrekende,met bijbehoorende bijdragen, te verleenen. De zaak bleefeindeloos sleepen en werd gecompliceerd door het feit,dat wrijving tusschen de twee bij de zaak betrokken ge-meentediensten de kosten hooger heeft doen opioopendan anders het geval zou zijn geweest, terwijl inkoop vanmaterialen op groote schaal, als voorzorgsmaatregel tegenprijsstijging genomen, tot het tegenovergestelde vanhet beoogde doel leidde. Toen niet alle woningen werdengebouwd, moest het overtollig gedeelte daarvan tegen in-middels gedaalde prijzen met aanmerkelijk verlies wordenverkocht.Verkwikkelijk is de zaak niet; crisismisere, welke thansmoet worden geliquideerd.BAATBELASTINGDe gemeenteraad van Amersfoort besloot in principetot het heffen van een baatbelasting in verband methet verbeteren van wegen,MONUMENTENVERORDENINGDe gemeenteraad van Gouda heeft 4 Maart 1930 eenmonumentenverordening vastgesteld; die van Overschie6 Maart, Het model, door een commissie uit onzen Ste-debouwkundigen Raad ontworpen, is daarbij door Goudawel, door Overschie niet gevolgd.OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENNEDERLANDDe Aarmemer, No. 38, 8 April 1930.Partieele aanbesteding. De redactie blijkt de voorkeurte geven aan aanbesteding in massa, omdat: le. de aanbe-steder dan weet voor welk bedrag het geheel tot standkomt en hij zich kan beroepen op de verantwoordelijkheidvan een persoon; 2e. de architect zich geheel kan wijdenaan eigen taak; 3e. het werk vlotter zal verloopen als eenpersoon de leiding heeft.Bouwbedrijf, No. 9, 25 April 1930.Schoonheidscommissies. De schoonheidscommissies zijnbeneden de verwachtingen gebleven. Bedoeld om wan-producten te weren, zijn zij daarnaast een censuur gaaninstellen op de uitingen van bekwame architecten. Alduszijn zij echter hard bezig met het plegen van zelfmoord.Laten zij terugkeeren tot haar oorspronkelijke bestemmingvoordat het te laat is.Bouwkimdig Weekblad Architectura, No. 15,12 April 1930.Bebouwingsplan voor het AUebe-plein en Minervapleinte Amsterdam van dr. H. P. Berlage. Het project wordtafgedrukt.-, No. 17, 36 April 1930.Het nieuwe uitbreidingsplan van Leeuwarden. Kortebeschrijving. De hoofdwegen van en naar Leeuwarden zullenzoodanig met elkaar verbonden worden, dat het grooteverkeer om de stad geleid wordt. De bouwblokken zijn zooverkaveld, dat bij ieder blok een plantsoen of waterpartijkomt. Het Rengerspark zal sterk worden vergroot. In hetOosten der stad is een groot sportterrein gedacht, in hetWesten komt een kleiner terrein. In het Oosten worden voortstwee havens met spoorverbinding aangelegd, terwijl ookhet Westen een industrie-haven krijgt. Ten slotte wil menten Noorden van de Potmarge een aardige woonwijk aan-leggen, waar het water zal meewerken tot verkrijging vaneen aardig geheel. Met afbb.De Gemeente No. 9, 24 April 1930.De wijziging der Woningwet, door A. J. A. Rikkert.Overzicht der voorgestelde wijzigingen. Wordt vervolgd.R. K. Bouwblad, No. 18, 10 April 1930.Geluidsisolatie bij woningbouw, door H. de Hoop.ii8 OVERZICHT VAN TIJDSCHEIFTEN - NATIONALE WONINGRAADBij den bouw van particuliere woningen aan het Linnaeus-hof te Amsterdam wordt een nieuw systeem toegepast,uitgedacht door Ir. Handl. De voortplanting van het geluidwordt bevorderd door: a. de gemeenschappelijke baksteenenscheidingsmuren; b. de met hun uiteinde in deze murenrustende balklagen; c, de vloeren der bovenwoning, diemet het plafond der benedenwoning aan eenzelfde balklaagbevestigd zijn. Het nieuvsre systeem schakelt al deze fac-toren uit. Met afbb.Verslagen en Mededeelingen betreffende de Volksgezondheid,No. 3, Maart 1930.Dit nummer bevat het Verslag van den Directeur-Generaal der Volksgezondheid betreffende de financieelecontrole van woningcorporaties, enz. over 1929.Wegen, No. 8, 16 April 1930.Weg en Verkeer, door J, P. Weyburg. Voor het verwerkender groote verkeersstroomen in de naaste toekomst zal menmeer en meer zijn aangewezen op afleiding daarvan buitenhet centrum dersteden om. Door den aard van hetwegdek,enz. zal het doorgaand verkeer moeten worden geanimeerdom van de afleidingswegen gebruik te maken. Bij verderetoename van het autoverkeer zal het voor vele plaatsen nood-zakelijk blijken de wegen voor doorgaand verkeer om teleggen buiten de bebouwde kommen. Spoorwegkruisingena niveau in de steden dienen te verdwijnen door het om-hoogbrengen der spoorbanen. Het gebruik van massaver-voermiddelen (trem en bus) dient te worden bevorderd.Een personenauto neemt per passagier ongeveer twaalfmaal zoo veel straatoppervlakte in beslag als een autobusen vijftien tot negentien maal zooveel als een tram. De restvan het artikel is zuiver verkeerstechnisch.NATIONALEWONINGRAADALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGENOFFICIEELE MEDEDEELINGENNIEUWE LEDENSedert de vorige opgave zijn tot het lidmaat-schap van onzen Raad toegetreden de R. K. Wo-ningbouwvereeniging ,,Voor het Huisgezin" teRotterdam en de Woningbouwvereenigingen ,,OnsHuis" te Almelo, ,,Volksbelang" te Rijswijk en,,Algemeen Belang" te Steenwijk. De Woningraadtelt thans 327 leden met 67.686 woningen.VRAGENRUBRIEKVraag No. 22. Kunt u on2;e vereeniging helpenaan een instructie voor den secretaris-penning-meester 1Antwoord No. 22. Er zijn ons geen instructiesbekend voor een secretaris-penningmeester (welnatuurlijk voor personeel in dienst eener bouw-vereeniging, maar niet voor een bezoldigd bestuur-der). In de practijk redt men zich als regel met deenkele bepalingen, die het huishoudelijk reglementgewoonlijk bevat. Wij hebben evenwel een conceptvoor een instructie, als door u bedoeld, opgesteld,hetwelk hieronder volgt.ARTIKEL I. De secretaris-penningmeester is be-last met:a. het houden der notulen van de vergaderingenvan bestuur en dagelijksch bestuur;b. het oproepen tot die vergaderingen;c. het voeren der briefwisseling;d. het opmaken van het jaarverslag;e. de zorg voor het archief;/. het bijhouden der boeken;g. het toezicht op de naleving van het huur-reglement;h, het toezicht op het onderhoud der woningen;f. de verhuring der woningen en alles wat verderbehoort tot het geldelijk en administratiefbeheer.ARTIKEL 2. Belangrijke brieven worden medevoor den voorzitter onderteekend.ARTIKEL 3. Hij doet geen betalingen dan tegenkwitantie. Tot het doen van betalingen, die eenbedrag van / .... te boven gaan, behoeft hij demachtiging van den voorzitter.ARTIKEL 4. Hij draagt zorg dat kasgelden,voorzoover zij / .... te boven gaan, zoo spoedigmogelijk worden gestort bij ....ARTIKEL 5. De boekhouding