WpNINGINRICHTING-NUMMiRwmmmm mmmmTIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD19S? Ng10 6' JAARGANG OCTOBERmfwmmmmmmmTROTTOIRTEGELS EN BANDENRONDE EN OVALE RIOLENBETONPALEN - TUINMURENEIQEN SPOORAANSLUITiNG- PRODUCTIE1000 MO TEGELS PER DAQ - PNEUMATISCHESTAMP-INfllCHT|Nq -PERSOiyEEl, 130 ARPEIDPR8N. V. VIGOROSE CEMENT INDUSTRIE,,DE METE00R"DE STEEG (oye) -- TELEFQON205mmV#N MMNPfiR'i yiTQiViPS MAATSCHAPPM*HiiRiNflM^?HTi#e,|^MSTiRPAMmNiTWlSCHESCHELPURJllilllte ALKMAARiLEVERT PRjIMASCHELPKALKTEQEN CONCURREERENDE PRIM PER IPOOR EN PER SCHIPKantoor: HOUTWEG 19 - ALKMAARII.VJOUinfil.Y.SCIIlELUo.ROTTERDAMHOOFDKANTOOR : Oost-Zeedijk 236 - Tel. 4S26ZageriJ en SchaveriJ Nijverhsidstraat 71 - Tel. 541B. U. NANNINGA Jr. - MakelaarUitvoering van alle SchilderwerkenAMSTERDAMPIETER VLAMINGSTRAAT 68 - TELEF. 50644ELECTRICITEIT OP ELK GEBIEDTELEFOON -- ELECTRISCHE tCHELLENLICHT -- KRACHT -- VERWARMIN6HWiiiiniiHiiiiiiiiiii amiwiiiHiiiiiiniHiiiiiiniiiiHiiiiiwiiiiimiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiB-CGOUIillGa - LLNMIl - lELEFOOimi - lll$?Mi o[,, EniiTimn AMSIERDAM"HOUTHAVEN 22 Telef. 40036Handel in Slavonisch,Russisch, Amerikaansch,Spessari en Zuid-DuitschGezaagd en Ongezaagd EikenhouiJBUDDING's CABOTINEI HOUTBEDERFWERENDECREOSOOTOLIEBEITSsVERFDESINFECTEEREND .iniuuiiiiiiiiiiiiiniiiiiMiiiiiiiiniiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiHeenige klenren iets duarder dan lijnolieverf,doch in hoeveelheid % meer en in gebmikveel voordeeliger, en beter voor bet boat daniederander preparaal^ daarom veel goedkoo"per, doch eiscbt gezegelde emballage B&Co.PRIMA HOLLANDSCH FABRIKAATiiiiHiiiiiiiiiiiiiinmiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiHiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHtiMiiiiiiiitn BUDDIIIG i Co., cot nSISW 39, IK?1N.V. TOT UITVOERING VAN SCHILDERWERKENv/h FIRMA WED. M. POSDirecteur : R. GRAATSMA^^m TELEFOON 24919 ^^mLINNAEUSSTRAAT 83 -- AMSTERDAMFIRMA B. VAN WIJK & ZOON KifJ?.??^S8PECIAAL ADRE8 VOOR :HOLLE DAKPANNEN:"".'".*,"..'; VLOERTEGELS W1S".TDE RUITER & MAASWINKEL "*" ""'"'^A^i^^ja-"-"*?AANNEMERS VAN SCHILDERWERKENN.V. Stoom-Waalsteenfabriek ,,DE VOORUITGANG", Twellolevert behalve alle soorten WAALSTEEN, groote partijen roode verbeterde HOLLANDSCHE PANNENmet dobbele kop? en zijslniting. -- Prijzen en monsters op aanvraag.KONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van METALEN en BRANDSTOFFENMAANDBLAD 6E JAAROANO N?- 10 OCTOBER 1925TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii EN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORQAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, JR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH EN J. BOMMERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESV. MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - Het Goede Meubel, door A. F. van der Wey - Het Nieuwe Massameubel, doorIr. Alph. Siebers - Hoe een Goede Woninginrichting te bevorderen, door H. Keegstra - Een EenvoudigeBadgelegenheid, door Ir. F. H. Tadema Wielandt - Binnenland - Buitenland - Overzicht van Tijdschrif-ten - Wetten, Koninklijke Besluiten, enz.NATIONALE WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - De Bouwvereenigingen en de Verbetering derWoninginrichting, door J. B. - De Huurnivelleering en de nieuwe Huurregeling van Vreewijk, door K.OFFICIEELE MEDEDEELINGENTot onze groote vreugde kunnen wij mededeelendat opnieuw op de begrooting van Arbeid een postis uitgetrokken tot subsidieering van het Instituut,zij het ook voorloopig tot een bescheiden bedrag,/ 1.000.-. Wij spreken hierbij onze groote erkente-lijkheid uit voor deze daad, waarin wij tevens eenblijk van waardeering voor de werkzaamheid vanonze instelling mogen zien. Het bedrag is nog nietvoldoende om het bedenkelijk tekort op onze jaar-lijksche exploitatie-rekening te dekken, maar totvermindering daarvan zal het althans bijdragen.De Nederlandsche Maatschappij tot Bevorderingder Geneeskunst heeft den Heer Prof. J. M. Baartde la Faille als vertegenwoordiger in ons bestuuraangewezen in de plaats van den Heer Dr.J. W. Blooker.Ter completeering van eenige exemplaren vanden vijfden jaargang (1924) van ons tijdschrifthebben wij nog een paar exemplaren noodig vande April- en Mei-nummers. Lezers van ons tijd-schrift, die deze nummers kunnen missen, wordenbeleefd verzocht ze aan ons bureau te willentoezenden.HET GOEDE MEUBELSlechts van goede architectuur uit, is goedewoninginrichting mogelijk. Nu door een beterenwoningbouw op groote schaal aan de eerste voor-waarden tot die mogelijkheid voor velen wordtvoldaan, zijn het vooral de meubelen, die deaandacht vragen. Goede meubelen zijn pas goedin verhouding tot elkaar en in verhouding totde ruimte, waarin ze opgenomen worden, hunvaste plaats vinden of hun ,,mobiele" functie ver-vullen. Daarom zijn oude, historische meubelen,hoe mooi ook veelal op zichzelf, voor dezen tijdniet meer aanvaardbaar. In hun tijd en hun tijds-sfeer gezien zijn ze goed, maar deze tijd heeftandere behoeften, andere ruimten, andere mogelijk-heden.Was echter vroeger, in verschillende stijlperiodensteeds in de meubelen een karaktervolle eenheidbewaard en ieder stuk een min of meer gelukkigevariatie op een algemeen type van edele verhouding,nu ontbreekt nog veelal de eenheid in het interieuren goede meubeltypen bestaan nog niet.Dit moge na een ruim 30-jarige periode vankunstnijverheidsbeweging, die zich ook met hetmeubel bezighield,verwonderlijk schijnen, maar hetis alleszins verklaarbaar zonder miskenning van35S AKTIKELENde groote waarde van het in deze periode reedsbereikte.Begonnen in een periode van de grootste stijl-loosheid (Afb. i), waarin ieder beginsel voor bouw,vorm, verhouding en versiering van het meubelontbrak, moest ze dit allereerst weer quiver stellen.Haar ontwikkelingsgang valt samen met die vangroot-industrie en machine, waarvan ze de waardevoorloopig moest ontkennen.Slechts door het handwerk kon weer doorge-drongen worden tot de zuivere constructiemogelijk-heden en om te beginnen moet de naakte praktischevorm gevonden worden, ontdaan van de veleovertolHgheden, waaronder hij door de vorigegeneraties was teloor gegaan. ,,Eerlijkheid in vorm,materiaal en constructie" is het parool, waarmeede kunstenaars tegenover de machinale productiestelling moesten nemen.Architecten als Cuypers, Berlage, de Bazel, omenkele der bekendste hier te noemen, leggen weerhet verloren gegane verband tusschen het meubelen de bouwkunstige ruimte en een groep kunst-nijveren volgen hunvoorbeeld en gaan zich bovenalaan het meubel en interieur wijden (Afb. 2).Enkele sierkunstenaars als Lion Cachet enNieuwenhuys gaan aan het nieuwe nog nuchteremeubel vooral hun drang tot versieren uiten,maar doen dit op een wijze, waarbij de zuiverebeginselen bewaard blijven, zoodat ook rijkermogelijkheden worden getoond.Zoo ontstaan vele goede interieurs, vele goedemeubelen en langzamerhand zal van alles watmede de schoonheid van het interieur bepaalt,,karakter" worden geeischt.Tentoonstellingen, lezingen met lichtbeelden,afbeeldingen in boek- en plaatwerken vestigen deaandacht van een grooten kring van belangstellen-den op de resultaten van wat in contact met enkelenreeds wordt bereikt. Hierdoor wordt het onder-scheid aangetoond tusschen het slechte meubel,dat nog algemeen is, en het goede, dat voor be-paalde, individueele gevallen werd uitgevoerd,maar dit is pas het begin van de nu komendemoeielijke taak om het goede meer algemeen tedoen zijn.De industrie gaat namelijk voort met haarmassaproductie en laat deze beweging niet onge-bruikt aan zich voorbijgaan. Wat haar vooralbekoort, is de eenvoud dezer nieuwe uitingen, diehet haar mogelijk maakt mee te doen aan ,,hetmoderne", zonder zelf het risico van het experimentte dragen.Bemoeiden de kunstenaars zich tot nu toe weinigmet de vraag in hoeverre hun pogingen van meeralgemeenen invloed zouden kunnen zijn, nuworden ze gedwongen dit vraagstuk onder hetcog te zien.lemand als Penaat, wiens meubelen bij eenbepaalden kring van personen ingang vinden enwaarnaar een zekere geregelde vraag ontstaat,Afb. I. Hoe het niet moet