TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAAD1926 NS 1 7'JAARGANG JANUARIVAN MUNSTER'S UlTGEVERS MAATSCHAPPIJ - HEERENGRACHT 246 - AMSTERDAM)IWEESPZAGERIJ AAN DE VECHT -- TELEFOON 597000 m^ TERREINFIJNHOUT spec. EIKEN enBEUKENLEVERING OOK IN BESTEKTRIPLEXBUDDING'S CABOTINEHOUTBEDERFWERENDECREOSOOTOLIEBEITSaVERF. DESINFECTEEREND uiiiiiiniiiiiitiHiiiiiiiiiiiiiniiiiiuiiiiuuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiteenige kleuren iets dmirder dan lijnolieverf,docb in hoeveelheid % meer en in gebndkveel voordeeliger, en beter voor bet bout danieder ander preparaat, daarom veel goedkoosper, docb eiscbt gezegelde emballage B & Co.PRIMA HOLLANDSCH FABRIKAATiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiFH BUDDIIIGI Co., tORII. IROOSnill 39, IIMSFEUIIIMA. C. VAN DEN HOEKBouwmaterialenBUSSUM TELEF. No. 3FRANS VAN LIESHOUTELECTROTECHNISCH-INSTALLATIEBUREAURUYSDAELKADE 131 -- AMSTERDAM -- TELEFOON 28520LEVEREN COMPLETE ELECTRISCHE INSTALLATIEN VOOR LICHT, KRACHTEN VERWARMING6R00TE VOORRAAD ELECTROMOTOREH ELECTRISCHE AUTOLAMPEHLEVERANCIER VAN RIJKS- EN GEMEENTE-INSTELLIN6ENTH. QPHQFF v/h C. Reith & ZonenAMSTERDAM - JAC. LENNEPSTRAAT 6TELEFOON 2-3858AANNEMER8 VANLOOD- ZINK en SANITAIRWERKENP. J. VAN SCHAIK w^zimiEReicjPEciiiiiLBiim^^^^NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BESTE EN GOEDKOOP8TE SY8TEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLKS- ENMIDDEN8TANDSWONINGEN. - SELF8UPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 'SHERT0GENB08CH - NOG IN UITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van METALEN en BRANDSTOFFENMAANDBLAD 7^ JAAROANO N?- 1 JANUARl 1926TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiEN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, JR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH EN J. BOMMERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESv. MUNSTER'SUITGEVERSMAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN ?7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS..., .. f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW :Officieele Mededeelingen - Het Woningvraagstuk in Amerika II door Ir. A. Keppler - Binnenland -Internationaal - Buitenland - Overzicht van Tijdschriften - Boekaankondiging-Wetten, Kon.Besluiten,en2;. -Rechtspraak.NATIONALS WONINGRAAD: Officieele Mededeelingen - De Allerjongste Circulairedoor J. B. - Ingezonden.OFFICIEELE MEDEDEELINGENHet jaar 1926 plaatst ons voor de noodzakelijk-heid een grooter bedrag te besteden voor het uit-geven van ons tijdschrift, terwijl dan nog de omvangdaarvan moet worden beperkt. Deze vermeerderingvan uitgaven zal, indien geen versterking vanmiddelen plaats heeft, op den duur door hetInstituut niet gedragen kunnen worden.Ook de beperking op den omvang van hettijdschrift, tot 16 in plaats van 24 bladzijden peraflevering, moet als zeer onwelkom worden be-schouwd. Totnutoe hadden wij veeleer over eente veel dan over een te weinig aan kopie tebeschikken.Voorloopig zal geen der thans in het tijdschriftopgenomen rubrieken daaruit verdwijnen, maarzullen alle moeten worden besnoeid. Dit zal alsonvermijdelijk gevolg hebben dat berichten, welkesommige van onze lezers gaarne zouden aantreffen,voortaan zullen ontbreken. Voor de rubriek Tijd-schriftenoverzicht beteekent dit dat ook niet meerbij benadering naar volledigheid zal wordengestreefd, maar alleen van het belangrijkste meldingzal worden gemaakt.De omvang van het gedeelte, hetwelk ter be-schikking staat van den Nationalen Woningraad,blijft ongewijzigd.Het bestuur is alleen door de uiterste noodzaakgedwongen overgegaan tot deze zeer ongewenschtebeperking. Opnieuw blijkt daaruit hoe het weg-vallen van de Rijkssubsidie het voortbestaan vanhet Instituut in de waagschaal heeft gesteld.Dat voor 1926 weder een bescheiden Rijks-subsidie zal worden verkregen stemt tot erkentelijk-heid. Zoolang echter geen uitzicht bestaat ophoogere inkomsten, moet de toekomst met bezorgd-heid tegemoet worden gezien en zal er niet aangedacht kunnen worden aan het tijdschrift wederzijn vroegeren omvang te geven. Mogen alien,die in ons werk belangstellen, er het hunne toebijdragen, dat hiertoe weder spoedig zal kunnenworden overgegaan.HET BESTUURDe Afdeeling Stedebouw vergadert op Zaterdag6 Februari a.s., des namiddags te i| uur, te Am-sterdam in het Gebouw Heystee, Heerengracht545-549. De Heer Ir. A. Keppler zal in dezevergadering een lezing houden over Amerikaan-schen Stedebouw, de Heer H. P. J. Bloemersover den opbouw van Borculo.Den leden der Afdeeling is een convocatie voordeze vergadering toegezonden. Leden van hetInstituut, die nog geen lid der Afdeeling zijn,kunnen toetreden tegen een entreegeld a / 2.50.Bij voldoende bestellingen wordt voor den zesdenjaargang van ons tijdschrift een band beschikbaargesteld a / 1.40 per exemplaar. Bestellingen wordengaarne voor 15 Februari a.s. tegemoet ge^ien ;OFFICIEELE MEDEDEELINGEN - ARTIKELENeen bestelkaart is bij dit nummer gevoegd.Tegelijk met de banden voor den zesden jaargangkunnen ook nog exemplaren voor de vijf vorigejaargangen aangemaakt worden.HET WONINGVRAAGSTUK IN AME-RIKA 1)IIWONINGEN GEBOUWD DOOR WERKGEVERSIn 1916 waren er van de 466.991 werkliedender 213 maatschappijen, welke woningen voorhaar arbeiders hebben opgericht, 160.645 gehuis-vestigd in zulke woningen. In hoofdzaak zijnhet de industrieen, welke gevestigd zijn in meergeisoleerde omgeving, welke genoodzaakt zijngeworden de huisvesting der arbeiders te ver-zorgen. De katoenfabrieken in het Zuiden doen7/10 van het aantal arbeiders verblijven in defabriekswoningen. Sommige mijnen laten tot2/5 der arbeiders wonen in de woningen van deonderneming. Meestal is een voelbaar tekortaan arbeiders, doordat er rondom of nabij defabriek geen woongelegenheid was, oorzaak geweestvan deze bemoeiing. De Amerikaansche onder-nemer verschilt in zulke omstandigheden niet vanelders gevestigde ondernemers. Er zijn echter ookvoorbeelden, dat de ondernemer niet alleen doorde omstandigheden wordt gedwongen, doch erook voordeel inziet om als huiseigenaar en als^) Zie voor het eerste artikel No. 9, jaargang 1925.feudale heer op te treden. Hij is dan ,,baas" overalles : fabriek en dorp.Sommige fabrikanten verhuren de woningen,doch anderen stellen de mogelijkheid tot koopook open. Hulp voor tweede hypotheek wordtdan wel gegeven. De koop geschiedt op afbetaling,bijv. met een eerste storting van 10 % en vervolgensmaandelijksche stortingen van i| %. Doch verlaatmen de fabriek of sterft men, het bezit gaat, hoeook, wederom terug naar de onderneming. Allerleimethoden zijn gangbaar om dit terugvallen naarde onderneming te veroorzaken.De woningen zijn wel altoos ruime woningen,doch het bebouwingsplan is zonder zorg gemaakt.Fig. I geeft een beeld van een groep woningen,opgericht in de buurt van Pittsburgh, te Woodlawn,door een groep metaal-ondernemingen.Naast deze soort van verzorging met al de ellende,welke met zooiets gepaard gaat, bestaat er thanseen plan om in Bayonne in den Staat New Jerseyeen aantal meergezinshuizen op te richten en diete verhuren, zonder een verband te leggen tusschende industrieele onderneming en den huurder.Verschillende industrieele ondernemingen hebbenzich bij dat plan geinteresseerd.Het plan te Bayonne is een uitzondering. Demeeste ondernemers bekommeren zich niet omARTIKELENAfb. 2. Vogelvlucht van een ge-deelte van Jackson Heights in 1923de huisvesting hunner arbeiders; en bij den groeider steden en de gemakkelijke verplaatsing doorgoede verkeersmiddelen, blijkt het voor deindustrieen steeds minder noodig om woningenop te richten.BOUW- EN BOUWCREDIET-VEREENIGINGENEen vorm van cooperatie, welke in Amerikageslaagd is, is wel de Cooperatieve bouw- enbouwcrediet-vereenigingen. De leden van dezevereenigingen zijn te verdeelen in spaarders en,,leeners". Aanvankelijk waren de leden uitsluitendwerklieden, doch tegenwoordig kan een ieder lidzijn.In den beginne kochten deze vereenigingen hetbouwterrein, bouwden de woningen en steldendeze beschikbaar voor de leden. Thans bouwenzij niet meer, doch leenen geld aan de leden omhuizen te bouwen of reeds gebouwde huizen tekoopen. Het zijn dan ook geworden spaar- en leen-banken. Daar in Amerika bijzonder gaarne ge-coquetteerd wordt met het woord Cooperatie,worden deze banken in sommige staten genoemdCooperatieve banken. In 1893 waren er 5860vereenigingen met 1.665.456 leden met een kapi-taal van $ 496.928.405.