.--TIJDSCHRIFTVOOR[yOLKSHUISVESTINGHEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONfNGBOUWVEREENIGINGEN1927 N2 3 8' JAARGANG MAARTGELUIODEMPEND SPIJKERVASTGIPSXWANDBRANDVRIJEen Dipocteup van Gemeente-werken : ,,...,, ,de opgedane er-vftping is wel van dien aard,STERKdat ik ze meer in de gemeente-bestekken van scheidingswandenzai voopschpjjven ,.,.,.,...,.,."N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 D E S T E E GVAN MUNSTER'S UITOEVERS MAATSCHAPPIJ - HEEREh4GRACHT 246 - AMSTERDAMHUINCK'S6LAS VOOR VERLICHTING van donkere vertrekkenDETECTIVE glas - VLOER- EN WANDTEGELSHOUTGRANIET voor vkieren en ui^esleten intptnieaA8BEST CEMENTPLATEN vlak en g^^olfd --TRAPWELBANDEN voor bescherming van traptredenDEUR8LUITERS sluiten deuren geruischhwsHUINCKCOLIT om vhKren, keMers, muren waterdieM^H en kufkdroog te makenVRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEF. 11042 SPRINGWEG TELEF. 11042BUDDING'S CABOTINEHOUIBEDERFWERENDECREOSOOTOLIEBEITSsVERF DESINFECTEEREND iniiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiniiiiiiiiiiuiiuiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiihiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiieenige klearen iets donrder dan liinolieverf,docb in hoeveelfaeid % meer en in gebruikveel voordeeliger, en beter voor bet hoot danieder ander preparaat, daarom veel goedkoo*per, docb eiscbt gezeg^elde enaballage B & Co.PRIMA HOLLANDSCH FABRIKAATiiiniiiiiiiiiniiuniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiFill BDDDiii; i Co.. com. nsmniiiii 39, iMSURDiiiiCENTRALE COOPERATIE VOORWONINGINRICHTINGHOBBEMAKADE 89AMSTERDAMIN ONZE MODELKAMERS ZIJN MEUBELENSTOFFEERINGEN EN VERSIERINGEN VRIJ TEBEZICHTIGEN. ADVIES EN BEGROOTINGKOSTELOOS - FOTO'S OP AANVRAAGP. J. VAN SCHAIK H-;iiiiwEiii(Eiitic.,!iPEciiyiLDiiwiDiitEi,siiiiinsriimriEi' NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOP8TE SYSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENMIDDENSTANDSWONINGEN. - SELF8UPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUiTGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERT0GENB08CH - NOG INUITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAMOnderzoek van alle maierialen voor den VOLKSWONINGBOUWii.MAANDBLAD 8E JAAROANO N^ 3 MAART 1927TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINGiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiEN STEDEBOUWORQAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTING EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINOBOUWVEREENIGINGENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,IR. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LINDEIJERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADJCLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESV. MUNSTER'SUITGEVERSMAATSCHAPPIJHEERENGRACHT 246 - AMSTERDAMABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS. f 1.50INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Officieele Mededeelingen - Het Uitbreidingsplan 's Gravenhage-West door Ir. P. Bakker Schut -- Het Gooidoor H. -- Onderzoek naar den grondprijs van arbeiderswoningen, door Mr. H. E. Scheffer -- Binnenland --Buitenland -- Over2;icht van Tijdschriften.NATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN :Officieele Mededeelingen -- Hoe het niet moet door v. d. W. -- Zaandam's Hurenrapport door Vigie -- Reke-ning en Verantwoording van den voormaligen Bond van Arbeidersbouwvereenigingen in Nederland.OFFICIEELE MEDEDEELINGENDe jaarvergadering zal dit jaar Zaterdag 25 Junite Utrecht worden gehouden. Aan de orde zz\worden gesteld de verkrijging van den eigendomder woning door den bewoner. De bedoeling isdat voor- en nadeelen zoowel in het algemeen alsvoor bi^ondere omstandigheden, zullen wordenuiteengezet en dat zal worden nagegaan welkemaatregelen, zoo van overheidswege als van dezijde van particulieren, aan dit doel bevorderlijkzijn geweest, benevens in hoeverre deze alsnogzouden kunnen worden gewijzigd en uitgebreidiDe Afdeeling Stedebouw vergaderde Zaterdag5 Maart te Amsterdam. Aldaar werd het uitbrei-dingsplan van Rhenen door den Heer K. C. vanNestoegelicht. Met name de principieele beschou-wingen door den Heer van Nes in verband metdit plan naar voren gebracht, gaven aanleidingtot een zeer levendige discussie. Wij hopen binnenniet te langen tijd aan dit plan ook in het tijdschriftaandacht te wijden.Tot ons leedwezen ziet de redactie zich gedwon-gen artikelen van den Heer J. M. de Casseres overStedebouw en Kaartenwetenschap en van denHeer Jhr. A. H. Op ten Noort over Beperkingvan het teekenwerk voor uitbreidingsplannen doortoepassing van moderne reproductiemiddelen, welkevolgens het aanvankelijk voornemen in het Maart-nummer zouden zijn gepubliceerd, eerst in hetApril-nummer op te nemen.Binnenkort zal de band voor jaargang 1926 vanons tijdschrift aan de leden, die dezen hebbenbesteld, worden toegezonden.HET UITBREIDINGSPLAN 'S GRA-VENHAGE-WESTDe Gemeente 's Gravenhage is naar men weeteen der eerste groote steden geweest, die op denvoet van de Woningwet een algemeen uitbreidings-plan hebben vastgesteld. In 1911 werd dit doorden Gemeenteraad vastgesteld naar een doorDr. H. P. Berlage in overleg met den toenmahgenDirecteur van