TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH"INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD1925 N? 6 6' JAARGANG JUNITROTTOIRTEGELS EN BANDENRONDE EN OVALE RIOLENBETONPALEN - TUINMURENEIGEN SPOORAANSLUITING- PRODUCTIE1000 M^ TEGELS PER DAG - PNEUIWATISCHE STAMP-INRICHTING -PERSONEEL 130 ARBEIDERSN. V. VIGOROSE CEMENT INDUSTRIE,,DE METE00R*'DE STEEG (GLo.) -- TELEFOON205VAN MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPU - HEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMaHITV*BETONWONINGBOUW:: VOLGENS BRONS PATENTENEen uitkomst voor de Woning-voorziening. Goedkooper enbeter dan Baksteenbouw - Aesthetisch verzorgdVraagt inlichtingen ook omtrent uitgevoerde Woningcomplexen bij de N. V. BOUWmAATSCHAPPIJ,,0 C C I D E N T" te AMSTERDAM, Joh. Verhulststraat 156a, Telefoon 23506 - 20516 - 26851I BBBnBSBaHaaBBaaB?aB?BBHH ?IBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBIf.LOODGIETERAANNEMER VANALLE VOORKOMENDE LOOD-GIETERSWERKZAAMHEDENWerkplaats : REINWARD8TRAAT 48Woonpl. 1e OOSTERPARKSTR 230 - A'DAMTELEFOON 50262!fiBUDDING'S CABOTINEIHOUTBEDERFWERENDE |CREOSOOTOLIEBEITS = VERF iiISiDESINFECTEEREND ?iiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiieenige klearen iets daurder dan lijnolieverf,doch in hoeveelheid % meer en in gebmikveel voordeeliger, en beter voor het bout danieder ander preparaat, daarom veel goedkoo^per, doch eischt gezegelde emballage B&Co.PRIMA HOLLANDSCH FABRIKAATiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiII FIfiMII BODDIlie I Co., COMI.!ii!ii!ii!Ii!ii!ii>ti!JmOOSISIRIIIII 39, iSfEIOlMSTEENFABRIEK ,,DE VOLHARDING" OIRECIIISCIIEHIIElSIEEIIiiiWaal-eflftclilloraiaalZUiLEN AAN HET MERWEDEKANAAL L E V E R I N Q : PER WAGON EN PER 8CHIPFIRMA B. VAN WIJK & ZOON ri^J?i??SSPECIAAL ADRES VOORHOLLE DAKPANNEN "-r.'".",1?'?" VLOERTEGELST?"'.TN. V. Stoom-Waalsteenfabriek ,,DE VOORUITGANG", Twellolevert behalve allc soorten WAALSTEEN, groote partijen roodc verbeterde HOLLANDSCHE PANNENmet dnbbele kops en zijslniting. -- Prijzen en monsters op aanvraag.DE RUITER & MAASWINKELVAN OSTADESTRAAT iif -- TEL. 27174AMSTERDAMAANNEMERS VAN SCHILDERWERKENKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMMechanisch en chemisch onderzoek van BOUWMATERIALENMAANDBLAD 6E JAAftOANO NO 6 JUNl 1925TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiliORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTING EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINK 'REDACTIE VOOR DEN WONINGRAAD :MR. DR. G. VAN DEN BERGH EN J. BOMMERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESV. MUNSTER'S UITGEVERS MAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDENVANHET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN ?7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - Woningcomplex buiten het Pothoofd te Deventer door Ir. W. P. C. Knuttel -De Methode van Halle door Ir. H. van der Kaa - De vermeerdering van den Woningvoorraad en de aanwasder bevolking in 1924 in de belangrijkste gemeenten van ons land - De Voorschotverleening in 1924 doorA. J. de Jong - Beknopt verslag van de vergadering van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvestingen Stedebouw, gehouden op Zaterdag 9 Mei 1925 in den Dierentuin te 's Gravenhage, naar aanleiding van depraeadviezen van de Heeren Mr. Dr. G. van den Bergh, H. P. J. Bloemers en Mr. P. Droogleever Fortuynover de vraag : Hoe meet het thans verder gaan met de Woningproductie en met eventueelen overheidssteundaarvan ? -NATIONALS WONINGRAAD : Officieele Mededeehngen - Kapitaalvoorziening door J. B. - Bouwkostenen huurtoeslag door K. - Hurenprobleem - Meubileeringstentoonstelling van de woningbouvwereeniging,,De Eendracht" te Leiden.OFFICIEELE MEDEDEELINGENOnze excursie naar Eindhoven is een buiten-gewoon succes geweest. Er werd door' 125 personenaan deelgenomen. De uitnemend georganiseerdetocht stelde in staat van het omvangrijke en belang-rijke door Eindhoven verrichte w^erk kennis tenemen, waarbij men een duidelijk inzicht kreeg inde zeer bijzondere omstandigheden, waarin dezebuitengewoon snel groeiende gemeente, opge-bouwd uit verschillende, thans samengevatte ker-nen, zich bevindt. De royale en hartelijke ontvangst,zoowel van de zijde van het gemeentebestuur alsvan de N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken, droegenhet hare er toe bij om den tocht, door prachtig weerbegunstigd, te doen slagen. De deelnemers zullenhem in uitstekende herinnering behouden.De excursie naar den Haag, ter bezichtiging vanhet Haagsche Tehuis voor Ongehuwden, zalplaatshebben op Vrijdag 11 September a.s.Het programma zal den leden t.z.t. wordentoegezonden.WONINGCOMPLEX BUITENPOTHOOFD TE DEVENTERHETDoor de ,,Vereeniging tot Verbetering van denWoningtoestand in de Gemeente Deventer", welkehaar eerste werkzaamheden in het belang van devolkshuisvesting reeds aanving lang voor hetontstaan van de Woningwet, werd mij in 1919opgedragen de plannen te ontwerpen voor eenwoningcomplex, begrensd door drie nieuwe verkeers-wegen en gelegen aan de nieuwe haven- en Industrieterreinen.158 ARTIKELENAfb. I. VogelvluchtVoor het maken van een stratenplan op hetpl.m. 5 H.A. groote terrein, werd mij door deGemeente geheel de vrije hand gelaten en ookvoor de verdere uitwerking behield ik een grootevrijheid, nadat de oorspronkelijk ontworpenwoningtypen op verzoek van den dienst voor deVolksgezondheid vergroot waren.Bestaande boomgroepen, slooten e.d., welkeeen uitgangspunt voor het plan zouden kunnenvormen, waren op dit opgehoogde terrein nietaanwezig.Bij het vaststellen van het stratenplan heb ikin hoofdzaak de volgende regelen gevolgd (afb. i) :Voorzoover doenlijk in verband met den eigen-aardigen terreinvorm, is de hoofdrichting derstraten Noord-Zuid.De normale diepte der bouwblokken is 40 M.De kruisingen der straten zijn steeds recht-hoekig, waardoor tevens iedere binnenstraat,voor het bereiken der verkeerswegen, evengebogen wordt. Hierdoor is voor iedere straateen gesloten beeld verkregen, wat vooral vanbeteekenis is, omdat de omringende terreinenmeest onooglijke industrie- en rangeerterreinen2;ijn.I.2.3-56.Door het geregeld verspringen van de assender straten wordt het onnoodig inrijden of tesnel rijden voorkomen.Daar aan alle kanten langs het blok spoor- entramwegen geprojecteerd zijn, zijn een aantalpleintjes