omvat:a. het dagelijksch bijhouden van een kasboek;b. het wekelijks bijhouden van een hurenboek;c. het bijhouden van een onderhoudsboek;d. het maandelijks bijhouden van een grootboek;e. het regelmatig bijhouden van een candidaten-lijst.ARTIKEL 6. Met betrekking tot kleinere over-tredingen van het huurreglement stelt hij zich metde betrokken bewoners in verbinding. Ernstigeovertredingen brengt hij ter kennis van het bestuur.ARTIKEL 7. Hij controleert de klachten derbewoners met betrekking tot het onderhoud,geeft de kleinere reparaties op en gaat na of zenaar behooren zijn uitgevoerd.De beslissing over onderhoudswerken, waarvande uitvoering een bedrag van / .... te bovengaat, legt hij voor aan het bestuur.ARTIKEL 8. Bij het vrijkomen eener woningverhuurt hij deze aan den gegadigde, die daarvoorop grond van zijn maatschappelijke omstandig-heden naar zijn meening het meest inaanmerkingkomt.NATIONALE WONINGRAAD 119ARTIKEL 9. Hij houdt wekelijks op in overlegmet den voordtter vast te stellen plaats en tijdzitting voor degenen, die hem wenschen te spreken.ARTIKEL 10. Zijn werktijd is van.... tot ....(De regeling van zijn werktijd is aan hemzelfovergelaten).Tijdens zijn vacantie en eventueele ziekte zorgthet bestuur voor een plaatsvervanger.ARTIKEL II. Hij is verplicht aan zijn mede-bestuurders alle inlichtingen te verstrekken, diedeze met betrekking tot het administratief en gel-delijk beheer verlangen.Vraag No. 23. Kunt u ons opgeven welke vande bij den Woningraad aangesloten corporatiesmeer dan 1000 woningen exploiteeren ?Antwoord No. 23. De volgende bij ons aange-sloten corporaties exploiteeren meer dan 1000woningen:Amsterdam, gemeente (9958 woningen);Algemeene Woningbouwvereeniging,Smaragdstraat 23 (2068 w.);Bouwvereeniging ,,Eigen Haard'',G. v.Palland, Granaatstr. 14 (1563 w.);Woningstichting ,,Patrimonium",Vlietstraat 4 (1497 w.);Coop. Bouwvereeniging ,,Rochdale",Corn. Krusemanstr. 75 (1446 w.).Apeldoorn, Vereeniging ,,de Goede Woning",Zwolscheweg 14 (1067 w.).Eindhoven, Vereeniging ,,Volkshuisvesting", Ch.de Haes, Parklaan 9 (1082 w.).Groningen, Mij. tot verbetering van Woningtoe-standen, Asingastraat 7 (1233 w.).? Rotterdam, Mij. voor Volkshuisvesting ,,Vree-wijk", Weimansweg 70 (3100 w.).VAN DE AFDEELINGENFRIESLANDDe afdeeling Friesland hield Zaterdag, 26 April j.l. haarjaarlijksche algemeene ledenvergadering onder voor-zitterschap van den Heer J. G. Jansonius in het Gemeente-huis van Leeuwarderadeel.Aanwezig waren i6 personen, vertegenwoordigendeacht leden, alsmede de Heer J. Bommer, Secretaris van hetHoofdbestuur.De rekening- en verantwoording van den penningmeesterover 1929, alsmede de begrooting voor 1930 werden goed-gekeurd.Als bestuursleden werden herkozen de Heeren J. G.Jansonius, O. Jonker en J. Muller.Na afloop werden enkele woning-complexen in Huizumen Leeuwarden bezichtigd, n.l. van de Woningstichting,,Leeuwarderadeel", de Woningstichting ,,Patrimonium",de Arbeiderswoningbouwvereeniging ,,Beter Wonen" ende Cooperatieve Vereeniging ,,Woningbouw". Enkelebewoners waren zoo vriendelijk de bezoekers in de gelegen-heid te stellen ook de woningen van binnen te bezichtigen.J. S.NOORD HOLLANDOnder dagteekening van 10 April j.l. heeft het bestuurvan de afdeeling, tezamen