Gemeentewerken I. A. Lindodaarvoor opgemaakt ontwerp.Op het aanvankelijk ontwerp-Berlage was eengroot terreinencomplex in het Westen aangewezenvoor kazerne-bouw. Het Departement van Oorlogbleek echter voor kazernes in dit stadsdeel niet tevoelen. Buitendien strekte het ontwerp zich uitover grondgebied van de toenmalige gemeente62 ARTIKELENLoosduinen, waar den Haag uiteraard geen uit-breidingsplan kon vaststellen en kwam trouwensin conflict met een door den deskundige van diegemeente opgemaakt (niet vastgesteld) uitbrei-dingsplan. Het gevolg van een en ander was dathet ontwerp voor de Westelijke stadsuitbreidinggrootendeels is geschrapt van het uitbreidingsplan,zooals dat is vastgesteld.Sedert werden voor de uitbreiding in dezerichting partieele plannen vastgesteld. Juist naarhet Westen ontwikkelde en ontwikkelt de stad zichn.l. het snelst.In 1923 werd Loosduinen met 's Gravenhagevereenigd. Daarmede was een nieuwe phaseingeluid voor den groei van de stad aan de Loos-duinsche zijde. Inmiddels was reeds in 1921, inafwachting dus van de grenswijziging, een prijs-vraag uitgeschreven voor een uitbreidingsplanop dat gedeelte van Loosduinen, dat het eerstvoor de stedelijke bebouwing in aanmerking 2;oukomen. Het resultaat van die prijsvraag hebbenwij uitvoerig vermeld in het nummer van 15September 1922, biz. 219.De eerste prijs werd niet toegekend. Geen derbekroonde ontwerpen kwam voor uitvoering inaanmerking. Toch is deze prijsvraag op de verdereafwikkeling dezer aangelegenheid van invloedgeweest: als voorstudie voor een groot uitbrei-dingsplan leverde zij belangrijk materiaal.Inmiddels werd het opmaken van een definitiefuitbreidingsplan door den Dienst der Stadsont-wikkeling en Volkshuisvesting ter hand genomen.Na tallooze conferenties, adviezen en besprekingenen na herhaalde omwerking is het plan, dat isaangegeven op de als afzonderlijke bijlage hierbijgevoegde kaart i a 5000, thans aan den Raadvoorgelegd.Aan de totstandkoming van dit ontwerp is onderleiding van den Adj. Directeur Ir. H. E. Suyveren ondergeteekende gearbeid aanvankelijk doorden Dipl. Ing. W. Schtirmann, later door Ir. P.Briet. Omtrent een onderdeel, n.l. den vorm vanhet centrum, werd het advies ingewonnen van/Dr. H. P. Berlage, die aan de thans voorgesteldeoplossing zijn volkomen instemming hechtte.Dit plan heeft nog niet in ,,uitvoerige kaarten"als bedoeld in art. 31 Woningwet en met de verderetalrijke bescheiden, die art. 10 van het Woning-besluit verlangt, ter visie gelegen op de Gemeente-secretarie. Wei is dit het geval geweest met eendeel, en wel het Zuidoostelijk gedeelte nabij deLaan van Eik en Duinen, dat afzonderlijk aan denRaad ter vaststelling is aangeboden, omdat hierdringende behoefte aan bouwterreinen bestaat.Het geheele plan werd daarbij echter ter orien-teering reeds overgelegd.Bij de behandeling van dit plan in den Raadbleek echter al dadelijk principieel verschil vaninzicht te bestaan ten aanzien van enkele hoofd-punten.Burgemeester en Wethouders hebben toen denRaad medegedeeld dat zij het wenschelijk achteneen beginsel-bespreking van dit plan te doen plaatshebben, alvorens wordt overgegaan tot ter visielegging van het plan. Zij meenen dat hierdoorbespoediging wordt verkregen en overbodig werkwordt voorkomen.Bij het plan werd een toelichting verstrekt, diewij hieronder in extenso laten volgen.1. BegrenzingHet plan omvat de terreinen, gelegen tusschenhet reeds aangelegde en vastgestelde Westelijkestadsdeel (waarvan het stratenplan Laan vanMeerdervoort III en het eerste gedeelte van detuinstadwijk ,,Segbroek" de uitloopers vornien),den Loosduinscheweg, de Zeestraat (Loosduinen)en de Noordzee.2. Algemeen karakterHet deel van de Gemeente, hetwelk door dituitbreidingsplan wordt ingenomen, bestaat uiteen duinstrook met daarachter gelegen hoogegronden, de z.g. Binnenduinen, gelegen in denSegbroekpolder, waardoor de Segbroekbeek loopten waarvan de z.g. Boschjes van Pex en ,,Meer enBosch" de uit een oogpunt van natuurschoonbelangrijkste onderdeelen vormen. Deze hoogegronden zijn voor een gedeelte reeds afgegraven;deze afgraving strekt zich uit van den Loosduin-scheweg af tot ongeveer halverwege den duinvoet.De algemeene gesteldheid van deze landstreek,zoomede de richting, te geven aan de hoofd-verbindingen, bepalen het algemeene karaktervan het plan, n.l. een duinpark evenwijdig aan dekust, waarachter, beschut door de duinenreeks,een gebied voor open bebouwing, ongeveer be-grensd door de Segbroekbeek en aansluitend aande bestaande bebossching van ,,Meer en Bosch"en de Boschjes van Pex; vervolgens een strookgesloten bebouwing; en ten slotte langs denLoosduinscheweg een strook, welke in verbandmet de aanwezigheid der bestaande begraafplaatsenen het gesticht Oud-Roosenburg en met de tegen-woordige bestemming van den verderen grond alswarmoezierstuinen, aangewezen is een onbebouwdezone te blijven en waar slechts bebouwing voorlandeHjke doeleinden kan worden toegelaten.Het hoofdmoment in het plan wordt gevormddoor een centraal plein aan de Laan van Meerder-voort, op welk plein tevens uitkomen hoofdwegen,welke in Zuidwestelijke en Zuidoostelijke richtingvoeren, alsmede een weg in Noordwestelijkerichting naar het als duinpark gedachte