TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1928 N? 10 9? JAARGANG OCTOBERGELUIDDEMPENO SPIJKERVASTGIPSXWANDBRANDVRIJEen Directeun van Gemeente-werken : .......de opgedane er-varing is wel van dien aard,STERKdat ik ze meen in de gemeente-bestekken van scheidingswandenzai voonschpjjven "N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 DE ST EECVAN MUNSTER'S UITGEVER8 MAATSOHAPPM -- HAARLEiMMERWEQ B 378 -- AMSTERDAM (W^rHUINCK'SBOUWimTEmilLEIHIIIIDEL - UTRECHISLAS VOOR VERLICHTINa van taHian VMrtraidtmDETECTIVE g^ - VLOER- EN WANDTEOEUH0UT6RANIET voor vfcwren en uHiesMn traptmlenA8BE8T CEMENTPLATEN viak en molU --TRAPWELBANDEN voor becdnnning van traptradMOEURSLUITERS staHan dearm leraiseMoeeHUINCKCOLIT om vioeren, keMen, nwren mrtanlieM^H en kurkdroog te maken a^HMai^BHVRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEF. 11042 SPRINGWEG TELEF. 11042INCASSO-BANKVolgestort Kapitaal f 30.000.000 ._Reserve t 7.608.S78.13.T]AMSTERDAMHeerengr.531-537,51&-52S Linnaeusstraat 37hoek VijzeistraatAdm, de Ruyterweg 84-86Bilderdijkstraat 50Ceintuurbaan 91Damrak 83Haarlemmerplein 2van Woustraat 217Middenweg 4-8Nieuwmarkt 27Overtoom 89Weesperplein 2Weesperzijde 33 BWillemsparkweg 80RotterdamLeuvehaven 108Goudsehesingel 229Heemraadsslngel 169Groene Hilledijk 70ALIWELOARNHEMDELFTDORDRECHTENSCHEDEEINDHOVENGRONINQEN'S-HERTOGENBOSCHHILVERSUM's-GravenhageLange Houtstraat t8Statenlaan 46Laan v. Meerderv. 226LEEUWARDENMAASTRICHTNAALDWIJKNIJKERKSCHIEDAMTILBURGUTRECHTVOORBURGWORMERVEERZAANDAMALLE BANKZAKENP.J.VANSCHAIK lOOO-^lll(W[iEk.,SP[CllllllBIIIIIIDlEIDIIGEII,SIIIITilllEIISIIILlJiri[lNASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - ADAMISOLA-BOUWHET BESTE EN GOEDKOOP8TE SYSTEEM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENMIDDENSTANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUITGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERTOGENBOSCH - NOG IN UITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104AMSTERDAM ^^^Onderzoek van alie materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 9"^ JAAROANG N^ 10 OCTOBER 1928TIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiEN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALQEMEENEN BOND VAN WONINOBOU W V EREENIQINOENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMEHS, J. DOUWES JR.,MR. D. HUDIG, IR. P. BARKER SCHUT,1R. J. M. A. ZOETMULDERVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHH.A. H. OP TEN NOORT, JAN STUYT,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LINDEIJERADRES DER REDACTIE ENADMINISTRATE EN SECRETA-RIAAT VAN HET INSTITUUTKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAM-- VAN DEN --NATIONALEN WONINGRAAD-- ROELOF HARTPLEIN 4 ---- ADVERTENTIES --V. MUNSTER'SUITGKVKRSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENWONINGRAAD ONTVANGEN HBT BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f I.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:Officieele mededeelingen - Indrukken van het Woningcongres te Parijs door Mr. J Kruseman - 0nsLimburgdoorD.- Binnenland - Buitenland - Overzicht van Tijdschriften - Rechtspraak - Wetten, Kon.Besluiten enz.NATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Rijkswoningpolitiek door J. B. - Kort Verslag van de i5de jaarlijksche Ledeavergadering op 14 Juli 1928te Amsterdam, III.OFFICIEELE MEDEDEELINGENIn het bestuur van de op te richten ProvincialeZuidhollandsche Schoonheidscommissie zal deHeer Ir. W. G. Witteveen ons Instituut vertegen-woordigen.Op Zaterdag 27 October a.s. wordt een ver-gadering van de afdeeling Stedebouw gehoudenwaarin de Heer Ir. C. Thomese een lezing zalhouden over den Leidraad bij de samenstellingvan uitbreidingsplannen van de Vaste Commissievoor Uitbreidingsplannen in Noordholland.INDRUKKEN VAN HET WONING-CONGRES TE PARIJSOp verzoek van de Redactie vat ik hierondermijn indrukken samen van het InternationaalWoningcongres, dat van 2-8 Juli te Parijs werdgehouden, waarbij ik tevens de gelegenheid zalhebben iets omtrent de woningtoestanden in Frank-rijk mede te deelen.In de benaming dezer Internationale congressenspiegelt zich de ontwikkeling van het woning-vraagstuk af. Het initiatief ging in 1889 uit vanbelangstellenden in Frankrijk en Belgie; hetcongres heette toen dat der arbeiderswoningen,later herdoopt in dat der woningen met geringehuurwaarde (habitations a bon marche). In 1902kwam het voor het eerst in Duitschland samen,nl. te Dusseldorf, waar Mr. H. Goeman Borgesiusmededeelingen deed over de Nederlandsche Wo-ningwet. Te Luik in 1905 hield de Belgische oud-Minister Beernaert, de vader der Belgische wetop de crediet-verleening voor woningbouw, noghet voorstel tegen om aan het congres den ruimerennaam Woningcongres (congres de I'habitation) tegeven, welke naam echter later toch werd aanvaard.Te Luik werd een permanent comite opgericht,met een zetel te Brussel en een vasten Secretaris,den heer Velghe, welk comite de verdere con-gressen zou voorbereiden. Een ander congres,over ,,r assainissement et la salubrite de 1' habita-tion" is in het woningcongres opgelost. Het congreskwam nog bijeen te Londen in 1907, te Weenenin 1910 en te Scheveningen in 1913. Toen ver-hinderde de oorlog verdere internationale bijeen-komsten. Naast het woningcongres was inmiddelseen ander congres ontstaan onder leiding vanEbenezer Howard, den stichter der Tuinstad-beweging in Engeland, wiens overlijden in ditjaar te Parijs werd herdacht. Dit congres behan-delde in hoofdzaak den stedebouw en kwam o.a.eenige jaren geleden te Amsterdam samen. Denl82 ARTIKELENverderen loop van 2;aken in het gecombineerde,,Congres international de I'habitation et deI'amenagement des villes", dat thans weder opsplitsing staat, heeft de heer Hudig in het Juli-nummer van dit Tijdschrift vermeld.De beide onderwerpen, woningvraagstuk enstedebouw, behooren onverbrekelijk bij elkander:het zou mij b.v. nooit gelukt zijn de eigenaardigeFransche woningtoestanden te begrijpen, als ikniet kennis had genomen van de opvattingen,welke aldaar heerschen over verkavehng vanbouwterreinen, rooilijnen, steden-aanleg enz. Desplitsing van het congres in twee afzonderlijkelichamen is dus in beginsel te betreuren. Eveneenszou het niet juist gezien zijn er een congres vante maken, waarbuiten de Engelschen bleven staan,die ten aanzien der volkshuisvesting op verschil-lende punten een voorbeeld geven aan anderevolken. Nog verkeerder zou het zijn als het nieuwewoningcongres een bepaalde politieke kleur gingaannemen; het moet een vereenigingspunt vanwoninghervormers