opgenomen, welke aan de kinderenruimte tot veilig spelen bieden.De normale breedte der straten is 9 M.;echter liggen de gevels der huizen steeds 12M. uit elkander, Waar zoodoende voortuintjesverkregen zijn, is eenige beplanting in detrottoirs aangebracht van niet-snelgroeiendeof zwaar loof gevende boomen, meest ver-schillende crataegus-soorten (meidoornachti-gen), berken, ens;.Verder kan ik naar bijgaande situatie verwijzen.De wegen 2;ijn alle verhard met teersteenslag,wat uitnemend voldoet.Het dorp omvat:a, 286 woningen voor normale gezinnen in 5typen, in huur varieerende tusschen /4.- en/ 6.20 per week. De woningen van /4.- (afb. 2)bevatten woonkamer, keuken, 3 slaapkamers,een closet met waterspoeling, de overige allenog een zitkamer of ,,mooie kamer" (afbb. 3,ARTIKELEN 159Afb. 2. Type F36.3 M^ Huur f 4.- p. w.Afb. 3. Type A43 M'^ Huur f 5.30 p. w.Afb. 4. Type D47.03 M^ Huur^f 6.20 p. w.b.c.d.e./.4, 7 en 8). Ongeveer de helft der huizen heefteen kelder; deze is later als bezuiniging ver-vangen door een kelderkast. Ten slotte biedteen vliering nog ruimte tot berging.24 woningen voor 2 personen (meest oudelieden),huurprijs/2.75per week (afbb. 5 en 6).Deze zijn gebouwd als boven- en beneden-huizen en bevatten een woonkamer van 10 M^,een slaapkamer van 8 M^, keuken en kelderof zolder. Zij zijn gelegen aan de zuidpuntvan het dorp aan een open pleintje. Hierdoorliggen zij beschut, wat van het verkeer ver-wijderd, doch met vroolijk uitzicht over eenplantsoen op den drukken verkeersweg en dehaven.9 winkels, waarvan 6 vereenigd tot een winkel-galerij (afb. 9), huurprijs / ic- tot / 16.- perweek, alle met ruime woning.een poortgebouw met bovenwoning, hetwelkvan de stad komende toegang geeft tot het dorp,een werkplaats, waarboven bestuurskamer enmagazijn.een poortgebouw, het voornaamste plein af-sluitend, waarboven een vergaderzaal (afbb.9 en 10).een badhuis (afb. 13).een jonggezellenhuis (afbb. 11 en 12).De begrooting der stichtingskosten be4roeg:aankoop grondophoogkosten terreinrioleering en bestratingbeplantingbouwkosten 311 woningen,, 9 winkels ....,, jonggezellenhuis,, poort en vergaderzaal,, badhuis ........,, werkpl., kantoor, enz.Totaal met honorarium, toezicht, renteverliesen onvoorzien / 2.310.000.-./ 70.000.-182.000.-122.000.-6.000.-, 1.691.000.-78.800.-52.400.-14.000.-19.500.-9.800.-Hoewel de aanbestedingssom van het eerstegedeelte de begrooting verre overschreed, zijn detotale stichtingskosten toch beneden bovenge-noemd bedrag gebleven, en door de inmiddelsdalende markt, en door aangebrachte bezuinigingen,zooals het vervangen der kelders door kelder-kasten, het minder hoog ophalen der borstweringenen op het laatst door het invoeren van een kleinerwoningtype (afb. 2).De drie gebouwen genoemd onder /, g, en hvragen nog eenige bespreking.VERGADERZAALHet tweede poortgebouw bevat, behalve eenruime garderobe, W.C.'s en wachtkamer, een zaalmet 80 zitplaatsen. Oorspronkelijk was deze zaalgedacht ten behoeve van de bewoners van hetwat gei'soleerd gelegen dorp. In verband met denverkorten arbeidstijd werd verondersteld dat eenzaal, geschikt voor voordrachten, muziekoefeningen,feestjes, enz., in een behoefte zou