gebied.Zooveel mogelijk is getracht in het plan ver-schillende punten van stedebouwkundige betee-kenis te scheppen, zoowel door de groepeeringvan de schoolgebouwen tot complexen, als doorhet projecteeren van afgesloten stadsbeelden, metals hoofdmoment een openbaar gebouw. Op dezeABTIKELEN63wijze is het saaie en eentonige, waartoe een recht-hoekige indeeling (welke in het algemeen de meesteconomisch te bebouwen en tevens de meesthygienische bouwblokken oplevert en daarom 00kin dit plan is aangehouden) licht aanleiding kangeven, vervangen door een afwisseling van stratenen pleinen, die -- mits architectonisch behoorlijkverzorgd -- de gelegenheid zullen bieden tot hetverkrijgen van een goed stedebouwkundig geheel.3. VerkeerswegenAls primaire hoofdverkeersweg in de richtingNoordoost--Zuidwest loopt door het plan deverlengde Laan van Meerdervoort. Aan dezenhoofdverkeersweg is een breedte gegeven van 40Meter. Deze weg 2;al niet alleen het verkeer moetenopnemen uit de belangrijke, ter weerszijden teverwachten stadswijken, doch 00k te zijner tijdhet verkeer naar en van Hoek van Holland en hetNoordwestelijke gedeelte van het Westland(Monster en 's Gravenzande).Op deze verlengde Laan van Meerdervoortkomen op het hierboven vermelde centrale pleintwee andere belangrijke verkeerswegen uit, eenin Zuidwestelijke richting naar de kom van Loos-duinen en een in Zuidoostelijke richting, uitko-mende op den Loosduinscheweg bij Leijenburg.De eerstbedoelde weg heeft een breedte van40 Meter. Deze ontmoet den Loosduinschewegter hoogte van de R. K. kerk, waar het verkeer,komende van het centrum van het plan, zich ver-deelen kan door den Stationsweg, de Emmastraaten een weg, loopende ten Noorden van de Emma-straat, die bij de Zeestraat in het verlengde van dePrins-Hendrikstraat is gelegen.De andere weg, die in Zuidoostelijke richting,heeft een breedte van 50 Meter. Deze zal hetverkeer, hetwelk in het centrum van het plantezamen komt, kunnen leiden naar de verschillendestadsdeelen, welke reeds aanwezig zijn of in detoekomst zullen ontstaan rondom het Zuiderpark,naar het centrum van de stad, langs Rustenburgin de richting van Delft, naar Spoorwijk, Laakwijken verder.Parallel aan de verlengde Laan van Meerder-voort zi)n twee secundaire hoofdverkeerswegenontworpen. De een wordt gevormd door de ver-lenging van Sportlaan en Segbroeklaan. De eerst-genoemde laan loopt door tot aan de Zeestraat (L.)nabij Kijkduin, de Segbroeklaan tot aan den weg,welke langs de Noordoostzijde van ,,Meer enBosch" is geprojecteerd en welke ter plaatse eenverbinding in Zuidoostelijke richting geeft metde kom van Loosduinen.Ten Zuidoosten van de Laan van Meerdervoort,op ongeveer 450 M. afstand daarvan, is evenwijdigaan deze een secundaire hoofdverkeersweg ont-worpen, welke een voortzetting vormt van Weimar-straat en De-Mient en langs het tegenover hetcentrum van het plan ontworpen scholencomplexdoorloopt naar de Zeestraat (L.)Loodrecht op de verlengde Laan van Meerder-voort, is van het centrum uit een 26 Meter breedeparkweg geprojecteerd, die aan de duinzijdeuitloopt op een der hoogste duintoppen en aldaaraansluiting vindt, zoowel aan een weg langs denduinvoet, als aanMen na te noemen weg door deduinen. Uit verkeersoogpunt is deze parkweg tebeschouwen als een secundaire hoofdverkeersweg.Als hoofdverkeersweg doet voorts nog dienst detot 40 Meter te verbreeden Zeestraat (L.), die,zooals uit het in te dienen uitbreidingsplan voorde gronden rondom de kom van Loosduinen zalblijken, haar voortzetting kan verkrijgen in eenweg, die ten Westen van de kom van Loosduinenloopt. Behalve door den laatstbedoelden weg zalhet verkeer langs de kom van Loosduinen wordengeleid door een weg, die ten Noorden van enevenwijdig aan de Emmastraat is geprojecteerd.De Loosduinscheweg zal op den duur het karak-ter kunnen verkrijgen van een secundairen weg,wanneer hij voldoende is ontlast door de in ditplan evenwijdig daaraan geprojecteerde wegen,alsmede door een later nog ten Zuidoosten vandien weg te ontwerpen hoofdverkeersweg.In het verlengde van de Laan van Foot is eenparkweg geprojecteerd, die langs de duinen loopttot nabij de woning van Van der Made, waar deparkweg, die op de Laan van Meerdervoort uit-komt, dezen weg ontmoet. Teneinde het fraaieuitzicht op den duinrand in het stadsbeeld op tenemen, is halverwege tusschen de tuinstadwijkHoutrust en de woning van Van der Made eenombuiging in dezen weg gemaakt en een sportveldzoodanig geprojecteerd, dat men van den verkeers-weg (de verlengde Sportlaan) af over plantsoen ensportveld den duinkam in het gezicht behoudt.Van de woning van Van der Made af loopt deparkweg op een breedte van 22,50 Meter door eenvallei in de duinen, om zich te vorken eenerzijdsnaar de badplaats Kijkduin, anderzijds naar deverlengde Sportlaan. Het gedeelte tusschen devallei en de binnenduinen is bedoeld als een villa-bebouwing met duinpartijen ertusschen gespaard,op dezelfde wijze -- maar dan op grooter schaal --als vroeger bij den Van-Lennepweg en in hetKlattepark is tot stand gekomen.Door het duingebied is een breede rijweg ont-worpen, eenerzijds aansluitend aan de badplaatsKijkduin, anderzijds aan den Nieboerweg. Dezeweg is gedacht als toerweg en