=ITIJDSCHRIFTVOORI-fvOLKSHUISVESTING]SEN -STEDEBOUWEORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH"INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1934 NS 4 15' JAARGANG APRILDE WONINGWET 1902-1929GEDENKBOEK SAMENGESTELD TER GELE-GENHEID VAN DE TENTOONSTELLINGGEHOUDEN TE AMSTERDAM BIJ HET llVzJARIG BESTAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING ENSTEDEBOUWGEiLLUSTREERD MET ? 100 ILLUSTRA-TIES - KAARTEN - GRAPHIEKEN ENZ.GEDRUKT OP ZWAAR KUNSTDRUKEN VOORZIEN VAN 3 KLEUREN OMSLAGPRIJS f 4.80VERKRIJGBAAR IN DENBOEKHANDEL EN BIJN.V. VAN MUNSTER'S UITGEVERS-MIJ., AMSTERDAMHAARLEM MERWEG B 378 - P08TREKENING 74966N.y. VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAAT8CHAPFIJ - HAARLilWmERWEG B 378 - AMSTERDAM (W.)BESTRIJDTWANDGEDIERTE Z E L F VRAAGT GRATIS BROCHUREABIS - BLOEMENDAALWANDGEDIERTEHiermede berichten wij U, dat dooroiiswoniiigen,gebouweii enschepen gezuiverd worden van wandgedierte, kakkerlakken, enz.Door onze methode van zuiveren wordt aan de woningenniets beschadigd. Verf en behangsel hebben niets te lijden enwij behoeven geen plinten of andere voorwerpen los te maken.Ook behoeven de bewoners tijdens het zuiveren de woningniet te verlaten of bun inboedel te verplaatsen. Onze methodeis EENVOUDIG, GEMAKKELIJK en DOELTREFFEND.In de navolgende plaatsen hebben wij reeds gewerkt: Coevor-den. Delft, Dodewaard, Ede, Enschede, Franeker, GorinchemtGouda, Sappemeer, Kethel, Lonneker, Maassluis, Maastricht,Bussum, Naaldwijk, Noordwijkerhout, Nunspeet, Roermond,Rotterdam, Schiedam, Sliedrecht, Tilburg, Vlijmen, Vlissingen,den Helder, Zandvoort, ZwoUe, enz.Vraagt prijsopgave en inlichtingen:Fa. LiEVE & Co. (M. WAPENAAR)KORTEDIJK 16 . VLAARDINQEN . TELEF. 108LAAT UW JAARGANQEN VAN HETTIJDSCHRIFT VOOR VOLKS-HUISVESTING EN STEDEBOUWINBINDENLosse banden verkrijgbaar h fl 1.40 francoper postLVerfcriJgiHMr in dm Boekhandel en bljN.V. Van Munster's Uitgevers-Mij. - AmsterdamHaarlemmerweg B 378 -- Postrekening 74966ISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOP8TE 8Y8TEEM VOORHET BOUWEN VAN COIMPLEXEN VOLKB- ENMIDDEN8TAND8WONINaEN. - 8ELF8UPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWtttig Oedeponeerd Handels-MerkUITOEVOERD O.A. PLIM. 370 WONINQEN VOOR DEQEMEENTE 'e HERT00ENB08CH - NOQ INUITW>ERiNaO.A. 400 WONINQEN VOOR DE QEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT-Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle mat^ialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 15^ JAAROANO No. 4 APRIL 1934TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINGiiiilllliiiiliiiiiiiniiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiililllililiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiili EN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIOROAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING ENSTEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALQEMEENEN BOND VAN WONINOBOUWVEREENIGINOENREDACTIE: H. P. J. BLOEMERS, J. BOM-MER, J. DouwES JR., MR. D. HUDIG, JHR.M. J. I. DE JONGE VAN ELLEMEET, IR. P.BARKER SCHUT, IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS: J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KxnrsTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATEKL0VENIERSBURGWAL70, AMSTERDAM CPOSTREKENING No. 29080REDACTIE VAN DE RUBRIEK,,UIT DEN KRING DER BOUW-VEREENIGINGEN",,HET NIEUWE HUIS" (KAMER 170)ROELOF HARTPLEIN 4 - AMSTERDAM Z-- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM WABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSENUMMERS. f I.-INHOUD: Officieele Mededeelingen -- Bouw van de Vereeniging ,,Bouvsfmaatschappij tot Verkrijging van EigenWoningen" te Amsterdam, door L. van Buuren -- Arbeiderswoningbouw te 's Gravenhage, door S. J. Mock --Antwerpen-Linkeroever (I), door Drs. Jean van de Voort -- Binnenland -- Uit den Kring der Bouwvereenigingen-- Overzicht van Tijdschriften -- Nieuwe aanwinsten van de bibliotheek -- Wetten, Kon. Besluiten, enz. -- Recht-spraak -- Kantteekeningen.OFFICIEELE MEDEDEELINGENNATIONALE WONINGRAADNIEUWE LEDENSedert de vorige opgave zijn als lid van den NationalenWoningraad toegetreden de Stichtingen ,,Woningver-eeniging Zuid Nederland", ,,Woningvereeniging ZuidNederland 11" en ,,Woningvereeniging Zuid Neder-land VII" te Nijmegen. De Woningraad telt momenteel396 leden met 94.402 woningen.ADVIEZEN EN INLICHTINGENVan I Januari tot en met 31 Maart j.l. werden doorhet secretariaat van den Woningraad adviezen en in-lichtingen gegeven over de volgende onderwerpen:Annuiteit iArchitect iAssurantie iBouwkapitaal ........................ 3Bouwplan 2Bijdragen van industrie ................ iExploitatierekening 2Fusie van bouwvereenigingen .......... iHuurcontract iHuurregeling ........................ 10Omzetbelasting iOnderhoud .......................... 7Oprichting bouwvereeniging 2Speeltuin ........................StatutenStraatbelasting ....................Tuinaanleg ......................VoorschotacteWoningen met bizondere bestemmingZegelwet ........................Diversen .... .................2I52I4Totaal 58BOUW VAN DE VEREENIGING ,,BOUW-MAATSCHAPPIJ TOT VERKRIJGING VANEIGEN WONINGEN" TE AMSTERDAMToen de Bouwmaatschappij tot Verkrijging van EigenWoningen in 1930 een blok van 131 woningen had vol-tooid, bleek er onder de leden nog een sterke behoeftete bestaan aan woningen, zoodat het bestuur dadelijknaar een geschikt terrein uitzag. De beschikking werdverkregen over een aan de gemeente behoorend terreinaan de Maasstraat, dat voor 75 jaar in erfpacht konworden verkregen tegen een canon van / 1.93 de m^.Daarbij werd als voorwaarde gesteld, dat de woningen8.50 m breed zouden zijn, wat beteekent dat alleenduurdere woningen zouden kunnen worden gebouwd.De uitvoering der plannen ondervond tengevolge vande krisis-omstandigheden vertraging. Ten slotte geluktehet op een aan de Maatschappij behoorend blok, waarvan5? ARTIKELENDintelstraat - Uiterwaardenstraat*. .-=-f .. :. ,MaasstraatS^c^^^^wfc^yf^aaiuliffQde daarop rustende schuld was afgelost, een hypotheekvan / 300,000.- te verkrijgen tegen een rente van 5 %en een aflossing van 2 % van de Zwitsersche Maatschappijvan Levensverzekering en Lijfrente. Door toevoegingvan een bedrag van / 100.000.- uit eigen middelen werdhet mogelijk het beschikbaar terrein voor de helft tebebouwen. Tot volledige bebouwing van het terrein konworden overgegaan door plaatsing van een obligatie-leening onder de 11.000 leden der Maatschappij inJuli 1933, nadat een wisselendbouwkrediet van/400.000.-van de Twentsche Bank reeds van te voren was ver-kregen. Deze obligatieleening bestaat uit stukken van/ 10.-, / 25.-, / 100.-, / 500.- en / i.ooo.-. In hoofdzaakwerd ingeschreven op de stukken van / 10.-, / 25.- en/ 100.-, en wel tot een bedrag van / 550.000.-, waarvan/ 450.000.- werd toegewezen.Door de N.V. Smit's Aannemings Maatschappij isde bouw aangenomen voor/627.500.-, zijnde /100.000.-lager dan de begrooting, als gevolg van de dahng dermaterialenprijzen, welke tusschen het opmaken derUiterwaardenstraatbegrooting en de aanbesteding heeft plaats gehad.Het bestuur besloot derhalve deze woningen, voorkeukengebruik en voor douche, van een warmwater-installatie te voorzien. De kosten daarvan zijn rend/ 40.000.-.De totale stichtingskosten zijn rond / 772.000.-.De huren zijn; van de winkelhuizen van / 25.- tot/ 40.- per week; van no woningen gemiddeld / 7.75per week en van 77 woningen gemiddeld / 6.45 per week.Voor de warmwaterinstallatie moet afzonderlijk wordenbetaald, voor keukengebruik en douche / 0.70 per week,en voor keukengebruik en badkuip / i.- per week.(Er zijn 17 woningen met een badkuip).Het maximumgebruik van warmwater is voor keuken-gebruik en douche gemiddeld 120 liter per dag en voorkeukengebruik en bad gemiddeld 180 Hter per dag,berekend over drie maanden. Bij meerder gebruikmoet 2 cent per 10 liter worden bijbetaald.De totale huuropbrengst met inbegrip van de be-taling voor warmwater is rond / 89.000.- per jaar en deexploitatiekosten met inbegrip van rente en aflossing dergeleende gelden is geraamd op rond / 85.000.-.Het benoodigd bedrag van / 772.000.- is, zooals bovenbleek, verkregen uit de / 300.000.