blijven, onverschillig van welkestaatkundige richting. Ik houd mij echter over-tuigd dat een en ander ook wel als leidendebeginselen zal worden aanvaard en de hereenigingder twee deelen zal worden beproefd, waarbij dezetel der woningafdeeling beter op het vastelanddan in Engeland zal worden gevestigd, waar mende continentale opvattingen niet altijd begrijpt.Volmaakt was de inrichting van het congres teParijs zeker niet. Er bestaat nog niet een behoorlijkinternationaal bureau, dat gegevens, statistieken entechnische inlichtingen verzamelt en verwerkt,Vandaar dat moeilijke, min of meer technische,punten op de agenda der Internationale congressenworden geplaatst zonder behoorlijke voorbereiding,tengevolge waarvan, en van de gebrekkige talen-kennis veler congressisten, welke voortdurendvertalingen noodig maakt, de discussies aan vaag-heid en verwardheid lijden, waardoor de aandachtverslapt. Te Parijs miste men ook de vroegere zeerbelangwekkende overzichten over de verbeteringder volkshuisvesting in de laatste jaren in de ver-schillende landen, zooals die op de congressen teWeenen en Scheveningen werden verschaft. Wel-licht is dit ook een gevolg van den oorlog, welksinvloed op de volkshuisvesting men op Internatio-nale congressen liefst verzwijgt.Te Parijs zag men niet meer het optreden van degeorganiseerde afvaardiging van vereenigingen vanhuiseigenaren (een instelling van Duitschen oor-sprong), die zich op vroegere congressen van dediscussie poogde meester te maken. Zij zijn thansZelve internationaal georganiseerd. Wellicht is hetaldus beter, want die debatten waren bij voorbaattot onvruchtbaarheid gedoemd. Pour discuter ilfaut etre d'accord.... op de hoofdpunten.Ofschoon het woningcongres een onderdeelheette te zijn van een Parijsche ,,quinzainesociale", waartoe meerdere sociale congressenbehoorden, berustte de organisatie van het woning-congres hoofdzakelijk bij het Engelsche bestuurder ,,Federation", terwijl de medewerking derFranschen zich grootendeels bepaalde tot hethouden van eenige officieele redevoeringen en hetbeschikbaar stellen van eenige, voor het houdenvan zulke vergaderingen niet zeer doelmatige,zalen in de Sorbonne. Bij de opening riep deMinister van Arbeid en Sociale Hygiene, Loucheur,de congresleden op, door middel van dit congrespropaganda te maken in Frankrijk, dat, volgenszijn erkentenis, en op het gebied der volkshuis-vesting, en op dat van den stedebouw ten achterenwas geraakt bij andere natien. Als zoodanig is hetcongres stellig mislukt, want de Fransche dag-bladen hebben van het congres zoo goed als geennotitie genomen, hetgeen trouwens, voor wie deFransche pers kent, en gelet op het niet zeerboeiende karakter der vraagpunten, niet behoeft teverwonderen.Aan de orde waren gesteld de navolgende vraag-punten in de sectie van het woningvraagstuk:le de huisvesting der zeer armen; ae de huisvestingder plattelands-bevolking; 3e de bouwkosten vanwoningen en de middelen tot beperking hiervan.Bij het eerste punt leverde de Directeur van denWoningdienst te Amsterdam, de heer Keppler,een rapport over de huisvesting der ontoelaatbarenin Nederland. Ik benutte bij de discussie de gelegen-heid mede te deelen, wat te onzent in en na denoorlog, vooral tusschen 1919 en 1925, met Rijkshulpvoor woningbouw was verricht: 660 millioen guldenaan voorschotten voor den bouw van 115 duizendwoningen, benevens / 3.400.000 aan jaarlijkschebijdragen, welk cijfer sedert nog is gestegen, en70 millioen gulden aan bouwpremies voor den bouwvan 77 duizend woningen. Deze prestatie komtvrijwel overeen met hetgeen Groot-Brittannie deedtusschen 1920 en 1928, als men rekening houdt metde omstandigheid, dat de bevolking tot die vanNederland staat als ongeveer 6 tot i: een millioeneen honderd duizend woningen met Rijkssteungebouwd, waarvan 410.000 door de plaatselijkeoverheden, en 690,000 door ,,private enterprise",waaronder ook de bouwvereenigingen wordenbegrepen. Aan bouwpremies en gekapitaliseerdesubsidies heeft de uitvoering van dit bouw-programma een totaal-bedrag vereischt vant 227.500.000, zijnde evenveel als de oorlogs-uitgaven in Engeland gedurende een maandbedroegen! Men zie hierover het Engelsche rapportaan het Congres over de huisvesting der armen,en het artikel van den Bisschop van Southwark inde Nineteenth Century van Juli 1928: ,,Theproblem of the slums". Daaruit blijkt hetzelfde,wat ik in de Sorbonne voor Nederland constateerde,n.l. dat het vraagstuk der woningen voor de mindergunstig gesitueerde arbeiders nog niet is opgelost,en door den aanbouw van woningen door de eigen-bouwers ook niet opgelost kan worden, zoodat deARTIKELSri 1%voortdurende medewerking der overheidsorganenblijft vereischt.De heer Schmidt, leider van het ,,Ruhrverband",deed bij het punt der bouwkosten het praktischevoorstel de gegevens hierover internationaal teverzamelen, welk denkbeeld in studie is genomen.In de afdeeling voor stedebouw behandeldemen de onderwerpen: le wettelijke en praktischezwarigheden bij de uitvoering van uitbreidings-plannen; 2e de dichtheid der bebouwing in verbandmet open ruimten en het verkeer, Bij dit laatstepunt fungeerde de Directeur van het Bouw- enWoningtoezicht te Amsterdam, de heer Tjaden,als algemeen rapporteur.Van de Franschen bemerkte men op het congresover het algemeen weinig; zelfs de Fransche rap-porteurs waren veelal afwezig. Had men het voorFrankrijk brandende vraagstuk behandeld: deinvloed van de woning op de tuberculose en dekindersterfte, waarschijnlijk ware er meer belang-stelHng geweest, want bij gesprekken met personenuit het publiek, die men onderweg te Parijs enomgeving ontmoette en wie men iets vragen konover de volkshuisvesting, bemerkte men wel dathet nauwe verband tusschen deze onderwerpendoor de Franschen wordt ingezien. Over het alge-meen echter stelt de gemiddelde Franschman nietveel belang in zaken van volkshuisvesting enhygiene. Een volksovertuiging op deze punten,welke de kracht uitmaakt van de verbetering dervolkshuisvesting in Engeland, bestaat in Frankrijkniet. De Fransche werkman heeft voor de woningweinig over; voeding en kleeding, goedkoop reizenen goedkoop vermaak interesseeren hem meer.Anders ware het ontstaan der schier ongeloofelijkslechte woningtoestanden in en bij Parijs niet teverklaren, welke door het Engelsche volk stelligniet zouden zijn geduld.Het aantal Duitschers en Engelschen was op hetcongres zeer groot. Eerstgenoemden gedroegenzich zeer gereserveerd; er werd geen wanklankvernomen, de Internationale verhouding, welke ophet woningcongres te