verkrijgt bij dewoning van Van der Made een aansluiting aanden parkweg, die naar het centrum aan de Laanvan Meerdervoort voert. De weg is zoodaniggeprojecteerd, dat hij gedeeltelijk door duinvalleienloopt en gedeeltelijk uitzicht op zee heeft.Wat de overige wegen betreft, zij opgemerkt,dat deze, al naar gelang van hun ligging en functiein het plan, een verschillende breedte hebben.64 ARTIKELENterwijl de eigenlijke woonstraten in hoofdzaakeen breedte van 9 Meter hebben verkregen. Aande woonstraten zijn zooveel mogelijk voortuinengeprojecteerd, terwijl in vele wegen boombeplantingis gedacht, zoodat een voortdurende afwisseling kanontstaan van bebouwing met groen.4. DuingebiedHet duingebied tusschen Kijkduin en Duindorpis -- behoudens een bebouwing rondom de bad-plaats Kijkduin -- in het plan opgenomen alsduinpark. Intusschen is in dit duinpark een ver-spreide bebouwing gedacht van villa's op grooteterreinen, zoodanig, dat aan het karakter als duin-park geen afbreuk zal worden gedaan. Het grootstegedeelte van dit duingebied is Rijksdomein, enis aan de Gemeente in erfpacht uitgegeven ; slechtseen klein gedeelte, nabij de badplaats Kijkduin,is particulier bezit.Het duingebied zal door den aanleg van voet-paden toegankelijk gemaakt moeten worden, terwijldoor verdere beplanting het karakter van duinparkmeer tot zijn recht zal kunnen komen. De boven-beschreven toerweg zal dit gebied ontsluiten voordegenen, die met auto's en rijwielen het willenbezoeken.Aangezien het duingebied -- voorzoover Rijks-domein -- aan de Gemeente in erfpacht is uit-gegeven om uitsluitend als duinpark te wordengebruikt, zal voor een en ander de medewerkingvan het Rijk noodig zijn. -5. Parken en plantsoenenDe omgeving van de boerderijen Daal en Berg,Berg en Dal en Wildhoef, n.l. de z.g. Boschjesvan Pex, welke thans reeds een veelbezocht parkvoor het Westelijke stadsdeel vormen, zijn alspark in het plan opgenomen, met dien verstarideevenwel, dat aldaar een verspreide bebouwingmet enkele villa's op nader aan te geven plaatsenis gedacht. Ten Noordwesten sluit hier de Seg-broekbeek bij aan. Het is voorts de bedoeling eengedeelte van de weide tusschen die beek en deBoschjes van Pex des winters tot ijsbaan tebestemmen.De Segbroekbeek is, in overeenstemming methet karakter van de Johan-de-Wittlaan, het Stad-houdersplein en de Sportlaan, aan weerszijdeningesloten door een plantsoenstrook, waardooreen 60 tot 80 M. breede strook groen met afwisse-lende waterpartijen wordt verkregen, die eentypisch karakter aan dit stadsdeel zal geven.In het Westelijke gedeelte van het plan is alstweede park opgenomen een eveneens reeds be-staand park, het mooiste gedeelte van het landgoed,,Meer en Bosch", n.l. het meertje met het zichdaaromheen bevindende bosch. De daaraan gren-zende weiden zijn aangegeven als bestemd vooropen bebouwing. Het als park aangewezen gedeelteheeft een oppervlakte van ?12 H.A.Op verschillende plaatsen zijn in het plan doorhet vormen van pleinen of straatverbreedingenplantsoenen van verschillende grootte en vormgedacht.6. Open bebouwingEvenals zulks is geschied in het aangrenzende,in de laatste jaren tot stand gekomen stadsdeel(Tuinstadwijk Houtrust) is achter de duinstrookeen strook grond voor open bebouwing aange-wezen, gelijk op de teekening met roode kleur isaangeduid. De ervaring, ook van den laatsten tijd,heeft geleerd, dat in deze Gemeente altijd grootevraag is naar terreinen voor een bescheiden openbebouwing, terwijl anderzijds de totstandkomingvan zulke wijken een nieuw aantrekkingspuntvormt voor deze stad, vooral wanneer zulk eenwijk zich aan een parkachtige omgeving aansluit,gelijk i.e. eenerzijds bij de Westduinen, anderzijdsbij de Boschjes van Pex en Meer en Bosch.Voor een gedeelte is deze open bebouwinggedacht in en tegen de duinen, in dier voege, datde mooie duinpartijen behouden blijven en vrij-staande huizen in het duinlandschap komen testaan.Langs de verlengde Sport- en Segbroeklaan iseen half open bebouwing gedacht, op de teekeningmet roodbruine kleur aangegeven, van blokkenvan 18-30 Meter, welke voor de breede openstrook, door beide lanen en de Beek gevormd,een behoorlijke afsluiting zal uitmaken en alsovergang naar de voor gesloten bebouwing be-stemde gedeelten zal dienen.7. Gesloten bebouwingGestreefd is voor deze bebouwing, welke op deteekening met donkerbruine kleur is aangegeven,zooveel mogelijk bouwblokken van regelmatigenrechthoekigen vorm te projecteeren. Slechts waardit, zulks in verband met diagonaalwegen vanbeteekenis of toevallige terreinomstandighedenonvermijdelijk was, zijn bouwblokken van afwij-kenden vorm geprojecteerd. De bouwblokdieptebedraagt in den regel 40 a 60 Meter, voortuineninbegrepen. Gerekend is, dat de bevolking zalzijn gedeeltelijk een arbeiders-, gedeeltelijk eenmiddenstandsbevolking, dus evenals die ter weers-zijden van de Laan van Meerdervoort.8. Centrum van het planZooals hierboven reeds is medegedeeld, mondenop de verlengde Laan van Meerdervoort, ongeveer400 Meter voorbij den Pioenweg, een drietalandere belangrijke verkeerswegen uit. Dit knoop-punt van verkeerswegen is gedacht als centrum vande nieuwe stadswijk. Het is ontworpen als eenplein van zeer ruime afmetingen, vanwaar menin