- hypotheek op debestaande perceelen, uit de obligatieleening van/450.000.-en voor / 100.000.- uit eigen middelen.In de exploitatierekening is gerekend op 5 % rente eneen annuiteits-aflossing in 73 jaar, zijnde 5 14/100 %.In werkelijkheid wordt van de / 300.000 hypotheek 3 %of / 9.000.- en van de / 450.000.- obHgatieleening 2 %of eveneens / 9.000.- afgelost. Te samen alzoo / 18.000.-per jaar. In ronde cijfers geeft dit een tekort in heteerste jaar van / 17.000.-, dat jaarlijks vermindert, totdatin het 34ste jaar geen tekort meer is op de exploitatie.Dit jaarlijksch tekort wordt uit eigen middelen in ditwoningblok, tegen 4 % rente belegd, zoodat in het34ste jaar dat bedrag zal zijn opgeloopen tot / 380.000.-.Daarna wordt naast de aflossing der leening, uit deexploitatie, het eigenbelegde geld terugbetaald. In het50ste jaar is de leening afgelost en in het 55ste jaar de/ 380.000.- uit eigen middelen. Daarna kan het bedrag,dat voor rente en aflossing is besterad, worden gespaard,dat geeft tegen 4 % rente op rente in het 73ste jaar eenkapitaal van rond / 1.150.000.-. Dit is voldoende omdaarvan dan een nieuw woningblok te bouwen.Het geld uit eigen middelen wordt verkregen uit dejaarlijksche betaling van / 5.- door de 10.000 leden.Dit bedrag wordt als hun tegoed geboekt en hieroverARTIKELENBovenwoningen type A, waarvan de eerste bovenhuizen eenafzonderlijken toegang hebben Type AAwordt jaarlijks 4 % rente vergoed. Dit geeft een jaar-lijksche ontvangst van / 50.000.-. Bij overlijden wordthet tegoed aan de erfgenamen uitbetaald; 00k heefthet lid het recht op 65-jarigen leeftijd de helft vanzijn tegoed op te vorderen. Jaarlijks wordt ongeveer/ 15.000.- terugbetaald. Het ledenkapitaal, verkregenuit de voorgenoemde jaarlijksche betalingen, is thansruim / 6co.ooo.-, dat in hoofdzaak in de woningblokkenis belegd. Jaarlijks wordt dat bedrag met / 35.000.-vermeerderd, waarvoor belegging moet worden ge^ochten waaruit dus de voorgenoemde versterkte aflossingkan worden bestreden.De Bouwmaatschappij heeft haar eigen bouwbureauvoor het maken der plannen, bestek en teekeningen ende uitvoering.De gevels djn ontworpen door den architect P. Kramer.De warmwaterinstallatie is ontworpen door Ir, P. W.Deerns, onder wiens toe^icht de installatie door hettechnisch installatiebureau W. Beuker en Zn. is uit-gevoerd.14 leden hebben zich opgegeven voor het huren vaneen winkelhuis en 959 voor het huren van een woning.Er moesten alzoo niet minder dan 772 leden wordenteleurgesteld.Dit cijfer spreekt beter dan elk ander betoog, dat erbehoefte is aan dit soort woningen en wel in het bi2;ondervan de woningen met de laagste huurprijzen.Het bestuur van de Bouwmaatschappij stelt dan ookalles in het werk om een geschikt terrein te verkrijgenin Amsterdam-West voor ongeveer 600 woningen, elkmet een woonkamer, twee of drie slaapkamers, keuken,douchecel en een bergruimte en de2;e tegen den laagstmogelijken prijs aan de leden te verhuren.Hoewel de huurprijs nog niet met zekerheid kanworden aangegeven, zal deze gemiddeld toch niet boven/ 5.50 per week komen.Ook ligt het in de bedoeling deze woningen van eenwarmwaterinstallatie te voorzien voor keukengebruik endouche, tegen betaling van / 0.60 a / 0,65 per week.De bouw hiervan zal in gedeelten zijn uit te voerenen te financieren, door op het woningblok ,,Maasstraat",dat vrij van hypotheek is, een hypothecaire leening tesluiten en, wanneer een gedeelte van de 600 woningengereed is, daarop weder een hypothecaire leening aan tegaan en weder uit eigen middelen een bedrag in ditwoningcomplex te beleggen. Tijdens den bouw kunnende gelden ten deele uit een te verkrijgen wisselend credietworden verkregen.Het is voor de Bouwmaatschappij mogelijk op dezewijze te blijven werken, en dit te meer, daar van haaroude woningblokken de daarop rustende leeningengaandeweg worden afgelost. Aanvangende in het jaar1943 komt er jaarlijks vrij een bedrag van / 72.000.-,Type B en BB52 ARTIKELENdat thans dient tot betaling van rente en aflossingen opleeningen, welke ten laste komen van 264 perceelen,gebouwd op eigen grond, bevattende 940 woningen, welkenog in een groote behoefte voorzien en alle nog in goedenstaat van onderhoud zijn.Amsterdam, Januari 1934 L. VAN BUURENARBEIDERSWONINGBOUW TE 'S GRA-VENHAGEBij de debatten op de preaeadviezenvergadering vanhet Nederlandsch Instituut te Amsterdam op 25 No-vember 1933 heeft de Heer Vrijenhoek mij uitgenoodigdtot een bezoek aan Den Haag, alwaar mij zou wordenaangetoond dat duizenden m^ bouwgrond voor arbeiders-woningbouw beschikbaar waren, maar dat, desondanks,het particulier bouwbedrijf in gebreke bleef dergelijkewoningen te bouwen.Voorwaarde was, dat ik mijn bevindingen zou mee-deelen in het tijdschrift van het Nederlandsch Instituuten, indien de eerlijkheid zulks gebood, niet te schro-men mijn bewering in het door mij uitgebrachte preae-advies, dat arbeiderswoningbouw door particulieren inDen Haag niet mogelijk was, in te trekken.Tot goed begrip breng ik in herinnering dat door mijin het praeadvies als voorwaarde was gesteld, dat dezewoningen een huur van / 5.- per week niet te bovenmochten gaan.In verband hiermede heb ik den Heer Vrijenhoekverzocht mij te willen berichten, waar de door hem be-doelde gronden gelegen waren, waarop de Heer Vrijen-hoek zoo welwillend is geweest mij de volgende gegevenste verschaffen.1. In ,,Laakwijk" (de wijk tusschen de Laakhavenen de Rijswijksche grens). Deze wijk, welke bestemd isvoor arbeiders en kleinen middenstand, is ten deelebebouwd, ten deele liggen de bouwterreinen beschik-baar. Er zijn gebouwd gedeeltelijk etagewoningen, ge-deeltelijk eengezinswoningen. Teneinde den bouw vanwoningen van lagere huurwaarde te bevorderen, is on-langs door B. en W. een wijziging van het uitbreidings-plan bevorderd, tengevolge waarvan op verscheidene,aanvankelijk voor eengezinswoningen bestemde ter-reinen, boven- en benedenhuizen kunnen worden ge-bouwd. De grond is hier in hoofdzaak particulier eigen-dom. Slechts op een klein gedeelte, dat eigendom vande gemeente is, moeten de straten nog worden aange-legd; deze aanleg wordt binnenkort aanbesteed, zoodatook deze grond over enkele maanden bouwrijp is.2. In het plan ,,Moerweg", zich uitstrekkend langshet Laakkanaal ten Z.O. van het Zuiderpark, zijn destraten aangelegd en is een aanvang gemaakt met debebouwing. Er is daar grond beschikbaar voor etage-woningen, boven- en benedenhuizen en arbeiders-woningen. Dit wordt een typische arbeiderswijk, voort-zetting van de Transvaalwijk. Een tweede gedeelte vandit stratenplan is eenige maanden geleden aanbesteed;de gunning heeft echter niet plaats gehad, omdat er inhet reeds aangelegde gedeelte weinig animo tot bouwenbleek te bestaan. Dit niet gunnen is uitsluitend geschiedmet het oog op rentebesparing; zoodra blijkt dat degereedliggende bouwgrond afzet vindt, zal een nieuwebesteding plaats hebben. Praktisch ligt hier dus eenonbeperkte hoeveelheid bouwgrond ter beschikking.Er kunnen hier duizenden arbeiderswoningen wordengebouwd.3. In de wijk ,,Rustenburg", een particuliere bouw-grondexploitatie tusschen Loosduinscheweg en Soest-dijkschekade, is de straataanleg voltooid en de wijk isvoor een groot gedeelte bebouwd. Toch liggen hiertusschen de bouwblokken nog talrijke onbebouwdeterreinen. Deze wijk heeft het karakter van arbeiders-en kleine middenstandswijk.4. Aan de Z.W. zijde van het Laakkanaal liggentusschen Loosduinschekade en Soestdijkschekade, als-mede tusschen Soestdijkschekade en Vreeswijkstraat,twee stratenplannen, waarin nog slechts enkele bouw-blokken bebouwd zijn. De grond is grootendeels particu-lier eigendom; enkele strooken zijn gemeente-eigendom.Deze wijk heeft hetzelfde karakter als Rustenburg:arbeiders en kleine middenstand.5. In Loosduinen ligt tusschen Ockenburgstraat enKijkduinschestraat bouwgrond aan aangelegde stratenbeschikbaar. Ook deze wijk is geschikt voor arbeiders-en kleine middenstandswoningen.De grond is eigendom van de gemeente.De hoeveelheid bouwgrond wisselt natuurlijk dage-lijks.Op mijn verzoek heeft de betrokken Dienst mij op-gegeven de hoeveelheid grond aan aangelegde stratenin bovenstaande plannen op i Januari 1934. (De opper-vlakte in het plan ,,Moerweg" is sedert dien datumzeer aanmerkelijk vergroot). Men komt dan tot de vol-gende oppervlakten:1. Laakwijk 88.000 m^;2. Moerweg 54.000 m^;3. Rustenburg 105.000 m^;4. Nieuwe Stadsuitbreiding en omgeving Vreeswijk-straat 167.000 m^;5. Omgeving Kijkduinschestraat 21.000 m^En nu mijn bevindingen.Inderdaad een behoorlijke oppervlakte, niet minderdan 43.5 ha bouwgrond beschikbaar voor bouw vankleine middenstands- en arbeiderswoningen.Maar wat zegt nu die oppervlakte en bestemming?Van grooter belang is wat, aan de hand van grondprijsof canon benevens bebouwingsvoorschriften, op dezegronden daadwerkelijk kan worden gebouwd, en totwelken huurprijs bij normalen particulieren exploitatie-opzet men komt.Want wat toch is het geval.In Laakwijk (i), Rustenburg (3), Z.W. zijde van hetLaakkanaal (4) is slechts woningbouw mogelijk in huur-prijzen van ongeveer / 7.