-.In 1924 was het aantal vereenigingen gestegentot 10.000, beschikkende over $ 3.500.000.000.-.Deze cooperaties verstrekken hypothecaire leenin-gen met gemakkelijke afbetalingsvoorwaarden. ^)^) Voor een niet-Amerikaan, zijn deze voorwaardensoms nog onaannemelijk. Hieronder voigen eenige gegevens,mi) verstrekt te Philadelphia.DATE -- RE : BUILDING AND LOAN ASSOCIATIONS IN PHILA-DELPHIA, PA. U.S.A.1. Started in 1831.2. Number of associations today -- 3500 -- of which2000 Associations loan money on 2nd mortgages.3. Membership -- i.ooo.ooo people.4. Total investments '^ 600.000.000 (on all classes ofReal Estate).5. Second mortgage associations began about 35 years ago,6. Associations loan on appraised valuations determinedby a Committee of three men --50 % on ISt mortgage30 % on and ,,7. 95 % of appraised valuations are lower than salesprices.ARTIKELENAfb. 3. Open ruitnte in een blok van de City andSuburban Homes Company, New YorkDe gewoonte om te sparen en regelmatig te sparenwordt aangemoedigd en in sommige Amerikaanschekringen acht men zulks van zeer hooge waarde.COOPERATIEVE WONINGONDERNEMINGENCooperatieve woningvoorziening in Amerika iseen zeer elastisch begrip. Er djn inderdaad enkelecooperatieve woningondernemingen, doch er zijn00k grondmaatschappijen, welke haar terreinenin exploitatie brengen, woningen oprichten endeze verkoopen volgens hetgeen men noemt ,,hetcooperatieve plan".Te Philadelphia hebben bouwvakarbeiders coo-peratief gebouwd en de woningen verkocht aande leden van hun vereeniging.In 1917 bouwden een twaalftal Finnen, alienbekwame handwerklieden, gemeenschappelijk eenhuis met 16 woningen in Brooklyn, In 1922 bezatde daaruit ontstane Scandinavische woningver-eeniging in Brooklyn twintig huizen voor 308ge2;innen.In New York zelf hebben enkele jaren geledeneen aantal huurders zich vereenigd tot een Coope-ratie en de Stickbridge Apartments, 605 West138th straat, gekocht; ze beheeren dit bezit opcooperatieve wijze.Een aantal zelfstandige vrouwen, met inkomensvan $ 1200 tot $ 2500, kochten in New York vierhuizen en richtten deze huizen in tot 34 bescheidenwoningen, met fraaie conversatiezaal en allerleigemakken.9-II.Premiums paid for and mortgage loan 35 cents to35 cents per share of $ 300 par value, which is ij %to 3 increase in interest rate which is 6 % (legal rate).Law restricts premiums in excess of 33 cents pershare (3 "/o).Time of maturity - 11 years, which is about yi %interest return.Items of cost on loan (of S3000/). Cost of examinationfee S 35. Fee J7,, Premium $ 10 Settlement fee $ 5.Solicitor for drawing mortgage $ 25.-. Filing fee$ 10. Fee to examining Committee $ 3.-.National Real Estate Boards report losses on andmortgages in Philadelphia for 1934 -- .007 "/Q.Wm^^W^???'^?i y^..^^4. "H^^HHIiifife^^^^mAfb. 4. Vijf betonnen woningen in Roland ParkCooperatieve ,,Boarding houses" en cooperatieveapartments huizen komen in de groote stedenherhaaldelijk voor.Naast deze uitingen op cooperatief gebied, is teMilwaukee in den staat Wisconsin wel iets eigen-aardigs gaande. In 1919 werd wettelijk geregelddat gemeenten en provincies in Milwaukee aan-deelen kunnen nemen in cooperatieve woning-vereenigingen. In 1920 werd dan 00k te Milwaukeeopgericht de ,,Garden Homes Company" met hetdoel te elimineeren de grondspeculatie en debouwerswinst, en ernaar te streven goede straat-plannen te maken. De woningen, eenmaal gebouwd,blijven in het bezit van de maatschappij. Elkebewoner moet op den duur aandeelen nemen toteen bedrag, gelijk aan de stichtingskosten van dewoning, door hem bewoond.In 1922 werden 90 woningen beschikbaar gestelden in 1923 waren er 1000 woningen gereed. Allewerklieden, bij den bouw betrokken, moesten lidvan de vakvereeniging zijn. Het loon moest hetvastgestelde vakvereenigingsloon zijn. .Het toezicht op de maatschappij geschiedt dooreen comite, gekozen uit de bewoners. Moet eenbewoner om een of andere reden het complexverlaten, dan moet de maatschappij de aandeelenterugkoopen. Een aftrek voor beschadiging vanhet huis gedurende de bewoning is aan de maat-schappij toegestaan.Het zal inderdaad niet van belang ontbloot zijnhet oog gevestigd te houden op dit experimentin Wisconsin. Immers er is veel gelijkenis in dezeonderneming met de 00k in ons land bestaandecooperatieve bouwvereenigingen. Het eenige verschilis dat de leden dier vereenigingen in ons land nietspoedig het bedrag aan aandeelen bijeen hebben.Doch in wezen is er geen verschil. Inderdaad werktdeze ,,Company" daar ergens in fiet hartje van deNieuwe Wereld in het belang der volkshuisvesting.Doch een zwaluw brengt nog geen zomer !ARTIKELENAfb. 5. Weg in Roland ParkDE ,,SCHIJN"-COOPERATIEVE ONDERNEMINGENVele eigenbouwers en bouwmaatschappijen zijntoch eenigszins ongerust voor de uitbreiding vande cooperatieve beweging op het gebied der wo-ningvoorziening. In allerlei nuances worden er nuondernemingen opgericht, waarin de ondernemervolkomen ,,baas" blijft, doch waar aan de be-woners of de koopers van woningen eenige bevoegd-heden worden gegeven. Soms richt de Bouw-maatschappij zelf een Cooperatieve vereeniging op,welke een blok woningen Huurt of op afbetalingkoopt. Meestal blijft de bouwmaatschappij sterkgeinteresseerd bij die Cooperatieve vereeniging.Zouden er door een of andere omstandigheidmet het geheele huizenbezit, door verkoop (omdateen groote onderneming de terreinen noodig zouhebben), groote winsten te behalen zijn, laat eenieder er verzekerd van zijn dat die winsten aan debouwmaatschappij komen en niet aan den schijn-bezitter van een bovenwoning of van een etage-woning,Een der merkwaardigste en meest bekendeonderneming is ,Jackson Heights". Te moetendienen als Eeregast bij het bezoek aan een Particu-liere Bouwmaatschappij, welke zb 2000 zeer fraaiemiddenstandswoningen in schijn-cooperatievenvorm exploiteert, kan schrijver dezes wel in Amerika,niet in Holland, en in het allerminst in Amsterdamoverkomen.Jackson Heights behoort aan ,,The QueensboroCorporation" te New York. De president E. A.Mac Dougall is inderdaad een eminent onder-nemer.Mocht volgens de bouwverordening 90 % van de325 acres bebouwd worden, de Mij. bebouwdeslechts 40 a 50 % en het overige terrein is alsspeelvelden, tuinen en parkjes ingericht. Er zijneengezinshuizen en groote etagehuizen, met voor-treffelijke woningen.Fig. 2 geeft een indruk van de onderneming.Om bewoner te worden, wordt eerst een onder-zoek ingesteld, opdat geen ongewenschte elementende rust en de verhouding tusschen de bewonerszullen gaan verstoren. Let wel, er is dus een keuzevan bewoners. Is men eenmaal toegelaten alscandidaatbewoner, dan kan een woning gekochtworden op afbetaling in acht tot twintig jaar naargelang van het blok en den persoon zelf. Directmoet 10 % gestort worden. De aandeelen mogenverkocht worden ; doch wie zal deze koopen, alshij nog niet zeker is om als bewoner te wordentoegelaten ? Een bepaalde oppositie zou natuurlijkde aandeelen kunnen opkoopen, maar de directievreest zulks niet. Waarschijnlijk zal de meerder-heid der aandeelen ten minste in de eerstvolgendetwintig jaar wel in handen van de directie blijven.De bewoners hebben verschillende clubs. Eenvrouwenclubs, sportclubs, bibliotheek enz. enz.,terwijl een bewonerscommissie de belangen be-hartigt van het geheele complex.Het voorbeeld van Jackson Heights heeft veelnavolging gehad in Amerika, Japan en 00k inEuropa. Ook in Amsterdam zijn er voorbeeldenvan geslaagde en van niet geslaagde ondernemingen,waarvan men etages kan koopen.Naast deze schijncooperaties, laten andere grond-maatschappijen evenmin na den koopers van ter-reinen of terreinen met huis het 200 voordeelig enzoo zeker mogelijk te maken.Een der fraaiste voorbeelden daarvan mocht ikaantreffen in Baltimore. Op den noodigen afstandvan deze havenplaats, welks trots is de eersteplaats te zijn geweest, die een bovengrondschenspoorweg bezat, heeft de ,,Roland Park Company"een villawijk van ? 