Noordelijke richting een uizicht heeft over denparkweg op de duinen, in Zuidelijke richting overhet ruime speelveld op een scholencomplex. AanARTIKELEN65dit plein zi]n eenige openbare gebouwen gedacht.Doordat de Noordwestzijde van dit gedeeltevan de Laan van Meerdervoort eenige metershooger is gelegen, zal door een terrasvormigenaanleg, voorzien van plantsoen, open voor de^onbestraling en beschut tegen de heerschendewinden, een fraai geheel van bijzonder karakterkunnen ontstaan. Door de geprojecteerde ver-ruiming zal aldaar de gelegenheid bestaan om auto'ste parkeeren, voor zoover men die niet in de zij-straten kan onderbrengen. De groote toenemingvan het autoverkeer, welke toeneming nog aan-zienlijk zal stijgen, indien de verwachtingen invervulling gaan, die men allerwege daarvan koes-tert, maken het nood2;akelijk dat men zich 00krekenschap er van geeft, waar in een verwachtcentrum gelegenheid tot het parkeeren van wagensgegeven kan worden.9. KijkduinEen tweede belangrijk moment in dit plan vormtde badplaats Kijkduin. De ligging van Kijkduinten opzichte van de stadsuitbreiding en de betee-kenis, welke deze badplaats in de laatste jarenreeds heeft verkregen, wettigen de verwachting,dat een belangrijke uitbreiding in de naaste toe-komst zal plaats hebben.Geprojecteerd zijn een 22 Meter breede strand-boulevard van 650 Meter lengte, een ruime villa-bebouwing ter weersdjden van het bouwblok,waarin het bestaande badhuis is gelegen, en daar-achter een tweetal blokken voor winkels.Ruime straten en pleinen zijn geprojecteerdmet het oog op de vermoedelijk groote behoefteaan parkeergelegenheid.10. Openbare gebouwenBij beschouwing van het plan zal blijken, datop de meest markante punten van het plan openbaregebouwen als kerken, e. d., zijn gedacht. Uiteraardzijn vorm en afmetingen van deze gebouwenfiguratief. De ervaring heeft geleerd, dat hetmogelijk is -- en dat het 00k in het belang van debetrokken corporaties is -- om de monumentalegebouwen, welke een overheerschenden invloedop het stadsbeeld hebben, een behoorlijke plaatste verzekeren. De plaatsing is meestentijds 200-danig, dat deze gebouwen het hoogtepunt vormenvan een stadselement, zoodat, wil het beoogdeeffect bereikt worden, niet alleen dat gebouw alszoodanig, maar 00k het gebouw met de omgevendehuizen architectonisch verzorgd moet zijn en eenbehoorlijk geheel moet vormen.11. ScholenGelijk in andere, in den laatsten tijd tot standgekomen plannen is geschied, zijn 00k hier descholen tot groepen vereenigd. Aangezien aandeze groepeering groote voordeelen verbonden zijn,zoowel uit onderwijsoogpunt, als om financieeleen stedebouwkundige redenen, is het gewenscht,om met deze bouwwijze stelselmatig voort te gaan.12. Sport- en speelterreinenIn het plan zijn eenige sport- en speelterreinenopgenomen. Het grootste, gelegen nabij hetcentrum, ter oppervlakte van ruim 8 H.A., iszoodanig geprojecteerd, dat van de Laan vanMeerdervoort en de beide naar het centrumgerichte hoofdwegen af daarover een wijd uitzichtkan worden verkregen. Hierdoor wordt een af-wisseling van de gesloten bebouwing verkregen,die tot verrijking van het stadsbeeld aanleidingzal geven, zulks te meer, omdat het speelterreinaan de Zuidzijde wordt afgesloten door een groepvan monumentale schoolgebouwen.Totaal is in het plan een oppervlakte van ? 20H.A. sport- en speelterrein aanwezig. Hiertegen-over staat, dat thans van de gronden, die door ditplan worden ingenomen, ? 52 H.A. als sport-terrein in gebruik zijn. Reeds op het oogenblikis er meer vraag naar sportterrein, dan waaraankan worden voldaan. Na bebouwing van ditstadsdeel zal de bevolking met ongeveer 60 a70.000 zielen zijn toegenomen, zoodat, niettegen-staande de bovenbedoelde maatregelen, in detotale behoefte aan sportterrein nog niet voorzienzal zijn.13. Onbebouwde zone langs den LoosduinschewegAan den Loosduinscheweg zijn gelegen debegraafplaatsen Oud- en Nieuw Eik-en-Duinen,alsmede het krankzinnigengesticht Oud-Rosenburg,hetwelk bestaat uit eenige gebouwen te middenvan veel open grond. De bedoeling is deze beidecomplexen met aangrenzende en verderop gelegenwarmoeziersgronden te vereenigen tot een strookonbebouwden grond, welke het gebruik behoudt,dat daarvan thans gemaakt wordt, d.w.z. voorbegraafplaatsen, gestichten en warmoeziersdoel-einden. Op deze strook zal dus geen uitbreidingvan de gewone stedelijke bebouwing ontstaan,maar slechts een bebouwing kunnen wordentoegelaten, die in overeenstemming is met dittegenwoordige gebruik. Hiermede wordt bereikt,dat bij de uitbreiding van de stad in westelijkerichting te midden van de zee van huizen een aan-eengesloten gordel open terrein, zich uitstrekkendevan de Kamperfoeliestraat tot de Zeestraat (L.)behouden blijft, hetgeen uit stedebouwkundigoogpunt van groot belang is. Bovendien is dit inovereenstemming met de toezegging, welke dezer-zijds bij de samenvoeging van Loosduinen en's Gravenhage is gedaan, dat het bijzondere karaktervan Loosduinen zooveel mogelijk zou wordengehandhaafd.14. WaterHet in het plan opgenomen water heeft nietslechts een beteekenis uit een oogpunt van ver-66 AHTIKELENfraaiing, Integendeel liggen hieraan mede prac-tische doeleinden ten grondslag, n.l, zoowel hetopvangen