"^TIJDSCHRIFTVOOR.IVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWrORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD1925 N? 11 6' JAARGANG NOVEMBERVEERTIENDE STEDEBOUW-NUMMERTROTTOIRTEGELS EN BANDENRONDE EN OVALE RIO L E NBETONPALEN - TUINMURENEIGEN SPOORAANSLUITING- PRODUCTIE1000 M^ TEGELS PER DAG - PNEUmATiSCHESTAMP-INRICHTING -PERSONEEL 130 ARBEIDERSN. V. VIGOROSE CEMENT INDUSTRIE,,DE METE00R"DE STEEG (GLD.) -- TELEFOON205VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPU - HEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMI ?ALG?nEENE*BETON*COMPACNIE*lIS^ORAYEntiAdL TE LE FOOM- MARlSlX-4052-4055-AAN-VAn-NCtR-DlRVOORT/li)d'A. C. VAN DEN HOEKBouwmaterialenBUSSUM TELEF. No. 3FRANS VAN LIESHOUTELECTROTECHNISCH-INSTALLATIEBUREAURUYSDAELKADE 131 -- AMSTERDAM -- TELEFOON 28520LEVEREN COMPLETE ELECTRISCHE INSTALLATIEN VOOR LICHT, KRACHTEN VERWARMINGGROOTE VOORRAAD ELECTROMOTOREN ELECTRISCHE AUTOLAMPEHLEVERANCIER VAN RIJK8- EN GEMEENTE-INSTELLINGENTH. QPHQFF v/h C. Reith & ZonenAMSTERDAM - JAC. LENNEPSTRAAT 6TELEFOON 2-3858AANNEMERS VANLOOD- ZINK en SANITAIRWERKENP J VAN SCHAIK LOOD-.Zilll(WERI([Retc..SPECIllilLBRItNDH[NJ' NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van METALEN en BRANDSTOFFENISOLA-BOUWHET BESTE^EN GOEDKOOP8TE SY8TEEM VOORHET BO U WEN VAN COMPLEX EN VOLK8- ENMIDDEN8TANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 'sHERT0GENB08CH - NOG INUITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMMAANDBLAD 6E JAAROANG N^ 11 NOVEMBER 1925TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQEN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN H ET NEDERLAN DSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADVEERTIENDE STE DEBOU W-N UMMERREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BAKKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN; IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH EN J. BOMMERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70-AMSTERDAMADVERTENTIESv. MUNSTER'SUITGEVERSMAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS. f 1.50?INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW :Officieele mededeelingen - De Bronx River Parkway, door H. E. van Gelder - Sportterreinen en Speel-tumen in Amsterdam, door H. N. van Leeuwen - Dr. M. J. W. Roegholt. Het Stadsgewest. Een studie overden trek naar de steden en zijn gemeentelijke economische gevolgen, door Ir. Th. K. van Lohuizen - Bin-nenland - Kolonien - Internationaal - Buitenland - Over2;icht van Tijdschriften - Wetten, Kon. Besluiten, enz.NATIONALS WONINGRAAD : Officieele Mededeelingen - De tuinenwedstrijd van Tuindorp Vreewijk teRotterdam, door K.OFFICIEELE MEDEDEELINGENTot ons leedwezen bereikte ons het berichtdat den 5en November j.l. ons bestuurslid, deHeer K. Kruithof, overleden is.De Stedebouvifkundige Raad stelt er prijs op eenarchief aan te leggen van goede uitbreidingsplannenin ons land. Hierbij wordt tot ontwerpers vangemeentelijke uitbreidingsplannen het ver^oekgericht een exemplaar daarvan ten behoeve vandit archief te willen toezenden aan het Secretariaat,Kloveniersburgwal 70, Amsterdam.De vergadering van onze Afdeeling Stedebouw,met de Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten,ter bespreking van het commissie-rapport over deWettelijke Regeling van het Gewestelijk Plan, waszeer druk bezocht, zoowel door leden onzerAfdeeling, als door leden van de Vereeniging vanNederlandsche Gemeenten.De noodzakelijkheid en wenschelijkheid vande totstandkoming van gewestelijke