met de Federatie van Amster-damsche Woningbouwvereenigingen, het volgende adresgericht tot Gedeputeerde Staten van Noord-Holland.,,De besturen van de afdeeling Noord-Holland van denNationalen Woningraad en van de Federatie van Amster-damsche Woningbouwvereenigingen nemen de vrijheidhet volgende onder uw aandacht te brengen.Op 29 November j.l. besloot de gemeenteraad van Am-sterdam garantie te verleenen voor leeningen, aan te gaanter uitvoering van bouwplannen van een drietal Amster-damsche woningcorporaties. Hoewel inmiddels reeds meerdan vier maanden verloopen zijn, heeft uw College nog geenbeslissing genomen met betrekking tot de goedkeuring vanbedoelde raadsbesluiten.Op 26 Februari j.l. besloot de Amsterdamsche gemeente-raad eveneens garantie te verleenen voor leeningen, aan tegaan ter uitvoering van een tweetal andere bouwplannenvan woningcorporaties ter plaatse. Ook ten aanzien van dezeraadsbesluiten heeft uw College te kennen gegeven geenbeslissing te kunnen nemen binnen den in artikel 196van de Gemeentewet gestelden termijn.Inmiddels hebben enkele organisaties van particulierehuis- en grondeigenaren van deze gelegenheid gebruikgemaakt om een actie in te zetten tegen goedkeuring vanbedoelde raadsbesluiten door uw College. In ons schrijvenaan uw College van 22 Januari j.l. hebben wij er reeds opgewezen, dat deze actie, die na de vroeger door uw Collegegenomen besluiten alien redelijken grond mist, klaarblij-kelijk geen andere strekking heeft dan om de afwikkelingdezer raadsbesluiten zooveel mogelijk te vertragen.Onder dagteekening van 20 Maart j.l. hebben deze orga-nisaties opnieuw tot uw College een adres van deze strekkinggezonden. Na de uitvoerige uiteenzetting in ons schrijvenvan 22 Januari j.l. achten wij het overbodig op de in ditadres naar voren gebrachte bezwaren in te gaan.Echter meenen wij wel uw College er nadrukkelijk op temoeten wijzen, dat door het lange uitblijven van eenbeslissing in deze aangelegenheid de organisaties der huis-en grondeigenaren haar bedoeling, om de afwikkeling ervanzooveel mogelijk te vertragen, verwezenlijkt zien, ten kostevan een goede voorziening in de woningbehoefte.Ondergeteekenden vinden in een en ander aanleidinguw College met den grootst mogelijken nadruk te verzoekenspoedig een beslissing te nemen met betrekking tot dehiervoren genoemde Amsterdamsche raadsbesluiten enook in toekomstige gevallen binnen een korteren termijnte besluiten."OVERIJSSELZaterdag 5 April hield onze afdeeling haar jaarverga-dering te Alraelo. De aangesloten bouvi^vereenigingenwaren door een groot aantal afgevaardigden vertegenwoor-digd, terwijl het Hoofdbestuur vertegenwoordigd was doorden Heer Bommer.De voorzitter, de Heer Rumbrink te Zwolle, memoreerdedat de toestand van den Woningraad gezond is en zich ineen toenemenden groei kan verheugen. De afdeelingOverijssel is gestegen van 19 op 22 bouwvereenigingen.Er wordt in onze afdeeling flink gebouwd, al zijn wij bijnauitsiuitend op de financieele hulp van de gemeenten aan-gewezen. Desondanks is de woningnood nog niet gelenigden moeten nog talrijke krotten worden gesloopt. Een eer-volle vermelding verdienen dit jaar de gemeenten Enschede,Lonneker, Hengelo, Deventer en Hasselt. Erg hoopyolten opzichte van de