- per week minimum en dannog voor een beperkt gedeelte.De omgeving Kijkduinschestraat (5) wordt, naar menmij meedeelde, niet uitgegeven en is goeddeels bebouwdmet gemeentewoningen, welke, laat ik het er maar gelijkbijschrijven, niet alle voldoen aan de bouwverordening.Dit kleine gedeelte kan dus buiten beschouwing blijven.Rest nog plan Moerweg (2) met de onbeperkte moge-lijkheden. Ook hier blijken canon, voorwaarden en be-bouwingsvoorschriften zoodanig te zijn, dat het bouwenvan arbeiderswoningen eer geremd dan bevorderd wordt.Tegenover de opmerking eener onbeperkte mogelijkheidARTIKELEN 53tot bouwen van arbeiderswoningen door particulierenter plaatse, citeer ik hier een zin uit een adres van deBouwkundige Vereeniging Onderneming en Vrijheidaan den gemeenteraad van den Haag d.d. 6 Sept. 1933.,,Dat in tegenstelling met de herhaalde toezeggingen,,van den betrokken Wethouder, slechts een stukske,,grond voor nog geen 150 woningen beschikbaar is,,voor particulieren arbeiderswoningbouw en dan nog,,met een zoodanige huurbepaling, dat zonder meer,,geen sluitende exploitatie is te verkrijgen."Natuurlijk laat ik dezen zin, alsmede den geheeleninhoud van dit adres, voor de verantwoordelijkheid vanbovengenoemde vereeniging, maar constateer voor mij-zelf dat 00k daar ter plaatse aan de hand van canon,voorwaarden en bouwvoorschriften het niet mogelijk is,de door mij bedoelde woningen te bouwen.Ik kan dan ook niet besluiten mijn beweringen in tetrekken, maar herhaal nog eens met nadruk dat nietalleen te Amsterdam en Rotterdam, maar ook in DenHaag, het den particulieren bouwers niet mogelijk isgeweest en op heden helaas nog niet mogelijk is omarbeiderswoningen te bouwen in huurprijzen van / 5.-per week, met het gevolg dat een zeer groot deel van dearbeiders verstoken blijft van een nieuw gebouwdewoning en aangewezen blijft op de woningmarkt van deslechte woningen. *Hoe lang nog?Rotterdam, Maart 1934 S. J. MoOKANTWERPEN - LINKEROEVERIAntwerpen is een der vele steden tot ontwikkelingen bloei gekomen aan een der zijden, de als aanlegplaatsgunstigste zijde, van een stroom. Deze faktor, die minof meer identisch ook elders voorkomt, is voor Antwerpenechter zeer uitgesproken.Leggen de grootste schepen aan vlak tegen de stad,op den anderen oever is bij laag water een breede enflauw hellende slibstrook zichtbaar, welke een aanleggenop dien oever onmogelijk maakt en hier dan ook slechtsbij middel van ver voorgeschoven meerwerken geschiedenkan.De stad op deze gunstige zijde van den stroom isverder een tegen de zee vooruitgeschoven kernpunt vaneen geografisch en geschiedkundig hinterland: Brabant,het oude, nijvere Zuid-Belgie, het nieuwe industrieeleland van de Kempen en Limburg --, ruim genomen zelfsvan Luxemburg, Duitschland --, deels zelfs Frankrijk;een groot en rijk hinterland, goed geoutilleerd met velewegen, een uitgebreid spoorwegnet, kanalen, oude ofin bouw. Dit alles concentreert zich op den gunstigenoever, den rechteroever der Schelde.Daar ontstond en groeide Antwerpen in concentrischehalfronden, daar werden de aanlegplaatsen uitgebouwdtot steeds grootere en ruimere havens, daar ontwikkeldezich de outillage van het verkeer en vervoer, van handelen nijverheid, en daar vestigde zich een van jaar totjaar groeiende bevolking.De stad, tot voor den oorlog binnen geweldige om-wallingen gehouden, ook al was tot slechting daarvanbesloten, had deelen van twee zelfstandig blijvendenabuurgemeenten, Borgerhout en Berchem, hierin be-hooren op te nemen.Alle pogingen tot opslorping dezer gemeenten alsmedeDeurne, Merxem, enz., mislukten. Van de grootscheuitbreidingsplannen op deze gronden, waarvoor in 1910een prijsvraag plaats vond, is niets in huis gekomen.Antwerpen zelf ziet nu van jaar tot jaar zijn eigen in-wonertal slinken ten voordeele van de omringende ge-meenten, waar juist ook nog de kapitaalkrachtigste fa-milies zich vestigen.Om meerdere redenen zocht de stad naar uitbreidingvan grondgebied.De uitbreiding van de haven kon voldoende gewichtin de schaal leggen om den tegenstand van enkele kleineregemeenten in het noorden te breken. Deze werden danook in 1929 opgeslorpt en vormen nu de noordergronden,een gebeid van 3410 ha, waarvan 1000 ha bestemdzijn voor havenuitbreiding en de rest voor bijbehoorendewerken, bedrijven en woningbouw. De valorisatie dezerterreinen is bij de wet bestemd tot delging der nieuwehaveninrichtingen.Ook zijn in het Zuiden bij Kiel en Hoboken, mitsenkele werken, o.a. het verleggen der sporen van hetZuidstation, ruime gronden beschikbaar voor woning-bouw.Deze successen of mogelijkheden voor de toekomstaan deze zijde, hebben den blik der Antwerpenaren nietkunnen afwenden van den linker-schelde-oever, waar opminder dan 500 meter, een haast maagdelijk terreinde fantasie der stedebouwers prikkelde.Dit terrein, dat door de bocht der Schelde voor destad en dus door de stad zelf, half omvat wordt, wasechter door vele redenen buiten beider invloedssfeer ge-bleven. We merkten reeds op hoe de stroom er eenuiterst moeilijke aanlegplaats biedt, waardoor dus destedevormende werking, zelfs van een zeer druk vaar-water, zonder kracht bleef.Historisch was het land aan den overkant, eerst, engedurende vele eeuwen, Fransch en vreemd rijksgebied;onder de Bourgondiers en tot voor weinige jaren, bleefhet Vlaamsch en vreemde provincie. In 1923 eerst werdende gemeenten Zwijndrecht en Burght op den linkeroeverbij de provincie Antwerpen gevoegd en tegelijkertijd1000 ha vlak tegenover de stad ingelijfd bij het grond-gebied der gemeente Antwerpen.Door deze laatste beslissingen waren de administratievehinderpalen voor stedeuitbreiding op den linkeroeveruit den weg geruimd, Het was voor de Antwerpenarende vervulling van een eeuwenouden droom.Nu konden de oude projekten weer worden opgediept:oude projekten -- want er waren er reeds meerdere:Napoleon had zich in 1810 reeds naar het VlaamscheHoofd laten overzetten en er de plannen voor eennieuwe stad ontworpen. Een versterkte stad natuurlijk,verdedigbaar bij middel van overstroomingen,Na den val van het Keizerrijk bleef alleen het fortSt. Anna over van deze plannen, meer niet. En waar ergeen of uiterst slechte verkeersmogelijkheden bestonden,was er geen ontwikkeling.Onder Leopold II, een Koning met grootsche plannen,is er een voorstel van Malou naar voren gekomen. VoorAntwerpen zoude een reuzenbrug de twee oevers ver-binden; de linkeroever zou ingenomen worden doorzeevaartinstellingen; een kanaaldok, dat de polder van54 ARTIKELENBorgerweert tot een eiland zou herscheppen, ?ou van debocht van den stroom tegenover Austruweel vertrekken,om stroomopwaarts van de te ontwerpen brug uit temonden: 2;oo zou de doorvaart voor de schepen, die nietonder de brug door konden, verzekerd blijven.Dit ontwerp, gesteund door den Koning, kon nietverwezenlijkt worden. Toch was sedert 1906 een wetneergelegd, waarbij de oeververbinding verder werduitgewerkt en stedeuitbreiding op den linkeroever voor-bereid.Weer werd in deze wet de valorisatie der gronden vanden polder van Borgerweert aan de stad afgestaantotdelging der kosten voor de oeververbinding en zelfs be-paald dat de werken hiervoor ,,ten laatste op 31 December1909 moesten worden aangevangen". De gronden vandezen polder werden trouwens toen reeds onteigend tenbehoeve der komende beslissingen, bleven echter inbezit van het rijk.Deze termijn werd