plannen, werdvrijwel unaniem erkend.Tegen het rapport der commissie echter werden,in dezen kring van vertegenwoordigers van ge-meenten, nogal bezwaren geuit. Met name bleekmen, hoezeer de noodzakelijkheid en wensche-lijkheid erkennend, met de consequentie daarvan,de beperking der gemeentelijke autonomie tedezen, weinig ingenomen. Dit uitte zich in verzettegen den Gewestelijken Raad, wiens ondemocra-tische samenstelling en autoritaire bevoegdheidmen bestreed. Het bleek ter vergadering dat mende aan den Raad toegedachte taak liever in handenzou zien, hetzij van Gedeputeerde Staten (voorwier werkzaamheid de gemeentebesturen als regelniet buitengewoon enthousiast zijn), hetzij aanGedeputeerde Staten met anderen samen. Devraag kan worden gesteld of bij een dergelijkeregeling dezelfde grieven, welke men thans tegenden Gewestelijken Raad opperde, niet evenzeertegen het andere college naar voren zouden komen.Overwogen wordt, zulks naar aanleiding van eenopmerking van den Heer de Miranda, wethoudervan Amsterdam, ook het denkbeeld van hen, dieaan Gedeputeerde Staten de belangrijkste taaktoegewezen wenschen te zien, uit te werken, zoodathet scherp omlijnd, naast dat der commissie, kanworden gesteld. Alsdan zal een vergelijking tusschende beide stelsels ongetwijfeld tot een zuiverderuitspraak leiden. Immers het lag voor de handdat het ter tafel liggend, wel omlijnd, voorstel alle282 AKTIKELEN^SMMsimm'^^^mm. 'sfst^siasd't^ ?K^PVIL^^^^JIAfb. Ikritiek opving ten gunste van een slechts in hetalgemeen aangegeven denkbeeld.Plaatsruimte maakt het onmogelijk een kortoverzicht van de vergadering in ons tijdschrift opte nemen. Een uitvoerig verslag wordt opgemaakten zal, evenals het rapport, aan de leden onzerAfdeeling worden toege2;onden.Exemplaren van het rapport ^ijn nog op hetSecretariaat verkrijgbaar. De prijs in den handelis / 1.25, voor leden van het Instituut (ook niet-leden der Afdeeling) bedraagt de prijs / 0.75.DE BRONX RIVER PARKWAYDe enorme toename van het aantal automobielen,waarin de bewoners van New York zich, vooralop Zon- en feestdagen, naar buiten begeven, geeftnatuurlijk aanleiding tot een geweldige volte op dehoofdverkeerswegen, die van de stad uit naarbuiten voeren. Daarbij komt dat uit den aard derzaak de bebouwing langs deze verkeerswegen, doorde snelle verandering der tijdsomstandigheden, hoelanger hoe meer rommelig en onaantrekkelijkwordt, Behalve door garages, goedkoope restau-rants en dergelijke, wordt door reuzenreklame-borden de wegzoom ongenietbaar gemaakt en derit uit en thuis bederft bijna het pleziet van hetverblijf buiten.Verziende ingezetenen begonnen daarom altusschen 1890 en 1900 naar verbetering in dezetoestanden uit te zitn.Tengevolge van de eigenaardige ligging vanNew York aan de spits van een schiereiland, leidende landwegen alleen in Noordelijke richting naarbuiten ; daardoor deed zich dadelijk het vraagstukvoor van de Bronx River. Het land ten Noordenvan New York is, hoewel niet hoog, zeer heuvel-achtig (het is een streek van lange plooiingen inonverweerbaar graniet) en de spoorwegen enandere verkeersaderen volgen de dalen der rivieren,voornamelijk van de groote Hudson "en de kleineBronx (haar naam ontleenend aan een oudenHollandschen kolonist, Gerrit Bronck). Deze eensliefelijke rivier was door den spoorweg, doorachterbuurtshuizen en door verwaarloozing op devreeselijkste wijze ontsierd. Bovendien diende zijals de afvoergoot voor al de rioleering der hoogerliggende gemeenten. Hier was een samenloop vanomstandigheden, die krachtig