woningpolitiek der nieuwe Regeeringzijn we niet, maar we zullen eerst de daden van den Ministereens afwachten. Spreker besprak vervolgens nog de actie,die de particuliere bouwers hier en daar voeren tot niet-goedkeuring van raadsbesluiten, waarbij steun wordtverleend aan vereenigingsbouw. Op de a.s. jaarvergadering120 NATIONALE WONINGRAADvan onze organisatie zal hicrover eens ernstlg moetetlworden beraadslaagd,Hierna werden de jaarverslagen van den secretaris-penningmeester behandeld, waarbij een geanimeerde dis-cussie plaats vond over de taak der woningbouvsrvereeni-gingen met betrekking tot de opruiming van krotten ende huisvesting van de bewoners daarvan.De verslagen werden onder dankzegging goedgekeurd.De aftredende bestuursleden Rumbrink, Eisma en Schot-veld werden opnieuw als bestuursleden benoemd.Daarna hield het hoofdbestuurslid, de Heer Bommer,een inleiding over het woningvraagstuk in de vorige eeuw,welke met belangstelling door de afgevaardigden werdgevolgd.Tot slot van deze goedgeslaagde vergadering werd eenexcursie gehouden naar verschillende woningcomplexen,die door diverse woningbouwvereenigingen tot standwaren gebracht.Deze excursie werd onze afdeeling aangeboden doorde Woningstichting ,,Almelo" en de Bouwvereeniging,,Volksbelang". L,UTRECHTLedenvergadering op Zaterdag 3 Mei j.l., desnamiddagsten 3 ure in het N.V. Huis te Utrecht.Vertegenwoordigd zijn 13 bouwvereenigingen, terwijivan het Hoofdbestuur aanwezig is de Heer J. Bommer.Wegens afwezigheid van den Heer Lambeck staat devergadering onder leiding van den|tweeden voorzitter, denHeer van Goudoever te De Bilt.De notulen der vorige vergadering worden gelezen doorden tweeden secretaris, den Heer Pruis en ongewijzigd goed-gekeurd.Vervolgens brengt de Secretaris-Penningmeester hetjaarverslag uit. In het afgeloopen jaar traden drie ledentot de afdeeling toe, n.l. de woningbouwvereeniging ,,HoogRaven" te Jutphaas, de bouwvereeniging ,,Het NieuweWoonhuis" te Utrecht en de woningstichting ,,Ons Belang"te Amersfoort. Het ledental der afdeeling bedraagt thans 33.Ten aanzien van het verzoek van enkele middenstands-bouwvereenigingen om op een wijziging van de straat-belasting in de gemeente Utrecht aan te dringen adviseerthet bestuur niet tot het voeren van een actie over te gaan.De pogingen om de bouwplannen van de Utr. Arbeiders-Bouwvereeniging ,,Utrecht" en de Utrechtsche Woning-stichting tot uitvoering te brengen hebben, ondanks her-haalde besprekingen en niettegenstaande het gemeente-bestuur van Utrecht bereid bleek zijn medewerking teverleenen, nog geen succes opgeleverd. Van bizonderebeteekenis voor de bouwvereenigingen in Utrecht is hetbesluit van den gemeenteraad, waarbij bepaald werd datde rente voor de gemeentelijke bouwvoorschotten van5J % tot 4I % zal worden verminderd en de erfpachts-canons in plaats van naar een rentevoet van 6 % naar eenrente van 5 % zullen worden berekend. Dit besluit beteekenteen jaarlijksch voordeel voor de betrokken bouwvereeni-gingen van / 16.394.