1000 villa's doen ontstaan,welke de vergelijking met de beste tuinvoorstedenover de geheele wereld kan doorstaan. Een villawijkvoor de beter gesitueerden.De prijzen der,huizen met den grond schom-melen tusschen $ 7000 en $ 75000. Het meerendeelis van een soort, dat geprijsd is tusschen del 10.000en $ 25.000.-. Het geheel is aangelegd door degebr. Olmsted, de welbekende landschaparchitecten,terwijl een staf van bekende Engelsche en Ameri-kaansche architecten de huizen hebben verzorgd.Het typische Engelsche karakter spreekt bij den6 ARTIKELEN - BINNENLANDgeheelen uitleg zeer sterk. Een clubhuis, golf-yelden, kerken, scholen, station met winkels, allesis verzorgd door bekwame handen. De tuinarchi-tectuur is er eene, welke ertoe geleidheeft, dathetgeheel in de lente een groote lusthof is.Deze grondmaatschappij is er niet voor terug-gedeinsd een stel bepalingen te ontwerpen --een soort bouw-, bewonings- en gebruiksveror-dening met een afdeeling architectonische ver-zorging--, welke menig directeur van het Bouw-toezicht en zeker elke Hollandsche schoonheids-commissie moet doen watertanden.In dat reglement, welks toepassing onder decontrole van een vereeniging van grondmaat-schappij en huiseigenaren-bewoners staat, is gere-geld hoe men bouwen mag, hoe ver de huizenvan elkaar moeten staan ^), hoe hinder moetvoorkomen worden enz. enz.Zoo mogen er geen kippen, varkens enz. gehoudenworden, terwijl het verblijf van een neger in hetgebied van de Maatschappij verboden is, metuitzondering van dienstmeiden en knechts ! Eenvolledige censuur op de architectuur wordt uit-geoefend; speciale raadgevingen aan architectenzijn gedrukt en verkrijgbaar gesteld. Fabrieken,werkplaatsen enz. enz. zijn niet toegelaten. Dezeen andere bepalingen zullen gelden tot i960;1980 of tot 3000 enz. -- sommige bepalingen zullengewijzigd kunnen worden, indien de eigenaren vande meerderheid van het aantal H.A., hetwelk de,,estate" beslaat, zich voor wijziging uitspreken.Vol yerbazing mag men zijn dat in een land,waar bij het bouwen eensdeels de grootste wanordeen onregelmatigheid heerscht, voorbeelden vangrondexploitatie zijn te vinden, welke bijna verdergaan dan Europeesche stedebouwers en woning-hervormers wenschen.Dat zulks geschiedt uit eigenbelang en uitwinstbejag en niet uit maatschappelijk voelenmoge erkend worden, doch de practische uit-voering wordt er niet minder door bewezen.Moge de zeer bescheiden bijdrage tot de kennisvan het vraagstuk der Volkshuisvesting aan deoverzijde van den Atlantischen Oceaan, verwerktin het voorgaande en in dit artikel, een opwekkingzijn dat ook van andere zijden meerdere bijzonder-heden bekend worden, en de ,,nieuwe wereld"beter wordt verstaan hier en in geheel Europa.De oude wereld, ook Nederland, hunkert ernaar om over te nemen de allerzonderlingsteuiting van den Amerikaan den ,,Skyscraper". Eenstrijd ontbrandt of in Amsterdam woonhuizenvan 10 a 12 etages zullen mogen worden opgericht.Men wil zonder dat land te kennen ,,Amerika'tjespelen", ,,Skyscrapers" maken en verkeersmoeilijk-heden opwekken of vermeende verkeersmoeilijk-heden regelen.') Aan beide zijden van het huis moet een ruimte gelijkaan de breedte van het huis openblijven.Die skyscrapers en die verkeersmoeilijkhedenhebben een zekere aantrekkingskracht. Maar beterware het zich in het veld dier krachten niet tebegeven en liever over te nemen de vaak zoo voor-treffelijke ,,zone"-verordeningen en de reglementender bouwmaatschappijen, al zouden deze laatsteeenigszins gewijzigd moeten worden. Negers kun-nen wij niet weren en ook niet een zekeren invloedvan gemeentebestuur. A. KEPPLERBINNENLANDDE TEKORTEN DER WONINGBOUWVEREENI-GINGENDe laatste circulaire van den Minister van Arbeid overdeze aangelegenheid heeft aanleiding gegeven tot eencorrespondentie tusschen Ged. Staten van Friesland enden Minister. Ged. Staten wijzen erop hoe het verbodvan toekenning van bijdragen in de huren door de gemeente-besturen in sommige gevallen ongewenschte gevolgen kanhebben en dan niet tot een vermindering van het tekoitaanleiditig geeft. Zij merken op :,,Het is den vereenigingen namelijk in vele gevallen nietmeer mogelijk de tot dusver bestaande huren te bedingen,zoodat, wordt niet tot huurverlaging besloten, een gedeeltevan hare vs'oningen leeg blijft staan en zij, en door huur-derving en door den achteruitgang van de woningen, alsgevolg van het onbewoond zijn, naar wij vreezen, meerzullen worden benadeeld, dan door een tot een minimumbeperkte huurverlaging het geval zal zijn".De Minister heeft aan Ged. Staten het volgende antwoorddoen toekomen :,,Mits de van de bewoners gevorderde huur niet daaltbeneden de ,,economische" huur, d.i. de huur, die voordekking van de exploitatie-kosten noodig zou zijn, indiende woningen in den tegenwoordigen tijd waren gebouwd,ontmoet het mijnerzijds geen bezwaar, dat tekorten vanwoningvereenigingen, welke op de door Uw Collegebedoelde wijze ontstaan, voor rekening van de gemeenteworden genomen".AANBESTEDINGENUit ,,De Aannemer" van 12 Januari 1926 nemen wij hetvolgende overzicht over van de aanbestede werken ge-durende 1924 en 1925 :ParticulierenGemeentebesturenWoningbouwvereenigingenRijk- en Polderbesturen ..Spoorwegmaatschappijen ../192448.675.27329.439.96024.187.76825.238.8725.987-107/192551.215.36225.891.9129.294.61426.639.7601.591.978/ 133.528.980 / 114.633.626Volgens het Maandschrift van het Centraal Bureauvoor de Statistiek van 31 Januari 1923 bedroeg het bedragder aanbestedingen door woningbouwvereenigingen van1914 tot 1923 :1914 /1915191619171918191919201921192219237.261.0009.037.00010.022.00017.823.00030.949.00060.199.000113.262.00066.606.00029.857.00028.482.000/ 373498.000BINNENLAND - INTERNATIONAALDE MAASBRUG TE MAASTRICHTAls de tijden gaan, komen nieuwe eischen naar voren.Het verkeer te water langs de Maas te Maastricht is vankarakter veranderd, zal dat nog meer doen, wanneer deontworpen kanalen in de omgeving gereed zullen zijn. Hetspoorweg-station ligt aan de overzijde van de stadskern ;meer en meer neemt het verkeer tusschen de beideoevers toe.Over de Maas Hgt een oude brug uit het eind der der-tiende eeuw, ten deele in later tijd veranderd, bijgewerkt,maar als geheel nog een prachtig en eenig voorbeeld van eenwaterstaatswerk uit het eind der middeleeuwen. Statigrekken zich de bogen, zorgvuldig naar het midden inspanning toenemend, over het water en verbinden de beideoevers.De doorgangen zijn voor het moderne verkeer te waterte smal en te laag geworden, de weg over de brug is te smal.De Rijkswaterstaat ontwierp -- al eenige jaren her -- eenoplossing, verwijderde in het midden een pijler, legdeoverde aldus ontstaande opening een vlak elliptischen boog enmeende zijn werk goed te hebben gedaan.Men Hep te hoop ; de Rijksmonumentencommissie trokzich de zaak aan, droeg aan een subcommissie op de zaak teonderzoeken. Deze bracht een welverzorgd rapport uit,dat voor behoud der brug pleit en dit, voUedig rekeninghoudend met de eischen van het moderne verkeer, mogelijkacht. Aan de landzijde kan ter plaatse waar ookvroeger een van de verdere constructie der brug afwijkendgedeelte aanwezig was, ruimte worden verkregen doorwegneming van een pijler en het leggen daarover van eenrecht stuk, dat al dan niet geopend kan worden, enzoowel voor voetgangers als voor rijverkeer de noodigeruimte biedt.De beslissing schijnt te naderen. Voorstanders vanbehoud en van het leggen van een nieuwe brug laten hunstem hooren; het rapport der Monumentencommissie isgepubliceerd.En in bange spanning wachten zij, wien de schoonheidaan het hart gaat, af of het nog eens aan hen, die alleenoog hebben voor het ,,nut", zal gelukken een overwinningte behalen op hen, die naast het nut ook de schoonheidwillen dienen.HET HOFPLEIN TE ROTTERDAMDe Directeur van Gemeentewerken te Rotterdam iserin geslaagd het Hofplein-plan, waarvan wij in het Novem-ber-nummer van den vorigen jaargang gewag maakten,voorloopig te doen intrekken. Hij heeft er in een schrijvenop gewezen dat, wanneer het voorstl^I van B. en W. zouworden