zijn (Afb. uit Binnenhuiskunst II, doorCorn, van der Sluys, Uitgave Wereldbibliotheek)zoodat ze als ,,type" een meer algemeene bekend-heid krijgen, heeft dit wel het sterkst moetengevoelen.Van de hier afgebeelde meubelen (Afbb. 3-6) kuntge nu overal de verminkte navolging door deindustrie vinden. Hij moest dit aanvaarden zonderzich te kunnen verweren, maar trekt er de conse-quentie van door zelf de industrie als waardevolte erkennen.Uitgaande van de boerenstoel als industrie-product, weet hij ze zoo te vervormen dat ze, zooalsu kunt zien, zijn type wordt, waarmede hij veleneen bevredigende oplossing biedt voor het vraag-stuk van goede en goedkoope zitmeubelen. Ookde hierbij afgebeelde kast en het buffet (Afbb. 7 en 8)worden als type door de industrie gebruikt en inverwaterden vorm aan het ongeschoolde publiekvoorgezet ter bevrediging, maar misleiding, vanARTIKELEN 259Afb. 2. W. Penaat, Interieur, 1912 (Afb. uit Binnenhuiskunst II, door Corn, van der Sluys, Uitgave Wereldbibliotheek)het pas ontwaakte gevoel voor moderne meubelen.Anderen hebben soortgelijke ervaringen en alleidde dit tot gezamenlijk verweer, dat tot resultaatheeft gehad dat de artistieke eigendom beschermdwordt, slechts enkele industrieelen zien het belangvan de samenwerking met kunstenaars in en wetenZe aan hun bedrijf te verbinden of van hun krachtenop loyale wijze partij te trekken, zoodat hun invloedop de Industrie langzamerhand merkbaar kanworden.(Glaswerk ,,Leerdam", meubelen ,,L.O.V.",linnens van Dissel, Hengeloschetrijpen, aardewerk,,E.S.K.A.T." enz.).Wat echter de meubehndustrie betreft, wordtwel al zooveel mogelijk van de machine gebruikgemaakt, doch het ,,goede" meubel is nog niet hetindustrie-meubel, maar de door de industrie bijuitzondering en als bijkomstigheid uitgevoerdeuiting van individueele kunstenaarsopvattingen.Wat dezen meubelen hun eigen karakter verleent,is nog bijna geheel dat van het handwerk.Weloverwogen verhoudingen, deugdelijkheid vanmateriaal, liefdevolle afwerking en kleurbehande-ling, ze zijn alle gevolg van de individueele kunste-naarseischen. Met de industrieele machinale uit-voering als zoodanig hebben ze weinig te maken.De geest van grootindustrie en machine is nogniet als levend, mede vorm- en karakterbepalendelement opgenomen in de moderne karakteristiek.De ,,goede" meubelen zijn dan 00k, al zijn zedoor de industrie uitgevoerd, in verband methet ,,machine-stadium", dat we in dezen tijdbeleven, slechts goed voor zoover wij ze ,,esthe-tisch" beoordeelen, als deel van het afzonderlijkeinterieur dat ze vormen en in verhouding tot deopdrachtgevers, die ze behoeven.De nieuwe, in de laatste tiental jaren ontstanewoningbouw, komt tot een zekere uniformiteit,heeft reeds een zeker aantal woning-,,typen"26o ARTIKELENAfb. 3. W. Penaat, Stoel, omstreeks 1902doen ontstaan, die hun invloed doen gelden ennieuwe eischen aan het meubilair van velen stellen,eischen, waaraan slechts de industrieele uitvoeringzal kunnen beantwoorden.A. H. Jansen wijst er in zijn boekje over hetindustrieel uitgevoerde meubel (serie ToegepasteKunsten in Nederland) terecht op dat kleine kamers,geringe verdiepinghoogte, lage breede ramen enz.reeds aanleiding gaven tot wijziging in die meubelen,waarvan de'industrie het type voor velen reeds hadbepaald: het buffet met bovenkast, de hoogeboekenkast, de langgerekte Spiegel.Dressoir, lage breede boekenkast, kleine spiegelZullen ze gaan vervangen en de industrie past zichspoedig aan.In den groei naar het goede meubel sullen allepersoonlijke uitingen nog voorloopig wel vanwaardevolle beteekenis zijn, maar slechts als dedesindividualiseerende invloed van de machinedoorwerkt en als hij de kunstenaars dwingt het,,esthetische" te buiten te gaan, zullen ze totmeubel-,,typen" leiden, die een eigen, algemeen-aanvaardbare karakteristiek zullen hebben.De vraag en het verlangen naar goede meubelenis van algemeener aard geworden, de behoefteeraan is tot in andere kringen doorgedrongendan voor wie ze tot nu toe bereikbaar waren ;andere wegen zouden gevonden moeten wordenom daaraan te voldoen.Dat was het gevoelen, dat in het laatste tientaljaren aanleiding heeft gegeven tot allerlei pogingen,waarbij, door den eisch van billijke prijzen, welaan massaproductie, machinale uitvoering en hetscheppen van bepaalde ,,typen" moest wordengedacht.Afb. 4. W. Penaat, Stoel, omstreeks 1902.Een enkele afbeelding hierbij (Afb. 9) toont eenvan de resultaten, waarbij deze gedachte m.i.wel tot uitdrukking is gekomen.De laatste tentoonstelling voor woninginrichting,in 1921 in het Stedelijk Museum te Amsterdamgehouden, deed modelkamers voor arbeiders-gezinnen en ameublementen voor gezinnen metbeperkte inkomens zien.De belangstelling voor en vooral de behoefteaan goede, eenvoudige meubelen was daar vol-doende gebleken om deze pogingen blijvend voortte zetten en daarvoor een centrum te vormen.Enkele afbeeldingen (Afb. 10-12) van een doorbemiddeling van de Centrale Cooperatie voorWoninginrichting te Amsterdam ingericht inte-rieur en geleverde meubelen doen zien dat zulkeen centrum in zijn begin reeds bestaat en dat depogingen voortgezet worden.Reeds vroeger werd in dit tijdschrift op bestaanen werking van de Vereeniging Adviesbureauvoor Woninginrichting en dit door haar en denAmsterdamschen Coop. Raad in het leven geroepenlichaam, dat dit tot haar taak acht, gewezen. (ZieDecember-nummer 1922). Op andere plaats in ditblad wordt over taak en waarde van zulk eenlichaam in het algemeen en over het massa-meubelin het bijzonder geschreven, zoodat ik kan beslui-ten met hiernaar te verwijzen.A. F. VAN DER WEIJHET NIEUWE MASSAMEUBELEen nieuw onderwerp van bespreking is hetmassameubel niet. Van het eerste oogenblik af,waarop men de vernieuwing van de meubelkunstARTIKELEN 201Afb, 5. W. Penaat, Stoel, omstreeks 1902aanvatte, had men het massameubel op het oog.Berlage ontwierp zijn meubelen met de gedachteaan een geidealiseerde arbeidersklasse, terwijl dievan Penaat meer op een geidealiseerde bourgeoisiegeinspireerd schenen.Men was bezield met de bedoeling aan het volkeen nieuwen waarachtigen meubelstijl te brengen.Er leefde en er leeft nog, in het algemeen, eengroot sociaal gevoel onder de ontwerpers van hetnieuwe meubel, al schijnt het in den verderenloop van de stijlontwikkeling minder te over-heerschen dan in de aanvangscrisis. Ondertusschenkwam het sociale sentiment sterker tot uitdrukkingin de ontwerpen zelf dan in de resultaten, die menermee bereikte.In verband hiermede is het geval typeerend, datA. H. Jansen verhaalt in zijn boekje ,,Het industrieeluitgevoerde Meubel". Een goedkoop ameublement,door Jac. van den Bosch ontworpen, werd door't Binnenhuis tegen een prijs verkocht, waarbijzoo goed als geen ontwerp-honorarium en winstberekend was. Van dit koopje profiteerden echterniet de arbeiders, waarvoor het bestemd was, maarde meergegoeden. Deze laatsten zijn in het alge-meen de promotors geweest van een nieuwenmeubelstijl.Het is niet twijfelachtig dat in het welhaastveertigjarig tijdperk van bestaan van de nieuwenijverheidskunst, meubeltypen zijn geproduceerd,die voor een algemeene verspreiding vatbaaren haar 00k waard waren. Verschillende afbeel-dingen in het boekje van Arnold H. Jansen komenhiervan getuigen.Wanneer we ons tot den laatsten tijd beperken,zien we hoe naast het echte weeldemeubel, waarvanAfb. 