ingrijpenvereischten.De steeds erger wordende vervuiling der riviergaf den eersten stoot voor het begin van actie.In 1907 werd door den Staat New York eenwet aangenomen, waarbij aan een ,,Bronx ParkwayARTIKELEN 383Afb. 2Commission" dit verbeteringswerk werd opge-drageti. Deze Commissie bestaat uit drie notabeleingezetenen, die zonder salaris fungeeren (alleenontvangen zij een vaste som jaarlijks voor reis-,verblijf- en andere kosten),en die door bezoldigdeexperts en geemployeerden het werk kunnen latenuitvoeren. Dit is de algemeene vorm, onder welkenin Amerikaansche steden parken worden aange-legd en beheerd, om ze onafhankelijk te houdenvan politieke lichamen, waarin knoeierijen vaakoverheerschend zijn. De commissies worden ge-woonlijk benoemd door een der hoogere rechters,-- in dit geval evenwel door den gouverneur vanden Staat New York. De kosten zouden wordengedragen voor 3/4 door de stad New York, voor1/4 door de provincie (County) Westchester, inwelker gebied de Parkway voor het grootste ge-deelte ligt. ,,Greater New York" ligt niet in dezeprovincie, maar vormt een County op zich zelf.Het werk zou moeten omvatten : verkrijgingvan het dal der rivier, het opruimen daarin vanalle ongewenschte bebouwing en andere bronnenvan vervuihng, herstelHng van den natuurlijkenplantengroei, en een parkweg voor automobiel-verkeer.Het was wenschelijk een strook te verwervenvan 90 tot 300 Meter breed, wisselend met debreedte van het stroomdal. Het bleek dat gedeehenvan dit dal nog vrijwel wild waren, terwijl anderede bekende neiging van rivieren rondom stedenvertoonden, n.l. tot bebouwing met fabrieken engoedkoope huizen, alle met hun achtergevels naarde rivier toegekeerd. Hier vond de commissie haarmoeilijkste probleem, maar een probleem, dat ookin andere steden (b.v. Philadelphia en Boston) isopgelost geworden door toepassing der zelfdemethode : aankoop der rivieroevers, totale oprui-ming der bebouwing en aanleg van een parkstrooklangs de oevers.Zorgvuldige plannen werden gemaakt door eenciviel ingenieur en later een tuin-architect, die destaf der commissie vormen --, welke plannen, naenkele bemoeiingen, in 1913 door de stad en deprovincie werden aangenomen. Populaire steunwas er genoeg, maar de zwakke financieele toestandder stad New York was de oorzaak van dit langeaarzelen.Het eerste werk was nu de verkrijging der gron-den, welke men zooveel mogelijk door aankoopverwierf. Aan groote eigenaren behoefde dikwijlsslechts een matige prijs te worden betaald, wanneerhun onder het oog werd gebracht hoezeerhet hunoverblijvende land door den aanleg van den Parkwegin waarde zou stijgen. Slechts in uiterste gevallen284 ARTIKELENwerd tot onteigening overgegaan. Enkele mooiestukken bosch werden door belangstellende eige-naars aan de Commissie ten geschenke gegeven.Dichter bij New York evenwel moesten ongeveer350 huizen en gebouwen worden afgebroken ofverplaatst -- soms geheele straten omvattend.Daarna kon worden begonnen met constructie-werk, dat op vele plaatsen uitdieping van hetrivierbed omvatte (om aan periodieke overstroo-mingen een einde te maken), elders het uitgravenvan vijvers, om met het verkregen materiaalmoerassen op te hoogen. Dit werk werd grooten-deels door den staf der Commissie in eigen beheeruitgevoerd.Van primair belang was de reiniging van hetriviertje. Parallel er mede werd een groote rioolaangelegd (door de Provincie), waarna tot reinigingvan het innig vervuilde rivierbed kon wordenovergegaan. Daarna (1917) werd begonnen metden aanleg van een prachtigen rijweg, die