voorzien. Her-haalde oproepingen hadden echter geen anderresultaat dan dat een zondagschool zich aanmeldde.De zaal is thans verhuurd aan het Instituut voorVolksontwikkeling voor ,,Ons Huis" werk, dochwordt helaas zeer weinig intensief gebruikt. Debelangstelling van de bewoners blijft uitermategering. De huur, welke bedongen kon worden,is dan 00k nauwelijks voldoende om het gebouwte onderhouden.BADHUISWerd bij het ontwerpen der andere gebouwenweinig vrees gevoeld voor de financieele gevolgen,bij het badhuis was dit anders. Waar de bedrijfs-resultaten van volksbadhuizen veelal groote ver-liezen opleverden, werd door de vereeniging naareen nieuw systeem gezocht, waarbij met vrijgroote zekerheid van te voren een nagenoeg slui-tende exploitatie kon worden vastgesteld. lederei6oARTIKELEN';'~^Oooooo ooooJ!-- :,:.?-Afb 5. Type E. Tweepersoonswoningen37.9 M^ per woningbewoner van het dorp boven de 15 jaar is namelijkverplicht elke week 8 cent voor het badhuis tebetalen en ontvangt daarvoor een knipkaart, recht-gevende op wekelijks een gratis stortbad. Voor eenkuipbad wordt 15 cent bijbetaald. De jongerebewoners ontvangen een dergelijke kaart gratis.Hiermede is een dubbel doel bereikt. Ten eersteis de vereeniging zeker van haar inkomsten, daarhet aantal bewoners boven de 15 jaar weinigschommelingen vertoont. Zij kan daardoor detering naar de nering zetten.Ten tweede voelen de bewoners iedere weekdat zij voor hun badhuis betalen, hetgeen hen erveel eer toe brengt er gebruik van te maken.Het is zonde van het geld dit niet te doen ! Hetaantal baden (ruim 400 per week op een dorp vanruim 300 huizen) is in verhouding zeer gunstig.Bij den opzet was gerekend op pl.m. 30.000baden per jaar en een exploitatie-tekort van/1500.-,waarvoor de gemeente garant bleef. Daar heteerstgenoemde getal niet bereikt wordt en dus hetwater- en gasverbruik beneden de raming blijft,en de overige bedrijfsonkosten (behalve het loonvoor den badmeester) medegevallen zijn, bedroeghet tekort het eerste jaar slechts pl.m. / 850.-,ondanks het feit, dat het dorp pas voor ongeveertweederde bewoond was. Over 1924 wordt danook een nagenoeg sluitende exploitatie verwacht.Het badhuis bevat 10 douche- en 2 kuipbadenen is geheel voor gasgebruik geinstalleerd.Voor de baden, zoowel als de centrale verwar-ming, worden Asthania-geysers gebruikt. Dezewerken zeer goed, doch zij zullen in korteren tijdafgeschreven moeten worden dan berekend was.Ik verwacht dat de gemiddelde levensduur nietlanger zal zijn dan drie jaar. Voor een klein badhuis.Afb. 5a. Type E. Tweepersoonswoningen37.9 M" per woningdat niet geregeld geopend is, zijn de voordeelenboven zwarte brandstof m.i. overwegend.Ik noem slechts de geheel automatische werking,dus weinig personeel, de groote zindelijkheid, dekleine niet verdiepte stookruimte, het zeer snel optemperatuur brengen van het water, enz. Hetbadhuis wordt geheel door een man behandeld,die eveneens verschillende onderhoudswerken aande woningen verricht.Het kan nog nuttig zijn een klein detail te ver-melden. Vele vrouwen weigerden van de douchegebruik te maken, de meesten vonden het klette-rende water onaangenaam, anderen klaagden datheur