6. W. Penaat, Stoel, omstreeks 1902men gruwen zou, als het, in groote serie (en uiter-aard dan 00k in een vulgairdere uitgaaf) geprodu-ceerd, de markt zou overstroomen, juist 00k hetsimpele meubel, met de bescheiden pretentie zichte voegen naar het omringende geheel, ontworpenwerd. Meubels van Pels, Muntendam, Spanjaard,zijn in het algemeen niet pretentieus.Dat het op het oogenblik aan de ontwerpersvan het nieuwe massameubel zou ontbreken, is dan00k niet aan te nemen. Eer ontbreekt het aan eendoelmatige propaganda van het nieuwe meubel.Hoe prijst de van den beginne af aanwezige,zich meer en meer uitbreidende kunstnijverheids-handel de nieuwe meubels aan (en in het algemeenhet kunstnijverheidshuisraad) ? Als iets bijzonders,als iets exclusiets. Het een moet men niet koopen,want in den winkel naast ons, ziet u, (een veelbanaler, ordinairder winkel) kunt u hetzelfdekrijgen, maar het ander is iets aparts, hiervanbestaan maar enkele exemplaren: dit moet uzeker koopen !En in de gelukkige overtuiging dat dit laatste,nu vrijwel eenige exemplaar in het vervolg nooitmeer zal nagemaakt worden, vertrekt de nieuwebezitter met zijn buit of laat zich zijn acquisitiethuis bezorgen.In zekeren zin getuigt deze methode inderdaadvan een juist commercieel inzicht. Het is dezewerkwijze, waarmee in het algemeen de kunsthandelzoo groot geworden is. Het is geheel de methodevan den ,,vrijen" kunsthandel en, op een gebied,meer aan de nijverheidskunst verwant, er goeddeelsmee samenvallend, van een zaak als ,,Liberty".Ondertusschen is 00k het afschrikkende rijmwoordop dezen laatsten naam bekend. De leider van een262 AHTIKELENAfb. 7. W. Penaat, Linnenkast, uitgevoerd in eikenhout, 1903dergelijke onderneming is allerminst verzot op depopularisatie van zijn koopwaar en zal zich denalleenverkoop van een artikel bedingen.Een deel van het publiek, de meer gegoeden, die00k in het geval van Jac. van den Bosch optraden,willen inderdaad het voorwerp van hun begeerteop deze wijze aangeprezen zien en den daaraanevenredigen prijs betalen. Zij zouden niet aan dedeugdeHjkheid van het gebodene gelooven, 200 deprijs niet evenredig opgevoerd was. In het gevalJac. van den Bosch vlotte de verkoop van hetameublement niet minder, toen de prijs verhoogdwas, dan voor de verhooging.Men koopt de voortbrengselen van nijverheids-kunst, zooals men die van de ,,vrije" kunst koopten de prijzen zijn er dan 00k aan verwant. Menkoopt een kast van Krop of van Piet Kramer, zooalsmen een ,,echten Maris" of een ,,echten Toorop"koopt. Maar zoo koopt niet ,,de massa" of ,,hetvolk", getuige de moderne warenhuizen. Afb. 8. W. Penaat, Buffet, eikenhout met inlegwerk vanebbenhout, 1903Hetmeubelvan den bestaanden kunstnijverheids-handel is niet ,,courant" en zal het nimmer worden,zoo men het verkoopsysteem niet fundamenteelherziet. Het wordt 00k niet courant, omdat dekunstnijverheidshandel op zijn huidige basis een,,incourante", fijne afwerking eischt en daaraanevenredig materiaal. Op deze wijze blijft hetkunstnijverheidsmeubel, waarvan de samenstel-lende materiaalstukken met groote zorg bijeen-gekozen worden, tevens grootendeels op hethandwerk aangewezen. De geheele kunstnijver-heidshandel is eigenlijk slechts de handel in hethandwerksproduct. Het massameubel wordt echtergeheel machinaal geproduceerd. Daarom zijn 00kde pogingen om de arbeidersmeubels door middelvan tentoonstellingen, op de basis van het kunst-nijverheidsmeubel, ingang te doen vinden, totmislukking gedoemd. Haar waarde ligt slechts inde propagandistische kracht, die ervan uitgaatvoor de nieuwe gedachte.Tentoonstellingen van arbeidersmeubels hebbenniet het beoogde resultaat bij den arbeider, omdatze met de geboortefout van de kunstnijverheidin de praktijk behept zijn: eenzijdige orientatie.ARtlKELEN 263Afb. 9. Arnold H. Jansen, Arbeidersmeubelen, 1916Men loopt in een kring rond. De prijs van heteenvoudige meubel kan niet dalen, omdat hetafzetgebied te beperkt is. Het afzetgebied blijftsteeds te beperkt, omdat de prijs te hoog is.Voor den prijs, dien het meubel voor de massaop kan brengen, kan alleen in groote serie geprodu-ceerd worden ; met productie op beperkte schaaldaalt men nooit tot dit niveau.Het bestaande kunstnijverheidsmeubel is menig-maal zijn prijs ten voile waard. Men kan de waardevan een zorgvuldige bewerking uit de hand in hetmeubelvak niet licht te hoog aanslaan.Naast het op groote duurzaamheid in de perfectiegebouwde en gecontroleerde meubel, heeft hetconfectiemeubel echter zijn plaats veroverd en zijnrecht van bestaan. Het is minder duurzaam, maartevens minder kostbaar en kan daarom spoedigervervangen worden.Maar het massa- of confectiemeubel heeft geenrecht op de pretentieuse vormen en de protsigeversiering, die men het in verbasterde nabootsingvan het oude of nieuwe handwerk pleegt te geven.Eerst als het onomwonden het karakter van zijnherkomst durft toonen, zal het een waarachtig,waardeerbaar product zijn. De massa is thans rijpvoor het goede massameubel. Haast veertig jaargestadige propaganda heeft tenslotte zijn uit-werking niet gemist, zoodat men een nieuweingeving aanvaardt.Het terrein is voorbereid. De jongste stijlnaboot-sing, die een algemeene verbreiding heeft gevonden,n.l. die van het historische Queen Anne, verliesthaar suggestieve werking op het publiek.De architectuur ging voor. Op haar gebied zijnde stijlnabootsingen vrijwel geheel door den nieu-wen stijl vervangen. Het is duidelijk gewordendat bij die nieuwe architectuur ook een nieuwmeubel behoort.De toonaangevende meubelfabrikanten, die voorhet meest gegoede publiek werkzaam zijn, gaanvan het terrein der stijlnabootsing over tot dat vande ontwerpen van hun tijd. Met name Pander metontwerpen van H. Wouda, Gogarn met ontwerpenvan N. P. de Koo, terwijl L.O.V. te Oosterbeekzich sedert zijn oprichting op het vervaardigen vanhet nieuwe meubel toelegt en ontwerpen van ver-schillende uitstekende krachten brengt.Het kan niet uitblijven dat deze koersveranderingop de groote meubelmarkt zal nagevolgd worden.Vroeg of laat volgt de massa het voorbeeld van de264 ARTIKELENAfb. 10. H. van Dorp, meubelen,,heerschende klasse". Typeerend is bijvoorbeeldreeds dat een groote volksmeubelzaak, als die vanPiet van Reeuwijk te Rotterdam, reclame maaktVoor ,,door architecten ontworpen" meubels. Vanwelk gehalte deze ontwerpen zijn, moge voor hetoogenblik in het midden blijven.Het groote publiek en de meeste handelaarswachten geduldig het nieuwe meubel af. Zij hebbengeen duidelijk bepaalde denkbeelden over denaard ervan. Zij kunnen het nieuwe meubel nietbeschrijven. Maar zij verwachten het met stelligheid.Toch ligt het zwaartepunt van zijn toekomstigsucces niet bij den producent van het nieuwemassameubel: de fabrikant is wellicht nog docielerdan het publiek en de handel. De fabriek zalbereidwillig het eenvoudige stijlvolle meubel bren-gen, zoo het afzetgebied ervoor verzekerd is,Vereenvoudiging lijdt immers tot daling van denkostprijs of verbetering van het materiaal en van deuitvoering. De eenige reden, die de fabrikanten toteen voortgezetten namaak van de oude modellennoopt, is de bestaande sleur. De fabrieken makenze uit sleur, de winkeliers bestellen ze uit sleuren het publiek koopt uit sleur.Dat het publiek echter niet ongewillig en vooroverreding vatbaar is, bewijst in het algemeen hetsucces van de reclame. Zijn plooibaarheid blijktop het gebied van mode en margarine.Hetgeen het best wordt aangeprezen, wordtgekocht. Datgene wat op commercieele wijze enmet het meeste aplomb door de groote magazijnenwordt gepousseerd, vindt ingang bij het publiek.Het nieuwe meubel moet natuurlijk ook gemaaktworden, maar men zal op de eerste plaats denverkoop ervan dienen te organiseeren. Het publieken de wederverkoopers moeten onderricht worden.Men zal hen moeten instrueeren over de eigen-schappen van het meubel, men zal de motievenvoor den verkoop aan de verkoopers moeteningeven.Men zal den verkoop moeten ondersteunen dooreen goed gevoerde reclamecampagne, zoodat depsychologische inprenting en overreding op dejuiste wijze plaats heeft.Hierdoor bereikt men dat het publiek en dewinkelier tenslotte naar het nieuwe meubel vragen.Op dit keerpunt aangeland, heeft men het pleitgewonnen en begint het meubel zichzelf te ver-koopen.Bij dit alles is stilzwijgend aangenomen dat hetnieuwe meubel de kwaliteiten heeft, die het waardmaken het oude te vervangen. Men moge met eenARTIKELEN 265Afb. II. A. F. van der Wey, Meubeleninferieur produkt de markt voor een oogenblikkunstmatig veroveren, men behoudt de marktslechts door de waarde, die een artikel in zichzelfbezit. Het moet intrinsieke sterke eigenschappenhebben, waardoor het niet een gefingeerde, maareen werkelijke behoefte bevredigt.Op dit punt echter zal men voor het nieuwemeubel, waarvan ik aanneem dat het door eengoed onderlegd ontwerper met inzicht (zooals wedie tezitten) is gemaakt, wel het