overschreden, maar toen in 1923dus de provinciegrens verschoven werd en de 1000 hastadsgrondgebied werden, namen tevens de 00k reedsoude plannen voor deze tunnelverbinding vasten vormaan.De financieele toestand van het land vertraagde denbij de wet voorzienen aanbestedingstermijn: i Januari1924. Van meerdere financieele groepeeringen ontvingde Regeering aanbiedingen een tunnel te graven mitsafstand der bewuste gronden. Voor een dezer groepenontwierp indertijd Henry van de Velde het enorme plan,dat bij gelegenheid zijner yoste verjaring weer naar vorenkwam, maar in deze periode van inzinking wel fantas-tisch aandoet.Geen dezer groepen vond gehoor: dat hun plannenvolgens de wel zeer verouderde ,,Commissie tot aanlegder Antwerpsche agglomeratie" ,,niet beantwoorddenaan de regelen eener rationeele urbanisatie", meen ikminder een fout, dan wel het feit, dat zij in hun finan-cieele kansberekening, bij geval van mislukking meendenberoep te kunnen doen op de openbare besturen.De onderneming was ook wel wat zeer groot voor eenprivate onderneming en, afgezien van alien twijfel om-trent zoo vele faktoren die hier in het spel zijn of zullenkomen, biedt de tegenwoordige oplossing toch wel enkelegoede zijden.Deze oplossing, ontstaan uit een initiatief van oud-burgemeester van Cauwelaert, laat de openbare besturenzelf het risico, maar dan ook de kansen der onderneming.Aldus ontstond als vrucht eener commissie ad hoc,de Internationale Maatscha.ppij van den Linker ScheldeOever, de IMALSO, met een kapitaal van 10 millioen,onderschreven voor de helft door de stad, de anderehelft door de Provincien Antwerpen en Oost-Vlaanderen,en de gemeenten Zwijndrecht, Melsele, Beveren enBurght.Het maatschappelijk doel is het bouwen, onderhoudenen uitbaten van een tunnel onder de Schelde, evenals devalorisatie en den verkoop der gronden van den linker-oever. De staat heeft de vroeger onteigende gronden vanden polder van Borgerweert ingebracht.De inkomsten der maatschappij bestaan uit de op-brengst van den verkoop dezer gronden en uit de tollendie zij gemachtigd is te heffen. Bovendien hebben deStaat en de Provincien zich verbonden aan de maat-schappij te storten, het verschil tusschen de belastingen.welke zij zullen ontvangen op de gansche strook van denHnkeroever, die meerwaarde zal krijgen. Ook wordenalle rechten van overdracht tusschen levenden, in dekas der maatschappij gestort.De maatschappij kan leeningen aangaan en heeft vandit recht reeds gebruik gemaakt door opname tot eenbedrag van 500 millioen francs.Aleer nu over te gaan tot beschouwing der plannen,ingediend op de door de IMALSO uitgeschreven prijs-vraag voor bebouwing barer terreinen -- nadat doorhaar niet een, maar twee tunnels waren gebouwd, --wil ik nog eens wijzen op enkele anomalieen, die bijvlugge lektuur zullen ontsnappen.Er is hier voortdurendgesproken van Antwerpen. Het isde gemeente Antwerpen, welke bedoeld is. De stad, hetstadscomplex Antwerpen, zonder eigenlijk nog vangroot-Antwerpen te spreken, omvat deels nog binnen deomwalling meerdere zelfstandige gemeenten.Deze gemeenten zijn niet vertegenwoordigd in deIMALSO dan van verre door het provinciale bestuur.Er bestaat ook nog een commissie voor Groot-Ant-werpen. Ditlichaam, noch welke andere vrije vereenigingvan urbanisten of dergelijke ook, is vertegenwoordigd inde IMALSO, die alleen bestaat uit officieele persoonlijk-heden, waaraan door het Departement van OpenbareWerken als Hoofdingenieur-bestuurder, de Heer Thonetwerd toegevoegd.Het eerste werk der IMALSO was het uitschrijvenvan een prijsvraag voor de aanbesteding van een tunnel.Uit 60 ontwerpen werd dat der S.A. Pieux ArmesFrankignoul te Luik gekozen. Deze firma stelde denbouw voor van twee rechtlijnige tunnels, een voor voer-tuigen, een voor voetgangers.Is deze splitsing heel denkelijk aanbevelingswaardigboven een enkelvoudigen tunnel bv. voor wat verluch-tingsmogelijkheden betreft, het is onbekend geblevenwelke de overwegingen van stedebouwkundigen en ver-keerstechnischen aard zijn geweest welke de situeeringder vier mondingen hebben bepaald.Het eerste gevolg ervan was dat het plan, door deCommissie tot aanleg der Antwerpsche agglomeratiebij de IMALSO ingediend, terwijl nog haar instellingin het parlement moest bekrachtigd worden, door dereeds aangenomen tunnelplannen met dit ontwerp nietin overeenstemming kon worden gebracht.Hier dan enkele gegevens over de in bizonder flinktempo uitgevoerde tunnels en hun mondingen op denrechteroever.Een tunnel met een totale lengte van 2no meter(tusschen de portalen 1769 m en onder den stroom425 m) is uitsluitend gereserveerd voor de voertuigen.De rijwegbreedte is 6.75 m; de vrije hoogte 4.46 m;de buitendiameter 9.40 m; de helling 3.5 %; 24 elec-trisch gedreven ventilatoren in twee ventilatiegebouwenZorgen voor een luchtvervoer van 28.752 m^ verschelucht per minuut.De voetgangers-tunnel, op betrekkelijk ruimen afstandvan den rijtuigtunnel gelegen, bestaat uit een pijp van555 m lengte met een buitendiameter van 4.75 m, eenbinnendiameter van 4.30 m, en heeft een nuttige breedtevoor den gaanweg van 3.80 m. De toegang geschiedtmet roltrappen en een lift met een gezamenlijk transport-vermogen van 16.000 personen per uur.Is tunnel- of stedebouw nu zeker wel een vak, waar niet-ARTIKELEN 55deskundigen beter doen hoofd en handen van af tehouden, toch heeft het velen bevreemd dat al deze be-langrijke beslissingen zoo geheimzinnig en plots genomenwerden in den allerkleinsten kring der Imalso-leiders.Mogelijke kritiek op den tunnelbouw laat ik dan ookzeer gaarne achterwege, maar het is wel doenlijk devlugge beslissingen der Imalso-leiders voor wat de situ-eering der tunnel-mondingen in de oud-stad betreft,even na te gaan.De stedebouwkundige capaciteiten der Imalso-leiderszijn nog nergens vast testellen geweest, dus hoeft ook nieta priori vast te staan dat hun beslissingen de beste zijn.De technische eischen, die de tunnelbouw stelde,hebben ongetwijfeld een grooten invloed gehad op desitueering der mondingen. Kan hierdoor -- afgeziendan van andere beschouwingen, die een tunnel voordoorgaand verkeer geheel buiten het stadscomplex zoudenleggen^) -- de situatie van den rijtuig-tunnelmondver-klaard worden, dat is niet het geval voor de mondingvan den voetgangerstunnel.De eerste sluit betrekkelijk goed aan aan de breedeItalielei, welke beslist een groote beteekenis als verkeers-weg gaat krijgen, doch een druk verkeer ook wel slikkenkan. Op deze lei mondt de stad uit aan Paardemarkt,Meir, Leopoldstraat, enz., en eveneens het verkeer naarde stad: Noorderlaan, verkeer uit Holland (hier moetnog sterk verbeterd worden); het station aan de Keizer-lei; het verkeer uit Brussel enz.; aan de Mechelsche steen-weg; het verkeer van het Zuidstation, enz.Al dit verkeer kan gemakkelijk deze tunnelmondingvinden en op deze situeering is weinig of niets aan temerken.De voetgangerstunnel mondt uit op een oud plaatsjein de oude stad, en het lift- en roltrap- ook ventilatie-gebouw is opgericht op de plaats van een afgebrokenoude Poort.Dit laatste is niet erg, maar wel dat er, zonderingrij-pend breken, geen goede verkeersmogelijkheden zijnmet het tegenwoordige centrum: Meir-Keizerlei. Wantal is hier een tunnel alleen voor voetgangers, deze willenvoor het grootste deel toch per tram of autobus tot aandit punt gebracht worden.De IMALSO, in het bezit van looo ha op den linker-oever, om zoo te zeggen klaar met de tunnelwerken,schrijft heel grootmoedig een internationale prijsvraaguit voor de bebouwing dezer terreinen.Het programma was kort maar veeleischend. Als vast-staande punten werden opgegeven: de uitmonding enopen helling van den voertuigtunnel met aansluitendplein van 90 bij 150 m en rechtlijnige voortzetting ineen ,,breede laan" tot het uiteinde der vrije terreinen;de bestaande baan Antwerpen-Gent door te trekken totuitmonding voetgangerstunnel; een schuine verbindings-weg tusschen de nieuwe breede laan en de oude baan,trace A B ; dan de berucht geworden gebogen trace'sc D en E F ,,kunnende elk een onderdeel van een ring-boulevard uitmaken", dan een laan met een kruis-breedte van 60 m, welke op algemeen peil ( I 8.50) deSchelde zal omranden en stroomwaarts afhellen. Dan nogeen station op een bepaalde plaats.Als groen bleven te behouden een terrein van tenminste 65 ha rond de vijvers der Galgenweelen. Ook^) Ik verwijs hierbij naar de teekeningen-studies van arch, K,Lirnperg o.a. gepubliceerd in ,,De 8" No. 15, 1933.de vijver ,,het Burghtsche Weel" moest behouden worden.Het water zou het tegenwoordige peil van -!