dekronkelende Bronx River ontelbare malen overmooie steenen bruggen kruist. Deze weg zelf iseenvoudig gehouden, d.w.z. een enkele geplaveidestrook van 13 M. breedte, breed genoeg voor viervoertuigen, zonder bepiante middenstrook enzonder gewilde bochten.Tenslotte werd de strook aan weerszijden, ge-middeld 150 M. breed, als een natuurpark aange-legd, aansluitend bij het omgevende landschap,voornamelijk door gebruik te maken van de be-staande schoonheid van water, gras en boomen.Een voetpad volgt de rivier nog dichter dan degroote rijweg.De totale lengte van dezen Parkweg is 24 K.M.Hij neemt zijn oorsprong in een der groote parkenin het Noorden der stad, Bronx Park, -- dat weerdoor een Boulevard verbonden is met verderZuidelijk gelegen deelen. Hij eindigt in den grootendam van Kensico, die een der uitgestrektemeren afsluit, waaruit de stad New York haarwater betrekt. De rijtoer rondom deze meren iseen prachtig einddoel voor den rit langs denParkweg.Het geheele werk, aanmerkelijk vertraagd doorden oorlog en als gevolg van dezen schaarschte aanarbeidskrachten en duurte van materialen, is nuzoo goed als voltooid. Op een klein stuk na wasde geheele weg verleden zomer voor het verkeergeopend.De kosten bedroegen 15 millioen dollars, waarvanbijna de helft voor aankoop van land. Het totalegrondgebied is 1025 acres (= 410 H.A.). Menmoet hierbij in aanmerking nemen dat de streek,waardoor deze Parkweg loopt, bijna de hoogstelandprijzen ter wereld heeft en dat ter wille vanhet snelverkeer niet alleen een 25-tal bruggen overde rivier gebouwd werden, maar nog een lo-talmeer over of onder bestaande wegen, bij alledrukke kruispunten, om snel en veilig verkeer tebevorderen.Het plaveisel, 12 M. breed, bestaat uit een onder-laag van gewapend beton, met een bekleeding vanasphalt-compositie, gedeeltelijk monolithisch, eldersuit blokken, wat grooter dan een baksteen (HastingsPaving Blocks).Men heeft zooveel mogelijk den Parkweg doorlage landen langs de rivier aangelegd, zoowel omdeze voor ongewenschte bebouwing te vrijwaren,als om niet te vervallen in de noodzakelijkheid vandure gronden te midden van de hooger gelegenvilla-terreinen te moeten aankoopen.Het succes van dezen Parkweg is van het beginaf buitengewoon geweest. De kankerplek, die hetdal van de Bronx eenmaal vormde in de zoo mooiestreek van Westchester, is als door tooverij ver-anderd in haar mooiste oord. Duizenden en dui-zenden auto's maken er, op Zon- en feestdagenvooral, gebruik van en meer en meer wordt hijgedurende de lange zomeravonden voor een mooiritje gebruikt. Vele ingezetenen van aanhggendegemeenten (forenzen) gaan er dagelijks over naarhun kantoren in de City. -- Vrachtverkeer is erabsoluut verboden. Rijtuigen ziet men hier nietmeer.Geen wonder dat dit succes oorzaak is van eengrootere vraag naar parken en parkwegen voor degeheele omgeving van New York. Dit heeft geleidtot de aanstelling van Park-Commissies voor denStaat New York en de provincie Westchester, omvan andere streken in New Jersey etc. niet tespreken. De eerste is nog maar juist haar taak be-gonnen, maar de Westchester Commissie heeftreeds een voUedig plan voor een systeem vanParken en Parkwegen voor de provincie ontworpen,is gemachtigd om een leening van 15 millioendollars te sluiten, en is nu op groote schaal be-gonnen met de uitvoering van haar plannen.De parkwegen zijn een natuurlijk uitvloeisel vanhet automobilisme, dat aan een park van enkelehectaren niet genoeg heeft, maar zich over hetgeheele land wil uitstrekken. Dit leidt tot eenmeerdere