haar nat werd, enz. De cellen zijn thanstevens voorzien van ringdouches, welke om denhals gelegd worden en zeer in den smaak vallen.Het badhuis is ook voor vreemden toegankelijktegen 15 cent voor een douche- en 30 cent vooreen kuipbad.Aanvankelijk werd ook warm water per emmerverkocht; hiervoor was echter zoo weinig lief-hebberij, dat deze verkoop weder gestaakt is.JONGGEZELLENHUISWaren bij het badhuis de verwachtingen over-troffen, zoo kunnen wij dit helaas van het Jong-gezellenhuis niet zeggen. Opgezet in den duurstentijd, waarin goede kosthuizen zeer moeilijk tevinden waren, en het kostgeld zeer hoog was, leekeen tehuis, waar voor /ii.- per week een keurigonderdak en volledige, goede kost gegeven werd,in een zoo groote behoefte te voorzien, dat risicobij de exploitatie haast uitgesloten leek. De onder-vinding heeft het anders geleerd.In de 9 maanden, dat het gebouw thans in exploi-tatie is, is het zelden meer dan voor de helft bezetgeweest. De ongehuwde arbeiders, voor wie hetgebouw bestemd was, zijn op enkele uitzonderingenna nooit gekomen. De Ijevolking bestaat meest uitkantoorbedienden, ambtenaren, leerlingen van mid-ARTIKELEN lOlAfb. 6. Tweepersoonswoningen, Mr. de Boerpleindelbare scholen, monteurs, die te Deventertijdelijk werk hebben, enz.Velen achten het kostgeld nog te hoog (/2.50per dag, / 14.- voor een week en / 11.- per week hi]langdurig verblijf), doch de voornaamste oorzaakvan deze mislukking schijnt wel gelegen te zijn inde angst te veel gebonden te zijn aan vaste regelen,aan kazernedwang. De jonge arbeider is te bevreesdiets van ^ijn vrijheid in te boeten. Dat is hem debetere huisvesting en voeding niet waard. Ook inDuitschland is deze ondervinding algemeen opge-daan.Het gebouw is berekend op 30 kostgangers(afb. 11). De gewone toegang voor de bewoners,die meest per rijwiel van hun werk komen, is deachterdeur. Zij komen dan eerst door de rijwiel-bergplaats en vandaar in de poetskamer, waar dekapstokken geplaatst zijn en waar voor iederenbewoner een kastje is aangebracht voor het opbergenvan borstels, poetsgoed, enz;.Vandaar komen zij langs de toiletten in hetcentrale trappenhuis. Hierop komen uit de kamervan den huismeester en de groote conversatiezaal.Deze bevat buffet, biljard, bibhotheek, leestafelen een aantal kleine tafeltjes.Aan de conversatiezaal, gescheiden door har-monicadeuren, grenst de eetzaal, 's avonds tevensbestemd voor studiezaal. Hierop komt weer dekeukenafdeeling uit.Op de beide verdiepingen bevinden zich de30 kamertjes voor de kostgangers, slaapkamer voorden huismeester met echtgenoote, kamer voorvoetbaden, hnnenkamer en kofferzolder.Alle kamertjes hebben vaste waschtafel en ruimevaste kast. Het geheele gebouw is centraal ver-warmd. Deze verwarming is echter zoo ingericht,dat de strangen naar de slaapkamers afzonderiijkafsluitbaar zijn. AUeen bij vriezend weer zijn deslaapkamers verwarmd.Het gebouw wordt beheerd door een echtpaar.bijgestaan door werksters. De huismeester zorgtop voortreffehjke wijze voor het koken, terwijl zijnechtgenoote het gebouw schoonhoudt.De opgedane ondervinding leert dat degenoemde kostgelden voldoende zijn om bij vol-ledige bezetting een dekkende exploitatie te waar-borgen, waarbij inbegrepen zijn rente en aflossingvan het stichtingskapitaal (pl.m. f 55.000.