allerminst be-hoeven te vreezen. Mijns inziens wacht het nieuwemeubel slechts op den pienteren ondernemer, dieden moed en het talent heeft om de mogelijkheden,die het in zich bevat, doeltreffend te exploiteeren.Hij zal dit geheel moeten doen volgens de thansgeldende handelsgebruiken en er het noodigekapitaal en het noodige doorzettingsvermogen aanmoeten wijden.Mits de inzet om over het doode punt, waarophet nieuwe meubel nu aangeland is, te geraken,behoorlijk zij, zal de ondernemer voor verlies nietbang behoeven te zijn, maar zal hij zijn kapitaalspoedig zien uitbreiden.Het nieuwe massameubel zal naar zijn aard hetresultaat zijn van een systematisch voortgezetzoeken. Het zal zich in den loop van zijn bestaantot een of meer vaste typen ontwikkelen.Wellicht zal men niet ineens het juiste typetreffen, al zuUen de fundamenteele kwaliteitenin zijn eersteverschijning al aanwezig moeten zijn.Het zal niet geheel het toppunt van schoonheidzijn.Het meubel, uitgevoerd in beperkten getale,uit zorgvuldig gekozen materiaal, zal steeds in stijlen in aantrekkelijkheid het massameubel over-treffen. Ook wat de lijn en de verhouding aangaat,zal het eerste wellicht steeds superieur blijven.Het nieuwe massameubel zal ook niet het toppuntvan comfort kunnen aanbieden. In zooverre komthet overeen met het bestaande massameubel, datAfb. 12. A. F. van der Wey, Linnenkasthet, evenals dit laatste, een compromis van deeischen van het gebruik en van^den smaak"'ver-tegenwoordigt. Maar het zal een compromis zijnvan gebruik en goeden smaak, terwijl het bestaandemassameubel zich met den wansmaak ende stijUoos-heid gemesallieerd heeft.Het zal in geen een opzicht een toppunt zijn.Zoo ooit, dan is in de massaproductie het ,,genialemeubel" een onding. Het zal evenmin een toppuntzijn van afwerking als van materiaaltoepassing.Maar het kan in ieder opzicht bevredigend goedzijn.Door met een aantal onzinnige verlangens, diehet bestaande massameubel tracht te bevredigen,af te rekenen, kan het des te beter de redelijkeen gegronde eischen tot hun recht brengen.Het zal zijn afnemers uit de groote massa be-vredigen en hun tegelijk ten goede komen; het zalhun cultureel en geestelijk peil verheffen.Misschien zal het zijn eindvorm eerst na eenbetrekkelijk lange ontwikkeling bereiken, na eenminutieuse studie van de details.Maar dat bij den huidigen stand van zaken deontwerpers van het nieuwe massameubel (ofmeubelarchitecten) onder de kunstnijveren zijnte vinden, zij door wie de groote meubelindustrie366 ARTIKELENmet goede aanvangstypen toegerust kan worden,lijkt mij boven alien twijfel vast te staan.Moge de groote meubelindustrie, die spoedigvoor het keerpunt komt te staan, in dit opzichteen goede keuze doen. Ir. ALPH. SIEBERSHOE EEN GOEDE WONINGINRICH-TING TE BEVORDERENElders in dit nummer is de beteekenis van hetgoede meubel uiteengezet en crop gewezen dathet niet alleen wenschelijk is dat goede meubelsworden vervaardigd, maar dat ze ook binnen hetbereik der groote massa moeten worden gebracht.Het massa-meubel, het brengen van het goedemeubel in den gewonen meubelhandel, openendaartoe de mogelijkheid.Daarnaast mag de beteekenis van een organisatie,welke propaganda maakt voor het goede meubel,in de eerste plaats door zulke meubelen onder deoogen van belanghebbenden te brengen en zevoor deze bereikbaar te stellen, in de tweede plaatsdoor advies omtrent de inrichting eener woningte geven, niet te laag worden aangeslagen.Met het oog daarop is de Centrale Cooperatievoor Woninginrichting te Amsterdam, Hobbema-kade 89, werkzaam.Hoe deze cooperatie is tot stand gekomen en hoezij werkt, werd door ons beschreven in het nummervan dit Tijdschrift van December 1922.Deze arbeid is niet alleen bestemd voor Amster-dam, zij wil zich uitstrekken over het geheele land.Daartoe heeft zij verschillende tentoonstellingengeorganiseerd, nu hier dan daar, in samenwerkingmet den Nationalen Woningraad of met de Maat-schappij tot Nut van 't Algemeen. De kosten hiervanmoeten nog steeds blijven ten laste van de laatst-genoemde organisaties en van de plaatselijkevereenigingen, die aanvragen tot expositie doen.Nu is het werk, dat de Centrale Cooperatieheeft ter hand genomen, buitengewoon moeilijk,omdat hierbij met zulk een groot aantal factorenrekening moet worden gehouden, terwijl het nieteenvoudig is een harmonisch samengaan te treffen.Immers op dit terrein heeft elke bewoner voilepersoonlijke zeggenschap, waardoor de verzorgingder woninginrichting op zich zelf reeds oneindigveel moeilijker is dan het bouwen van de modernewoning. Maar daardoor is dit werk niet minderaantrekkelijk en het valt op hoe de beweging,waarvan hier mag worden gesproken, steedsverder om zich heen grijpt.De taak, welke de organisatie zich heeft gesteld,is te moeilijker en te omvangrijker, omdat het nietalleen de bedoeling is een goede meubileering tebrengen onder het bereik der bewoners van demoderne woningen, maar ook om hun allerleivoorwerpen van praktisch gebruik en nut voor dehuishouding te leveren, welke de huisvrouw zoozeer gerieven.Tot nu toe is het eerste deel van de gesteldetaak meer in het bijzonder ter hand genomen.paarbij is de Centrale Cooperatie voor Woning-inrichting erin geslaagd kunstenaars en kunst-nijveren aan de onderneming te verbinden, die ditgedeelte verzorgen.Wat aldus is te bereiken moge blijken uit defoto's, tusschen den tekst afgedrukt van eenigemeubelen door de Centrale Cooperatie geleverd.Dagelijks gaat de verkoop door, en waarniet alleen de vorm en de kleur, maar ook deopstelling der meubelen en van de versierings-artikelen een woord meespreken, is het duidelijkdat hier de hulp van de genoemde personen nietkan worden gemist en dat alleen door hunmedewerking de gestelde taak op bevredigendewijze tot oplossing is te brengen.Met betrekking tot de voorwerpen van gerieflaat de Centrale Cooperatie voor Woninginrichtingzich voorlichten door een speciale commissie vanvrouwen. Zij werkt hier praktisch voornamelijksamen met de gemeente-gasfabrieken en de ge-meente-electriciteitswerken en met enkele specialegroote ondernemingen op het terrein van keuken-inrichting en sanitaire artikelen. Het geldt hierhoofdzakelijk de keukeninrichting, de bad- enwaschinrichting, de hulpmiddelen voor het reinigender woning enzoovoort.Aldus is de Cooperatie in staat complete instal-laties te leveren en kunnen zij, die bij haar bestellen,op bevredigende wijze worden bediend.Hier ligt nog een groot terrein, waarbij voor-lichting op prijs wordt gesteld en waarbij deCooperatie, in samenwerking met de specialecommissies van de Vereeniging tot instandhoudingvan een Adviesbureau, nog belangrijk werk zalkunnen doen.In Duitschland is de beweging ter hand genomendoor gemeinniitzige Hausratgesellschaften. Haardoel wordt in het Tijdschrift ,,Hausrat", uitge-geven door den Verband der gemeinnutzigendeutschen Hausratgesellschaften, Kiel, omschrevenals volgt:,,Die Aufgabe die sie dient ist die Bestrebungender deutschen Hausratbewegung in immer weitereKreise zu tragen, Verstandnis zu wecken fiir eineWohnkultur die den Verhaltnissen der iibergrossenMehrzahl der schaffenden Bevolkerung aller Standeangepasst ist, und Wege zu weisen, auf denen daskulturdiirstende werktatige deutsche Volk, derdeutsche Arbeiter- und Mittelstand, dem Ziel,sich aus handwerklich und geschmacklich ver-edeltem Hausrat ein trautes, wohnliches Heimzu schaffen, zustreben kann".Met dit doel voor oogen werd deze bewegingin Duitschland in 1918 begonnen en menig zaken-ARTIKELEN 267man schudde het hoofd en verwachtte niet andersof een onderneming met een dergelijk doel zouspoedig weder verdwijnen.Dergelijken beschouwingen en verwachtingen tenspijt zijn deze ondernemingen in Duitschlandblijven bestaan en hebben zich 00k na de stabili-seering van de Mark weten te handhaven.Verkoopplaatsen zijn aanwezig te Altona, Augs-burg, Brucksal, Darmstadt, Dresden, Essen,Flensburg, Frankenthal (Pfalz), Frankfurt a. M.,Freiburg i. Br., Fiirth i.B., Giessen a. L., Gilden-hall Kr., Herborn (Dillkreis), Hochst a. Main,Izehoe, Karlsruhe, Kiel, Kiel-Gaarden, Leipzig,Ludwigshafen