- 1.50 mbehouden. (De hoogtepeilen der Schelde zijn voor laag-water - 0.32; hoogwater + 4.91 m; hoogst voor-komende vloed : 7.40 m).Als plannen werden gevraagd een ontwerp-overzicht1: 20.000, een urbanisatieplan i: 5000, een urbanisatie-plan 1: 20.000, dwarsprofielen van lanen enz. i: 200,doorsneden van belangrijke verkeerspunten enz. i: 500,schetsen der gevels der openbare monumenten en dervoornaamste gebouwen, verder een memorie van toe-lichting en nog zoo veel plannen en perspektieven naargoeddunken.De prijsvraag-opstelling was het uitsluitend werk derIMALSO, zonder voorlichting door jury of deskundigen.Tegenover al dit gevraagde: drie premien; een van100.000, een van 50.000 en een van 25.000 francs; verdervrijheid tot aankoop van andere plannen ,,met het oogop gedeeltelijke uitvoering" mits een betaling van 7.500francs.Niets omtrent aan te nemen grootte, bestemming,ontwikkelingsvermogen der toekomstige stad -- nietsomtrent Antwerpen zelf in zijn groei, de groepeeringzijner bebouwing op heden, niets omtrent regularisee-rings-ontwerpen voor h^t verkeer in de tegenwoordigestad, urbanisatie van het deel op den rechteroevet, nietsomtrent haven, Industrie. Verder waren de kaarten dieter beschikking gesteld werden, verouderd en mislei-dend, tenminste voor wat het tegenwoordige reliefbetreft.Waar dit alles, en meer nog, niet conform was aan deeischen der Nederlandsche en internationale prijsvraag-commissie, besloten de Nederlandsche architekten (watkunnen ze blij zijn!) niet mee te doen. Dr. Berlage gafdan nog zijn ontslag als lid der jury.Het succes der prijsvraag was, zooals te verwachtenwas, groot -- voor wat het aantal en nog meer de opper-vlakte der ingediende plannen betreft, -- en verder danuiterst uiteenloopend. De indruk der tentoonstelHngdezer plannen was verbijsterend en de taak der jury isniet gemakkelijk geweest.Deze jury heeft ten slotte bestaan uit de Heeren Bon-nier, Voorzitter, de Heeren der Imalso, De Ridder, Arch,te Antwerpen, Architect Baron Horta, Henry van deVelde en E. Unwin (zoon van R. Unwin) en Arch, deBreay als rapporteur.Een eerste prijs werd niet uitgedeeld; de ter beschik-king gestelde som werd verdeeld in drie tweede prijzenvan elk 50.000 frs., in vier derde prijzen van elk25.000 frs., terwijl nog vijf projekten aangekocht werdenvoor elk 10.000 frs.Het rapport is verdeeld in algemeene beschouwingenen in een kritische analyse der twaalf gekozen plannen.Dit rapport is wel interessant omdat hier, absoluutvoor het eerst, deskundigen aan het woord kwamen.Jammer alleen is dat en het gezag dezer jury, door deveelvuldige persoonswisseling, niet gewonnen heeft, endan ook dat de IMALSO zich zoo weinig verbondenvoelt aan wat in het rapport is neergelegd. Ook de open-bare besturen hebben dit rapport, zooals alle andereprivate studies, schijnbaar langs zich af laten glijden.Dit rapport biedt veel vat op kritiek.Het begint met de vaststelling dat Antwerpen eenheerlijk radioconcentrisch plan vertoond, waarvan de56 ARTIKELEN^UD&nSituatie gevoegd bij de Prijskamp-bescheidengrenzen bij elken opbloei zich verder uitzetten, maarwaarvan een sector open bleef daar de stroom hier eenonoverkomelijk hinder vormde. Het feit dat de tunnelsgeboord konden worden, schuift dezen hinder terzijde.De uiterste grenzen der terreinen op den overkant komennu, aldus het rapport, op minder dan 4 km van het stads-centrum, terwijl de gren2;en van het stadsgebied op denrechteroever uitgaan tot meer dan het dubbele.Ik meen goed te doen de kritiek samen te vatten, naeerst 00k een samenvatting van het juryrapport gegevente hebben.Vervolgens onderwerpt het rapport de prijsvraag-gegevens aan een welverdiende kritiek. Het rapportstelt vast dat aan de mededingers te weinig gegevensverstrekt werden.Hierdoor varieerden de antwoorden natuurlijk enorm.De eene voorziet voor heel Antwerpen 2.500.000 inwo-ners, waarvan 600.000 op de nieuwe gronden. Hetmeerendeel houdt zich voor den linkeroever op 100.000tot 125.000 inwoners. Redeneeringen over dit alles zijnbijgegeven in uitvoerige en sprekende grafieken.Deze snijdt heel de bocht der Schelde voor Ant-ARTIKELEN 57werpen af en legt een nieuwe bedding recht door hetland van Waes; de andere legt op de terreinen der IMALSOslechts een vlieghaven. Ware eerst een ,,ideeen prijs-vraag" niet beter geweest, vraagt de jury.,,Daarnaast echter werden strak vastgelegd, enkelepunten van betrekkelijke waarde, die gewetensvolle des-kundigen beperkten, waar andere, in door geen posi-tieve gegevens verhinderde vlucht, ze loslieten."Verder beschouwt de jury de toekomstige bevolkingvan den linkeroever. Ze neemt aan dat Groot-Antwer-pen i.ooo.ooo inwoners zal kunnen opnemen.,,Industrieele terreinen zijn nog velen beschikbaarop de noordergronden. Aldaar dan ook vestiging voornieuwe industrieen en aangroei van werklieden-wonin-gen.",,De vestigingsvoorwaarden voor inwoners 2;ullennochtans nooit 2;eer aantrekkelijk zijn in deze streek,alhoewel de bevolking van de bestaande dorpen wellichtdoor enkele werkmanswijken kan groeien."Voor wat de terreinen der IMALSO betreft: ,,is aante nemen dat aldaar een deel der bij de Industrie en dehaven betrokken personen een meer rustig en beterbewaakt woongebied zuUen vinden."Het millioen wordt dan als volgt verdeeld: 250.000voor Antwerpen stad, 100.000 voor de noordergrondenen 150.000 voor den linkeroever. Daarbij komen dan500.000 als bewoners der gemeenten Berchem, Borger-hout, Merxen, enz.Voor wat de soort dezer 150.000 links-Antwerpenarenzal zijn, wordt uit enkele statistieken afgeleid dat hier-van 3/4 arbeiders, bedienden en kleine burgers zullenzijn, en 1/4 beter gesitueerden.De jury meent dan verder dat het niet aangaat voordeze terreinen een bebouwing aan te nemen, werkendmet woonblokken of ,,super-blocs". Meerdere concur-renten hebben dit systeem toegepast, omdat zij zichlieten hypnotiseeren door de perspectief van ,,hoogeterreinkosten en dure fundamenteering."Zij veroordeelt dan de projekten, ,,die als in eens uit,,te voeren zijn, en waar plan-indeeling en gevels onver-,,breekbaar verbonden zijn door den vorm, den geest,,en het karakter van het oogenblik dat ze heeft doen,,ontstaan.",,Dat deze wijze van stedenbouw elders is toegepast,,geworden kan verstaan en verdedigd worden; maar,,dat men ze voorstelt bij ons waar de geest voortdurend,,verandert, waar de artistieke waarheid van vandaag,,de vergissing van morgen is, niets minder vooruitziend.,,Niets wat tevens meer in tegenstelling is tot het fel-,,individualistische karakter onzer bevolking" (,,le carac-tere farouchement individuel).Verder schrijft de jury:,,Zekere mededingers hebben er zich vooral op toege-,,legd het vraagstuk der woning op te lossen, en gansch,,den aanleg is door dit vraagstuk beheerscht. De waar-,,heid is, dat men zich aan geen bepaald stelsel mag ver-,,binden, maar alle stelsels steeds zou moeten kunnen,,toelaten."Over het verkeer schrijft de jury enkele algemeen-heden, maar zeer juist m.i. dat te voorzien waren, ,,tweewegen naar Gent en de kust met de tunnel voor voer-tuigen verbonden en die aldus deel uitmaken van eengroote autobaan, welke de nieuwe stad doorkruistzonder een levensader voor de agglomeratie zelf te zijn.Deze weg voor snel verkeer zal eerder een hindernisdan een aantrekkelijk worden voor de nieuwe stad, en deeerste eisch die daarbij gesteld kan worden, is dat hetdoortrekken van het grondgebied snel en met een mini-mum van gevaar zou gebeuren.",,Tramlijnen kunnen wellicht voorzien blijven. Middende oude wegenis der steden stellen zij zeker een ergehindernis voor, maar een bizondere aanleg van dezewegenis kan wellicht hun behoud mogelijk maken enaldus dit steeds economisch vervoermiddel voor degroote massa der bevolking bewaren.",,Wanneer eens een stad van 150.000 inwoners op denlinkeroever zal bestaan, zal het ook noodig worden deverbinding met den