Londen in 1920 eenvoudigniet bestond, is hersteld.De Engelsche woninghervormers zien een beetjeuit de hoogte neer op hun vrienden de Franschen,ofschoon zij het niet openlijk toonen. Een dezerstoere Britten, een bekend woning-verbeteraar ineen der groote Engelsche steden, met wien iksprak over het ongeregelde, improviseerende karak-ter van het congres, voorzoover het van de Fran-schen afhing, haalde de schouders op en zeidekortweg: ,,They do not organize at all". Hij be-schouwde de Franschen als een wonderlijk volk,zeer geschikt om oorlog te voeren en feest te vieren,maar zeer ongeschikt om sociale hervormingen totstand te brengen. De werkelijkheid geeft hem, watdit laatste punt betreft, tot dusverre gelijk. Men zoubij de Fransche zorgeloosheid, waar het de uit-voering hunner wetgeving op volkshuisvesting enhygiene betreft, niet zeggen dat het hier gaat,volgens het eenstemmig oordeel van alle Franscheschrijvers over deze onderwerpen, om de hoogstelevensbelangen der Fransche natie, welke zichnauwelijks op het bestaande peil van bevolking kanhandhaven, een groote sterfte aan tuberculose eneen hoog cijfer van kindersterfte te zien geeft.Aan het congres waren nog een paar excursiesverbonden naar zeer onbeduidende tuindorpen teEnghien-les-Bains en te Suresnes. In dit laatstedorp stonden een paar huizenblokken van vierverdiepingen geschaard om een tuin, waarin zicheen tweetal moderne schooltjes bevonden; dit wasalles. Op zich zelf beschouwd was deze bouw eenverbetering, omdat het Parijsche gemeentebestuuronlangs nog aan den rand der stad bij de Ported'Orleans, huizenblokken van zeven verdiepingenheeft neergezet, waarin geen liften zijn aangebracht.In het Pare des Expositions was een tentoonstellingover volkshuisvesting ingericht, welke niet veelbelangrijks bevatte en waarin geen enkel geschriftte verkrijgen was.Het hierboven omtrent het congres medegedeeldeneemt echter niet weg dat de ingeleverde rapporteneen belangwekkende lectuur vormen, daar zij velegegevens uit den laatsten tijd bevatten, welke vanbelang zijn voor de studie van het woningvraagstuk.Thans volge nog iets omtrent hetgeen ik zagte Paijs en omgeving op het gebied der woning-toestanden, en in de verwoeste gebieden en om-trent hetgeen de Fransche wetgever zich voorsteltte doen ter verbetering der onhoudbare woning-toestanden in de groote steden.Gedurende en na den oorlog zijn de particulierebouwondernemers in Frankrijk, die bovendienna 1919 in beslag werden genomen door het herstelder verwoeste gebieden, belemmerd door de hoogeprijzen der materialen, en teleurgesteld door dehandhaving der huurwetten op de bestaande wo-ningen^), niet meer overgegaan tot den regelma-tigen aanbouw van woningen in de groote Franschesteden, noch voor eigen rekening, noch voor dievan bouwvereenigingen. In het bizonder geldtdit voor Parijs, ofschoon de trek der bevolkingvan het platteland naar de hoofdstad aanhoudten de vraag naar woningen te Parijs zeer groot is.Door deze stremming in den aanbouw is detoch nietkrachtige uitvoering der Fransche wetgeving terbevordering van woningbouw verder in haar wer-king verzwakt. Het ^evolg is geweest een uittochtvan Parijsche werkmansgezinnen naar den oudenforten-gordel rondom Parijs, welke voor militairedoeleinden geen beteekenis meer heeft en waar veelopen terrein ligt, dat ten deele aan particuliereeigenaren behoort. Daar hebben die werklieden vanhout en allerlei andere materialen, als petroleum-blikken enz. barakjes gesticht, die er uitzien als de^) Verg. M. Cabirol, Les loyers, droits des locataires etproprietaires a partir du 2 avril 1926, Paris, Hachette 1926.1^4 ARTIKELENkleine loodsjes in onze volkstuintjes, maar bijnadere beschouwing woningen blijken te zijn. Deautoriteiten hebben dit toegelaten, en mede doorde onvoUedige toepassing der wetsbepalingen om-trent bouwvergunning en rooilijnen op de gemeen-ten met een betrekkelijk gering inwonertal, welkewetsbepalingen, als zij op zulk een gemeente weltoepasselijk waren, in den regel niet werden nage-leefd, treft men denzelfden toestand op verschil-lende punten der Parijsche banlieue ook aan. Ikbezichtigde den barakkenbouw nabij het park Mont-souris, waar de Cite-Universitaire, bevattende ge-bouwen voor studenten van verschillende natien,bezig is te verrijzen. In de banlieue bezichtigdeik het dorp Antony, ten zuiden van de Porte d'Or-leans gelegen, alwaar een ,,permis de construire"niet vereischt werd, ofschoon de onmiddellijke na-bijheid der wereldstad bij dit zeer gunstig gelegenterrein de toevloeiing van bevolking moest doenverwachten; een typisch voorbeeld van het gemisaan doorzicht en de zorgeloosheid der Franscheadministratie. Daar treft men nu aan een van de be-ruchte ,,colonies de bicoques"^) (krotten-kolonies),Er zijn te Antony wel eenige behoorlijke wegen,waaraan behoorlijke huisjes staan, maar daartus-schen staan hot en haar aan ongebaande wegen,smalle paden of ook zonder eenig verband tot eenweg, een aantal krotjes, die zonder afvoer, verlich-ting, bestrating en waterleiding zijn gelaten. Zoois het ook te Drancy bij het vliegveld van le Bour-get en in mindere mate in de geheele banlieue.Men laat de ,,lotissement" (verkaveling) van elkstuk bouwterrein door den eigenaar maar toe zooalshij deze gelieft te bepalen, en men laat iedereenmaar bouwen zooals het hem invalt. Dit moet danheeten het beginsel der individueele vrijheid,waarop bepalingenomtrent bouwvergunning, bouw-verordening, enz. slechts uitzonderingen vormen.De Fransche wetgeving over de volkshuisvestingis zeer uitgebreid en weinig overzichtelijk. Hethoofdbeginsel is gelegen in de wet-Ribot, strek-kende om door Rijksvoorschotten, met behulpvan crediet-maatschappijen, spaarbanken en eenlevensverzekering, werklieden of met hen gelijk-gestelde personen eigenaren te maken van kleinehuisjes met tuintjes. In 1912 zijn de Offices pu-blics er bij gekomen, lichamen, waarin sommigeleden door den Prefekt of het gemeentebestuurworden benoemd en de overige door de besturenvan verschillende woningvereenigingen wordenaangewezen, waarna zij een soort gemeentelijkenwoningbouw tot stand brengen. In de wet van5 December 1922 is deze geheele regeling derwoningcredieten enz. welke in verscheidene wettenwas nedergelegd, gecodificeerd. De niet zeer duide-lijke voorschriften omtrent stedebouw en uit-breidingsplannen zijn vervat in de wet van 14Maart 1919, aangevuld door de wet van 19 Juli^) Verg. Sellier et Bruggeman, Le probleme du logement,Parijs 1927, uitgave van de Carnegie-stichting biz. 96.1924.