a. Rh., Mainz, Mannheim, Mos-bach, Miinchen, Neumiinster, Neurenberg, Offen-bach a.M. Offenburg i.B., Pforzheim, Regensburg,Wetzlar, Wiesbaden, Worms a. Rh.De Duitsche ondernemingen zijn aanvankelijkdoor de overheid aan kapitaal geholpen, maar zijredden zich thans zelf en hebben sluitende exploi-tatierekeningen. Bovendien hebben reeds enkele,zooals die in Beieren en Kiel, eigen werkplaatsen fabriek.Hieromtrent verwijzen wij naar het interessanteartikel van W. Penaat in het nummer van October1922 van dit Tijdschrift.In Engeland bestaat een ,,Good HousekeepingInstitute", waaraan verschillende afdeelingen zijnverbonden, zooals ,,Household Engineering andHousecraft" en een ,,Department of Cookery".Aldaar verzorgt men meer in het bijzonder alleswat den huishoudelijken arbeid van de vrouw betreft,zonder op de moderniseering van de meubileeringte letten. Het ,,Institute" geeft 00k een tijdschrift,,Good Housekeeping" uit, waarin publiciteitwordt gegeven aan allerlei huishoudelijke zakenen omtrent verschillende onderzoekingen, welkede afdeelingen van het ,,Institute" doen. Het heeftblijkbaar een staf ter beschikking, welke 00k aande woningen komt om adviezen uit te brengen,terwijl tevens een verkoopgelegenheid aan deinstelling is verbonden. Uit den omvang van hettijdschrift en uit de groote hoeveelheid advertentiesmag worden opgemaakt dat deze onderneminguit zakelijk oogpunt geslaagd is.Maar wat het Adviesbureau voor Woning-inrichting te Amsterdam en de Centrale Cooperatiewillen, is van meer beteekenis. Zij trachten hetbeschavingswerk, begonnen met de tentoonstellingvoor woninginrichting in 1921, voort te zetten.En blijkens de thans opgedane ervaring is hetmogelijk dit werk loonend te verrichten, doch danis het noodzakelijk, zal tevens het goede meubelde massa tegen den laagsten prijs bereiken, dat ervoldoende bedrijfskapitaal aanwezig is. De serie-productie is daarvoor noodzakelijk en dan ookbereikbaar.Tot nu toe zijn het voornamelijk middenstan-ders en beter gesitueerde arbeiders, die hunmeubelen en versieringsartikelen van de Cen-trale Cooperatie voor Woninginrichting betrekken.Hoewel hetgeen geleverd wordt voor den ge-vraagden prijs niet duur is, zouden de prijzen tochnog aanmerkelijk kunnen dalen, wanneer de meu-belen en voorwerpen in serie konden worden ver-vaardigd. Thans moet steeds wegens gebrek aanbedrijfskapitaal, op bestelling van enkele stukkentegelijk worden vervaardigd en geleverd. Wei zijnzij, die bij de Centrale Cooperatie bestellen, inverschillend opzicht beter uit dan elders, omdat zijover deskundige voorlichting beschikken en wetendat de Cooperatie werkt tegen kostenden prijs,doch daarmede is de Cooperatie niet tevreden enzij streeft ernaar om tegen belangrijk lager prijzente leveren. Dat is echter alleen mogelijk, wanneermeer bedrijfskapitaal toevloeit. In verhoudingtot den thans bereikten omzet is daartoe eenbedrag van / 25.000.- bedrijfskapitaal voldoende.Wordt dit gevonden, dan zou ook met de productievan het moderne massa-meubel kunnen wordenaangevangen.Het blijkt ondertusschen niet gemakkelijk ditbijeen te brengen. Duitschland, waar, zooals bovenwerd vermeld, de overheid het goede voorbeeldgaf en bedrijfskapitaal ter beschikking stelde, hadhet gemakkelijker. Bij ons houden staat en gemeen-ten zich afzijdig. Dit dwong ertoe op bescheidenerschaal te beginnen. Het is er dan ook nog verrevanaf dat over de vereischte / 25.000.- kan wordenbeschikt.Onze aanvankelijke pogingen om dit geld bijeente brengen hebben wel eenig resultaat gehad, een/ 7.000.- werd aan 5 % inkomstobligaties ge-plaatst, maar het grootste deel is nog in portefeuille.Wat in portefeuille is, zijn haast zonder uit-zondering obligaties van /25.-. Hun, die bereidsobligaties namen, wordt hier openlijk dank gebracht.Wanneer thans elke lezer van dit nummer, diemede het belang eener goede woninginrichtingvoor de groote lagen onzer samenleving erkent,een briefkaart schrijft aan het adres van de CentraleCooperatie voor Woninginrichting, Hobbema-kade 89, waarin hij onder opgaaf van naam enadres verklaart een inkomstobligatie groot / 25.-te nemen, dan zal het restant der leening spoediggeplaatst zijn. En dat is noodig, ja noodzakelijk, zalde Centrale Cooperatie voor Woning-inrichtinginderdaad erin slagen het goede meubel te brengenbinnen het bereik van de massa.De Nationale Woningraad heeft het belang indezen begrepen en steunt de propaganda, welkevoor het werk der Centrale Cooperatie voor Woning-inrichting gevoerd wordt, met / 500.- voor ditjaar. Men vertrouwt dat hierdoor steeds meer diebewoners zullen worden bereikt, voor wie debeweging is bedoeld.Teneinde in dezen een zoo intensief mogelijkesamenwerking te verkrijgen en te behouden, isde secretaris van den Nationalen Woningraadbenoemd tot secretaris van de vereeniging tot in-268 ARTIKELENstandhouding van een Adviesbureau voor woning-inrichting, welke vereeniging de propaganda voertvoor de Centrale Cooperatie voor Woninginrichting.Aan het vraagstuk hoe voor de massa een goedewoninginrichting te bevorderen, zit nog een kant,welke in Duitschland op verschillende wijzen totoplossing is gebracht en die wij hier vermelden.Aldaar heeft men voor jongelui, die trouwplannenhebben, de gelegenheid geopend voor meubelen,welke zij van de ,,Hausratgesellschaft" wenschente betrekken, te sparen, terwijl tevens onder borg-stelling van vakvereenigingen aan de georgani-seerde arbeiders meubelen worden geleverd tegengedeeltelijke betaling en op afbetaling voor de rest.Dit onderdeel van het vraagstuk dient ook hieronder oogen te worden gezien en ook dat zou toteen bevredigende oplossing kunnen worden ge-bracht, wanneer de Centrale Cooperatie voorWoninginrichting niet al te zeer sukkelde metgebrek aan bedrijfskapitaal. H. KEEGSTRAEEN EENVOUDIGE BADGELEGEN-HEID,,Warm water overal" is een leuze, welke menmet het oog op gezondheid, hygiene en arbeids-besparing voor de vrouw des huizes moet trachtentot verwezenlijking te brengen.Warm water, niet alleen voor bad- of douche-gelegenheid, doch ook voor keuken- en huishoude-lijk gebruik, moet op zeer gemakkelijke en weinigkostbare wijze verkrijgbaar zijn.Vooral voor de arbeiderswoningen en woningenvoor den kleinen middenstand, welke gewoonlijkeen beperkt aantal vertrekken bevatten, is de op-lossing van het vraagstuk der badgelegenheid nietzoo eenvoudig. Men tracht het op te lossen doorop zoo ruim mogelijke schaal bouwen van open-bare badhuizen, doch de uit een hygienisch oogpuntideale toestand ,,een elk zijn eigen badgelegenheid"wordt hiermede niet bereikt. Hierdoor toch ismen in de gelegenheid te alien tijde een bad ofdouche te nemen, terwijl men bij een badhuis aanbepaalde uren is gebonden.De Directie der Gemeentegasfabrieken teAmsterdam heeft daarom getracht dit doel teverwezenlijken door een der beste geyserfabrikantenuit te noodigen een heetwatertoestel te constru-eeren, dat, geheel automatisch werkend, tweeledigtoegepast moest kunnen worden en wel:1. als ringdouche voor badgelegenheid;2. als warmwaterapparaat voor keukengebruiken huishoudelijke doeleinden.De groote moeilijkheid hierbij was dat hetwarme water voor beide doeleinden, door hetzelfdeapparaat te leveren, van nogal tamelijk uiteen-loopende temperaturen moest zijn, daar men voorbad en douche met water van 35 tot 38? CelsiusFig. Ikan volstaan, doch voor verschillende huishoude-lijke werkzaamheden water noodig heeft van tenminste 60? Celsius.Verder werd als eisch gesteld dat het toestelweinig onderhoud zou vorderen, geringe plaats-ruimte innemen en van dusdanige capaciteitmoest zijn, dat een onbeperkt aantal douchesachtereen genomen moest kunnen worden.Dat de poging der Directie met succes is be-kroond, moge blijken uit het feit dat reeds ettelijkehonderdtallen van deze apparaten (zie bijgaandeafbeelding, fig. i) te Amsterdam bij particulierenzijn geplaatst en daar tot voile tevredenheid ingebruik zijn. Het meerendeel dezer automatischwerkende geysers werd geplaatst in keukens,boven of naast den gootsteen, zoodat men elkoogenblik de beschikking heeft over heet water.Door gebruik te maken van een lossen douchebakwordt dan de keuken, bij gebrek aan