aangenomen ,,de stand van zaken ten aanzien vanhet Hofplein-vraagstuk zoo zal worden, dat niet alleenelke oplossing van dit vraagstuk terzijde is gesteld, maardat ook afgezien wordt van een poging om te tomen toteen plan waarvan de kosten wel binnen het bereik derGemeente vallen". De Directeur geeft in overweging methet oog op dit laatste met den ontwerper van het grooteplan. Dr. Berlage, in overleg te treden.De meerderheid van het College van B. en W. heeft hetin deze omstandigheden geraden geacht de ingediendevoordracht terug te nemen.DE ,,DOBBELSTEENEN" TE HAARLEMHet besluit van den gemeenteraad tot verwijdering dercommiezenhuisjes is geschorst.INTERNATIONAALDE INDEXCIJFERS DER WONINGHUREN IN DEJAREN 1920-1925Wij ontleenen aan het Maandschrift van het CentraalBureau voor de Statistiek van 30 September j.l,:,,De loop der woninghuren na den oorlog is in de meestelanden geheel anders geweest dan de beweging der overigekosten van het levensonderhoud, doordat de huurprijzenveelal onderworpen waren aan wettelijke regelingen ofverordeningen. Het verschil kan tot op zekere hoogte incijfers worden uitgedrukt door het indexcijfer der hurente vergelijken met dat van de kosten voor voeding. Daarbijblijkt, dat de landen, naar de hoogte der indexcijfers, enmeer nog naar den aard der veranderingen, welke daarinplaats grepen,. in 3 groepen kunnen worden ingedeeld.In de landen met sterk gedeprecieerde valuta bleef destijging der huren zeer ver achter bij die der voedingskosten.Eerstgenoemde bedroeg dikwijls slechts i % van de prijs-stijging der levensmiddelen ; zoodra echter de muntwaardeeenige vastheid bereikt, tracht de huur de andere levens-kosten in te halen. Vooral in Duitschland is dit verschijnselopvallend. De ommekeer valt hier, evenals in Hongarijeen Polen, omstreeks de jaarwisseling 1923/1924 ; in Oosten-rijk was reeds in 1922 h^t laagste punt bereikt.Veel overeenkomst met de beweging in deze landen-groep, vertoont de loop der woninghuren in landen, waarde munt tijdelijk in waarde was verminderd, zonder dat. van eigenlijke inflatie gesproken kon worden. Zoodra dedepreciatie aanvangt, zet een algemeene prijsstijging in,waarbij de huren achterblijven ; dit verschijnsel deed zich,van 1923 af, voor in Frankrijk, Noorwegen en Denemarken,in welke landen de huren tevoren sterker waren gestegendin de voeding.ikosten.In de landen met vrijwel stabiele munt ontwikkelde deto.istaad zich geheel anders; hier naderde het huur-index-cijfer dat der levensmiddelen steeds meer en overschreeddit laatste zelfs in verschillende gevallen".Het Maandschrift bevat een grafiek en een tabel betref-fentle den toestand in de maand Maart der betrokkenjaren. De cijfers voor Maart 1925 luiden als volgt. Daarbijzijn de indexcijfers voor de voeding voor den oorlog op100 gesteld.Indeiiciiieis der Indexciiiets voor Ifoedingslndexwoninoliuten vocdina = 100Duitschland 72^) i39^) 51-8Oosteniijk (Weenen) 133.000 1.622.500 8.2Hongarije 305.000") 2.180.000 **) 14.0Polen (Warschau) .. 48 *) 179 *) 26.8Frankrijk (Parijs) .. 200') 389') 5i4Noorwegen 176 384 - 62.0Denemarken 170 *) 215 *) 79-1Italie (Florence) 194') 603 ^) 32.2Finland 1.165 1.119 104.1Zweden 186 171 108.8Engeland 147 170 86.5Nederland (A'dam) .. 182 I77 102.9Canada 143 i45 98.6Ver. St. V. Amjrika .. 168 ?) 152?) 110.5De cijfers en de grafiek werden naar het in Wirtschaftund Statistik, No. 9, 1025, voorkomend model aangevuldmetovereenkomstige gegevens voor Nederland (Amsterdam).Dc Nederlandsche gegevens zijn ontleend aan de door hetGemeentelijk Bureau van Statistiek te Amsterdamom de drie maanden gepubliceerde statistiek van arbeids-budgets.*) In zloty^) In Reichsmark; voedingsindex volgens de oudemethode?) December 1924') 4e kwartaal 1924') 2e halfjaar 19;54?) Februaii 1925BUITENLANDBUITENLANDDUITSCHLANDDE WONINGVOORZIENINGDuitschland lijdt nog steeds aan onvoldoenden aanbouwvan woningen. De jaarlijksche vermeerdering der behoeftewordt op ongeveer 200.000 gesteld. In deze is sedert denoorlog op verre na niet voorzien.De groote moeilijkheid ligt eenerzijds in het vindenvan het benoodigde kapitaal, andererzijds in de sterkvermeerderde bouvs^kosten en den hoogen rentevoet, dieleiden tot een huur, weike in geen verhouding staat tot dievan voor den oorlog. De bouwkosten immers bedragenvrijwel het dubbele van toen, terwijl de exploitatiekosten,hoofdzakehjk tengevolge van den verhoogden rentevoet,op 15 % moeten worden gesteld. Dit leidt ertoe dat deekonomische huur voor dezelfde vi^oningen thans viermaal200 hoog zou zijn ais voor den oorlog.De huren der oude woningen zijn beschermd doorHuurwetten, welke de huur houden beneden die van 1914(met April zuUen ze in Pruissen op 100 % daarvan wordengebracht), niettegenstaande de kosten van levensonderhoudin het algemeen 45 % boven die van 1914 liggen.Deze in verhouding tot 1914 verlaagde huur levertniettemin voor den huiseigenaareen voldoende vergoedingover zijn kapitaal, omdat de hypotheken vrijwel geheelzijn vervallen. Die, afgelost voor Mei 1922 geheel, terwijlde andere tot 25 % van het oorspronkelijk bedrag zijnteruggebracht.Van de huur wordt een niet onbelangrijke belastinggeheven, welke in Pruissen 28 % der huur van 1914 be-draagt. Hiervan komt 4/7 in de schatkist van den staat.3/7 in die van de betrokken gemeente. Uit deze geldenworden hypotheken verleend tot in maximum 5000 M. enin geen geval meer dan 2/3 van de totale bouwkosten, tegeneen rente van 3 %, welke echter tot i "0 kan wordenverlaagd. De aflossing bedraagt eveneens i %.In den Pruissischen Landdag is herhaaldelijk op maat-regelen ter bevordering van den woningbouw aange-drongen. Deze heeft thans eenige leidende beginselen aan-vaard, waarvan de volgende de voornaamste zijn :1. Er moet naar worden getracht jaarlijks 100.000woningen te bouwen.2. Hiervoor worden, nadat een eerste hypotheek vanelders is yerkregen, uit overheidsmiddelen hypotheken van50 % en in uitzonderingsgevallen 60 "o van de bouwkostenter beschikking gesteld.3. Ten behoeve van hen, die de eerste hypotheek nietzelf kunnen opbrengen, moeten de gemeenten optreden.Met het oog daarop behooren de middelen der spaarkassenvoor op zijn minst 40 % beschikbaar te worden gesteld.4. Ten einde de huren niet te hoog op te drijven, wordenvan overheidswege bijdragen verstrekt, zoodat de belastingdoor de rente der eerste hypotheek niet hooger stijgt dan6 % daarvan.5. Gemeenten en staat hebben te zorgen voor de aan-wezigheid van goedkoop bouwterrein.(A. Kruger in The Bulletin of the International Federationfor Town and Country Planning and Garden Cities, No-vember 1925, en Meyer in Z- f. W. December 1925)EENGEZINSHUIS OF HOOGBOUWMen weet hoe reeds voor den oorlog dit thema in Duitsch-land aan de orde werd gesteld en hoe beide systemenwarme verdedigers vonden. Na den oorlog werd bij hetverleenen van overheidssteun ten behoeve van woningbouwvoorkeur gegeven aan den laagbouw. Sedertdien isweder een kentering ingetreden, zeker niet in de laatsteplaats als gevolg van de eenzijdigeneigingomelkenbewonervan een vrije woning tevens een stuk grond te doen be-bouwen, waartoe uit den aard der zaak steeds slechts eenklein gedeelte der bevolking werkelijk neiging bezit.Op een vergadering van den deutschen Ausschuss furwirtschaftliches Bauen en den Technischen Ausschuss desReichsverbandes der Wohnungsfursorgegesellschaften,welke te Dresden bijeenkwam, is de zaak na een inleidingopnieuw besproken. Een der beide praeadviseurs kwamtot de conclusie dat het eengezinshuis onvoorwaardelijk devoorkeur verdient op ekonomische gronden, de tweedemeende dat althans op deze gronden het eengezinshuisniet ongunstiger is dan het groote blok. Ook om hygienischeredenen werd het eengezinshuis verdedigd.ENGELANDGEWESTELIJKE PLANNENWanneer er van gewestelijke plannen sprake is, denkenwij, Hollanders, aan het Ruhrgebied en aan Engeland, waarzoovele van deze plannen in voorbereiding zijn. De kaart,o.a. aanwezig op de tentoonstelling naar aanleiding van hetStedebouwcongres 1924 te Amsterdam, gaf reeds een grootaantal gewesten aan. Thans is het werk voor niet minderdan 32 streken in Engeland ter hand genomen.In het