^) Het hygienisch toezicht op woningen,waarbij echter iedere regeling van gezondheids-inspectie, die ruggegraat van de verbetering derEngelsche volkshuisvesting, ontbreekt, is vervatin de wet van 15 Februari 1902. De onteigeningten behoeve der volkshuisvesting is geregeld deelsin de woningwetten, deels in de onteigeningswetten.Wie hierover meer wil weten, worde verwezennaar de Fransche rapporten voor het internationaalwoningcongres te Scheveningen en naar het reedsaangehaalde werk van Sellier en Bruggeman,Voortdurend treft men in de rapporten de klachtaan, dat de wetten slechts hier en daar worden uit-gevoerd, waar zich toevallig een belangstellendemaire of een ijverige woningvereeniging of Comi-te de patronage bevindt, doch zij overigens eendoode letter zijn gebleven.Men moet, ter juiste beoordeeling van den tegen-woordigen toestand, echter niet vergeten dat hetherstel der verwoeste gebieden een reusachtigekrachtsinspanning en een groot aantal milliarden --vermoedelijk meer dan strikt noodig was -- heeftgekost. Ik maakte van Parijs een uitstapje naar hetgeheel herbouwde Reims, waar men trouwens debeschikking heeft gehad over groote Amerikaan-sche giften, en waar men thans voortreffelijke cites-jardin aantreft en een zeer goeden stadsuitleg.Zoo is het overal in de Noordelijke en OostelijkeDepartementen, waar de oorlogsverwoestingen heb-ben plaats gevonden: alles is vernieuwd, zoowelfabrieken, mijn-installaties als woningen, waarvaner in het geheel 700,000 zijn gebouwd of hersteld.Het is een ironie van het noodlot, dat de bevolkingder verwoeste gebieden thans, wat haar huisvestingaangaat, er veel beter aan toe is dan de bevolkingvan het overige Frankrijk.Het tegenwoordige Ministerie, waarin thans deheer Loucheur als Minister van Arbeid en SocialeHygiene zitting heeft, heeft eerst in Maart 1928 denieuwe wet op de verkaveling (lotissement) totstand gebracht, waardoor men hoopt de bestaandemisstanden te bestrijden, ^) en onlangs een wet opde credietverleening voor woningbouw, Het doeldezer laatste wet is vooral den aanbouw van huisjesmet tuintjes voor individueele werklieden volgenshet stelsel der wet-Ribot te bevorderen, en even-tueel ook aanbouw door woningvereenigingen enOffices publics. In het geheel zal een kapitaal vanelf milliard francs (dus een milliard een honderdmillioen gulden) in deze bouwondernemingenworden gestoken, De Staat zal voorschotten gevenen bijdragen in de annuiteit, terwijl ook de Consignnatie-kas en de gemeentebesturen voorschottenzullen verstrekken, en, volgens de gewone Franschemethode, ontheffing van belasting voor deze ge-bouwde eigendommen zal worden verleend, Bi-') Verg. Dr. A. Bonde, Traite pratique de ramenagementdes villes etc., Paris, Dalloz, 1927.^) Loi tendant a faciiiter ramenagement des lotissementsdefectueux, du 15 Mars 1928.AKTIKELEN185zondere aandacht zal worden gewijd aan de ver-schaffing van woningen met lage huurwaarde aande talrijke gezinnen; in Frankrijk beschouwt meneen echtpaar met drie kinderen reeds wettelijk alseen ,,famille nombreuse."Eenige dagen voor mijn vertrek naar Parijs op29 Juni werd het vrij uitgebreide ontwerp dezerwet bij de Kamer van Afgevaardigden ingedienden door de Kamer-Commissies, waar het eigenlijkewerk geschiedt, behandeld. Reeds op Dinsdag 3Juli kon ik op de tribune der Kamer de behandelingbijwonen en was getuige van het geringe decorum,dat daar heerscht, de voortdurende maatregelen totorde-bewaring door den President, het telkens ap-plaudisseeren door een deel der vergadering, alseen in dien hoek welgevalhg argument naar vorenwordt gebracht, benevens de famihare toon, welkede kamerleden bezigen tegen de Ministers, die opde voorste banken gezeten zijn en als het ware deeluitmaken van de vergadering. De socialisten wildennatuurlijk liever de Offices publics bij den woning-bouw op den voorgrond geschoven zien, maar demeerderheid wilde niet raken aan de heilige Fran-sche huisjes van particulieren eigendom, particulierinitiatief en individueele vrijheid, terwijl de oppo-sitie trouwens niet zeer krachtig was, daar de aan-neming van de wet met een zeer groote meerder-heid van te voren verzekerd was. Bij de verkiezingenvan het voorjaar was algemeen beloofd dat dewoningcrisis moest worden verholpen. Bovendienhad de Regeering aan de Kamers toegezegd dat deparlementaire vacantie voor 14 Juli zou intreden entot October zou duren. Aldus werd het ontwerp-Loucheur onder hoogen druk behandeld. Reeds opDonderdag 5 Juli kon ik op de tribune van denSenaat de aanbieding van het ontwerp door denMinister bijwonen, terwijl de Senator Paul Strauss,die eenige dagen te voren het Woningcongresnamens den President der Republiek had geopend,als algemeen Rapporteur in den Senaat fungeerde.Daar rees echter bezwaar bij enkele Commissies,zoodat deze het ontwerp Vrijdag nader behandeldenen er eenige veranderingen in voorstelden, waarmedede Regeering zich vereenigde. Zaterdag 7 Julibehandelde de Senaat de artikelen in een vrij uit-voerig debat en Maandag 9 Juli namen Kamer enSenaat het gewijzigde ontwerp definitief aan.Binnen 14 dagen was dus het ontwerp ingedienden tot wet verheven, ^) wat 00k voor Frankrijk eensnelheidsrecord vormde, zoodat in de pers de klachtomtrent overhaasting werd vernomen.Geschrapt werd in den Senaat de instelling --volgens Belgisch model -- van een algemeenenationale Maatschappij voor volkswoningen, welkede algemeene leiding van den aanbouw zou hebbengehad. Hiertegen werd het schrikbeeld ,,etatisme"') Loi etablissant un programme de construction d'habi-tations a bon marche et de logements, en vue de remedier ala crise de I'habitation, du 13 juillet 1928 (extrait du journalofficiel de la Republique frangaise du 17 juillet 1928).aangevoerd, en de bestaande organen werden vol-doende geacht voor de uitvoering der wet. Verderzal volgens den wensch van den Senaat meer aan-dacht worden gewijd aan de huisvesting der platte-lands-bevolking dan oorspronkelijk in het ontwerpgeschiedde, zulks met het oog op de vrees, dat detoestrooming naar de steden nog zal toenemen.Volgens het ontwerp hoopt men in den loop van1929-1934 200.000 woningen te bouwen voorwerklieden en met hen gelijkgestelde personen,en bovendien nog 60.000 woningen voor beter ge-situeerden. Bij vergelijking met de cijfers voorNederland moet men niet vergeten dat hier telande jaarlijks ongeveer 30.000 woningen gebouwdmoeten worden voor de door huwelijk nieuw ge-vormde gezinnen, terwijl in Frankrijk debevolking,die ongeveer het zesvoud der Nederlandsche be-volking bedraagt, stationnair blijft en alleen