vraag naar parken. Natuurlijkerwijze isde parkstrook langs de Parkwegen te smal voorpicnics en andere genietingen van het buitenleven,terwijl bovendien het groote doorgaande verkeervordert dat oponthoud van auto's langs den park-weg zoo weinig mogelijk aangemoedigd wordt.De volgende stap was dus de verwerving vanflinke parken aan de uiteinden der park- enandere hoofdverkeerswegen. Hiervoor werden ter-reinen aangekocht van enkele honderden Hectarenin omvang, die door aanwezige meertjes en mooiebebossching aantrekkelijk waren. Het streven is omzulke terreinen niet te zeer aan te leggen, maar zeslechts door opruiming, nivelleering waar noodigen het oprichten van enkele noodzakelijke gebou-wen, tot ontspanningsoorden te maken, waar ouden jong vrijuit van de natuur kunnen genieten,maar waar bloembedden en bordjes : Verboden ophet gras te loopen, verre gehouden worden.ARTIKELEN 285Het eenige, wat mij van dezen aard in Europabekend is, zijn de wat verder van Parijs gelegengroote parken, zooals dat van ViUeneuve-rEtang.Flinke uitgestrektheden en ruim opgezette aanlegzijn hiervoor natuurlijk eerste vereischten.De Gooische hei, hier en daar met boomgroepenbeplant, zou voor Holland een parallel opleveren.Daar bovendien in Holland het autoverkeer veelminder ontwikkeld is, maar rijtuigen en vooralfietsers en wandelaars, voornamelijk zulk eenparkweg zouden gebruiken, zou het aanleggen vankleinere parkjes en vooral van sportterreinen enpicnic-plaatsen, zoo mogelijk met gelegenheid totzwemmen, op verschiUende plaatsen langs denweg, meer op zijn plaats zijn. Zulke ontspannings-plaatsen, die niet uitsluitend voor den rustigengenieter van natuurschoon zijn aangelegd, dochevenmin rauwe grintwoestenijen vormen als som-mige speelplaatsen in de Hoilandsche parken, zijn,voorzoover ik weet, in ons land nog onbekend.Voldoende uitgestrektheid is hier de voornaamstevereischte.Op de verdere ontwikkeling van het parksysteemin Westchester County hoop ik later terug tekomen. De Bronx River Parkweg zal daarin opge-nomen worden en nog ten minste twee nieuweparkwegen zijn in aanleg, met acht groote parken,samen met een totale oppervlakte van 1200 H.A.Deze provincial parkwegen zullen zich ten slotteaansluiten bij een of meer staats-parkwegen,waarvan de voornaamste reeds in voorbereiding is,n.l. die, welke de Bronx- en Saw-Mill-River-Parkwegen verbinden zal met het grootsche BearMountain State Park, omvattende enkele duizendenHectaren bosschen en heuvels. Dit is op bijna100 K.M. afstand van New York gelegen (eengroot gedeelte was een geschenk van Mrs. Harri-man) en wordt om deze reden meer ingericht voorlangduriger verblijf -- er is een goedkoop hotel,maar voornamelijk brengt men er duizendenvacantie-gasten onder in kampen, die voor eennominale som ter beschikking worden gesteld.Ook in de Adirondack Mountains heeft de Staatgroote uitgestrektheden bosch aangekocht, waargelegenheid tot kampeeren, in eigen of staats-kampen, wordt gegeven. Zulke parken, of lieverreservations, vormen de uiterste schakels in eenparksysteem, dat in het hart der stad begint metintensief gebruikte parkjes en speelplaatsen. En deparkwegen vinden daarin hun juiste plaats : groeneaderen, waarlangs het leven van de stad zich opgenotvolle wijze in de breede velden van het openland kan uitstorten.New York, Juli 1925 H. E. VAN GELDERLandscape Designer,Westchester County ParksystemDe foto's vertoonen eenzelfde plek even buitenNewYork (Wakefield). De eerste werd genomen voorhet begin der werkzaamheden, toen dit gedeelte's