December-nummer van Garden Cities en TownPlanning ontzegt W. L. Hare aan de meeste dezer plannenhet karakter van gewestelijke plannen. Als gewest, dat voorhet opmaken van een samenvattend plan in aanmerkingkomt, behoort te worden beschouwd, een streek, welke eennatuurlijke (physiological) eenheid vormt. In dezengeest zijn indertijd voor Engeland verschillende strekenaangegeven. Van de elf plannen, waarover rapport is uitge-bracht, en welke zich als gewestelijk aandienen, kunnenslechts twee terecht aanspraak op deze benaming maken.Wei zijn alle intercommunaal, maar dit stempelt ze nog niettot gewestelijk. Doncaster, Rotherham en Sheffield, welkeelk het centrum vormen van een gebied, waarvoor een planis ontworpen, maken te zamen deel uit van West RidingSouth, dat als een geheel had behooren te worden beschouwd;hun onderlinge samenhang is zoo groot dat afzonderlijkebehandeling niet mogelijk is. Dit blijkt uit de feiten.Rotherham en Sheffield, dicht bij elkaar gelegen, zijn doorverschillende ontwerpers behandeld. Het wegennet is doordeze geheel verschillend ontworpen.Er is reden om te vragen of bij het reserveeren van landvoor landbouw en veeteelt door de verschillende commissiesvan dezelfde beginselen wordt uitgegaan. Hier ligt eenlevenskwestie voor Engeland. Het gebied echter, door demeeste der plannen bestreken, is veel te klein om dit vraag-stuk tot zijn recht te doen komen ; het moet in grooterverband worden gezien. In sommige der gepubliceerderapporten wordt aan deze zijde in het geheel geen aandachtgewijd, o.a. niet in het rapport over de vallei van de Theems,een streek, welke niet van West Middlesex had mogen zijngescheiden, en waarvoor thans een afzonderlijk plan isontworpen.Alleen ih de beide werkelijk gewestelijke rapporten, datover Zuid Wales en Oost Kent wordt aandacht besteed aande vraag of nieuwe bevolkingscentra zullen moeten wordengesticht.Als een fout is het te beschouwen dat verschillende derplannen op elkanders gebied komen, terwijl voor ZuidWales, dat eerst als een geheel is beschouwd, thans vierverschillende commissies werkzaam zijn, terwijl een zeerbelangrijk gedeelte ervan buiten beschouwing wordtgelaten.Hare concludeert dat Engeland achterblijft, nadat hetoogenschijnlijk eens de leiding heeft gehad, bij anderelanden. Hij herinnert aan het, ook in ons tijdschrift ver-melde plan voor geheel Mexico, en aan een plan om voorgeheel Egypte een plan te ontwerpen,STALEN HUIZEN IN SCHOTLAND ^ -Schotland lijdt meer dan verder Groot Brittannie onderden woningnood. Daarom heeft de Regeering het voor-nemen opgevat aldaar zelf, zij het ook door bemiddelingBUITENLAND - 0VER2ICHT VAN TIJDSCHRIFTENvan een Maatschappij, tot woningbouw op groote schaalover te gaan. Als type der woning is het vaak genoemdeWeirhuis gekozen, een constructie uit staal. Dit is geschied,omdat het met groote snelheid kan worden gebou\yd,omdat het in groote hoeveelheden kan vi^orden vervaardigden de productie niet afhankelijk is van een wellicht tebeperkte hoeveelheid beschikbare andere bouwmatenalen,terwijl bovendien geen eigenhjke bouwarbeiders, vanwelke een tekort bestaat, noodig zijn, maar metaalbewerkersen ongeschoolden de huizen kunnen oprichten.Tegenover deze voordeelen, zoo meent men, moetende nadeelen, korter levensduur, meer onderhoud, meein den koop worden genomen. .Een moeilijkheid is dat het geheele bouwbedrijf Zichtegen den bouw verzet, juist omdat van geen bouwarbeidersgebruik behoeft te worden gemaakt en aan de arbeiderseen lager loon kan worden betaald. Men vreest hiervanindirect een aanslag op de loonen in het bouwbedrijf zelf.De quaestie is nog niet opgelost.VEREENIGDE STATENAANLEG VAN PALOS VERDESDe werkzaamheden aan den aanleg van de groote voorstadvan Los Angeles, Palos Verdes, een gebied van 6400 H.A.bestrijkend, waarover wij reeds vroeger mededeelingdeden, hebben geleidelijk voortgang. Thans is een gedeeltevan het plan, met een oppervlakte van 1300 H.A. in uit-voering.Men zal zich herinneren dat het hier een particulieregrond-exploitatie betreft, die met een geweldig kapitaalwerkt. De bedoeling is een zuivere woonvoorstad te schep-pen, waar echter alles kan worden gevonden wat in eenwoonstad noodig is: winkels, scholen, kerken, garages,enz. Het groote plan, dat in zijn wegennet zorgvuldigrekening houdt met het geaccidenteerde terrein en deschoonheid daarvan spaart -- een ontwerp van de bekendeOlmsted Brothers --, wordt hier in detail uitgewerkt. Totin onderdeelen worden bindende bepalingen opgesteldten aanzien der bebouwing. Rooilijnen, minimum-bouw-kosten, maximum- en minimum-hoogte der gebouwen zijnvastgesteld en kunnen tot i960 niet worden veranderd.Een Schoonheidscommissie is ingesteld en voorzien vaneen kapitaal van / 750.000, uit de rente waarvan de kostenmoeten worden bestreden. Deze heeft haar goedkeuringaan elk bouwontwerp te hechten.Een Vereeniging is in het leven geroepen, welke heeftte zorgen voor het onderhoud der straten (het gebiedbehoort niet tot Los Angeles); de straten en parken, dezeeoevers en de golfterreinen zijn aan haar overgedragen.Zij bestaat uit alle eigenaars ; elk stuk grond heeft er eenstem. De beperkende bepalingen gaan na afloop der 60jaar opnieuw voor 20 jaar in, zoover niet bij meerderheidvan stemmen verandering wordt gemaakt. Op details kanmet goedvinden der genoemde vereeniging wijzigingworden aangebracht, wanneer 2/3 der eigenaars op eenafstand van 90 M. hun instemming ermee betuigen. Aande ontworpen pleinen verrijzen reeds publieke gebouwen.Deze vertoonen het in het Zuidelijk deel der Staten zoogeliefde karakter der Spaansche koloniale stijl, wit gepleis-terd, met bogen en ijzeren balcons, waarvoor MozartDon Juan zijn serenade zou kunnen laten spelen.AMERIKAANSCHE STAATSPARKENIn Michigan bestaat het voornemen een terrein van 8000H.A., gelegen temidden van oerwouden, met twee merenen aan den zoom van het Lake Superior tot staatsdomeinte maken en tot ontspanning te bestemmen. Het er aangrenzend boschgebied beslaat nog bijna 1.500.000 H.A.OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENNEDERLANDHet Bouwbedrijf, No. 12, December 1925.Amerikaansche Torenhuizen door C. van Eesteren.Opgemerkt wordt dat alleen het torenhuis het bebouwdoppervlak van de binnenstad kan verminderen, dus deverkeersruimte, waaraan in onze Hollandsche stedenbehoefte bestaat, vergrooten zonder de capaciteit derbebouwing te beperken. Een meer verticale bebouwing derbinnenstad is hygienischer door de verminderde bebou-wingsdichtheid en kan in de plaats treden van de kostbare,,doorbraken". De schoonheid der stad zal erdoor wmnen.De nadeelen, eigen aan de Amerikaansche torenhuizen,ontstaan hoofdzakelijk door de ongelimiteerde en ongeorga-niseerde opeenhooping ervan.Bouwen, No. 6, 12 December 1925.De Hoofdvorm der groote stad, door Ir. P. K. vanMeurs. Schrijver levert een pleidooi voor een stervormigeuitbreiding der steden. Hij merkt op dat bij stervormigeuitbreiding :1. Grooter eenheid in de onderscheidene organen vanhet plan behouden wordt, hetwelk vooral ten opzichtevan ongerepte natuur van belang is ;2. De grootere eenheid der aaneengesloten bebouwing eenbetere exploitatie van vele bedrijven (water, gas, elec-triciteit, levensmiddelen) waarborgt;3. In de woningvoorziening soepeler toestanden ont-staan, waarbij b.v. het leegstaan van woningen in eensateUietstad tegehjk met woninggebrek in de centralestad minder denkbaar is ;4. De stad kleiner van omvang is en dat zoodoende dezewijze van uitbreiding meerdere capaciteit bezit;5. Dekleinereafmetingenendeeenvoudiger rangschikkingder bebouwde terreinen een vlugger en intenser verkeergeeft op een eenvoudiger net, dat eerder selfsupportmgzal zijn ;6. Door juiste keuze van ligging en vorm der armen demogelijkheid geschapen wordt bijzonder gunstig gelegengebieden meer intens te benutten dan met het meerverspreide satellietsysteem ;7. Een meer onregelmatig beloop der armen niet, als eenonregelmatige verdeeling van satellietsteden, de toe-passingsmogelijkheid minder groot dreigt te maken ;8. Uit bestaande toestanden deze wijze van uitbreiding metminder moeite is in te leiden ;9. In Holland, waar