destedelijke bevolking zich uitbreidt ten koste vanhet platteland.Na de aanneming der wet heeft Loucheur deParijsche journalisten ontvangen, om hun te ver-duidelijken hoe het nu verder zal gaan. In 1928 zaler met de voorbereiding worden voortgegaan, en in1929 zal de uitvoering beginnen. Men hoopt vooraldat de bouwondernemers zich bereid zullen ver-klaren den woningbouw op zich te nemen zonderverhooging der prijzen van de materialen, Een voor-deel is het, dat vele groote steden reeds bouwter-reinen hebben gekocht, zoodat er aanstonds metbouwen kan worden begonnen. Intusschen is hetop den voorgrond schuiven van het denkbeeld omde geweldige samenpersing der Parijsche bevolkingen de misstanden in de ,,enceinte fortifiee" en debanlieue te willen verhelpen door aan alle Parijschewerklieden, die dit verlangen, een eigen huisjemet een tuintje te gaan verschaffen, niet geschiktom het vertrouwen te vergrooten, dat men nuwerkelijkernst zal maken met de opheffing van denwoningnood, waarvoor het natuurlijk op eenmassa-produktie van woningen in korten tijd aan-komt. Er zullen nu op het Departement van Arbeideen aantal Commissies worden gevormd, om decirculaires ter uitvoering van de wet te vervaardigen.Tot dusverre werden, zooals mij bij raadplegingvan eenige verslagen van het Musee Social bleek,de Fransche woningwetten uitgevoerd, door dat deMinister een circulaire richtte tot de Prefekten,die den inhoud daarvan ter kennis brachten van deonder-Prefekten en de Gemeentebesturen, waarnade gekozen maires veelal weinig medewerkingtoonden, als er verzet rees bij groepen van invloed-rijke kiezers. Het is nu de bedoeling de circulairesdoor de maires ter beschikking te doen stellen vanhet publiek, zoodat dit kan zien wat verricht moetworden om aan een woning te komen. Verdermoeten er een aantal ,,Societes de credit immo-bilier" gevormd worden, die het werk der crediet-verleening zullen verrichten. Men gevoelt opnieuwhet gemis eener woning-inspectie, die den band zouARTIKELENvormen tusschen de Regeering, de gemeentebestu-ren en de bouw-aanvragers. De instelling van zulkeen inspectie, evenals van een inspectie voorde volksgezondheid, wordt in Frankrijk nog be-schouwd als een inbreuk op de autonomie en hetzelfbestuur der gemeenten en zoo blijft de uitvoe-ring zulker wetten nog steeds in handen van demacht, die, bij alle omwentelingen in het staats-bestuur gedurende de ige eeuw, Frankrijk onver-anderd is blijven regeeren, de oude Fransche ad-ministratie, met haar prefekten, onder-prefektenen weinig krachtige gemeentebesturen, welke voorsociaal werk weinig geneigdheid en geschiktheidbezit. Er waren in Juli jl. reeds een aantal aanvragenom woningen bij het Departement van Arbeid inge-komen, welke de Minister verklaarde niet te kunnenbeantwoorden. Hij zal nu voorstellen hem een cre-diet te verleenen, teneinde een ,,But?au van inlich-tingen" aan zijn Departement te verbinden, datde vragers zal kunnen beantwoorden. Dus wederomimprovisatie, omdat aan dit punt bhjkbaar nietwas gedacht.Wat Parijs betreft, waar men groote plannen ge-maakt heeft, waarvan de uitvoering echter hoogstonzeker is, om den ouden fortengordel in terreinenvoor plantsoenen en openbare stichtingen te her-scheppen, dringt zich, nu de Minister de vervaar-diging van een uitbreidingsplan voor geheel Parijsin uitzicht heeft gesteld, de gedachte op, dat menof een lichaam in het leven had moeten roepenals ,,Gross-Berlin", of de Londensche CountyCouncil, dat groote maatregelen kan nemen, of deomliggende gemeenten door annexatie bij Parijs hadmoeten voegen. Thans moet naast het gemeente-bestuur van Parijs het Departement van de Seineoptreden, dat echter voor dergelijk werk niet vol-doende is toegerust, terwijl er ook nog andere De-partementen, in de nabijheid van de stad gelegen,zijn betrokken bij de opheffing van de woning-ellende in de banlieue. Men kan bij Franscheschrijvers over het onderwerp en ook in de dag-bladen, naar aanleiding van den woningnooden het ontwerp, de erkentenis lezen, dat behalvede inrichting der administratie, het inderdaad op-vallend gemis aan organiseerend talent, waar hetsociale maatregelen geldt, den voornaamsten hin-derpaal vormt om de woning-verbetering met krachtaan te vatten. Een der Senatoren heeft bij de de-batten de nieuwe wet dan ook gekarakteriseerdals de Fransche zorgeloosheid, die verholpen werddoor de Fransche improvisatie. Er is in uitzichtgesteld dat er nog aanvullende wetten zuUenvolgen, die nadere bepalingen zullen bevatten overstedebouw en onteigening. Indien de woningnoodblijft nijpen, is het mogelijk, nu de credieten een-maal gevoteerd zijn, dat, met het voorbeeld van hetherstel der verwoeste gebieden voor oogen, de wet-Loucheur onder den drang der omstandighedeneen keerpunt gaat vormen in de Fransche woning-politiek, Deze bewindsman ontvangt nl. in de weteen groote mate van speelruimte, en als hij metnadere voorstellen komt, is de kans groot dat hetParlement hem ook hierin zal steunen. Zoo zoutoch nog, of door een premie-stelsel volgens En-gelsch-Hollandsch model, of door woningbouw opgroote schaal door woningvereenigingen of Officespublics, de noodzakelijke aanvulling geleverd kun-nen worden van den aanbouw van kleine huisjesvoor individueele werklieden, die er aanstondseigenaar van worden, maar gedurende een reeks vanjaren, terwijl de aflossingstermijnen nog loopen, zeniet mogen verkoopen. Bij de opening van het Con-gres heeft Loucheur in overweging gegeven, dat deleden over eenige jaren zouden terugkomen, om deresultaten op te nemen: ,,et alors. Messieurs, vousverrez, vous verrez!" Aan het openen van hoop-voile vooruitzichten ontbreekt het dezen soepelen,energieken opportunist niet en de politieke om-standigheden schijnen niet te gedoogen met dewenschen der linkerzijde in het geheel geen reke-ning te houden, terwijl de Minister van Arbeidvoorshands den steun heeft van den Minister-President Poincare. Laten wij er dus maar het bestevan hopen.Bij het vertoeven in het Parijs der ,,rive gauche"in de omgeving der Sorbonne, het wandelen langsde Seine-oevers, en den tuin van het Luxembourg,en bij het verkeeren aan den rechter-oever bij deTuilerien, de Champs-Elysees en de Place de laConcorde, komt men telkens weder onder de be-koring van den prachtigen aanleg van dat gedeelteder stad onder de leiding van de groote architektenen ingenieurs uit den tijd van Lodewijk XV, Na-poleon, Louis Philippe en het Tweede Keizerrijk.Daarna is de stedebouw in Parijs en het overigeFrankrijk in een diep verval geraakt, waaruit hijzich nu