-).De groote moeite in de exploitatie van het dorpis dus gelegen in de vergaderzaal en het Jong-gezellenhuis.Van de woningen staat nooit een huis leeg,hoewel de huren veelal te hoog zijn voor deinkomsten der bewoners. (De huizen zijn in denduursten tijd gebouwd). De huren worden overhet algemeen geregeld betaald, de achterstandoverschrijdt dan ook de raming niet.Gaarne zijn de administrateur der vereenigingen ondergeteekende genegen belangstellenden meergedetailleerde gegevens te verstrekken.Deventer, Januari 1935 Ir. W. P. C. KNUTTELArchitect B.N.A.DE METHODE VAN HALLEHet artikel, in het Maartnummer geplaatst, heeft denHear van Zanten aanleiding gegeven tot het oefenen vancritiek. Ik maak gaarne gebruik van de geboden gelegenheidom hierop in het kort te antwoorden.De Heer van Zanten begint met mijn uitgangspunt onjuistte noemen. Dit zou dan zijn, dat de lijn der werkelijkewoningbehoefte nooit de richtlijn kan snijden. Ik heb zulksnimmer beweerd. Ik heb slechts betoogd dat bij toepassingvan de methode van Halle zonder reductie, dus volgens dein verschillende gemeenten gebruikelijke wijze, de gezinslijnde richtlijn niet kan snijden, doch daaraan evenwijdig moetloopen ; dit volgt uit de definitie van de door mij getrokkenrichtlijn. Ik heb dit in mijn vorige artikel uitvoerig uiteen-gezet.162 ARTIKELENAfb. 7. Mr. de BoerlaanVolgens de methode van Halle toch telt men ieder jaarde netto-vermeerdering van het aantal echtparen, weduwnaars,weduwen en gescheiden vrouwen. Bepaalt men dus de somvan deze elementen bij twee achtereen volgende tienjaar-lijksche volkstellingen, dan moet het verschil dezer beideuitkomsten, zijnde de netto-vermeerdering van het aantalechtparen, weduwnaars, weduwen en gescheiden vrouwengedurende een periode van 10 jaren, gelijk zijn aan desom der 10 jaarlijksche netto-toenemingen volgens demethode van Halle. Derhalve moet de gezinslijn volgensHalle evenwijdig zijn aan de richtlijn. Klopt dit niet, zooalste Amsterdam het geval was (1909 tot 1920 28.803 tegen32.967 volgens Halle), dan blijken, tenzij de resultaten dervolkstellingen niet als juist mogen worden erkend, de cijfersvan de methode van Halle niet behoorlijk te zijn geveri-fieerd.Dit alles heeft nog niets te maken met de werkelijke woning-'behoefte, noch met het invoeren van een reductie-percen-tage; het gaat hier nog maar alleen om een controle opde juiste verificatie der cijfers van de methode van Halle.Houdt men dit niet uit elkander, dan sticht men verwarring,zooals de Heer Van Zanten dan ook doet.Het cijfer aangevende het aantal echtparen, weduwnaars,weduwen en gescheiden vrouwen (voor Amsterdam 131.769in 1909 en 160.572 in 1920) geeft dus niet de woningbehoefteaan, doch slechts een lijn, waarnaar de woningbehoeftezich richten zal. Het aantal gezinnen is niet gelijk aan degenoemde cijfers, omdat er weduwnaars, weduwen en ge-scheiden vrouwen en ook wel gehuwden zijn, die geen gezinvormen (B) en omdat er gezinnen zijn, gevormd door anderedan een der genoemde categorieen (C). De Heer van Zantenverklaart niet