van het water, dat vanuit de hoogergelegen gronden stroomt naar de lager gelegengronden (die indertijd afgegraven zijn), als hetdienen voor nooduitlaat van de rioleering bijstortbuien, en ten slotte het behouden van be-staande vaartverbindingen.15. Regeling, diepte en hoogte bebouwingBurgemeester en Wethouders ?ijn van oordeel,dat het wenschehjk is voor de verschillende bouw-blokken de diepte en hoogte der bebouwing vastte leggen in verband met de diepte van het bouw-blok. Een ontwerp van een regehng dezer materielangs pubHekrechtehjken Weg is thans bij hen inoverweging. Zij stellen zich voor, tegehjk met deindiening van het definitieve ontwerp van hetonderhavige uitbreidingsplan, dienaangaandenadere voorstellen te doen.Het bovenstaande geeft de meening van demeerderheid van het College van Burgemeester enWethouders weer. De minderheid staat wat eentweetal punten betreft op een ander standpunt.In de eerste plaats heeft de minderheid ernstigbezwaar tegen de voorgestelde bestemming vande Boschjes van Pex. Zij kan zich er niet medevereenigen, dat daar villa's zullen worden gesticht.H.i. is de kern van dit terrein, gevormd door deboerderijen Daal en Berg, Berg en Dal en Wildhoefmet haar omgeving, van zoodanige waarde, dathet ongerept behoud daarvan als park geboden is.Reeds thans trouwens is dit terrein een geliefkoosdontspanningsoord voor de burgerij en dit gebruikdient geheel bestendigd te blijven. Ter plaatseeen bebouwing op te nemen, ?ij het 00k van enkeleverspreide villa's, zou naar het oordeel der minder-heid, ontoelaatbare schade voor het aanwezigenatuurschoon beteekenen.Het tweede punt, waartegen de minderheidbezwaren koestert, is de boven omschreven be-stemming van de Westduinen. Zij meent, dat dedaar gedachte bebouwing met villa's in dit a.h.w.van nature tot park aangewezen terrein niet ophaar plaats is. Desnoods zou zij geen overwegendbezwaar hebben tegen de aanwezigheid van eenenkele villa, architectonisch in alle opzichtenbehoorlijk verzorgd en met bijbehoorend openterrein van tenminste i a 2 H.A., echter ondervoorwaarde, dat de plaats, welke voor de verkrijgingvan een goed geheel met de omgeving van grootbelang is, tevoren in het onderhavige uitbreidings-plan wordt vastgelegd. Overigens zal aan hetduingebied h.i. geheel de bestemming van duinparkmoeten worden gegeven.De meerderheid kan de bezwaren der minder-heid niet deelen en is, afgezien nog van de nadeelen,welke uit een te ruim opgezette stadsuitbreidingin verschillende opzichten kunnen voortvloeien,van oordeel, dat ook bij de door de meerderheidgedachte bebouwing het natuurschoon in ruimvoldoende mate zal worden bewaard.Op grond van het bovenstaande geeft de meer-derheid van Burgemeester en Wethouders denRaad in overweging zich met den opzet van hetplan, gelijk het op teekening aangegeven en hier-boven nader toegelicht is, te vereenigen.Daartegenover stelt de minderheid van hetCollege voor op de beide boven omschreven puntenniet met het voorstel der meerderheid mede te gaan.De verdere behandeling dezer aangelegenheidwordt door degenen, wie de toekomstige ontwikke-ling van Den Haag ter harte gaat, met belangstellingtegemoetgezien. P. BARKER SCHUTHET GOOIVoor een gedeelte van Noord-Holland is thanseen plan ontworpen, dat, hoewel geen gewestelijkplan in den meest uitgebreiden zin, daarmee tochgroote verwantschap bezit: voor het Gooi.Men weet dat tusschen de gemeentebesturenaldaar samenwerking bestaat. In een Belangen-commissie vinden de dagelijksche besturen diergemeenten contact. Deze heeft harerzijds een Cen-trale Schoonheidscommissie ingesteld. In dentijd, toen de Bazel er nog deel van uitmaakte,werd reeds de totstandkoming van een gewestelijkplan in het oog gevat. Thans is op verzoek derBelangencommissie een ontwerp-plan opgesteld,dat allereerst ten doel heeft het aanwezig natuur-schoon zooveel mogelijk te sparen.Dit ontwerp is van buitengewone beteekenis.Niet alleen omdat hier -- waarschijnlijk voor deeerste maal in Nederland -- een poging doorgemeentebesturen wordt gedaan om op grooteschaal natuurschoon te behouden en van eenonbegrensde uitbreiding der gemeenten af te zien.Maar ook om de beginselen, welke in het Rapportworden ontvouwd.Het rapport gaat uit van de grondgedachte datontwikkeling op goed geluk behoort te wordentegengegaan. Niet overal in het Gooi, waar schooneplekjes den bewoner aanlokken, moet een woningkunnen verrijzen. Aldus gaat het natuurschoonteniet. Daarom moet geleidelijke uitbreiding uit-sluitend van de bestaande kommen voorop staan.Deze moeten, zoo zegt het rapport: ,,groeien,gelijk bloemen; ordelijk, regelmatig, van eencentraal punt uit. Alle vrijbuiterij op dit gebied isuit den booze. Men zal dus absoluut moetentegengaan het ontstaan van afzonderlijke villa-parken, buiten innig verband staande tot dedorpskern".ARTIKELEN67Kaar^vanHET GOOlen OmstrekentfoopMr A W STORKfan,I,/ i,/L--*f~-^ i^m.;a:einnesJ BuitcnV Rt'fniiesBinnenH \ARN>-^?