wellicht zal gaan bevrijden, als men zichten slotte zal kunnen losmaken uit den conserva-tieven sleur der administratie en uit de verouderdebegrippen, waarin het op ander gebied zoo rijkbe-gaafde Fransche volk ten aanzien van sociale maat-regelen nog altijd gevangen zit. Het toonde in en naden oorlog een bewonderenswaardige veerkrachten spant zich zichtbaar in om op het terrein vankunsten, wetenschappen en nijverheid overal in dewereld den ouden Franschen invloed te herwinnen,terwijl het tegelijkertijd tracht een reusachtig kolo-niaal rijk in exploitatie te brengen. Daarbij heefthet zulk een dringende behoefte aan een gezondsterk menschen-materiaal, dat het niet onver-schillig blijven kan voor de slechte sociaal-hygie-nische toestanden, te minder nu de zuidelijkeDepartementen reeds overstroomd worden doorItaliaansche arbeiders, de noordelijke door Belgen,daar de arbeidskrachten op het platteland ontbre-ken. Het zal nu in ieder geval belangwekkendworden in de eerstvolgende jaren na te gaan, inhoeverre de plannen voor woningbouw en anderesociale maatregelen tot uitvoering zullen komen,opdat Frankrijk, waar het de uitvoering der socialeARTIKELEN 187wetgeving betreft (waartoe 00k behoort de nogonzekere invoering der groote wet op de socialeverzekeringen van 14 Maart 1928) op het zelfdepeil zal komen, waarop de andere West- en Midden-Europeesche landen over het algemeen reeds zi]nkomen te staan.Amsterdam, 31 Juli 1928 J. KRUSEMANONS LIMBURGIn het wederom zeer uitvoerige jaarverslag van ,,OnsLimburg" over 1937, wordt zooals steeds aangevangenmet een overzicht van de bevolkingsbeweging in het mijn-district. Op 31 December 1927 bedroeg de bevolking186.726 zielen, wat voor het jaar 1927 een toename met8.574 personen beteekent. De kleinste helft hiervan wordtdoor de natuurlijke bevolkings-aanwas uitgemaakt, want hetvestigings-overschot bedroeg 4.393 personen. In percentenbedroeg de toename 481, terwijl het overeenkomstigecijfer voor het Rijk i .33 bedroeg. Men vindt een dergelijketoename slechts in Twente, waar de gemeenten Enschedeen Hengelo een toeneming met 5.14 % vertoonen; Eind-hoven blijft met een percentage van 4,26 % bij de mijn-streek achter. Het aantal mijnwerkers nam met 1.415 toetot 34.464, waarvan er 28.305 in het mijndistrict woonachtigzijn, die met hun gezinnen een mijnwerkersbevolking van87.093 personen (= 47 % der totale bevolking) vormen.De toeneming van het aantal gezinnen is niet met juistheidbekend, maar als dezelfde wijze van afleiding als in de vorigejaarverslagen wordt toegepast, komt men tot een stijgingvan dat aantal met 1.638 tegenover 1.544 in het vorig jaar.Het aantal voltooide, na aftrek van het aantal vervallenwoningen, bedroeg 1.825, zoodat een vermindering vanhet tekort met 187 moet worden aangenomen. Thans staatnog een achterstand van rond 800 woningen in te halen.Terecht wordt opgemerkt dat dergelijke cijfers nooitabsoluut juist zijn; de woningvraag is nu eenmaal nietnauwkeurig te berekenen. Gegevens ontbreken b.v. overhet aantal personen, dat zich in een bepaalde gemeente zouwillen vestigen, maar bij gebrek aan een geschikte woningdaartoe niet kan overgaan.Van de 1.825 nieuwe woningen werden er 758 ge-bouwd door particulieren en 985 door vereenigingen.Op 31 December waren 1.389 woningen in aanbouw,waarvan er 1.059 door vereenigingen werden opgericht.Aan het eind van het jaar beschikten de afdeelingen van,,Ons Limburg" over 5.753 woningen, waarvan er 106 leegstonden; bovendien zijn er drie gezellentehuizen, bestemdvoor huisvesting van ongehuwde arbeiders, in het bezitder vereeniging. In samenhang daarmede wordt het onder-verhuren en het kostgangerswezen zoo krachtig mogelijkbestreden.Over de gezellentehuizen wordt in het verslag het vol-gende opgemerkt:,,Aangaande de bezetting der drie .... huizen zij aange-teekend dat in het laatste kwartaal van het verslagjaargemiddeld per dag bezet was:te Eygelshoven 77 % der beschikbare plaatsen;te Nuth 87 % ente Lutterade 85 %.Ook als men rekening houdt met het onvermijdelijkleeg staan der kamertjes bij het komen en gaan der vlottendebevolking, zou men een sterkere bezetting verwachten, daarimmers het aantal bjschikbare plaatsen slechts een kleindeel vormt van het totaal aantal der mijnwerkers, die buitengezinsverband leven."Door Rijk en Gemeenten werden enkele malen bouw-voorschotten krachtens de Woningwet verleend, terwijlenkele gemeenten voorschotten verstrekten zonder tusschen-komst van het Rijk. Toekenning van bijdragen kwam nietvoor. In d^ Mijnstreek wordt de woningproductie langszeer verschillende wegen bevorderd. Zoo verstrekken instel-lingen als het Algemeen Mijnwerkers Fonds, het Beambten-fonds der Staatsmijnen e.d. en ook de mijnonderneming,,Laura en Vereeniging" aan arbeiders hypothecair credietvoor den bouw of den aankoop van een eigen woning.In totaal zijn in de mijnstreek dergelijke leeningen verstrektvoor den bouw van ongeveer 900 woningen. In 1927 werdop deze wijze voor een zeventigtal woningen steun ver-leend. Ook begint zich de verleening van hypothecaircrediet door de gemeenten aan particulieren te ontwikkelen;deze financiering komt veelal aan betere, dus duurderewoningtypen ten goede.Er valt op krachtige ontwikkeling van de werkzaamheidder stichting ,,Thuis Best" te wijzen. In de jaren 1925 en1926 werden door deze stichting 422 woningen voltooid,in het verslagjaar 612; op het einde van het jaar waren643 woningen in aanbouw.In het verslag wordt herinnerd aan de verordening dergemeente Geleen, krachtens welke de A.V.W. in de bouw-verordening werden ingelascht, welke verordening echterdoor Ged. Staten niet werd goedgekeurd.Een onderzoek werd ingesteld naar de eerste bezettingvan eenige groepen nieuwe woningen; het bleek dat degezinnen, die reeds eerder in het mijndistrict gevestigdwaren, toen een gemiddeld lagere huur betaalden dan inde vereenigingswoningen. Op de bewoning wordt nog steedseen ongunstige invloed uitgeoefend door het groote aantalverhuizingen, dat op zijn beurt ten deele wordt veroorzaaktdoor het verloop der mijnwerkersbevolking.Omtrent de bouwkosten wordt het volgende medegedeeld.De opgegeven bouwkosten, die betrekking hebben op dewoninggroepen, waarvan de aanbesteding dit jaar ge-schiedde, omvatten de kosten van den bouw en de leveringvan alle daartoe noodige materialen, zonder wegaanleg.Niet zijn inbegrepen de kosten van architectuur, toezicht,renteverlies en leges, evenmin die der electrische installatie.De kubieke ihhoud is gemeten buitenwerks boven denbeganen-grondvloer, buiten rekening latende