rechteroever beter te verzekeren enop dit oogenblik zal de enkele tunnel voor voertuigenniet meer volstaan. Ten Zuiden en ten Noorden zullennieuwe verbindingen noodig worden."Onder esthetisch opzicht beveelt de jury aan, de op-stand der nieuwe stad te doen aanpassen bij het plattepolderland.,,Ook mag de massa van de stad het panorama op denrechteroever niet komen schaden. Overtollige torenge-bouwen zullen hinderen en geen enkele noodzakelijkheidrechtvaardigt hun bestaan.",,De bocht over Austruweel moet vrijblijven om hetuitzicht op de haven te bewaren wanneer men stroom-opwaarts te Antwerpen toekorat. Hemel en water zijnwerkelijk de enkele natuurschoonheden waarover menhier beschikt.",,Het programma voorzag dan ook zeer wijselijk hetbewaren van de Weelen en hun aanleg als openbaarpark."Als bizondere punten haalt het rapport nog naar vorenden aanleg van een wandelterras tegenover de oude stad,ter hoogte van de kathedraal; verder het scheppen van?kunstmatige aantrekkingspunten om de bevolking naarden linkeroever te lokken. Dan nog ,,het stichten vaneen sportcentrum in de bocht tegenover Austruweel,waar een strand aangelegd kan worden, ongeveer op deplaats waar nu reeds een eerste poging werd aangewend.Op die wijze zou het uitzicht naar de stad toe vrij blijvenen zou men kunnen aanvangen met een gedeeltelijkeaanleg, welke onmiddellijk de volksmassa naar den Hnker-oever zou brengen. De gedachte van bij deze ligging eendierentuin aan te leggen, verdient ook in overweginggenomen."Ook meent de jury zekere officieele inrichtingen naarden linkeroever te kunnen laten overbrengen of aldaarte stichten en zegt dat zulke inrichtingen het hunnekunnen bijdragen om de gronden in waarde te doenstijgen.Alvorens de jury na te gaan in haar beschouwing ensoms zeer sterke kritiek der gekozen plannen, wil ikterugkomen op wat hier als haar algemeene beschou-wingen is samengevat.Antwerpen zoude een radioconcentrisch plan hebben,waarvan een sector is opengebleven.Deze opvatting is m.i. onhoudbaar en zelfs wenschelijkte bestrijden.Door deze oppervlakkig visueelen indruk van hetstadsplan die niet steekhoudt als men scherper toeziet,schept men een droombeeld, waarvan de fatale invloedinwerkte zelfs op Stubben bij zijn eerste schetsen vanvoor 1914, waar deze de boulevards die Antwerpen58 ARTIKELEN - BINNENLANDevenals Amsterdam, half-ringvormig omsluiten, overden 500 meter breeden stroom wilde doorzetten op denlinkeroever.Uit dit droombeeld 00k ontspruiten de door de IMALSOaangegeven richtingen voor de wegen CD en E F.Meerdere plannen hebben zich door deze lijnen latenbeinvloeden.Soest is een concentrische stad. Parijs 00k als men wil.Er is een stadscentrum, dat stadscentrum was en bleef;terwijl men voor Parijs reeds een groot vraagteeken moetmaken.Antwerpen's centrum heeft zich voortdurend ver-plaatst. Van bij de Schelde schoof het oostwaarts wegvan den stroom eerst tot bij het nieuwe stadhuis enkathedraal, toen over de kathedraal uit tot rond de beurs,verder, steeds verder oostwaarts langs de Meir naar hetCentraalstation. De leien zien er uit als banden om eenlevend hart, maar 2;ijn het niet meer, evenmin als deAmsterdamsche grachten.De leien te Antwerpen evenals de Amsterdamschegrachten zijn historische curiosa, maar ponder levendebeteekenis. Een stad kan blij djn, als ze partij kan trekkenm haar groei van zulke gegevens, b.v. Rotterdam methaar Coolsingel, toch 00k een oude ,,lei".Alle steden, wier centrum zich sterk verplaatst, hebbeneen groot gemak om de vele eischen, die het verkeer enz.stelt, tot gemakkelijke oplossingen te brengen. Hieropmgaan voert te ver. Het feit der centrum-verplaatsingechter is voor Antwerpen zeer belangrijk, omdat het desituatie der linkeroeverterreinen veel minder gunstigmaakt dan door het jury-rapport wordt voorgesteld.De invloed der stations zal minder worden dan delaatste 50 jaren het geval was, toch zal voor Antwerpende nieuwe Ooststatie, nog veel verder weer oostwaartsgelegen, met zoo vele andere faktoren, het stadscentrumnaar deze richting trekken. Langs het Oosten, Noord-.Oost tot Zuid-Oost, liggen verder alle aantrekkingspun-ten: Holland, Brussel, enz. een sterken aanzet voor villa-terreinen, enorme vrije woongebieden der gemeentenBerchem, Merxem, Deurne, Wilrijck, enz.Vele straten met vele trams en buslijnen verbindendeze, en als in concurrentie met de gemeente Antwerpen,goed ontsloten woongebieden met de city, en verder 00kmet Brussel en heel Belgie, (via Boom, zelfs Vlaanderenniet uitgesloten); terwijl een snel en gemakkelijk verkeermet den overkant, ondanks de tunnels, veel moeilijkerzal blijven. Een afstandsberekening in vogelvlucht gaatdus niet op en vooral niet van uit een centrum, dat zichverplaatst ten nadeele van dien overkant.De berekening van mogelijken bevolkingsaanwas gaat,als gevolg daarvan, ten zeerste mank.Het plafond van Groot-Antwerpen wordt door dejury geschat op i.000.000, waarvan de helft gereserveerdwordt voor de gemeenten, welke bij de oud-stad aan-sluiten. M.i. is dit laatste cijfer te laag, daar de tegen-woordige bevolking dezer gemeenten samen reeds meerdan 300.000 bedraagt.De ,,natuurlijke" aangroei van Groot-Antwerpen ge-schiedt langs de vele en drukke uitvalstraten naar hetOosten en de gemeenten hier hebben zeer gunstigeen uitgestrekte terreinen, zeer ver tot bouwgebied voor-bereid. Ook zijn er tal van private maatschappijen, diealles doen om tot bouw te prikkelen en zelf ook het,,goede" voorbeeld geven.Breede straten zijn er door private terreinen getrokken,en tot twee, drie en meer km buiten de stad-kern zijner groote woningblokken in aanbouw.Meerdere ringbanen zullen eerlang deze uitvalstratenonderling verbinden. Concentrisch op de oude stad zalaldus bebouwing moeten komen op de terreinen, nu nogdeels ingenomen door de uitgestrekte vestingswerken.Op circa 2.5 km buiten dit halfrond Hgt de ,,Militairebaan" die een reeks forten onderling verbindt.Bij de raakpunten der drukkere uitvalswegen is debebouwing reeds zeer intens. Tusschen deze twee ring-baneti is er een derde ontworpen, terwijl een vierdeop circa 2 km buiten de militaire baan zal loopen.Welke oppervlakte dit aaneengesloten woongebied opden rechteroever beslaat en hoeveel inwoners hier min-tens even gunstig woongebied kunnen vinden als op denlinkeroever, wil ik liever niet berekenen.Deze gegevens voor probabiliteitsberekening zoudenin andere landen niet ernstig worden genomen. Hierechter, waar zoo wat niets gereglementeerd is, haast allesvrij is, niet alleen verschbakken gevels met barokkrullen,rustigjes opgetrokken worden naast uiterst functioneelehuisjes, maar ook kleine, smalle een-verdiepswoninkjesnaast massale flatgebouwen, als zorgeloos op een ofandere toekomst wachten, blijven zulke soort van gege-vens de eenige die waarde hebben.Hier verwijs ik -- zonder kritiek -- op het zinnetje vanhet juryrapport, dat over de woning handelt.Waar de bouwreglementen in Belgie niets bevattenomtrent zoning, achtergevel-rooilijnen en dergelijke warehet m.i. toch wel wenschelijk geweest hier enkele vinger-wijzingen te geven voor bepaalde bouweischen in plaatsvan elk individualisme aan te moedigen.