winters altijd onder water liep, -- de tweedena verbetering, voornamelijk bestaande in regu-leering der rivier, en een geringe ophooging.SPORTTERREINEN ENNEN IN AMSTERDAM.SPEELTUI-Nu Amsterdam in het bezit is van 62 H.A.sportterrein en van ruim 6 H.A. speeltuin, is hetniet onaardig eens na te gaan op welke wijze dezesportterreinen en speeltuinen zijn tot stand ge-komen.SPORTTERREINENVoor het jaar 1900 interesseerde het Gemeente-bestuur van Amsterdam zich niet voor de sport,althans het strekte zijn bemoeiingen niet in dezerichting uit. In het jaar 1902 werd besloten totaanleg van het IJsclubterrein achter het Rijks-museum, dat in de zomermaanden voor sport-terrein dienst zou doen. In hetzelfde jaar werdopgericht de Amsterdamsche Bond voor Licha-melijke Opvoeding, welke Bond de beschikkingkreeg over een terrein, gelegen aan de le ConstantijnHuygensstraat en een oppervlakte had van 2 H.A.Er werd toen niet aan gedacht hieraan meer uit-breiding te geven tot in 1913 het z.g.n. Parkschouw-burgterrein tot sportterrein werd ingericht. Er isover dit terrein veel te doen geweest en menigbewoner van onze hoofdstad heeft het toegejuichtdat het oude Parkschouwburggebouw, dat lang-zamerhand een ruine was geworden, werd afge-broken en het terrein bovenstaande bestemmingkreeg. Vooral de Plantage-bewoners waren hier-mede zeer ingenomen, daar de vereeniging vanbewoners lang heeft geijverd voor de opruimingder Parkschouwburgruines.De sport sloeg haar vleugels steeds meer uiten nam juist omstreeks dezen tijd een steedsgrootere vlucht, als gevolg waarvan een jacht naarsportterreinen ontstond.Het Gemeentebestuur van Amsterdam konhiervoor de oogen niet sluiten, doch was voor-loopig nog niet bij machte aan den ontstaandenterreinnood tegemoet te komen. Integendeel werdin 1914 na het uitbreken van den oorlog het terreinaan de Constantijn Huygensstraat, dat zoo uit-stekend aan het gestelde doel voldeed, opgeeischtvoor den bouw van barakken, welke er heden tendage nog staan.In de oorlogsjaren zat men voor andere zorgen,en kon men aan deze materie als vanzelfsprekendniet de noodige aandacht wijden. De periode naden oorlog was er een van schijnbaren bloei,doch bracht tevens ook wel ten gevolge van dedemobilisatie een groote werkeloosheid. In dittijdperk, omstreeks Februari 1920, nam de Amster-damsche Gemeenteraad het besluit tot den aanlegvan zes groote sportterreinen over te gaan, waarvoor286 ARTIKELENWeteringkwartier, Speeltuin Weteringschansook het Rijk met het oog op de bestrijding derwerkeloosheid een subsidie verleende.Achtereenvolgens werden in het jaar nadat ditbesluit was genomen in gereedheid gebracht hetsportterrein A aan den Zuidehjken Wandelweg, dataan de Voetbalclub A.F.C. werd verhuurd en eenoppervlakte had van 34.100 M3., het sportterreinB, eveneens aan den Zuidelijken Wandelweggelegen, groot 30.300 M2. en een terrein aan hetMosplein, op het oude E.L.T.A.-terrein gelegenaan de overzijde van het IJ, groot 21.000 M2. Detwee laatstgenoemde terreinen werden aan denAmsterdamschen Bond voor Lichamelijke Op-voeding (A.B.L.O.) in gebruik gegeven.In Februari 1921 was het vierde terrein met eenoppervlakte van 24.200 M2. gereed, dat eveneensaan den A.B.L.O. in exploitatie werd afgestaan.Met den aanleg van bovengenoemde terreinenwerd echter niet voldoende in den terreinnoodvan de vele sportvereenigingen, welke in Amster-dam ontstonden, voorzien. Een grootere opper-vlakte was hiervoor noodig. Echter is de bodemrondom Amsterdam nu niet bepaald geschikt orazonder eenige bewerking als