den inhoudvan den kelder en het bergplaatsje.AantalwoningenBouwkoslen mpern M^ ilonlno In fl.M^Kaalheide 100 214 2.420 11.31Schinveld 22 226 2.552 11.27Waubach I 52 234 2.656 11.34Schaesberg IV 54 214 2.418 11.29Heerlen II 200 235 2.537 10.80Lutterade V 200 226 2.617 11.56Brunssum III 129 223 2.532 11.33Beambtenwon.Lutterade 20 535 5.698 10.65Nieuwenhagen III 23 212 2.37.5 11.22Eygelshoven II 8 200 2.686 1343Sittard IVa 100 216 2.386 11.03Stein I 20 244 2.500 10.25Waubach II 42 235 2.606 11.15De opvallend hooge kostprijs per M^ van de groepEygelshoven houdt verband met de omstandigheid, dat,door de sterke helling van het bouwterrein, onder denbeganen grond nog eenige betrekkelijk groote bijruimtenwerden gemaakt, waarvan de kubieke inhoud niet in derekeningf is opgenomen.Omtrent het aantal arbeidsuren, dat per woning in dienstvan den aannemer gewerkt wordt, werden bij een drietalgroepen gegevens verzameld. De daarbij verkregen cijfersloopen aanmerkelijk uiteen, maar vertoonen groote overeen-komst met die uit het vorig jaar; er werd namelijk in ver-schillende groepen voor het aantal uren gevonden: 1.469,1.363 en 1.174 uur per woning, terwijl de cijfers over 1926waren: 1.470 en 1.170 uren.t88 ARTIKELEN - BINNENLANDIn het verslag wordt nader ingegaan op het beheer derafdeelingeli; in meerdere gevallen blijken nog steeds moei-lijkheden te bestaan, die voortvloeien uit een in de na-oorlogsjaren opgemaakten financieelen opzet.Ook dit jaar kwam wederom een aantal Z.g.n. garantie-overeenkomsten tusschen afdeelingen van ,,Ons Limburg"en mijnondernemingen tot stand; bij zulk een overeenkomstverkrijgt de mijnonderneming een zeker recht van voorkeurvoor haar arbaiders bij de verhuring der woningen, waar-tegenover door haar een bepaalde huur wordt gewaarborgd.Het woningtoezicht en het daaraan verbonden maatschap-pelijk werk wordt uitvoerig behandeld; het is helaas on-mogelijk om daarop hier nader in te gaan. leder, die hetjaarverslag leest, moet bewondering verkrijgen voor het opdit gebied gepresteerde. Het ware een vergeefsche pogingdergelijk werk in enkele regels te willen beschrijven.Geraden kan slechts worden: neem het verslag zelf ter hand.D.BINNENLANDWONINGBEURS TE UTRECHTDe gemeenteraad verwierp een voorstel om de gemeente-lijke woningbeurs op te heffen. Besloten werd B. en W. uitte noodigen een verordening te ontwerpen waarbij dewoningbeurs voor haar bemiddeHng bij de totstandkomingvan huur en verhuur van woningen (geen gemeente-woningen) en bij den koop en verkoop van perceelen eenretributie zal heffen.DE DOOR DE OVERHEID GESTEUNDE WONING-BOUWDe gemeente Enschede verleende een bouwvereenigingeen voorschot voor den bouw van 9 arbeiderswoningen;in Gorkum werd een voorschot voor den bouw van 27woningen verleend en in Helmond een voor den bouwvan 19 middenstandswoningen. Kampen garandeerde eendoor een bouwvereeniging gesloten geldleening ten be-hoeve van den bouw van 24 arbeiderswoningen.HET WONINGBOUWPLAN VAN ,,ZOMERS BUI-TEN"In den Amsterdamschen gemeenteraad is een bouwplanvan de vereeniging ,,Zomers Buiten" ter sprake gekomen.Bedoelde vereeniging had in het laatst van het vorig jaareen plan ingediend voor den bouw van ongeveer 500woningen, die voor / 1800 per stuk zouden kunnen wordengebouwd en waarvan de exploitatie met een huur van/ 4.63 per week sluitend zou zijn. Als men nu weet dat hettot nu toe in Amsterdam voor onmogelijk gold om eengoede arbeiderswoning te bouwen voor minder dan / 6.-per week, dan is het begrijpelijk dat het plan veel stofopwierp. De kostenbesparing zou o.a. moeten wordengevonden door een z.g.n. galerijbouw. De ,,voordeuren"zouden gelegen zijn aan een galerij aan de achterzijde derwoningen, over een trappenhuis bereikbaar. Een afzon-derlijk trappenhuis voor elk perceel wordt daardoor ver-meden. Communis opinio in den raad was echter dat hetplan het peil der volkshuisvesting zou neerhalen. Bovendienwerd de juistheid der ingediende berekeningen aangetast.De Woningdienst heeft de stichtingskosten per woningniet op / 1800, maar op / 3200 berekend. Zoodat dit plan,waarbij aan de bevolking der hoofdstad een zooveelgoedkoopere huisvesting in uitzicht werd gesteld, tot deschoone illusies gerekend zal moeten worden. Inmiddelszijn eenige beloften afgelegd betreffende goedkoope uit-gifte van erfpachtsgrond en in studie zijnde plannen voorden bouw voor minder-draagkrachtigen.WONINGBOUW VOOR ,,SOCIAAL-ACHTERLIJ-KEN"In Sittard werd besloten tot den bouw van 10 woningenvoor ,,sociaai-achterlijken".BEVORDERING VAN DE PARTICULIERE BOUW-NIJVERHEIDIn de gemeente Tegelen werd in den loop van het jaar1925 een tweetal regelingen vastgesteld voor de verstrekkingvan bouwcrediet en hypotheek door de gemeente tenbehoeve van particuliere bouwers, respectievelijk voor denbouw van arbeiders- en middenstandswoningen. Onlangsheeft een nieuwe regeling de bestaande vervangen. Aanieder ingezetene der gemeente, die daarvoor in aanmerkingkomt, kunnen uit de gemeentekas bouwcredieten wordenverstrekt; ten aanzien van de toe te kennen bedragen wordtonderscheid gemaakt naarmate de woningen bestemd zijnvoor verhuring of voor eigen gebruik van den crediet-vrager. Is het laatste het geval, dan kan 85 % der stichtings-kosten van de woning als bouwcrediet worden verstrekt,mits die kosten niet meer dan / 4200 bedragen. Is de woningvoor verhuring bestemd, dan ligt de grens voor de stich-tingskosten bij / 4000. Indien de kosten echter niet meerbedragen dan / 7000, kan 80 % en indien zij niet meerdan / 10.000 bedragen 75 % als crediet worden verstrekt.In de genoemde stichtingskosten is de grondprijs steedsinbegrepen. De credietnemer is gehouden hypotheek teverleenen. De aflossing geschiedt in vijftien jaar, overeen-komstig het volgende plan:a. indien de met het bouwcrediet gebouwde woning doorden credietnemer zelf wordt bewoond: gedurende deeerste vijf jaren 2 % en gedurende de volgende tien jaren3 % 's jaars van het verstrekte crediet;b. in alle andere gevallen: gedurende vijftien achtereen-volgende jaren 3 % van het verstrekte crediet.Het onafgeloste deel van het verstrekte crediet moet nadeze vijftien jaren terstond in zijn geheel worden afgelost.De bouwcredieten worden aan de credietnemers verstrekttegen dezelfde rente als waartegen door de gemeente zelvede benoodigde gelden worden geleend.Ten minste vijftien jaar na hun voltooi'ing moeten dewoningen ter bewoning gebezigd blijven en moeten tengenoege van Burgemeester en Wethouders worden onder-houden. Verkoop van een met bouwcrediet gestichte woningkan als regel eenmaal worden toegestaan onder behoud vanhet hypothecair verband.Tot heden werden onder de oude en de nieuwe regeling59 woningen gesticht.Het gemeentebestuur van Krommenie is voornemensingezetenen, die daartoe een verzoek indienen en daarvoorin aanmerking komen, voor den bouw van een eigen huiseen eerste hypotheek te verleenen tot een maximum van/ 2.500.