een douchehok,benut als badkamer.Zeer zeker is dit niet de ideale oplossing, dochhelaas is nog een groot aantal woningen van eenbadruimte verstoken.Het zou daarom zijn toe te juichen, indien bijden bouw van middenstands- en arbeiderswoningenop een dergelijke ruimte, welke slechts van geringeafmetingen behoeft te zijn, en dientengevolge geengroote vermeerdering van bouwkostenveroorzaakt,gerekend werd.ARTIKELEN 269Fig. 2In verband met het gecombineerde gebruik vanhet toestel, is het gewenscht het douchehok,voorzien van voldoende ventilatiegelegenheid, naastde keuken te ontwerpen en daarin de ringdouche-keuken-geyser te installeeren, zooals op bijgaandeafbeelding (fig. 2) is aangegeven.Teneinde noodeloos heen en weergeloop tevoorkomen, verdient het aanbeveling in denscheidingswand tusschen keuken en badcel eenluikje aan te brengen, teneinde daardoor van dekeuken uit heet water te kunnen aftappen.Na deze algemeene beschouwingen, komt mijeen kleine beschrijving van het apparaat zelf nietongewenscht voor.Het toestel is geheel van rood koper vervaardigden aan de binnenzijde zwaar vertind, terwijl debuitenzijde in gehamerde uitvoering is bewerkt. Deafmetingen zijn gering, n.l. 0.64 M. totale hoogtebij een diameter van den romp van 0.20 M.,zoodat het slechts een geringe ruimte inneemt. Hetapparaat kan 10 Hter water bevatten, welke in i 10minuten tot ?75? Celsius verhit kunnen wordenmet een gasverbruik van ongeveer 175 liter. Zoodradeze temperatuur van het water is bereikt, wordtautomatisch de gastoevoer verminderd tot op 50a 75 liter per uur, hetgeen voldoende is om hetFig. 3water op een temperatuur van 75? C. te houden.Indien nu water wordt afgetapt, stroomt auto-matisch koud water bij, terwijl eveneens automa-tisch de gastoevoer wordt vergroot, totdat detemperatuur van 75? C. weer is bereikt.Aan de geyser bevinden zich de volgende driekranen :1. een hoofdafsluitkraan, waarmede het geheelwordt afgesloten ;2. een mengkraan, waarmede de temperatuurvan het uitstroomende water geregeld kan wordentusschen de grenzen van koud uitstroomend enheet in voorraad zijnd water, dus practisch tusschen15? en 75? C;3. een omzetkraan, dienende om het water 6f uitde douche, of uit de benedenwaartsche uitloop(voor keukengebruik) te doen uitstroomen.Wenscht men dus een bad te nemen, dan wordtde mengkraan op warm gezet, de omzetkraan opdouche, waarna men door openzetten van dehoofdafsluitkraan water van 35 a 38? C. krijgt.Wil men daarentegen water voor keukengebruikaftappen, dan wordt de mengkraan op heet en deomzetkraan op keuken gesteld, in welk geval bijopendraaien van de hoofdkraan heet water van? 75? C. wordt verkregen.De hoeveelheid van 10 liter van 75? C. is doormenging met koud water ruim voldoende voor eendouchebad, terwijl de aanwarmtijd voor eennieuwe douche zoo kort is dat men practisch eenwillekeurig aantal personen achter elkaar een badkan laten nemen.De prijs van het toestel is van dien aard dat hetonder ieders bereik valt, ook zelfs van de kleinebeurzen. Het is bij de Gemeentegasfabriekenvan Amsterdam (dus alleen voor inwoners vanAmsterdam) verkrijgbaar voor den prijs van / 58.-met inbegrip van aansluiting aan gas- en water-leiding, mits deze in de onmiddellijke nabijheidvan de plaats van opstelling aanwezig zijn.Voor eventueele belanghebbenden is het apparaatsteeds in werking te zien op een der toonkamersvan de Gemeentegasfabrieken, Amstel i, Amster-270 AETIKELEN - BINNENLANDdam, waar alle gewenschte inlichtingen gaarne doorde Acquisitie-afdeeling (Tel. 45182) worden ver-strekt. F. M. TADEMA WIELANDTBINNENLANDAANBESTEDINGENUit ,,De Aannemer" van 39 September 1925 nemen wijhet volgende overzicht over van de aanbestede werkengedurende het tweede kwartaal 1925 :ParticulierenGemeentebesturen .,,.WoningbouwvereenigingenRijk- en PolderbesturenSpoorwegmaatschappijen/ 16.396.458,, 6.4^3.974,, 2.881.539,, 4-938.475,, 234.050/ 30.914.496DE TWEEDE HYPOTHEEK TER BEVORDERINGVAN DEN WONINGBOUW TE ROTTERDAMTe Rotterdam was totnutoe niet tot medewerking aande Rijksregeling besloten. Thans deelen B. en W. aan denRaad mede dat ,,de particuliere woningbouw zich te dezerstede geleidelijk weer zoodanig ontwikkeld heeft, dat ergeen aanleiding bestaat, zonder mogelijkheid tot huur-beperking, den bouw van arbeiderswoningen door middelvan de rijksregeling door middel van tweede hypothekente bevorderen".Bij het desbetreffend bericht aan den Raad wordt mede-deeling gedaan van de door de commissies van bijstand tedezen uitgebrachte adviezen. Hier bleek geen eenheid vaninzicht te bestaan. Van belang is de in het advies dercommissie voor de Volkshuisvesting voorkomende mede-deeling dat uit de met de Regeering gevoerde correspon-dentie blijkt dat voor het verkrijgen van tweede hypotheekvan rijkswege 00k in aanmerking zouden komen alcoof-woningen met binnenplaatsen in den trant als in OnsEigendom gepubliceerd.VERLAGING DER RENTE VOOR TE 'S GRAVEN-HAGE AAN PARTICULIERE BOUWERS VER-LEENDE RIJKSHYPOTHEKENDe rente voor deze hypotheken is gesteld op 6 %. Velebouwers ondervinden in den tegenwoordigen tijd moeilijk-heid in het verhuren van woningen, wat voor de gemeentefinancieele bezwaren oplevert. De raad besloot derhalvein zijn zitting van 30 Juli een leening te sluiten van/ 10.000.000 tegen 4J % rente en af te lossen in 40 jaarter gedeeltelijke aflossing van de van het Rijk verkregengelden. Dit zal de gemeente in staat stellen de van debouwers te vorderen rente te verlagen, maar andererzijdshet overeenkomstig de rijksregeling als maximum vast-gestelde bedrag voor administratie van 1/8 %, dat te laagis gebleken, iets te verhoogen.Het restant zal worden afgelost uit opbrengstvanenkelevervroegde aflossingen en uit een leening van / 2.905.000,op gelijke voorwaarden op te nemen van de Rijkspost-spaarbank.VERKOOP VAN GEMEENTEWONINGENTe Baarn is in beginsel besloten hen, die een bodwillen doen op gemeentewoningen uit te noodigen dit inte dienen bij den gemeenteraad. Men heeft zich van te-voren ervan vergewist dat bij den Minister van Arbeidgeen bezwaar bestaat tegen verkoop van middenstands-woningen en dat van rijkswege machtiging tot verkoopvan arbeiderswoningen kan worden verleend.DE WONINGVOOR2IENINGDe gemeenteraad van Groningen voteerde in zijn zittingvan 20 Juli een crediet van / 2.300.000 voor den bouw vanongeveer 700 woningen van zeer eenvoudige constructie.Deze woningen zullen moeten dienen tot behuizing vanhen, die uit woonschepen en krotten komen. De hurenzullen varieeren van / 3.27 tot /3.86. Alsdan zal nog eenbijdrage van / 50.- noodig zijn. Voorloopige besprekingenmet de Regeering hebben het waarschijnlijk gemaakt datdeze bereid zal zijn de helft daarvan voor rekening van hetRijk te nemen. De bouw zal in twee gedeelten worden uit-gevoerd.De voordracht werd niet aangenomen dan nadat in denRaad van meer dan een zijde de aandacht was gevestigd opden uiterst beknopten, naar sommiger oordeel 00k onprak-tischen opzet der woningen.Te Utrecht heeft den Raad onder dagteekening van25 September een voordracht bereikt tot voorziening inde woningbehoefte op groote schaal. Deze voordracht isuitvloeisel van een vrij lang voorafgaand overleg. Aan-vankelijk had men gemeend 1000 woningen te moetenbouwen en gaf de betrokken wethouder er de voorkeuraan dezen bouw te doen plaats hebben van gemeentewege,maar de woningen in exploitatie te geven aan de bouw-vereenigingen. Aldus zou omslachtig overleg wordenvermeden. De Fabricage-commissie nam het echter opvoor meerdere vrijheid der bouwvereenigingen, als gevolgwaarvan deze werden uitgenoodigd plannen te ontwerpen.Deze bleken echter niet te voldoen, zoodat nader overlegnoodig was. Toen de plannen ten slotte gereed waren,gebaseerd op een bouw van een looo-tal woningen, kwamopnieuw een moeilijkheid. Het aantal gezinnen in Utrechtnam af en daarom diende het plan naar het oordeel derFabricage-commissie te worden besnoeid. Dit is geschied,het werd teruggebracht op 622 woningen, verdeeld overnegen groepen, waarvan een te bouwen door de gemeente,de overige door bouwvereenigingen.Het woningtekort, met inbegrip van een reserve van 2 %,werd op i Augustus geraamd op 900, zonder deze reserveis het 220. Hierbij moeten worden gevoegd 177 gezinnen,thans gehuisvest in onbewoonbare woningen, 95 van de189 bij de woningbeurs ingeschreven ongehuwden, d.w.z.alleen voor zoover het uitgestelde huwelijken en spoed-gevallen betreft, benevens 120 elders gevestigde gezinnen(van de 187), tezamen 612 woningen. Hiervan kan inmindering worden gebracht het aantal in aanbouw zijndewoningen, zijnde 312, maar erbij moet worden gevoegdde vermeerdering der behoefte gedurende den bouw,berekend op 261. De woningreserve buiten beschouwinglatend, is het tekort dus te ramen op 561, waartegenoverde bouw van 622 ten voile is verantwoord.Voor den bouw is /1.935.000 noodig, waarvoor eenleening zal zijn te sluiten. De huren liggen voor het meeren-deeltusschen f $.