groote kernen dicht bijeen iiggen, ditlaatste op het plan van gunstigen invloed is, in tegen-stelling tot een satellietvormige uitbreiding. Tusschendicht bijeen gelegen steden ontstaat een goed geoutil-leerd wegennet (spoor-, trambanen, kanalen, auto-mobielwegen, enz.), dat een heele strook tusschen diewegen ontsluit. Doorgaande ontwikkeling van de bebou-wing dier strook sluit op natuurlijke wijze gunstig bij deverschillende centra aan, waarin oude nederzettingenzonder moeite meestal kunnen worden opgenomen. Destervormige uitbreiding der steden kan uitgroeien toteen streekplan.Tijdschrift voor Economische Geographie, No. 11, 15 No-vember 1925.Concentratie en decentralisatie. De bevolkingsbewegingin de stedelijke invloedssfeer Holland-Utrecht, 1869-1920door Ir. Th. K. van Lohuizen. In dit artikel worden belang-rijke cijfers gegeven omtrent de bevolkingsbeweging in eengebied, gelegen in Zuid-Holland, Noord-Holland enUtrecht, omvattend 156 gemeenten, verdeeld in 16 groepen,waaruit we de volgende tabellen overnemen :10TABEL IOVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENGROEPIlaIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXIIaanwas4Complex AmsterdamVelzen ,Weesp ,,Gooi en BaarnComplex HaarlemZaanstreekNieuwe WaterwegRivier-industrie-district (Ysel,Noord, Oude Maas)Complex Den HaagComplex LeidenDelftComplex Utrecht....Utrechtsche zandstreekBadplaatsenStedelijke invloedssfeerBevolkingAapwas pieer18767430027714720105446002i6ni31108149485233591069572715494601714935.26 %vanNeder-land280156357430511902338928247611770551039401023144551624679628962979311426927112perH.A.5.45533087050602637570768834890334968420528220207089894487411242265884122566183105368876028003735487145115555518646068481941783891457634049084150675752123I8I3255197613545220953132849575386722961257164111041870751355434325672163719247744804? 24658+ 7201464086042442943036812376627271034297939023828683130824244058574045419203871622825TABEL IIGrpei2.467.842.414-592.972.103.431.873.801.681.992.372.522.782.75wppers per36.76.55.9II.O8.137-76.226.014.68.321.62.83.414.9GROEPIOppervlaklGip IL2Bevolklpg18693Sevolking1869 doorlelioorte-aapwas4Bevolking19205Aanwas meerol minderdan normaal6lotaleaanwas7Groelfactor8Aanlal in-wppers perH.A. 19209A BollenstreekB Overige tuinbouwC LandbouwD Veeteelt8894103343845772524II753200022615056412232123950451646II126533945409884369377789+ 10733+ 1484-- 7953-- 33476221922098617543213772.892.101.671.383.84.0I.II.IAgrarisch gebied 130209 II43I7 225627 196415 -- 29212 82098 1.72 1.5 'Gemeentebestuur, No. 12, 31 December 1925.De administratieve en economische zijde van het rooi-hjnenvraagstuk door Mr. P. J. M. Kallen. Aan de hand vanverschillende gegevens uit de practijk toont schrijver aandat van eenige uniformiteit bij de behandeling van het rooi-lijnen-vraagstuk in de verschillende gemeentelijke en pro-vinciale colleges geen sprake is. Uitvoerig wordt besprokende wettelijke grondslag van de rooilijnen, waarbij ver-schillende nieuwe ideeen geopperd worden. Grondige be-sprekmg vindt vooral het K. B. van 12 November 1923,inzake de Tilburgsche rooilijnenkwestie (zie ons Tijd-schnft 1924 pag. 275) en het gebruik, hetwelk er doorverschillende colleges van gemaakt wordt. Gebrek aanplaatsruimte verhindert ons op het artikel nader in tegaan.Wettelijke Boschbescherming III door J. J. Talsma.Schrijver vervolgt zijn artikel over dit onderwerp en geefteen overzicht van den stand van zaken in Belgie, Frankrijk,Italie, Portugal, Denemarken, Noorwegen, Zweden enGroot-Brittannie. Er blijkt uit dat nergens het laisser faire-beginsel t.a.v. het boschwezen zoozeer zijn triomfen viertals in Holland. Schrijver geeft de volgende wijzigingen inonze fiscale wetgeving in overweging :1. Vrijstelhng van inkomstenbelasting voor jaarlijkschenhoutaanwas ;2. Vermindering der successie- en registratierechten,wanneer het goed overeenkomstig zijn oorspronkelijkebestemming zal beheerd blijven ;3. De vermogensbelasting worde geregeld naar de waarde,welke het goed krachtens zijn bestemming bezit;4. Ruime vrijdom van grondbelasting voor te bebosschenterreinen;5. Voor gronden, behoorende tot buitenplaatsen enz.,voorzoover zij voor het publiek zijn opengesteld, vrij-stelhng van personeele belasting.INTERNATIONAALThe Bulletin of the International Federation for Town andCountry Planning and Garden Cities, No. 9, November 1925.Town Planning in Switzerland. Het systematisch over-zicht der wetgeving wordt voortgezet. Het kanton Zurichis aan de beurt.The Finance of Housing in Great Britain doorH. Chapman. Helder overzicht der geldende regelingen.Municipal Administration Costs in great and smallOVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTEN IItowns door H. C. Men weet dat de stichting van tuin-steden mede wordt aanbevolen op grond van de over-weging dat groote steden niet de meest ekonomischebedrijfsvorm zijn, dat er integendeel een zekere, naaromstandigheden wisselende grootte is, waarbij het ge-meentebeheer op zijn voordeeligst wordt gevoerd, terwijlhet bij verderen groei der bevolking procentueel stijgt.Betrouwbare cijfers daaromtrent zijn niet gemakkelijkte vinden. De nieuwe uniforme inrichting onzer gemeente-begrootingen zal waarschijnlijk in staat stellen daaromtrentgegevens te verkrijgen, welke echter met groote voor-zichtigheid zullen moeten worden vergeleken.Chapman wijst op een Amerikaansche uitgaaf^Financial Statistics of Cities having a Population of over30.000" van het Department of Commerce, Bureau of theCensus, Washington, waarin gegevens van dezen aardworden gepubliceerd. De kosten worden daarin per hoofdder bevolking gegeven en ze zouden er, 00k na een door C.aangebrachte correctie, op wijzen dat ze met den aanwasder bevolking regelmatig stijgen, en wel van $ 52.38 in degemeenten tusschen 30.000 en 50.000 inwoners tot $ 66.88in gemeenten met meer dan 500.000 inwoners.Zonder verder onderzoek zegt dit, zooals 00k Chapinanopmerkt, niet te veel. Immers 00k de qualiteit legt gewichtin de schaal. Er zijn voorzieningen, welke overal behoorlijkaanwezig behooren te zijn, onderwijs b.v., andere, welkealleen in groote gemeenten als extra-kosten voor den dagkomen, b.v. verkeerspolitie. De indruk van C. is dat dekleine gemeenten er, wat de noodzakelijke voorzieningenbetreft, niet slechter aan toe zijn dan de groote. De hoogerekosten van deze zouden dus worden veroorzaakt dooralleen uit den grooten omvang der stad voortvloeiendewerkzaamheden, welke niet alleen op zichzelf onekonomisch,immers vermijdbaar zijn, maar bovendien het leven duurdermaken.DUITSCHLANDDie Baugilde, No. 22, November 1925.Sonnenwinkel door F. Krause. Het artikel geeft denzonnestand voor de uren van den dag in de verschillendejaargetijden weer en de lengte der schaduwen, welke voorden hoek van inval van het zonnelicht in vertrekken vanzooveel belang is. Aan een concreet voorbeeld wordt ditverduidelijkt. Met grafieken en schema's.