(Wordt vervolgd)Antwerpen, Maart 1934 JEAN VAN DE VOORTBINNENLANDDE VOLKSHUISVESTING IN DE EERSTE KAMERHet streven der Regeering om tot huurverlaging te komen,stond in het middelpunt der belangstelling. Gewaarschuwd werdde verlaging niet te trachten te bereiken door verdere verlagingder loonen; deze zijn reeds zeer aanmerkelijk verlaagd en vormenniet zulk een belangrijk deel der bouwkosten, dat verdere ver-laging tot huurverlaging van beteekenis zou kunnen leiden. Ookop de gevaren van bevordering van den woningbouw als werk-verschaffingwerd van dezelfde zijde gewezen; ten gevolge daarvanzouden de bouwvakarbeiders tot werkverschaffingsarbeiders wor-den gedegradeerd. Van andere zijde werd den bouwvereenigingenverweten het woningtype op te drijven, waartegenov er echter weerwerd gewaarschuwd tegen verlaging van het woningpeil. Dezewerd echter ook aanbevolen, mede in verband met verlaging dergemeente-eischen ten aanzien van de grondexploitatie.De Minister verklaarde geen voorstander te zijn van verlagiilgvan het woningpeil; drie gescheiden slaapvertrekken voor vol-ledige gezinnen blijft hij als eisch beschouwen. Maar ten aanzienvan de gevelbreedte verklaarde hij zich gereserveerd. De loonenvormen, zoo meende de Minister, toch altijd nog een element inde bouwkosten; de gemeentelijke lasten zijn een moeilijk onderwerp.HUURCOMMISSIESDe gemeenteraad van Amsterdam nam in zijn vergadering van8 Maart het besluit B. en W. te verzoeken zich tot de RegeeringBINNENLAND - UIT DEN KRING DER BOUWVEREENIGINGEN 59te wenden met het verzoek het opnieuw instellen van Huur-commissies bij Wet te bevorderen.Bij de behandeling werd erop aangedrongen dat deze com-missies niet alleen de bevoegdheid zouden moeten bezitten invloedop de huren uit te oefenen, maar ook de hypotheekrente, waardeze overmatig hoog is, te verlagen.OPHEFFING DER WONINGBEURS TE UTRECHTDe gemeenteraad van Utrecht besloot in zijn vergadering van8 Maart op Voordracht van B. en W. tot opheffing der woningbeurs.HUURMOEILIJKHEDENDe volgende mededeelingen omtrent de huren van vereenigings-en gemeentewoningen zijn ontleend aan dagbladberichten.B. en W. van Amersfoort hebben den gemeenteraad voorgesteldhen te machtigen om met de Regeering in overleg te tredenover een huurverlaging voor de vereenigingswoningen ter plaatse.Met deze huurverlaging zal een bedrag gemoeid zijn van rond/ 23.000.- per jaar.De gemeenteraad van Beek besloot op voorstel van B. en W.medewerking te verleenen aan een verlaging van de maandhurenvan vereenigingswoningen ter plaatse. De huidige prijzen van/ 19.50 tot / 25.50 zullen worden teruggebracht tot resp. / 17.50en / 23.-.De gemeenteraad van Enschede heeft op voorstel van B. en W.besloten tot een verlaging van de huren Van door de bouwvereeni-gingen gestichte middenstandswoningen en winkels. In hetmeerendeel der gevallen zal deze verlaging 10 ",, bedragen.De gemeenteraad van Nuth heeft besloten de huren van eenaantal middenstandswoningen te verlagen.De gemeenteraad van Schagen besloot op voorstel van B. en W.te voldoen aan het verzoek der Woningbouwvereeniging ,,Schagen"om haar in staat te stellen per i Mei de huren harer woningente verlagen. De verminderde huuropbrengst zal / 2249.- per jaarbedragen.De gemeenteraad van Schoonhoven besloot den huurprijs vanalle gemeentewoningen met 10 pet. te verlagen, uitgezonderd dewoningen met een huur van / 4.- en de winkelhuizen.Tachtig van de ruim. negentig huurders der Bouwvereeniging,,Heerenveen-Schoterland" hadden per 12 Mei a.s. de huuropgezegd, omdat de huur h.i. te hoog was. Thans is van denMinister bericht ingekomen dat de huur met 10 pet. kan wordenveilaagd. De huurders nemen hiermede genoegen.BEBOUWINGSVOORSCHRIFTEN, VOORSCHRIFTBN OPGROND VAN ART. 43 DER WONINGWET EN EXPLOI-TATIEVOORSCHRIFTENIn ons vorig nummer drukten wij een verordening, inhoudendebebouwingsvoorschriften, en twee ontwerp-verordeningen opgrond van art. 43 der Woningwet, alle uit de gemeente Rotterdam,af. In dit nummer worden in de Rubriek Wetten, KoninklijkeBesluiten, enz. twee ontwerp-verordeningen der gemeente Utreehtafgedrukt. De eene houdt in bebouwingsvoorsehriften, behoorendbij een uitbreidingsplan. De verordening, op grond van art. 43der Woningwet, dient ter veivanging van een bestaande privaat-rechtelijke regeling.In dezelfde rubriek is tevens afgedrukt de bij de vaststelling vaneen uitbreidingsplan van Utrecht aan B. en W. toegekende mach-tiging om ten aanzien van bepaalde punten van dat uitbreidingsplanaf te wijken. Naar men weet, bestaat er verschil van meening tenaanzien van de vraag hoever deze machtiging mag gaan.ter beschikking voor het opmaken van een ontwerp-ontginnings-plan voor de Peel, hetwelk zich zou uitstrekken over gedeelten derbeide provincies Noord Brabant en Limburg. Aan de Neder-landsche Heidemaatsehappij werd daartoe opdracht verstrekt.Haar ontwerp maakte een onderwerp van bespreking uit op eenvergadering, welke in October 1933 te Venray werd gehouden enwelke door een 13-tal autoriteiten werd bijgewoond.De Comm.is-saris der Koningin in Limburg zat de vergadering voor; van dezijde van Noord Brabant waren aanwezig de Commissaris derKoningin, de Inspecteur van de Volksgezondheid, de Secretarisvan de Stichting ,,Het Noord-Brabantsch Landschap", en hetHoofd van den technischen dienst van het streekplan ,,de Meyery".In de Provincie Noord Brabant zijn reeds eenige streekplannenopgemaakt, waardoor op dit gebied meerdere ervaring en duide-lijker inzicht is verkregen. In die vergadering kwam men tot deovertuiging, dat de ontginning van woeste peelgronden, die in1929 nog het hoofdm.otief Voor het op te maken peelplan vorm.de,thans niet zoo zeer m.eer op den voorgrond treedt, maar dat deandere behoeften der streek, zooals de verkeerswegen, de mogelijk-heid van industrie-vestiging, de verbetering van den waterafvoer,de bevaarbaarmaking van de Maas en de daarmede samenhangendeaanleg van haven- en kadewerken, de volkshuisvesting met dedaarm.ede samenhangende voorzieningen en het behoud vannatuurschoon het inderdaad gewenscht maken een grooter gebiedin een streekplan onder te brengen, zoodat de versehillende be-langen, welke bij de verdere ontwikkeling der streek in het gedingkomen, gelijkelijk in acht kunnen worden genomen. Met eenbeperkt ontginningsplan kan in al die behoeften niet wordenvoorzien. Ofsehoon ten slotte werd besloten dat de streekplannenvoor oostelijk Noord Brabant en voor Noord-Limburg niet zullenworden gecombineerd, blijft saro.enwerking met de provincieNoord Brabant een dringende eisch.Waar geen der gemeentebesturen in Limburg het initiatiefheeft genomen om in sam.enwerking met de naburige gemeentenvoor een bepaalde streek een streekplan in het leven te roepen,is bij den Commissaris der Koningin het plan gerijpt, om op hetvoetspoor van wat in de naburige provincie Noord Brabantgeschiedt, al de gem.eenten eener streek zonder uitzondering totsamenwerking te brengen, teneinde voor het gebied van de geheeleprovincie de drie aan elkaar aansluitende streekplannen te doenopmaken. Daardoor is van den aanvang af het noodzakelijk verbandtussehen de versehillende streekplannen aanwezig en is de eenheidvan opvatting over de geheele lijn verzekerd. Daarenboven zal decentralisatie van het streekplanwerk leiden tot kostenbeperking,terwijl het gemakkelijker zal zijn medewerking en voorlichtingte verkrijgen van de versehillende Rijksdiensten, instellingen enorganisaties en samenwerking met de streekplaneommissies in denaburige provincies.De dienst van het streekplan zal worden ondergebracht bij deprovincie als onderdeel van den Provincialen Waterstaatsdienst.Deze zal huisvesting en personeel ter beschikking stellen in hetgebouw van den Provincialen Waterstaat, terwijl de dienst van hetstreekplan omgekeerd weer van belang zal zijn voor de provinciebij het vaststellen van bebouwde kommen, leggers van wegen endergelijke.In het stadium, waarin de voorbereiding van het streekplanvoor Noord-Limburg verkeert, waarbij versehillende gemeente-raden in Noord-Lim.burg reeds een besluit hebben genomen tothet aangaan eener gemeenschappelijke regeling, meenden Gedepu-teerde Staten de vergadering van Provinciale Staten in de gelegen-heid te moeten stellen een beslissing te nemen omtrent de vanprovinciewege te verleenen medewerking; nu tot die medewerkingvan de provincie is besloten, zullen ook de besprekingen met Zuid-en Midden-Limburg kunnen worden geopend.STREEKPLANNEN IN LIMBURGIn de buitengewone zitting van Provinciale Staten van Limburg,welke gehouden is op 13 Maart j.L, werd besloten een crediet van/ 5.000.