|Si?' I(Het te sparen gebied is, overeenkomstig de bij het Rapport behoorende kaart, donker aangegeven. De kaart, waarop dezeaanwijzing plaats had, werd welwillend te onzer beschikking gesteld door den A.N.W.B.)68 ARTIKELEN,,Verder is af te raden de stersgewiJ2;e ontwik-keling, welke men meermalen aantreft, d.w.z. dever vooruit dringende bebouwing langs de hoofd-verbindingswegen tusschen verschillende ge-meenten, en die te meer verwerpelijk is, aange2;ienzi) ze.ev dikwijls 2;oowel door te groote dichtheidder gebouwen op zich zelf als door gebrek aanvolume, een benepen en allerminst representatiefkarakter draagt. Het betreurenswaardige gevolgdaarvan is immers dat het achter die hoofdver-bindingswegen gelegen schoone landschap ontijdigaan het oog wordt onttrokken".Uitbreidingsplannen moeten derhalve ,,bondig"zijn. Op het ontworpen plan zijn derhalve omde kernen kringen getrokken -- voor Laren, Huizenen Blaricum eenerzijds, voor Bussum en Naardenandererzijds vloeien ze. ineen, -- binnen welkede toekomstige uitbreiding beperkt is gedacht.Alleen voor dat gebied behooren uitbreidings-plannen te worden opgesteld. De natuur daar-buiten zal dienen te worden gespaard. Een wan-verhouding tusschen het bebouwde en onbebouwdeoppervlak van het Gooi mag niet ontstaan ; hetZou daardoor zijn aantrekkingskracht verliezen.Verzekerd moet worden dat in de te sparen ge-deelten ,,het oude karakter : de schoone afwisselingen de boeiende eenheid van hei, bosch, bouw- enweiland, ongeschonden wordt gehandhaafd".Nu de grondeigenaren belang bezitten bij hetin exploitatie brengen der gronden, zuUen degemeentebesturen maatregelen hebben te nemen.De radicaalste van deze zou zijn aankoop. En voorsommige, uitdrukkelijk genoemde stukken komtdeze dan ook in aanmerking, hetzij dat de grondeigendom wordt van de gemeente, hetzij van,,lichamen, stichtingen of vereenigingen, die zichhet behoud van natuurschoon tot eerste taakrekenen". Aankoop van alle te behouden natuurzou echter de financieele kracht der gemeentente boven gaan. Voor dit doel zal moeten wordengebruik gemaakt van de wettelijke bevoegdheden,welke uit Woningwet en Gemeentewet voort-vloeien.De Belangencommissie zelf, dat zijn dus degecombineerde colleges van Burgemeester enWethouders, wijden aan deze zaak een afzonderlijkebeschouwing. Zij stellen zich de vraag of, wanneerzekere terreinen buiten het uitbreidingsplan wordengehouden, de door de Schoonheidscommissieaanbevolen gedragslijn (waarmee de Belangen-commissie zich vereenigt) met als gevolg datde aldaar gelegen gronden niet kunnen wordenbebouwd, daaruit de consequentie voortvloeitdat tot aankoop van deze gronden zou moetenworden overgegaan. ,,Ampele overweging", zooschrijft de Commissie, ,,van dit vraagpunt heeftonze Commissie -- in het midden gelaten of erzich bijzondere gevallen kunnen voordoen, waarineenige compensatie, en zoo ja in welken vorm, zalzijn te overwegen, -- tot de conclusie geleid, datin het algemeen eene dergelijke verplichting voor deoverheid niet kan worden erkend. Immers, wanneereen rationeele opvatting van de uitbreiding eenergemeente medebrengt, dat bepaalde bosschen,heiden, plaatsen en partijen in ongerepten staatbehooren te worden gehouden, wordt door hetaanvaarden der zooeven vermelde stelling geenerleirecht geschonden, en worden die vaste goederengelaten in de waarde, welke zij tot nog toe hadden,indien althans de ontwikkeling der bebouwingdier gemeente nog niet er toe leidt, dat men debetrokken vaste goederen zou moeten beschouwenals natuurlijkerwijs liggende binnen dat deel vanhet gemeentelijk grondgebied, 't welk ,,in denaaste toekomst" voor uitbreiding der gemeenteis aangewezen. Speculatieve verwachtingen, diemen mocht hebben gekoesterd, kunnen tochnimmer grond opleveren noch maatstaf zijn voorschadeloosstelling. Dit geldt hier meer dan ooit".Zooals te verwachten was heeft het rapportreeds aanleiding gegeven tot protest van de zijdevan grondeigenaren, die hun belangen bedreigdachten en nu hunnerzijds maatregelen in uitzichtstellen, waardoor het publiek zou worden beroofdvan het genot, dat het thans van de schoonenatuur heeft.Het is echter van harte te hopen dat de denkbeel-den der Commissie verwezenlijkt worden en dat degemeentebesturen de daartoe noodige en aan-bevolen maatregelen zullen nemen. H.ONDERZOEK NAAR DEN GROND-PRIJS VAN ARBEIDERSWONINGENOp de jaarvergadering van het Ned. Instituutvoor Volkshuisvesting en Stedebouw werd devrees uitgesproken dat de laatste circulaire vanden Minister van Arbeid, Handel en Nijverheiddd. 9 Juni 1926, waarbij de grondprijs per arbei-derswoning voor de grootere gemeenten tot eenbedrag van / 600,- wordt beperkt, terwijl voorde kleinere naar een lager bedrag wordt verwezen,den bouw van arbeiderswoningen zou bemoeilijken.Het dagelijksch bestuur van het Instituutbesloot hiernaar een onderzoek in te stellen enverzocht aan de besturen van de voornaamstegemeenten van ons land hun meening te dezenwel te willen kenbaar maken.Verzocht werd mede ce deelen in de ecste plaats,voor welken prijs bouwrijp terrein, dat voorarbeiderswoningbouw in aanmerking komt, aan-geboden wordt, hetzij door gemeenten, hetzij doorparticulieren; in de tweede plaats welk jaedragdie prijs per woning beteekent, lettende'op debreedte en diepte der perceelen, zoowel bijden bouw van eengezinshuizen als bij den bouwvan huizen, waarin woningen boven elkaar wordengeplaatst.ARTIKELEN 69In de derde plaats werd aan de gemeente-besturen de vraag gesteld of de in de