-. De moeilijkheden, waarmede dewoningbouwvereeniging ,Jutphaas" te Jutphaas had tekampen als gevolg van de hooge tarieven voor de water-leiding en de grootte der huren, vroegen, hoewel zondersucces, herhaaldelijk de aandacht van de afdeeling.De verlies- en winstrekening sluit met een bedrag van/ 140.35 en een batig saldo van / 29.30.l)e aftredende bestuursleden, de Heeren Dorresteyn,Pruis en Voerman, worden herkozen. fIn behandeling komen dan de volgende voorstellen:1. Van de (middenstands) woningbouwvereeniging,,Utrecht":Het Bestuur lichte door middel van de pers het publiekin omtrent de beteekenis der woningbouwvereenigingenen de resultaten van exploitatie.2. Van de Utrechtsche Woningstichting:a. Tegenover de pogingen, welke worden aangewendom te komen tot een ,,nieuwen vorm van woning-bouw" en tot het exploiteeren van woningen met hetoog op winstbejag, blijve de Afdeeling onverzwaktden vereenigingsbouw propageeren.b, De Afdeeling stelle een onderzoek in naar de grond-prijzen in Utrecht in verhouding tot die, welke inandere plaatsen gelden.Het eerste voorstel vindt algemeene instemming. Overde beide voorstellen van de Utrechtsche Woningstichtingwordt uitvoerig van gedachten gewisseld. De vraag, welkstandpunt moet worden ingenomen met betrekking tot deplannen om door het verleenen van gemeentelijke hypo-theken op arbeiderswoningen, gebouwd door de particulierebouwnijverheid, den bewoners onmiddellijk in het genotvan een eigen woning te stellen, zal het bestuur naderonder de oogen zien. Waar van regeeringswege bezwaarwordt gemaakt den vereenigingsbouw in Utrecht verderte bevorderen wegens de hooge grondprijzen, acht devergadering het dringend noodzakelijk, dat het bestuurte dezer zake een onderzoek instelt en alle middelen aan-wendt om deze bezwaren uit den weg geruimd te krijgen.De voorzitter sluit dan te ongeveer 6 uur de vergadering.R. DORRESTEYNZUID HOLLANDOp 35 en 36 April j.l. heeft de Heer J. ROBIN, Hoofd-commies bij het Departement van Arbeid, Handel en Nij-verheid, voor de leden van de afdeeling Zuid Holland definancieele administratie der woningbouwvereenigingengrondig behandeld.De leden hadden hiertoe vooraf namens het afdeelings-bestuur een uitnoodiging ontvangen, vergezeld van eenschriftelijke toelichting op de door den Heer ROBIN tehouden inleiding en van verschillende modellen, zooalsdeze in een behoorlijke administratie worden gebruikt.Ongeveer de helft van de leden die hun medewerkinghadden toegezegd, hebben bedoelden cursus gevolgd.De wegblijver shadden ongelijk. De Heer ROBIN heeft 'toch op uitvoerige wijze de verschillende onderwerpenbehandeld. De diverse systemen van boekhouden werdenallereerst in beschouwing genomen, waarbij de voordeelenvan de dubbele methode duidelijk Werden uiteengezet.Vervolgens werd de inrichting van de boeken en vanbalans, winst- en verliesrekening besproken en kreeg meneen algemeen overzicht over de geheele administratie vande woningbouwvereenigingen. Van de gelegenheid tot hetstellen van vragen werd een gretig gebruik gemaakt, hetgeenweer aanleiding gaf tot gedachtenwisseling tusschen deninleider en zijn aandachtige hoorders.De voorzitter bracht den Heer ROBIN ten slotte den dankover van de aanwezigen voor zijn leerzaam betoog en duide-lijke uiteenzetting van de verschillende moeilijkheden welkezich bij de boekhouding van woningbouwvereenigingenkunnen voordoen. ODENDAALVERSCHENEN EN INELKEN BOEKHANDEL VERKRIJGBAAR:IIHOLLANDIIEEN SCHITTEREND UITGEVOERD PLATENBOEKSamengesteld