- ter beschikking te stellen voor het in het leven roepenvan streekplaneommissies. Het ligt in de bedoeling een drietaleommissies voor deze provincie samen te stellen, n.l. een voor hetZuiden, een voor het Noorden en een voor Midden-Limburg.Alhoewel een streekplan voor het zuiden het meest urgent is teachten, hebben meerdere omstandigheden ertoe geleid met datvoor het noorden te beginnen. Het streekplan voor het zuiden zaltrouwens onmiddellijk aan de orde kunnen worden gesteld, zoodradat voor het noorden op gang is.In 1929 stelden Provinciale Staten van Limburg reeds een bedragUIT DENGINGENKRING DER BOUWVEREENI-BELEGGING VAN KASGELDENHet was in 1924 dat de Minister van Arbeid, Handel en Nijver-heid een eirculaire richtte tot de Gedeputeerde Staten der Provin-cien, waarin hun aandacht werd gevestigd op de wenschelijkheid,dat woningbouwvereenigingen haar overtollige kasgelden zouden6o UIT DEN KRING DER BOUWVEREENIGINGENstorten, hetzij in de gemeentekas, hetzij bij een bankinstelling tengenoege van het gemeentebestuur.Teneinde eens na te gaan hoe deze aangelegenheid sindsdien inde practijk geregeld is, hebben wij ons in het najaar van 1933gewend tot een 27-tal besturen van grootere gemeenten en hier-oVer inlichtingen verzocht. Door 24 gemeenten werd aan onsVerzoek voldaan. Het waren Alkmaar, Amersfoort, Amsterdam,Arnhem, Bussum, Dordrecht, Enschede, Gouda, 's Gravenhage,Groningen, Haarlem, Helmond, 's Hertogenbosch, Hilversum,Leeuwarden, Leiden, Nijmegen Rheden, Rotterdam, Utrecht,Velsen, Vlaardingen, Zaandam en Zwolle.In al deze gemeenten is het regel, dat de bouwvereenigingenhaar overtollige kasgelden storten hetzij bij den gemeente-ont-vanger, hetzij bij den gemeentehjken girodienst, hetzij bij den ge-meentehjken dienst, die in het bizonder met het toezicht op hetbeheer der vereenigingen is belast.In vele gemeenten is voor de vereeniging hiertoe de verpiichtingopgenomen in de voorschotacte. In andere gemeenten berust destorting op een vrijwillig door de vereenigingen met de gemeenteaangegane overeenkomst. In weer andere gevallen heeft het ge-meentebestuur hiertoe eenvoudig een verzoek gericht tot de ver-eenigingen en hebben deze laatste aan dit verzoek gevolg gegeven.In enkele gemeenten is nauwkeurig bepaald welk deel van haarinkomsten een vereeniging verplicht is te storten. Te Amsterdamis dit in het algemeen gesteld op 80% van de ontvangen huren, teHaarlem op 80 a 90%. Te 's Gravenhage, Velsen en Zwolle isbepaald dat de vereenigingen een bedrag van respectievelijk/300.-, /500.- en /loo.- onder haar berusting kunnen houdenvoor loopende uitgaven. Sommige gemeenten schrijven voor datde vereenigingen elke maand tenminste 1/12 deel van de verschul-digde annuiteit moeten storten. Soms is ook voorgeschreven datalleen bedragen van / 100.- of veelvouden daarvan mogen wordengestort.Belangrijk is de vraag, welke rente de vereenigingen ontvangenvoor haar op deze wijze belegde gelden, en welke rente zij hebbente betalen voor eventueele debetsaldi op haar rekening bij de ge-meente. Hieromtrent vermelden wij een aantal bizonderheden.Wij merken hierbij op dat de ons gedane mededeelingen als regeldateeren van September/October j.l. en dat het mogelijk is dathier of daar sindsdien eenige verandering in de rente-percentagesis gebracht.Te Alkmaar wordt de rente halfjaarlijks door B. en W. vastge-steld. Over het eerste halfjaar van 1933 bedroeg zij voor creditsaldi4% en voor debetsaldi 3i%.Te Amsterdam bedraagt de rente voor door de vereenigingenop haar verplichte rekening bij het gemeentelijk girokantoor ge-storte bedragen momenteel 2^ %.Te Arnhem vergoedt de gemeentelijke stortingsdienst, bij wiende vereenigingen haar overtollige kasgelden moeten storten, overhet creditsaldo een rente van 3 %.De rente, welke de gemeente Dordrecht vergoedt of in rekeningbrengt, houdt verband met de rente, welke de gemeente zelf ont-vangt bij credit-stand harer rekening bij de Bank of moet betalenbij debet-stand.Te Enschede is de te vergoeden rente gelijk aan die, welke deBank voor Nederlandsche Gemeenten aan de gemeente vergoedtvoor creditsaldi.Te Gouda wordt de rente telkenmale vastgesteld, rekeninghoudende met de rente, welke in het algemeen voor z.g. kort geldwordt vergoed.Te Groningen wordt de rente als regel gesteld op de percentages,naar welke aan de gemeente zelve door de bankinstellingen, metwelke zij in rekening-courant staat, rente in rekening wordt ge-bracht, resp. wordt vergoed.Te Haarlem bedraagt de door B. en W. vastgestelde rente voorcreditsaldi s?,, en voor debetsaldi 4 %.De gemeente Helmond berekent over de saldi dezelfde renteen provisie als zij in rekening-courant met haar bankinstellingverschuldigd is of ontvangt.De gemeente 's Hertogenbosch vergoedt over credit-saldi eenrente, welke i ",, lager is dan het promesse-disconto der Neder-landsche Bank tot een maximum van 4V4 %. Over debet-saldiberekent zij een rente, welke 3/4 % hooger is dan het promesse-disconto.Te Hilversum wordt over de saldi een rente vergoed van 3 %.Te Leeuwarden is de rente gelijk aan die, welke de gemeenteontvangt van of betaalt aan den bankier, waarmede zij in rekening-courant staat.De gemeente Leiden vergoedt over het saldo der door den ge-meente-ontvanger te houden deposito-rekeningen een rente, welkeli % lager is dan het promesse-disconto van de NederlandscheBank.Te Nijmegen wordt de rente na afloop van elk jaar door B. en W.vastgesteld. Over 1932 bedroeg zij voor credit-saldi 2 ^A %,voor debet-saldi 4I %.Te Rotterdam komt de rentevergoeding overeen met die, doorde gemeente zelve in rekening-courant genoten.Te Utrecht is de rentevergoeding voor credit-saldi lager dan dievoor debet-saldi. Telkenmale, wanneer daartoe aanleiding bestaat,wordt het rentepercentage herzien.Te Velsen wordt de rente aan het einde van elk jaar door 'B. enW. vastgesteld, waarbij de percentages van de Bank voor Neder-landsche Gemeenten als maatstaf worden aangenomen.Te Zaandam, waar de vereenigingen storten bij het gemeente-lijk girokantoor, gelden ten aanzien van de rentevergoeding de ge-wone bepalingen voor rekeninghouders. De rente bedraagt daar1.80 %.Te Zwolle wordt de rente aan het begin van elk kwartaal doorB. en W. vastgesteld. Zij wordt voor de credit-saldi gelijk gesteldmet de rente, vergoed door den gemeentelijken stortingsdienst,voor de debet-saldi met die, verschuldigd voor debet-saldi in reke-ning-courant bij de Nederlandsche Bank.In verschillende gemeenten is bepaald dat over door de ver-eenigingen gestorte gelden alleen kan worden beschikt met machti-ging van het gemeentebestuur.Hiermede besluiten wij dit overzicht.J. B.VERHURING VAN WONINGENDe gezamenlijke woningbouwvereenigingen te Hoorn hebbenbesloten voortaan geen woningen meet te verhuren aan gegadigden,die niet in het bezit zijn van een bewijs van den Directeur der Ge-meentereiniging, waarin wordt verklaard dat de door hen te ver-laten woning vrij is van wandgedierte.BIJEENKOMSTENDe afdeeling Groningen van den Nationalen Woningraad hieldop Zaterdag 10 Maart j.l., te Groningen een ledenvergadering.Aanwezig de heer Bommer van het Hoofdbestuur. Van hetbestuur der afdeeling waren ter vergadering de heeren IwemaBakker, Stinissen, de Jonge, Kalk en Koerts; terwijl 38 afgevaar-digden 23 bouwvereenigingen vertegenwoordigden.De heer Iwema Bakker leidde de vergadering. In zijn openings-woord heette hij alle aanwezigen van harte welkom, bracht huldeaan de nagedachtenis van den oud-voo:zitter, den heer Eversen,die bijzonder veel heeft gewerkt in het belang der volkshuisvestingen sprak den wensch uit voor het algeheelherstelvandenvoorzitter,den heer Meihuizen. Tevens deelde hij mede dat de heer Stinissenom gezondheidsredenen het secretaris-penningmeesterschap hadneergelegd en dat de heer Koerts bereid is gevonden dit voorloopigop zich te nemen.Het jaarverslag, dat opgesteld was en uitgebracht werd door denheer Stinissen, memoreerde het overlijden van den heer Eversen.Tevens werd herinnerd aan het congres van den Woningraad,dat in den zomer 1933 te Groningen is gehouden. Ten slotte werdgewezen op de moeilijke tijden, die vele bouwvereenigingen door-maken.Op voorstel van den voorzitter keurde de vergadering het verslaggoed, waarna de heer Bakker den samensteller een woord van harte-lijken dank bracht voor het uitgebreide en nauwkeurige verslag.Den penningmeester werd decharge verleend over zijn gehoudenbeheer. De exploitatie-rekening sloot met een nadeelig saldo van/ 266.72, wat een gevolg was van de bijdrage ad / 350.- voor hetcongres. Het bezit der afdeeling bedroeg i Januari 1934: /850.-.De heer Rugge werd als bestuurslid herkozen.De voorzitter deelde mede dat het in de bedoeling van het be-stuur ligt in den loop van den zomer nogmaals een vergadering tehouden ter behandeling van den beschrijvingsbrief van het congres.Het bestuur denkt er over deze bijeenkomst te Delfzijl te houden.De v