-, No. 23, December 1925.Die Bergmannssiedlung Nieder-Hermsdorf door E.Pietrusky. Uitvoerige beschrijving met vele afbeeldingen.Der Neubau, No. 23, 10 December 1925.Neue Platze in Frankfurt a.d. Oder door M. Kiessling.De schrijver heeft in opdracht van de Directie der Spoor-wegen een tuindorp van belangrijken omvang, voor eengroot deel in gesloten bebouwing, en eenige groote woning-blokken in de stad zelf gebouwd. Den draak stekend metde titanenoplossingen, welke thans in Duitschland (alleendaar?) gangbaar zijn, maakt hij zijn verontschuldiging voorde bescheiden afmetingen, waarin zijn werk is uitgevoerd.Op enkele pleinoplossingen geeft hij een toelichting. Veleuitnemende afbb.Soziale Bauwirtschaft, No. 23, i December 1925.Wohnungsnot und gemeinntitzige Bautatigkeit in Dane-mark door P. Veiland. De woningnood dateert van 1908en is sedert nooit geheel te boven gekomen. Nietteminlijkt hij volgens de medegedeelde cijfers niet te vergelijkenmet die in andere landen. Als gevolg van den obrlog zijnde bouwrvereenigingen sterk naar voren gekomen. Velebouwondernemers hebben echter aan hun bedrijf dezenvorm gegeven. Er worden veel arbeiderswoningen ge-bouwd, zoodat het woningtekort in deze groep geringer isdan in die der grootere woningen.Ueber die Wohnbautatigkeit der Gemeinde Wien doorIr. O. Rode. De woningtoestanden in Weenen zijn steedszeer slecht geweest. Volgens een telling in 1917 bevattenbijna 50 % der woningen niet meer dan een kamer enkeuken. Na den oorlog nam de woningnood toe en zag degemeente zich verplicht in de behoefte te voorzien; in dejaren 1922-1925 werden ongeveer 20.000 woningengebouwd. In hoofdzaak zijn deze in groote blokken gelegen,welke echter gunstig afsteken bij de vroegere. Slechts50 % van het terrein mag worden bebouwd, de bouwdieptebedraagt 11 M. Aldus is een eind gemaakt aan het systeemvan kleine binnenplaatsen, te midden van zij- en achter-vleugels. De woningen zijn bescheiden van omvang enbevatten als regel een woonkeuken en twee slaapvertrekken.In elk der blokken zijn lokaliteiten voor gemeenschappelijkgebruik aanwezig. Met vele afbb.Stadtbaukunst alter und neuer Zeit, No. 9, i Dec. 1925.Der Plan von Chicago door C. W. Farrier. De eigenlijkestad, die thans ruim 3.000.000 inwoners telt, heeft eenoppervlakte van 200 vierkante mijl (ruim 50.000 H.A.),met inbegrip van de voorsteden 700 vierkante mijl of 179.000H.A., dat is aanmerkelijk meer dan de twee ontworpenzuidelijke polders van de Zuiderzee tezamen. Toen in1893 de groote wereldtentoonstelling de oogen geopendhad voor de waarde der architectuur, vooral van grootensamenhangenden aanleg, werd een plan voor Chicago ont-worpen door Burnham en Bennet, de architekten dertentoonstelling, dat voornamelijk beoogde enkele grootedoorbraken tot stand te brengen, waarbij verschillendestraten, welke alle slechts 20 M. breed waren, aanmerkelijkwerden verruimd en voor het lets later opkomend auto-verkeer geschikt gemaakt. Bovendien werd langs het meereen park ontworpen door aanplemping van een gedeeltedaarvan. Met kaarten en afbb.Flacheneinteilung, Hohengestaltung und Verkehrs-regelung der heutigen Stadt door Dr. Ir. Rappaport. Ditartikel is te uitvoerig om weergegeven te worden. Hetgeeft een helder overzicht van de zaken, waaraan bij denstedebouw moet worden gedacht, populair, maar, waar nogzoo veel onklaarheid heerscht, zeer nuttig. Enkele bizonder-heden mogenworden vermeld. De schrijver rekent dat 20%der bevolking van een gemeente noodig is voor de ver-zorging van plaatselijke behoeften, een cijfer, dat te laaglijkt. In de moderne steden, die hij gaarne ruim bebouwdziet (125 personen per H.A.), met veel groen, zijn hoogegebouwen noodig om richtingspunten te geven. Hij ver-werpt deze gebouwen echter voor woondoeleinden. -- Hetartikel wordt voortgezet.Zentralblatt der Bauverwaltung, No. 48, 2 Dec. 1925.Das Ulmer Mtinsterhaus door Dr. Klaiber. Met veelwaardeering wordt de door Schmithenner ontworpenoplossing besproken. De beide openingen aan weerszijdenvan het kerkfront worden dicht gebouwd met voor derooilijn en los van de kerk staande gebouwen. Het Zuidelijkedaarvan zet zich voort op het Domplein en begrenst dit aandeze zijde door een rechte lijn vrijwel in het verlengdevan de kerk. Met situatie en afbb.-, No. 50, 16 Dec. 1925.Das agyptische Wohnhaus der VI bis XII Dynastie doorDr. H. Mylius. De Engelsche opgravingen kort voor denoorlog hebben verschillende huismodellen in aardewerkleeren kennen. Hoewel deze bestemd waren voor de zielvan den gestorvene, meent de schrijver toch te mogenaannemen dat ze een juiste weergave zijn van het normalehuis uit dien tijd, dat in veel opzichten overeenkomstvertoont met nog in zwang zijnde typen en met het Ooster-sche huis in het algemeen. Een voorhof met waterbassinen afvoer, een zuilengalerij, waarachter de vertrekken liggen,een plat of lichtgewelfd dak zijn aan de gevondenvoorwerpen gemeen. Met Duitschen ijver worden dezetot een zestien-tal typen gesystematiseerd. Met afbb. enplattegronden.12 OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENENGELANDGarden Cities and Town Planning, No. 12, Dec. 1925.De beschrijving van de excursie der leden uit het vorignummer wordt voortgezet. Ben korte beschrijving van eengroot industrieterrein bij Manchester, van een neder-Zetting, waar ruim 1000 woningen gereed en in voorbereidingzijn, van New Earswick bij York, van Welwyn en Letch-worth en van enkele kolonies in de nabijheid van Londenwordt gegeven ; van enkele zijn afbb. bijgevoegd.Town Planning in Oxford. Van de voorgenomen ver-beteringen wordt een korte beschrijving gegeven. Zie onsbericht, ontleend aan The Builder in het November-nummer 1925. Met kaart.A Colonial Timber Village, Corner Brook, Newfound-land. Bij een papierfabriek zal een dorp met ruim 1200woningen ontstaan. De gesteldheid van het terrein leidtertoe dat het op ongeveer 800 M. van de fabriek zelf isontworpen ; tusschen beide in ligt het winkel-centrum. Hetontwerp is van Adams en Thompson. De afbeelding geeftden rommeligen indruk, aan vele Amerikaansche neder-zettingen met haar vrijstaande huizen en gebrek aan be-planting, eigen.Nottingham and WoUaton Park door C. Thornton.De gemeente heeft kort geleden het groote buitengoedWollaton Park in de nabijheid, met een oppervlakte van320 H.A. verworven. Waarschijnlijk zal 200 H.A. behoudenblijven als park, terwijl 120 H.A. voor bebouwing metwoningen en gebruik als industrieterrein zullen wordenbestemd. Met kaartje.Journal of the Town Planning Institute, No. 2, Dec. 1925.The Town Planning of Built Areas door Dr. I. G.Gibbon. De groote moeilijkheid is gelegen in de hoogegrondwaarden in het bebouwde gedeelte. Schadevergoedingzal noodig zijn; de vraag is echter wanneer zij behoort teworden betaald. Gibbon ziet er bezwaar in om daarop,dadelijk nadat een nieuwe rooilijn is vastgesteld, aanspraakte verleenen. Het is immers geheel onzeker wanneer totuitvoering zal worden overgegaan. Het oogenblik, waaropde eigenaar tot het uitvoeren van werken wenscht over tegaan lijkt beter. De gepretendeerde onzekerheid voor deneigenaar slaat hij niet hoog aan ; immers hij kan zijn terreinverkoopen, terwijl het recht op schadeloosstelling eveneensaan den verwerver komt. Het is billijk dat de overheid eengedeelte der waardevermeerdering tot zich trekt; dat ditthans tot slechts de helft is toegelaten, acht hij te weinig.Naast deze komt een in Amerika veel toegepaste belastingin aanmerking, waarbij verder afgelegen terreinen, welkegeacht worden van de verbetering voordeel te genieten,blijven d hooger in de grondbelasting worden aangeslagen.Kleine perceelen, welke onbebouwbaar worden, gevenmoeilijkheid. Het denkbeeld van ruilverkaveling verdientook in dit verband overweging. Daarbij ware na te gaan ofde gronden niet beter tot een gemeenschap waren samen tevoegen, waarin de vroegere eigenaars geen individueeleaanspraken bezitten, maar aandeelen verkrijgen in ver-houding tot de waarde van hun grond op het oogenblikder ruilverkaveling. Ook geeft hij het denkbeeld in over-weging een bepaalden termijn voor het in werking tredender nieuwe rooilijn te bepalen, in verband met den ver-moedelijken levensduur van de in een buurt staande ge-bouwen. In den tusschentijd zouden dan geen verbouwingenmogen plaats grijpen. Ten slotte vestigt hij de aandacht opzpning. -- De bedoeling van den spreker was niet meteigen adviezen voor den dag te komen, maar meer deverschillende vraagstukken aan de orde te stellen. In dediscussies kwam niet veel belangrijks naar voren. -- Hetdenkbeeld van Unwin, om een commissie in te stellen, teneinde de ingewikkelde materie van alle kanten te bezien,vond instemming.The Architect and His City door Dr. R. Unwin. In detegenwoordige maatschappij is een betreurenswaardigetegenstelling ontstaan tusschen de kunstenaars en de prak-tische menschen. De eerste hebben een belangrijke rolte vervullen. Ze zijn de schaarschen, begaafd met scheppendeverbeelding. Uit het werkelijk leven verdreven,vergenoegenze zich met dingen van schoonheid te scheppen; hunkrachten dienen echter ook te worden gebruikt om schoonenvorm te geven aan wat het leven verlangt. Ze kunnen dedingen zien die niet zijn. Daarom zijn zij de aangewezenenom den vorm te scheppen, waarin de stad zal groeien.Hun werk zal op een stevigen ondergrond moeten zijngegrondvest. Deze zal