te begrijpen, waarom C kleiner zou moetenzijn dan B. Ook mij is geen verklaring voor dit verschijnselbekend, maar C is nu eenmaal kleiner dan B; de woning-tellingen wijzen zulks uit. Zoowel bij de woningtelling van1909 als bij die van 1916 en 1919 lag te Amsterdam hetpunt aangevende het aantal gezinnen (A -- B + C) benedende richtlijn (A), zoodat B grooter dan C bleek te zijn. Eenreden hiervoor kan ik niet geven, omdat B en C van elkaaronafhankelijke grootheden zijn, maar de practijk leert, nietalleen te Amsterdam, maar in alls gemeenten, waar ik zulksnaging, dat op verschillende tijdstippen B grooter was dan C,m.a.w. dat de gezinslijn lager was dan de richtlijn.De jaarlijksche toeneming volgens Halle heb ik a genoemd.Deze behoeft, om te komen tot de toeneming van het aantalgezinnen, voldoende aan de definitie der woningtelling 1919,een correctie (b--c), welke analoog is met (B--C). Ikheb deze correctie voorloopig gesteld op ongeveer 3.75 %van a, omdat (B--C) 3.75 % van A bedroeg. Dit percentagekan natuurlijk varieeren. Ik heb zelfs op biz. 67 het gevalverondersteld, dat in een enkel jaar door bijzondere om-standigheden c niet alleen grooter zou kunnen zijn dan b,doch zelfs zoo groot, dat de gezinslijn de richtlijn zousnijden. Op den duur zal echter het percentage voor B enC zich om een zeker gemiddeld bedrag moeten bewegen,zoodat de gezinslijn, zij het al schommelende, de richtlijnzal volgen.De Amsterdamsche Woningdienst telt alleen a, laat zichniet in met c en stelt b=o. Bij juiste verificatie van degegevens zou de Amsterdamsche lijn evenwijdig aan dedoor mij getrokken richtlijn moeten zijn, omdat de jaar-lijksche toeneming daarvan juist a is. Snijden kan zij die nooit,omdat c niet wordt medegeteld, en snijding alleen dooreen abnormaal hooge waarde van c kan worden veroor-Zaakt. Wijl de Amsterdamsche gezinslijn mijn richtlijn.weldra zal snijden, moet zij dus onjuist zijn.De Heer van Zanten merkt nog op dat de methode vanHalle uitgaat van een woningopname en niet van de volks-telling. Dit is juist; de Woningdienst te Amsterdam steltde woningbehoefte in 1909 terecht belangrijk lager dan131.769 (het cijfer der Volkstelling). Dit cijfer geeft aan hetaantal echtparen, weduwnaars, weduwen en gescheidenvrouwen (A), terwijl het aantal gezinnen kleiner is, namelijkA -- B + C.Het is mij echter onbegrijpelijk dat de Heer van Zantenniet wil toestemmen dat men, om het aantal gezinnen involgende jaren te verkrijgen, die A -- B + C moet ver-meerderen met a -- b + c en niet met a alleen. Het aantalaanwezige gezinnen moet toch worden vermeerderd metde netto-toeneming van het aantal gezinnen en niet met denetto-toeneming van het aantal echtparen, weduwnaars,weduwen en gescheiden vrouwen, omdat deze laatste nietalien een gezin vormen Zoolang over deze eenvoudigewaarheid geen overeenstemming bestaat, acht ik verderediscussie vruchteloos.Zeer zeker behoeft b--c geen constant percentage vana te zijn. Bij gebrek aan gegevens houd ik b--c echter gelijkaan het bij de woningtelling voor B -- C gevonden percen-ARTIKELEN 163Afb. 8. Bellendonkplein (Z. W. zijde)tage, met de bedoeling dit percentage aan de resultatenvan elke