circulairegestelde beperking van den grondprijs het nood-zakelijk zal maken dat er -- meer dan thans --woningen boven elkaar worden geplaatst of datalthans de circulaire vermindering van het aantalvan boven elkaar geplaatste woningen in den wegzal staan.In de staten op biz. 70-73 zijn de ingekomenantwoorden verwerkt.Bij deze staten valt het volgende op te merken.De prijzen van bouwrijp terrein, welke door degemeentebesturen zijn opgegeven, geven slechtsbij benadering weer het bedrag, dat onder norraaleomstandigheden voor den grond ter plaatse ge-middeld moet worden besteed. Vooral in degroote gemeenten zuUen door de uiteenloopcndeligging der terreinen ten opzichte van het centrumen ten opzichte van de groote verkeerswegen deprijzen belangrijk kunnen verschillen.Ditzelfde geldt voor de prijzen per woning, diemede onderling van elkaar zullen afwijken in ver-houding tot de oppervlakte van het terrein, datbij elke woning behoort.Bij een onderlinge vergelijking van boven-staande cijfers moet dus met deze omstandighedenrekening worden gehouden.De huidige grondprijzen zijn vergeleken metde gegevens, verkregen door het onderzoek van eenStaatscommissie in 1921 ingesteld naar de toe-standen in het bouwbedrijf (Secretsris Ir. J.Goudriaan Jr.).Sinds 1920 heeft, zooals uit het bovenstaandeblijkt, een stijging van de prijzen van bouwrijpengrond. plaats gehad in : Eindhoven, Enschede,Hilversum, Kerkrade, Velsen, Tilburg. Eenigestijging valt 00k waar te nemen in Rotterdam.Sinds 1920 zijn de grondprijzen daarentegengedaald in : Apeldoorn, Delft, Deventer, Dor-drecht, Ede, Gouda, Groningen, 's Hertogenbosch,Kampen en Zaandam.Min of meer gelijk zijn de grondprijzen sinds1920 gebleven in : 's Gravenhage, Haarlem, Schie-dam, Utrecht, Vlaardingen en ZwoUe.De hoogste grondprijzen werden opgegeven inde groote steden : 's Gravenhage, Rotterdam enUtrecht.Van de steden met 50.000-100.000 inwonershebben die met het grootste aantal inwoners 00kde hoogste prijzen : n.l. Groningen en Haarlem.Te Groningen worden deze hooge prijzen vooreen deel veroorzaakt, doordat de kosten voor hetonderhoud en het eenmaal herleggen van debestrating op den grondprijs drukken, terwijl invele andere gemeenten deze kosten uit de opbrengstvan een straatbelasting worden bestreden.Te Haarlem kan misschien de oorzaak gelegenzijn in de omstandigheid, dat de stad 200 goedals volgebouwd is. Grond voor bouwterreingeschikt moet daarom verkregen worden doorophooging van grond gelegen in polders.In de kleinere gemeenten bedraagt de kostendeprijs van bouwrijp terrein / 10,- of meer per M^.in : Rijswijk, Schiedam, Vlaardingen en Zaandam.De hooge prijzen in Rijswijk ontstaan in hoofdzaakdoor de hooge aankoopprijzen, die in de onmid-dellijke nabijheid van de bebouwde kom derGemeente varieeren van / 3,- tot / 6,- per M^.De straataanleg, waarvoor te stellen is rb / 12,-per M^. straat, verhoogt den grondprijs bij een halvestraatbreedte van 5 M. en een bouwdiepte van30 M. met / 2,- per M^. Wanneer voor ver-schillende kosten en renteverlies nog eens / 2,- a/ 3,- gerekend wordt, komt de grondprijs op/ 7,50 h f 12,-.De aankoopsom van de gronden in Schiedamligt tusschen / 1,50 en / 3,- per M^; de ophoogingschommelt om de / 2,- per M^. Het verlies aanstraatoppervlak ligt gewoonlijk tusschen 35 en45 %. De kosten van straataanleg, inbegrepenrioolbemaling, is gemiddeld / 8,- per M^. Metdeze gegevens komt men tot grondprijzen van/ 10,- tot /15,- per M^., die door renteverlies noggeweldig kunnen oploopen. Zoowel de dure grondals de lage ligging en slechte bodem zijn hieroorzaak van de hooge grondprijzen.Soortgelijke factoren bepalen de hooge prijzente Vlaardingen. De betrekkelijk hooge prijzen teEindhoven staan in verband met door den Ge-meenteraad genomen beslissingen, waardoor aldaaraan vele wegen niet meer mag worden gebouwd.Het aantal M^., dat per woning gerekend wordt,loopt voor de verschillende gemeenten zeer veruiteen, zonder dat deze verschillen samenvallenmet een eenvoudige verdeeling in stedelijke, halfstedelijke en landelijke gemeenten. Conclusiesvallen in dit opzicht uit bovenstaande gegevensdan ook niet te trekken.De grondprijs per woning bedraagt / 600,- ofmeer in :a) Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners :Rotterdam, 's Gravenhage, Utrecht.b) Gemeenten met 50.000-100.000 inwoners:Dordrecht, Eindhoven, Groningen, Haarlem.c) Gemeenten met 20.000-50.000 inwoners:Alkmaar, Almelo, Delft, Enschede, Heerlen,'s Hertogenbosch, Hilversum, Schiedam, Velsen,Vlaardingen, Zwolle.d) Gemeenten met minder dan 20.000 inwoners :Haren, Hoogkerk, Rijswijk, Schoten.De grondprijs per woning loopt tegen de / 600,-in^de volgende gemeenten :Gemeenten met 50.000-100.000 inwoners:Leiden.70ARTIKELEN'-'QPg?3gowwu?ST35da>S-aoRSaj^os3'-,'^J3rjaa>ooITSM?*~,.?00aoaoso00a**-,-55M00-re-reMHWWSreHnJOt;?^8aoauua)Ia>ajoas"oQJa?(u(ua:^?3?J3X16060-"S3Suabo'tiAi6po.uoaa?!P.X1e?:S.oS-I"a-da^a^a'^.S(UrtG>60T3t3OS?60??32O>^o-Hg8&?_^60a-|-oa5o-?6060+-'(U^t-ta-^s>.|l1-gaa.0So3obea1o>cPQ>X>beg'S%3Obeo>oXIbe'Sp3ObeO>w'SHo>N3bOg-M4_,c!^u?"I8Nbe3scjoao3no^(U8o^oeiHHi)w"o>S>?O^Soo0\oin^'^-(?a8ininoin+1-HX800oooVOominr~gg?*-,MH4H^?^S-0!-WoOin?inXo>O^m?>*-.>*-,?*^.8^^?8^?3?OT!XI1^tj.3tx)';^3S^"o?
Reacties