- en /6.-. Bij de exploitatie-berekeningis uitgegaan van een rentevoet van 5J % en een aflossings-termijn van 65 jaar, zoodat de annuiteit 5.446 % wordt.Te Delft werd besloten 98 woningen te bouwen tervervanging van onbewoonbaar te verklaren woningen. Opde exploitatie zal een tekort van / 50.- per woning wordengeleden.Roosendaal en Nispen zullen loi woningen bouwen.Te Tiel zullen acht woningen van gemeentewege wordengebouwd.Ook te Rijswijk wordt de noodzakelijkheid gevoeld omin de woningbehoefte van overheidswege te voorzien. Eendesbetreffende conclusie van een door den Raad ingesteldecommissie werd met algemeene stemmen aangenomen.De Rotterdamsche Raad besloot te Hoek van Hollandvan gemeentewege 42 woningen te bouwen, benevens tweewinkels en twee pakhuizen. De huren zullen ongeveer/ 6.- beloopen.BINNENLAND 271DE HOOGE HURENTe Rotterdam stellen B. en W. aati den Raad voor demogelijkheid voor het Bestuur der Stichting tot Beheerder Gemeentewoningen te openen om de huur van eengoede 400 gemeentewoningen (er zijn er in totaal ruim3400) te verlagen. Geraamd wordt dat dit een mindereontvangst zal beteekenen van / 19.004 per jaar, maar thanswordt tengevolge van leegstaan een verlies geleden van/ 27.832.-.Ook in het Tuindorp Vreewijk aldaar is de noodzakelijk-heid gevoeld om tot een nieuwe huurregeling te komen,in hoofdzaak omdat de huren van de later gebouwde wonin-gen thans te hoog blijken en leegstaan daar veelvuldigvoorkomt, terwijl de huren der oudere woningen relatieflaag zijn. De Commissie uit den Raad voor de Volkshuis-vesting bleek in huurverhooging voor de oudere woningenin de tegenwoordig ekonomische omstandigheden grootbezwaar te zien. Als gevolg daarvan werd getracht van deRegeering medewerking te verkrijgen tot verlaging derhoogere huren. Deze heeft zich op het standpunt gestelddat de verschillende complexen niet als een geheel mogenworden beschouwd en dat de voor elk complex vastgesteldemaximum-bijdrage niet mag worden overschreden. Voorde duurste complexen meent het gemeentebestuur dat totverdere huurverlaging zal moeten worden overgegaan,waarvan de gevolgen komen voor rekening van de gemeente.Tot verhooging der huren der goedkoopere woningen zalworden overgegaan; daarbij zal echter aan de bewonersde gelegenheid worden geboden, zoo zij de hoogere huurniet wenschen te betalen, een boven- of benedenwoningte betrekken in de thans gereed komende nieuwe blokkender vereeniging.Te 's Hertogenbosch is de minimum-huur van een 70-talgemeente-woningen op den rand der stad verlaagd. Deanimo om veraf te wonen bleek niet groot, wat tot leeg-staan leidde.De Federatie van Leidsche Bouwvereenigingen heefttot het gemeentebestuur aldaar het verzoek gericht om,evenals dat in den Haag geschiedt, tegen hooge renteverleende rijksvoorschotten af te lossen met tegen een lagerrentetype te sluiten gemeenteleeningen en deze conversieten goede te doen komen aan de huren der bouwvereeni-gingen.Het Christelijk Nationaal Vakverbond heeft een adrestot de Regeering gericht, waarin wordt verzocht de rentevan toekomstige en vroeger verleende voorschotten vastte stellen op 5 %, de huren der woningen, op basis vaneen afschrijving tot het peil der tegenwoordige waarde,te bepalen op 1/6 a 1/7 van het inkomen der huurders,het tekort te brengen voor 3/4 voor rekening van hetRijk en voor 1/4 voor rekening der gemeenten. Voortswordt verzocht er bij de gemeentebesturen op aan tedringen een soortgelijke afschrijving toe te passen en eenrente van 5 % aan te nemen ter verkrijging van eennormalen grondprijs en erfpachtscanon.Ook te Almelo komen B. en W. thans met een voordrachttot den Raad om huurverlaging mogelijk te maken, nadatoverleg daaromtrent reeds geruimen tijd had plaats gehad.Zij stellen voor de volgende regelen in acht te nemen:a. de tegemoetkoming wordt niet verstrekt aan de huur-ders, wier inkomen hooger is dan gemiddeld / 40 per week,ter beoordeeling van hun college ;ft. onder inkomen wordt verstaan het inkomen van hetgezinshoofd, vermeerderd met de helft der inkomens vande overige gezinsleden, alsmede met 1/5 van hetgeen doorde inwonende, niet tot het gezin behoorende personen voorkost en inwoning wordt betaald en verminderd met / 53per jaar voor ieder kind, aangehuwd kind of inwonendkleinkind beneden 14. jaar;c. de tegemoetkoming is zoodanig, dat de huurders nietmeer dan 1/6 van hun inkomen, als boven berekend, ver-wonen, met dien verstande, dat door het college van B. en W.na overleg met het bestuur der betrokken stichting ofvereeniging, voor woningen van door B. en W. na overlegmet dat bestuur aangewezen typen een minimum huurprijswordt vastgesteld.Het komt B. en W. voorts wenschelijk voor de uitvoeringvan het besluit aldus te regelen dat de tegemoetkomingwordt uitgekeerd aan het bestuur der betrokken stichtingof vereeniging en dat dan de huur der betrokken woning,door den huurder te betalen, met dit bedrag wordt ver-minderd.Verder dat degenen, die voor huurverlaging in aanmer-king wenschen te komen, zich met een schriftelijk verzoekdaartoe tot B. en W. moeten wenden onder vermelding vande omstandigheden, die naar zij meenen, voor de verlaginggrond opleveren. De voordracht werd i October onver-anderd door den Raad aangenomen.HUURREGELING IN DE MIJNSTREEKEvenals elders in het land doet zich ook in de mijnstreekde moeilijkheid gevoelen dat de bouwvereenigingen voorde met Woningwet-voorschotten gebouwde huizen niet dehuur kunnen ontvangen, waarop gerekend was bij denbouw der woningen en de vaststelling der bijdragen. Aan-houdend werd dan ook bij de Regeering op huurverlagingaangedrongen. Toen echter in April van dit jaar de loonender mijnwerkers, na gestadige afbrokkeling, in eens eensterke daling ondergingen, werd de toestand zoo beden-kelijk, dat door de Regeering werd ingegrepen en eennieuwe regeling der huren tot stand kwam.De regeling geldt alleen voor woninggroepen, gelegen indie gemeenten, waar in de jaren 1919-1920 was bepaalddat het geheele exploitatie-tekort ten laste van het Rijk zoukomen. Zulke gemeenten zijn er een achttien-tal en in twaalfvan deze vindt de huurverlaging toepassing en wel op eenaantal van omstreeks 2500 woningen.Voor elke groep werd daarbij vastgesteld het minimumder gemiddeld op te brengen huur, terwijl aan de woning-vereeniging onder nadere controle werd overgelaten dehuur van elke woning vast te stellen met inachtneming vanhet voorgeschreven gemiddelde. Geen woning echter, zoowerd verder bepaald, mag lager huur opbrengen dan/ 14.- per maand en bij verhuring der woningen moetbevorderd worden dat woningen met lagen huurprijs inde eerste plaats beschikbaar komen voor gezinnen metgeringe geldelijke draagkracht.Omtrent de grootte der huurverlaging geeft het volgendstaatje een overzicht, waarbij de woningen verdeeld zijnin huurklassen, naar gelang de bestaande huur voor deinvoering der nieuwe regeling. Op te merken valt dat inde aangegeven maandhuur begrepen is de vergoeding voorwatergebruik tot een bedrag van / i.- per maand.HujikiassefAanlalwoningenBeslaande Ituur Nieuwe liuurvan f lot fgemiddeldf van f to! fgemiddeidf17.- 17.99 137 17.00-17.50 17.47 15.50-17.50 17.0418.- 18.99 180 18.30-18.80 18.71 17.50-18.50 18.4919.- 19-99 873 19.00-19.60 19.25 18.00-19.50 18.1620.-- 20.99 440 20.00-20.83 20.17 18.50-19.50 18.9821.