sportterrein te wordengebruikt. Waar echter zoovele vereenigingen opgewoon weiland haar voetbalwedstrijden speelden,besloot het Gemeentebestuur een oppervlaktevan 18 H.A., gelegen in de Watergraafsmeer rondomde Hoeve Voorland, als voetbalterreinen beschik-baar te stellen tegen een zeer matigen prijs.Al zeer spoedig waren deze terreinen, die inder-daad voor het gestelde doel zeer bruikbaar blekente zijn, verhuurd. Een tweede complex van 13H.A.gelegen tusschen den Amstelveenschen weg en deBoerenwetering werd nu beschikbaar gesteld. Dezeterreinen zijn echter minder van kwaliteit dan die inde Watergraafsmeer. De bodem is van een anderegrondsoort, terwijl ook het peil van het polderwaterhooger is. Niettegenstaande dat zijn alle terreineneveneens verhuurd en worden dikwijls door dehuursters zelve gedraineerd, waardoor de bruik-baarheid in belangrijke mate toeneemt. In 1922werd wederom een der zes terreinen in gebruikgenomen, hetwelk is gelegen tusschen den Amstel-veenschen weg en den Schinkel, groot 32.200 M2.Dit terrein is gelegen op een zeer moerassigenbodem, zoodat de omliggende terreinen bij hoogwater worden overstroomd. Het terrein heeft zichechter gedurende de drie jaar, dat het nu in gebruikis, uitstekend gehouden en is bijna altijd bespeelbaar.ARTIKELEN 287Westerspeeltuin, J. J.'CremerpleinHet derde sportterrein aan den ZuidelijkenWandelweg werd in 1923 in gebruik genomen.Dit terrein, dat een oppervlakte van 36.900 M2.heeft, kan worden beschouwd als het beste sport-terrein van geheel Amsterdam. Wanneer alleterreinen in Amsterdam w^orden afgekeurd, isdit veld nog bespeelbaar. De reden hiervan, als00k van de bruikbaarheid der andere speciaalaangelegde terreinen, schuilt in de goede drai-neering.Behalve de 6 sportterreinen, tot welker aanlegde Amsterdamsche Raad in 1925 besloot, werdenin 1924 nog twee sportterreinen opgeleverd n.l.een terrein in het Tuindorp Oostzaan, dat speciaalvoor de sportbeoefening van dit Tuindorp isbestemd en een oppervlakte heeft van i H.A.en voorts een, het grootste sportterrein, dat Amster-dam tot heden toe bezit, op het Olympiapleingelegen tusschen het Amstelkanaal en den achter-kant van het Stadion.Op dit terrein is tevens aangelegd een athletiek-baan met een omtrek van 400 M. (binnenzijde vande baan) en een speciale baan voor korte afstanden,welke 120 M. lang is. Deze baan bevat een onderlaagvan grove sintels en een deklaag, bestaande uit eenmengsel van klei, aarde en fijne sintels. Deze baanis in een versneld tempo aangelegd, d.w.z. dat zijklaar was alvorens het geheele sportterrein wasopgeleverd. Zulks is geschied, ten einde de Neder-landsche athleten in de gelegenheid te stellenzich te oefenen voor de Olympische Spelen inParijs 1924. Het succes is niet achterwege gebleven.Het laatste van de zes terreinen van het grooteplan werd in het voorjaar van 1925 officieel doorden Wethouder P. W. in Amsterdam geopend.Dit terrein is in huur afgestaan aan de Voetbal-vereeniging Blauw-Wit.AUes bij elkander bezit Amsterdam thans hetniet onbelangrijke getal van 62 H.A. sportterreinen,Volgens berekening naar buitenlandsche statistiekenbehoeft elke groote stad per inwoner boven de 10jaar 2^ M2. sportterrein, hetgeen voor Amsterdamzou beteekenen een oppervlakte van 139 H.A.Alhoewel dus Amsterdam met 62 H.A. gemeen-telijk sportterrein aan de spits gaat van de Neder-landsche steden, is de helft van het benoodigdenog niet bereikt.Evenwel moet hier ernstig rekening wordengehouden met de bodemgesteldheid, welke vandien aard is dat steeds ontzaggelijke