volgende woningtelling te toetsen.Ten slotte wil ik nog wijzen op het volgende. De Heervan Zanten erkent op biz. 147 dat de methode van Halleonzuiverheden bevat, ,,welke vooral liggen in het niet mee-rekenen der samenwoning buiten huwelijk en het aftrekkender personen in weduwstaat en der gescheiden vrouwen, eerstals zij sterven".Ik ben dit met den Heer van Zanten volkomen eens ; inmijn berekening heb ik deze onzuiverheden onderschei-denlijk met c en b aangeduid.De Heer van Zanten betoogt dan verder, ,,dat van tijdtot tijd verificatie door een telling noodig is".Accoord, doch van eenige verificatie is mij te Amsterdam,waar sedert 1909 de methode van Halle wordt toegepast,nimmer iets gebleken.H. VAN DER KAA's Gravenhage, Hoofdinspecteur van de5 Juni 1925 Volksgezondheid (Volkshuisvesting)(Discussie gesloten. Red.)DE VERMEERDERING VAN DENWONINGVOORRAAD EN DE AAN-WAS DER BEVOLKING IN 1924 INDE BELANGRIJKSTE GEMEENTENVAN ONS LANDHet leek ons van belang een, zij het ook globaal, overzichtte verkrijgen van de vermeerdering van den woningvoorraaden van den aanwas der bevolking in 1924 in de belangrijkstegemeenten van ons land. Dank zij de welwillende mede-werking van het Centraal Bureau voor de Statistiek en vande betrokken gemeentebesturen zijn wij in staat onderstaandegegevens te publiceeren. Tot ons leedwezen belette plaats-ruimte ons vroegere plaatsing.Behalve de gemeenten boven de 20.000 inwoners zijn ookde conglomeraties opgenomen, waaromtrent in het Maand-blad van het Centraal Bureau voor de Statistiek gegevensworden gepubliceerd.NETTO VERMEER-BEVOI.KING. 793 27 766 2733 1458 1275Pernis, Schiebroek )'s Gravenhage 3612 404 3208 8770 4277 4493Rijswijk, Voorburg, Was-senaar 921 18 903 2851 2391 460Utrecht 1258 114 1144 1198 - 672 1870Zuilen 194 194 504 418 86Groningen 605 10 595 1594 426 1168Haren, Hoogkerk, Noord-dijk 109 5 I0 184 -563 747164 AETIKELENAfb. 9. Bellendonkplein (N. O. zijde)NETTO VEHMEER-BEVOLKINGS-DERING WONING-AANWAS I J24VOORRAAD [924GEMEENTENHello Door DooiVollooid Vetvallen veraeer-dcringTolaal vesliging--verlrekgeboorle--sterileRoosendaal en Nispen ? 143 - 143 357 - 45 402Ede 835 306 529Rheden 95 22 73 368 95 273Delft 198 - ig8 415 - 308 723Gouda 199 34 165 76 -258 334Schiedam 180 18 162 403 - 402 805Vlaardingen 93 9 84 239 - 221 460Alkmaar 293 12 281 653 362 291Bussum 292 12 280 658 365 293Haarlemmermeer 154 I 153 331 - 188 519Helder 133 14 119 325 2 327Hilversum 493 13 480 1264 612 652Velsen 341 52 289 1042 496 546Zaandam 172 33 139 ')Vlissingen 119 19 100 - 640 - 806 166Amersfoort 344 36 308 789 183 606Leeuwarden 296 21 275 437 - 138 575Almelo 235 28 207 652 286 366Deventer 117 16 lOI 238 - 147 385Enschede 429 69 360 694 97 597Hengelo 319 18 301 519 122 397Kampen 10 17 - 7 - 393 - 544 251Lonneker 148 10 138 134 - 159 293ZwoUe 381 47 334 599 38 561Emmen 176 176 479 ^JHeerlen 79 5 74 2001 1074 927Kerkrade 293 12 281 I202 509 693Venlo 93 2 91 321 - 44 365^) Geen gegevens 000OJ4inm0naSuiuoMJEJUEE*0 inood M MW3 M 00>s5MMT3 fl 0 ?;00000 *io800U uaSuTuoMJEJUEE in H?3w1--t?! j2 i3 a00000000 o\ mc6\6o600 ^n ^H -a"S -auaSuiuoMJEJUEE?d x!auaguiuoMJEJUEEUagUTUOMJEJUEE2 uauaSuTUOMJEJUEEoo
Reacties