door; W. P. F. VAN DEVENTER, Directeur der Algem. NederlandscheVereeniging voor Vreemdelingenverkeer, A. F. J. BECKERS, Chef Publiciteit van denKoninklijken Hollandschen Lloyd en HERMAN VAN DEN EERENBEEMT, Kleuren-baodstempd van MACHIEL WILMINK. i""Dit buitengewoon verzorgde Platenboek in 4? royaal formaat bevat:256 Reproductics, uitgcvocrd in koperdiepdruk, over de voile bladzijde, met tintelendeondcrschriften in dc Nederlandsche, Fransche, Duitsche, Engelsche en Spaansche taal.Dit Platenboek geeft een volledig beeldVAN DE RIME ARCHITECTUUR. HET HEERLMKE LANDSCHAP EN HET Ei6ENAARDI6E VOLKSLEVEN VAN ONS WOOIE NEDERLANOlEDERE NEDERLANDER, die trotsch is op de schoonheid van zijn eigen land, zaldit kostelijkc boek willen bezitten; hij zal het doorbladeren en nog eens doorbladeren enhct met vretigde toonen aan familieleden, vrienden en kennissen en alien ziillen zichvcrheugen in den heerlijken aanblik van dezc zoo fraai uitgevoerde gravures. itllllllllDe verschijning van dit boek is een daad van nationaie beteekenisVoor hen, die zich zelf, hunnc buitenlandsche vrienden, of wcl htmne familieleden inIndie met een standaardwerk over NEDERLAND willen verrassen, is dcze prachtige^^H tutgave ten zecrste aan te bevelen, want dit is een boek van blijvende waarde. iffllPRIJS GEBONDEN IN KLEURENSTEMPELBANDslechts f 12.50N.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS-MIJHAARLEMMERWEG B 378 AMSTERDAM (W.)HJitimmmmiiiiiimiiimmiiimmmmiiiiNiiiiiiii:I firflia ROOZETUIJL - ZuiS ex AMBTENAREN BIJ DEN BEMEENTELUKEN GEZONOHEIDSDIENST ==S Speciaal in het verdaleen van Wandluizra, K^dcer- ~^ lakken, Crijniuis etc. voleens nieuw systeem met ^ZSi i? njeuwste apparatan en vindingen, waardoor ^SS succes gewaarborgd is ZT~ H.H. Hujseigsnaren voordeelige contracien ZZI Kanioor KINK[iiSTiillAT 269, MMM Teleioon 29314 |S ALLE WERKZAAMHEDEN WORDEN ONDER QARANTIEUITQEVOERO 'Si= =ciiiiiimiiimiiiiiiiiiiiiiiMiiiiimiiimmmunumiiii:iiiiiiiiiMMiai??iMiiiaiiMi?iiiii?i:w W. r. DIEREimilDELOODGIETERAANNEMER VANALLE VOORKOMENDE LOOD-GIETERSWERKZAAMHEDENInWarkplaats : REINWAROSTRAAT 48WaonpL 1e OOSTERPARKSTR 230 . A'DAM^TELEFOON 50262I J. DOTINGSTUCADOORMliarEBEimilEMnDEBEIimEIIJACOB VAN CAMPENSTRAAT 121AMSTERDAM - TELEFOON 2^43:illMIIIMIIIIIIHIIilllili?llMlilKiilltaaBaBnaaaBaaBBBaaBflaBBiHB ? N.V.TW[IITSCII[SCHELPI(llLKBRflND[lilJte ALKMAARLEVERT PRIMASCHELPKALKaBaBaaTEeSI eOHeWRREEREROE PRIM PER SPOOR EH PER SCRIP "Kantoor: HOUTWEG 19 - ALKMAAR IBB BB BB aa BB BB BB BB BB BB BB BB BB BB BBBB BB BB BB BB BB BBHUINCK'SRLAS VOOR VERLICHTINQ van donken vertrakkaeDETECTIVE gias ? VLOER- EN WANOTECIEUHOUTCiRANIET voor vloeren en uttg^eten traptredaaA8BEST CEMENTPLATEN vlak en gagoHd --TRAPWELBANDEN v9or bewbarming van traptredoaDEURSiiUITERS siuitan deiiran ganiitelilowHUINCKGOLIT om vtoeren, ktUm, muran waterdicM^B en kurkdroog te maken ^^VRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEF. 11042 SPRINGWEG TELEF. 11042AEMAAKTVAN QE-KLOOFD AR-fiHANQELHOUTKRISTOS DEURENTREKKENENKRIMPENMIETI IS DEI^BINNENDEUR voor den HandelCONCURREERENDNederlandsche Deurenfabriek ,,ARISTOS"AMSTEROAMSCHE STRAATWEO, NAARDEN N A ARDEN" BUSSU Mvan f '5.-- tot f 6.--SCHMIDT & Co.KAMT^KM: SENERAAL DE LAREYLAAN 7,BUSSUM - TEL. 462