sommennoodig zijn alvorens de terreinen gebrachtzijnopdehoogte geschikt omdegrasbedekkingaantebrengen.288 ARTIKELENSpeeltuin OosterparkMeermalen heb ik ernstige bezwaren hoorenopperen tegen de groote uitgaven, welke voor desportterreinen zijn benoodigd en het gevaar voorde overdrijving van de sport. Het is in dit bladniet de plaats om het nut van sport en lichaams-oefeningen uiteen te zetten, doch deze bewegingheeft zulk een omvang aangenomen en grijptlangzamerhand zoo in in het leven van de grootesteden, dat de overheid hiervoor de oogen nietmeer kan sluiten. De hygienische voordeelen zijnevenwel ook zoo belangrijk, dat de overheid hetnut van deze materie heeft ingezien en daarommaterieel en finantieel steunt naar haar vermogen.SPEELTUINENDe speeltuinen kunnen in Nederland wordenbeschouwd als iets specifiek Amsterdamsch. InAmerika hebben vele groote steden hun play-grounds waaronder dan behalve de sportterreinenen andere ontspanningsplaatsen ook de speel-plaatsen voor de kleinere jeugd konden wordengerekend.De speeltuinbeweging heeft in Amsterdam eenZeer grooten omvang verkregen. Door het Ge-meentebestuur van Amsterdam wordt het nutvan de speeltuinen erkend en de uitbreidingervan bevorderd.De twee oudste speeltuinen, gelegen aan deWeteringschans en aan de Marnixstraat t/o deWesterstraat, dateeren uit de jaren 1879 ^^ 1881.Eerst in 1902 werd de eerste z.g.n. buurtspeeltuin,de Oosterspeeltuin geheeten, gelegen vooraan inde Czaar Peterstraat, geopend. Waren de eerstespeeltuinen slechts in de zomermaanden en dannog maar enkele uren per dag geopend, de buurt-speeltuinen werden met behulp van financieelensteun van de zijde van het Gemeentebestuurgedurende het geheele jaar en den geheelen dagopengesteld. Tot 1909 vermeerderde het aantalniet. Daarna kwam er bijna elk jaar een, soms meerspeeltuinen bij, zoodat thans Amsterdam 24speeltuinen en zandspeelplaatsen bevat. De opper-vlakte varieert tusschen de 900 M2. en 6500 M2.met een gemiddelde van 3000 M2.Of deze oppervlakte tegemoet komt aan de be-hoefte kan aan de onderstaande cijfers wordengetoetst.Volgens ,,Public Provision for Recreation",worden in de Amerikaansche speeltuinen verwachtARTIKELEN 289Tcoewane Uppepvlakbe OpoptfeppeiNeNt-'t-'MH'H hJ|-*|--*t-?Ml-*l-'H>-'M MH'MMHMl-'l-'Mf-'MOOOOOOOOOOM?-'l-'MI-?h-'l-'l-J|-'(-*Mr3(OfOK>Mhet volgende aantal kinderen uit elke buurt (aan-nemende dat dit kinderen zijn van 4-14 jaar).4- 5 jaar 62^ %6-10 ,, 75 %11-14 ,, 624 %Per kind zou noodig zijn een oppervlakte van :4- 5 jaar 8.5 M26-10 ,, 8.5 ,,,,11-14 ,, 10Volgens bovenstaande gegevens heb ik berekendwelke oppervlakte voor een buurt als Wittenburgnoodig zou zijn.De cijfers voor deze buurt bedragen dan :62I % van 546 kinderen van 4- 5 jaar is 34175% ,, 1080 ,, ,, 6-10 ,, ,, 81062^ % ,, 747 ,, ,, 11-14 ,, ,, 467Voor bovenstaand aantal kinderen zounoodig zijn een oppervlakte van :341 X 8.50 M2 is 2898.50 M2810 X 8.50 ,, ,, 6885.- ,,467 X 10 ,, ,, 4670.- ,,dus14453.50 M2Het kinderaantal is zeer nauwkeurig en isberekend volgens de ,,Statistische mededeelingenvan de afd. Onderwijs Serie 2, No. 13".Zijn de cijfers zooals hierboven vermeld mogelijkdoor te voeren voor steden in Amerika, waarmenover zeer veel en voor dit doel geschikte terreinenbeschikt, in Amsterdam, waar de grond zeer durebewerkingen moet ondergaan en daardoor buiten-gewoon kostbaar wordt, kunnen deze cijfersonmogelijk worden gehandhaafd.Bovendien benadert in Amsterdam het aantalTosNQMeOppepvlakts SpeGlLuiNGN g?Mt-'HH'WI-'V-'J-'MtO 1^ 1^ lO lO IJ
Reacties