- 21.99 443 21.00-21.80 21.22 18.00-20.00 1Q.3822." 22.99 160 22.30-22.45 22.41 19.50-20.00 19.7323.- 23-99 79 23-00 23.00 20.00 20.0024.-? 24-99 160 24-30 24-30 20.00 20.00Ook in andere Zuid-Limburgsche gemeenten, waar devoorschotten verkregen werden onder omstandigheden,welke niet aanleiding gaven om het voile tekort door hetRijk te doen dragen, kwamen huurverlagingen voor. Daarblijven dan echter de financieele gevolgen daarvan geheelvoor de gemeenten.272 BINNENLANDNog verschillende andere groepen vallen buiten dezeregeling; die namelijk, waar verlaging van huur niet gevoeldwordt in de overheidskassen. Het zijn de groepen, gebouwdin den tijd, dat bijdragen van Rijk of gemeente nog nietgegeven werden en de vereenigingen alleen konden bouwen,steunende op de garantie, welke door de Staatsmijnen enparticuliere mijnen verstrekt werd, waardoor zij verzekerdwaren steeds een bepaald bedrag als huuropbrengst teontvangen.Of met deze regeling het laatste woord in zake huur-verlaging in de mijnstreek gesproken is, valt te betwijfelen.Er ontbreekt nog heel wat aan eer de verhouding van huurtot inkomen op een zevende is gebracht. En toch zal opden duur het budget van den mijnwerker, waarop hoogeposten voor schoeisel, kleeding en krachtig voedsel onver-mijdelijk zijn, geen hooger uitgaaf voor woninghuur toe-laten.CONTROLEWONINGENTe Almelo heeft de Raad 13 Augustus j.l. een voorschotverleend aan een woningstichting voor den bouw van60 controlewonmgen. Van het Rijk was een bijdrage inhet exploitatie-tekort gevraagd, maar dit werd geweigerd,omdat de woningen niet eenvoudig genoeg zouden zijn.De stichting weigerde echter nog verder te versoberen.Thans wordt aangenomen dat het mogelijk zal zijn zondertekort te exploiteeren. Het voorschot, uit eigen middelender gemeente te verstrekken, is / 168.000.- groot en wordtverstrekt tegen 5 %.DE ONBEWOONBAARVERKLARINGEN TEAMSTERDAMIn ons nummer van Juli hebben wij mededeelinggedaan van de voordracht van het AmsterdamscheCollege van B. en W. cm over te gaan tot onbewoonbaar-verklaring op groote schaal en van hun voornemen omvoor deze onbewoonbaarverklaring allereerst de kelder-woningen in aanmerking te laten komen. Ook het conflictvermeldden wij, dat te dezen aanzien is gerezen tusschende Gezondheidscommissie, welke van oordeel is ten on-rechte niet over deze voordracht te zijn gehoord, en hetdagelijksch bestuur der gemeente.De Gezondheidscommissie heeft thans eigener initiatiefhaar advies alsnog gegeven, nadat van B. en W. berichtwas ingekomen dat deze geen enkel bezwaar hadden omalvorens de voordracht in den Raad te doen behandelen, hetadvies der Commissie te ontvangen. De commissie acht devoordracht niet gelukkig en zou, in plaats van het verkozenstelsel, waarbij de volgorde der onbewoonbaarverklaringafhankelijk wordt gesteld van de ligging der woning bovenof beneden A.P., de voorkeur geven aan een stelsel, waarbijgroepsgewijze de krotwoningen van bepaalde wijken,onafhankelijk van de genoemde ligging boven of benedenA.P., worden onbewoonbaar verklaard.Bovendien is de commissie van oordeel dat de Woningwetverbiedt een plan tot geleidelijke ontruiming vast te stellenvoor de onbewoonbaarverklaring van alle woningen onderden grond; de wet heeft, waar zij zulk een plan voorziet,het oog op bepaalde gedeelten van een gemeente in terri-torialen zin.B. en W. verklaren in hun nadere voordracht aan 4enRaad het bezwaar der Gezondheidscommissie dat er geenreden is om speciaal de kelderwoningen onbewoonbaarte verklaren niet te deelen. Het is niet de bedoeling daar-naast geen andere woningen dit lot te doen deelen. Maarvan de kelderwoningen mag a priori worden aangenomendat ze onbewoonbaar zijn; reeds 50 jaar geleden werd diterkend. Waar kelderwoningen zijn gelegen in perceelen,waarin zich ook andere slechte woningen bevinden, zal tege-lijk tot onbewoonbaarverklaring ook van deze een voor-dracht worden ingediend.B. en W. deelen de interpretatie der Woningwet tenaanzien van het plan der geleidelijke ontruiming, zooalsde Gezondheidscommissie deze geeft, niet, maar wiilenniet aan hun opvatting te dezen vasthouden. Zij verzoekenderhalve aan den Raad eenvoudig machtiging om een plantot onbewoonbaarverklaring der kelderwoningen op temaken, zonder dat daaraan een plan tot geleidelijke ont-ruiming, als bedoeld in art. 21 al. 46 wordt verbonden.Zij voorzien dat dan echter, omdat de termijn voor ont-ruiming alsdan niet langer dan op zes maande.i kan wordengesteld en het ondenkbaar is dat alle kelderwoningen binnendien termijn zullen worden ontruimd, telkens tot verlengingvan den termijn zal moeten worden overgegaan. Opzichzelfis dit ongewenscht en het is te hopen dat de bouw van 1500woningen van lageren huurprijs deze noodzakelijkheidtot een minimum zal beperken.WONINGEN MET LAGEN HUURPRIJS TE 'S-GRA-VENHAGEWij hebben in onze nummers van Maart en Mei gewaggemaakt van een voordracht van B. en W. van den Haagom over te gaan tot den bouw van woningen met lagenhuurprijs, welke een woonkamer-keuken zouden bevatten.Tegen dit denkbeeld rees bij den Raad nogal bezwaar,Zoodat B. en W. zich bereid verklaarden den bouw van eenwoonkamer met afzonderlijk spoelhok te bevorderen, als hetmogelijk bleek den prijs der woningen ook dan benedende /2400,- te houden, grens, in acht te nemen met hetoog op het verkrijgen van Rijksbijdragen in de exploitatie.Ten einde hieromtrent zekerheid te verkrijgen zou eenproef-aanbesteding worden gehouden. Thans kunnen B.en W. den Raad mededeelen dat als uitkomst daarvangebleken is dat ook woningen met een woonkamer bene-vens spoelhok zijn te bouwen voor een bedrag van minderdan /2400.-. Voor den bouw van 558 woningen, tweewinkels, tweepakhuizen en een waterstokerij zullen/ 395.000noodig zijn, uit een geldleening te verkrijgen.PREMIE TEN BEHOEVE VAN EIGENAARS-BEWO-NERS VAN ONBEWOONBAARVERKLAARDEWONINGENDe gemeenteraad van Rheden besloot B. en W. te mach-tigen aan eigenaars-bewoners van onbewoonbaarverklaardewoningen een premie van ten hoogste / 400.- te verleenen,ten einde deze in staat te stellen hetzij de woning weer inbewoonbaren staat te brengen, hetzij haar door een nieuwewoning te vervangen.Een voordracht om premie beschikbaar te stellen voorparticuliere bouwers, ten einde woningen van lagen huur-prijs te bouwen, werd verworpen.DE ADMINISTRATIEKOSTEN VAN GEMEENTE-WONINGENIn de bovenvermelde Utrechtsche voordracht tot bouwvan 622 woningen worden de administratiekosten dergemeentewoningen in den Haag, waar een stichting be-heert, en in Utrecht, waar de gemeente zelve exploiteert,genoemd. Ze bedroegen voor den Haag /14.41 per woning,te Utrecht /11.36. Hierin mag geen argument voor of tegeneen der beheersvormen worden gezien; plaatselijke om-standigheden kunnen van invloed zijn. Te Utrecht is ookeen prijsopgaaf gevraagd bij particuliere verhuurkantoren.Deze prijs is, met name ten aanzien van de oudere verhuur-kantoren met lange ervaring, zoo weinig lager dan dekosten voor de gemeente bij eigen exploitatie beloopen datdaarin, naar B. en W. meenen, geen reden kan zijn gelegenom een proef met particuliere exploitatie te nemen.BOUW VAN ARBEIDERSWONINGEN VAN GE-MEENTEWEGE, TEN EINDE DEZE TE VER-KOOPEN!i B. en W. van Zandvoort stellen aan den Raad voorover te gaan tot den bouw van arbeiderswoningen vanBINNENLAND - BUlTENLAFfD 273gemeentewege ten einde deze aan de toekomstige bewonefste verkoopen. De kostende prijs zal in rekening wordengebracht; de kooper moet 5 % daarvan storten en kanvoor de resteerende 95 % hypotheek van gemeentewegeverkrijgen, terwijl de op de overdracht vallende kosten endie der hypotheek-akte bijwege van voorschot van gemeente-wege kunnen worden verstrekt. De rente zal telkens voor eentermijn van vijf jaar door B. en W. worden vastgesteid, ingeen geval hooger dan i % boven den rentevoet dergemeenteleening; de aflossing bedraagt jaarlijks 2 %,algeheele aflossing is echter te alien tijde geoorloofd, debetaling heeft plaats in wekelijksche termijnen. Schuren,hokken, gebouwtjes en getimmerten zuUen zonder goed-keuring van B. en W. niet mogen worden aangebracht.DE VOORGESTELDE BELASTING OP WAARDE-VERMEERDERING IN
Reacties