door anderen moeten wordengelegd ; hem goed kennende moet des kunstenaars fantasiedaarop het toekomstwerk ontwerpen. Daarbij mag eenal te zeer met details beladen kennis hem niet bezwaren ;de breede blik is bavenal noodig. De tijd is gunstig ; onzebeschaving is moe van de ordelooze ontwikkeling en vande heerschappij van het uitsluitend nuttige; ons ver-langen gaat weder naar de schoone orde. Unwin wijstop den grooten omvangvan den woningbouw en de daarmeesamengaande stedebouwkundige opgaven. Voor den archi-tekt is het goed van den woningbouw uit te gaan enniet uitsluitend te denken aan de verleidelijker opgavenvan groote gebouwen. Van de woning uitgaande moet deaandacht worden gewijd aan de omgeving en komt hetgeheele leven der stad geleidelijk voor oogen. Ook de be-langstelling van den leek wordt het best langs deze wegengeleid. Met afbb.Bradford. A Visit by the Minister of Health. Kortebeschrijving. Met afbb.VEREENIGDE STATENThe American City, No. 6, December 1925.Harrisburg's Parks and River-Side Development doorJ. H. MacFarland. Beschrijving. De parken zijn niet aan-gelegd voor de gegoeden, maar voor hen, die er het meestbehoefte aan hebben. Voor rust eenerzijds, gelegenheidvoor actieve ontspanning andererzijds is gezorgd. Langsde rivier strekt zich 5 K.M. park uit, waardoor de oeversvan ontsiering zijn gered. Met goede afbb.The Journal of the American Institute of Architects,No. 12, December 1925.Pietro Cataneo -- A Resurrected Writer on City Planningdoor N. Hammarstrand. De schrijver vestigt de aandachtop dezen Italiaan, die in het midden van de zestiende eeuwzijn boek over bouwkunst publiceerde, waarin hij ook denstedebouw behandelt. Deze stond toen sterk onder deninvloed van militaire overwegingen, maar ook aan denesthetischen aanleg, de gunstige ligging wordt aandachtbesteed.Parks and Recreation, No. 2, Nov.-Dec. 1925.The Design of the Larger Municipal Park door K. B.Lohrnann. Op populaire wijze wordt vrij volledig alleswat bij den aanleg van een park aan de orde komt aaneen korte bespreking onderworpen. Te vermelden valt dewenk van den schrijver om als plaats voor een park de ruimtete kiezen tusschen uitvalstraten, en in dezelfde richting,ten einde den normalen groei der gemeente niet inden weg te staan. Hij dringt erop aan langs de par-ken een straat aan te leggen om te voorkomen dat deonoogelijke achterzijden van huizen en erven het aanzienschaden. Ook op de beteekenis wordt gewezen van eenwater, dat door het park been leidt, en waaraan zwem- enroeigelegenheid kan worden verbonden. Met vele foto'suit Amerikaansche en Engelsche parken en vele kaartjes.Shows Rapid Park Progress door H. W. Merkel. Eenoverzicht wordt gegeven van de ontwikkeling van hetgroote parksysteem in Westchester County nabij NewYork, waarvan in ons November-nummer de Heer vanGelder gewag maakte. Dit geheele net van parken metverbindende dreven zal een oppervlakte verkrijgen vanruim 4000 H.A., waarin 200 K.M. rijweg en 14I K.M.park-oever. De totale kosten beloopen ruim / 50.000.000.Aan het artikel zijn foto's van het prachtige landschap toe-gevoegd, benevens een kaart.OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTEN - BOEKAANKONDIGING - WETTEN, KON, BESLUITEN, ENZ. 13Van een drietal parken van uiteenloopende grootte mWilkes Barre, Middletown en Briarcliff Manor, de tweeeerste kleine stadjes, het laatste een dorp, worden beschnj-vingen met kaartjes gegeven. De behandeling der parkenverschilt sterk; het laatstgenoemde is op de waterwm-plaats aangelegd.In de rubriek Superior Forest News wordt erop gewezenhoe dit prachtig gebied van ruim 500.000 H.A. oppervlakte,waarvan 2,3 staatseigendom is, wordt bedreigd doorcommercieele exploitatie. Als gevolg daarvan zouden velevan de riviertjes en waterwegen in genormaliseerdekanalen en kanaaltjes worden veranderd, terwijl het niveauvan eenige der uitgestrekte meren, welke de glorie van dituitgestrekte gebied vormen, zou worden verhoogd metnoodlottige gevolgen voor het natuurschoon. Dit gebied,dat binnen het bereik van een dicht bevolkte streek hgt,moet als ontspanningsterrein behouden bUjven, Met veleafbb.BOEKAANKONDIGINGDE VERBETEEING DER VOLKSHUISVESTING TEN PLATTEN-LANDE DOOR F. A. A. SMYERSIn ons December-nummer hebben wij vermeld hoe hetgemeentebestuur van Gendt besloten had van overheids-wege financieelen steun te verleenen voor den bouw vanwoningen, welke het eigendom zullen worden der bewoners.De secretaris der gemeente, de Heer F. A. A. Smyers,heeft thans in een kleine brochure een uiteenzetting vandeze regeling gepubliceerd, ongetwijfeld met de bedoelingom het te Gendt toegepaste systeem 00k elders nagevolgdte zien.Wij hebben de hoofdzaken der regeling indertijd ver-meld. Hypothecair voorschot van gemeentewege tot 7/8 dertotale kosten met een maximum van / 4000.-, zijnde/ 3000.- voor de woning en / 1000.- voor den aankoopvan grond, rente 4^%, aflossing ten minste 3% per jaar.Het komt ons voor dat er in het denkbeeld veel goeds isgelegen, met name in zoover het beoogt de verkrijging vaneen eigen bescheiden woning met daarbij behoorendenstal en grond, welke ten behoeve van de bewoners wordtgebruikt, mogelijk te maken ook voor anderen dan land-arbeiders. De schrijver wijst er terecht op dat deze voor-deelen noch bij toepassing der Landarbeiderswet, noch bijdie der Woningwet zijn te verkrijgen. Het is derhalve eengoed werk, hetwelk de Heer Smyers verricht, en het iste hopen dat het elders navolging zal vinden. Wellicht zalhet systeem dan nog enkele wijzigingen ondergaan; depraktijk zal wel uitwijzen welke bezwaren er nog aan kleven.Het is echter te betreuren dat de schrijver, ten einde devoordeelen van zijn eigen stelsel te doen uitkomen, hetnoodig heeft gevonden denkbeeldige of onjuiste bezwarentegen de Woningwet op te sommen. De Woningwet zoudwingen tot het bouwen van woningblokken en het nietmogelijk maken aan de woning toe te voegen ruimten voorde uitoefening van een nevenberoep. Beide opmerkingenkunnen alleen worden verklaard uit onbekendheid met detoepassing der Woningwet ten plattenlande. De bepalingvan het aantal slaapvertrekken, moet, zoo meentde schrijver, plaats hebben in verband met de be-hoefte ; de eisch van drie slaapvertrekken is te algemeen.Ook hier speelt onkunde den schrijver een poets;immers de aanwezigheid van drie slaapvertrekken isgeen onvoorwaardelijke eisch bij de uitvoering der Wo-ningwet. Maar de vraag mag worden gesteld of deze metjuist ten aanzien van deze woningen, welke op den duur opde vrije markt komen, behoort te worden gesteld. Het gezinmoge thans klein zijn, het kan grooter worden ; de woningkan aan een grooter gezin worden verkocht. Zoo er al nietdadelijk drie kamertjes aanwezig moeten zijn, ruimte om zeaan te brengen behoort althans ter beschikking te staan.Niet minder bedenkelijk is een derde opmerking : ,,ophet uiterlijk der woningen is de plattelandsbevolking overhet algemeen niet gesteld." Het is bedroevend dat een der-gelijke verklaring kan worden neergeschreven door densecretaris eener gemeente in de provincie, waar het zooijverige Geldersch Genootschap tot bevordering en instand-houding van de schoonheid van stad en land zijn zegenrijkwerk verricht.Op een oogenblik dat allerwege tegen de schending vanhetHoUandschlandschap wordt front gemaakt-- een schen-ding, welke niet alleen kan plaats hebben door roouug vanbosschen of plaatsing van reclameborden, maar evenzeerdoor bouw van onoogelijke woningen --, wordt hier stem-ming gemaakt tegen dit streven, blijkbaar nog steeds m deveronderstelling dat de schoonheid iets is, van buiten opge-plakt en geld kostend, dat beter voor ,,nuttiger" zaken kanworden besteed, terwijl toch thans wel algemeen wordtingezien dat het de goede verhoudingen zijn, de zorg aaneen woning besteed, welke de schoonheid ervan vormen,niet het een of ander duur te betalen aan- of bijvoegsel.De toepassing van het stelsel van den Heer Smyers isondertusschen onafhankelijk van de er op gegeven toelich-ting. Het is dan ook te hopen dat de woningen, volgens hetaanbevolen systeem te bouwen -- mogen het er veel zijn--,een behoorlijk uiterlijk zullen v
Reacties