-. Industrieelen hebben toegezegd daarbij eentweede hypotheek te verstrekken tot een maximum van/ 1.000.-. De tweede hypotheek moet in tien jaar wordenafgelost, terwijl de aflossing der eerste hypotheek eerstna tien jaar aanvangt.VOLKSHUISVESTING TE HELMONDHet gemeentebestuur van Helmond gaf een keuriguitgevoerd boekje uit: ,,WoningbouwHelmond 1916-1928".Tal van cijfers en illustraties geven een aardigen indrukvan wat in een tijdperk van 125 jaar op het gebied dervolkshuisvesting is tot stand gebracht. Wij ontleenen erhet volgende aan:Van 1915 tot Juli 1928 steeg de bevolking van 17.123 tot24.500 inwoners. Tot 1914 was in de woningbehoefte doorde particuliere bouwnijverheid voorzien. In 1912 werd deeerste woningbouwvereeniging opgericht, die in 1916 een50-tal woningen voltooide. Meerdere vereenigingen volgden,terwijl de gemeente in het jaar 1925 met 61 woningen aande markt kwam.Een in 1917 opgericht gemeentelijk grondbedrijf steltde benoodigde gronden tegen kostenden prijs ter beschikking(blijkens een artikel van Wethouder Jos. van Wei in ,,DeMorgen" moest overigens de gemeente zelf wel eensbijpassen!). Helmond doet als andere gemeenten: verstrektBINNENLAND - BUITENLAND 189in de laatste jaren zelf bouwvoorschotten aan de vereeni-gingen zonder een beroep op het Rijk te doen. In 12! jaarbouwden gemeente en vereenigingen 1271 woningen;de beteekenis van dit cijfer beseft men, als men bedenkt datop I Januari 1928 het gezamenlijk aantal woningen in degemeente 4603 bedroeg.De gemiddelde huren bedragen voor de complexen derdrie werkzame bouwvereenigingen resp. / 4.42, / 4.27 en/ 9.10 (de eerste twee bedragen betreffen arbeiders-, hetlaatste middenstandswoningen) per week, terwijl de hurender 100 woningen voor kleinegezinnendergemeentelijkewo-ningstichting / 2.60 of /3.10 per week bedragen. Plattegron-den der verschillende woningtypen geven een duidelijkeninhoud aan de cijfers. In het reeds aangehaalde artikel vanden Heer van Wei geeft deze als zijn meening te kennendat huren van / 4.- a / 4.50 per week, gezien het te Helmondgeldende loonpeil, niet laag genoemd kunnen worden.878 Woningen ontvangen een jaarlijksche rijks- en gemeen-telijke bijdrage in de exploitatie tot een totaalbedrag vanin maximum / 86.369.-, hetgeen neerkomt op in maximum/ 98.- per jaar per woning.Een tot nu toe ondernomen proef om de bewonersdoor een huurkoopsysteem geleidelijk in den eigendomhunner woningen te stellen, siaagde niet, wat aan de om-omstandigheid wordt toegeschreven, dat de wonmgen vaneen zeer klein type waren. De proef zal met grqotere wonin-gen herhaald worden. Het boekje sluit met de verzekermg,dat zoowel het gemeentebestuur als de huurders over debereikte resultaten voldaan zijn.ERFPACHTDe gemeenteraad van Amsterdam besloot dat particu-lieren, die terreinen van de gemeente, bestemd voor woning-bouw, in tijdelijke erfpacht bezitten, alsnog in de gelegenheidzullen worden gesteld deze terreinen in voortdurendeerfpacht te erlangen.Reeds vroeger was de gelegenheid om tot deze conversieover te gaan opengesteld geweest. In het bizonder debezwaren van hypotheeknemers leidden ertoe dat thansandermaal de gelegenheid geboden wordt.EEN GEMEENTELIJK GRONDBEDRIJF TE NIJ-MEGENIn Nijmegen werd besloten over te gaan tot de instellingvan een gemeentelijk grondbedrijf. Ingebracht zullen wordende aan de gemeente toebehoorende terreinen, die totbouwterrein bestemd zijn. Rente en aflossing der leeningen,die ten behoeve van den aankoop van deze terreinen ge-sloten zijn, zullen van den gewonen dienst worden afgevoerden naar den kapitaaldienst worden overgebracht. De inbrengzal geschieden tegen het bedrag, waarop de verkoopwaardezal worden geschat, of indien het onroerend goed binnenzes maanden na het besluit tot aankoop wordt ingebracht,tegen het bedrag van de koopsom. De boekwaarde wordtverhoogd met de te betalen rente, grond- en andere lasten,verminderd met de pachten, huren en andere baten. Even-eens wordt de boekwaarde verhoogd met de kosten van hettot bouwterrein geschikt maken. Gronden bestemd voorden aanleg van straten, wegen en pleinen worden zondereenige verrekening uit het grondbedrijf genomen. Indienbij verkoop of overdracht van eigendommen de opbrengstmeer bedraagt dan de boekwaarde, wordt deze winst geboektop een reserve-rekening voor winst bij verkoopen. Even-tueele verliezen worden ten laste van deze rekening ge-bracht, en worden indien dit niet mogelijk is, in uiterlijkvijf jaren afgeschreven ten laste van de rekening van batenen lasten. Elke vijf jaar zal de verkoopwaarde der ver-schillende perceelen getaxeerd worden; de voordeelige ofnadeelige taxatie-verschiUen worden op afzonderlijkerekeningen geadministreerd. In het geval dat de totaletaxatie-waarden op een lager bedrag uitkomen dan detotale boekwaarden zal het verschil gedekt worden uit dereserve-rekening voor winst bij verkoopen en indien ditniet mogelijk is, zal het verschil in uiterlijk vijf jaar van derekening van baten en lasten worden afgeschreven. De inerfpacht uitgegeven eigendommen worden afzonderlijkgeadministreerd; de overboeking geschiedt tegen hetbedrag, waarvan is uitgegaan bij de vaststelling van dencanon.ADRES DER ARCHITECTEN-KERN ,,DE 8" AANDEN AMSTERDAMSCHEN GEMEENTERAADBovenstaande vereeniging van ,,jonge architecten" richtteeen adres aan den Raad'der hoofdstad, waarin zij als haarmeening uitspreekt, dat de oplossing van het ,,wonen"te Amsterdam in een andere richting moet worden gezocht,dan thans het geval is. In het bizonder zou gebroken moetenworden met de methode om ,,kunstenaars-architecten"straatdecors te doen ontwerpen; de belangstelling van denwerkelijk modernen architect gaat alleen uit naar hetperfectioneeren van het woningtype. Thans wordt nergenswerkelijk gepoogd de volkshuisvesting in nieuwe banente leiden; de oplossing zal gezocht moeten worden dooraan de jongste uitingen der moderne architectuur volledigegelegenheid te geven zich te verwezenlijken, wat thans doorde bouwverordening en door de werkzaamheid der schoon-heidscommissie verhinderd wordt. In het bizonder zal debeperking van het aantal woonlagen moeten vervallen,opdat de gelegenheid geopend worde de oplossing tezoekenin hoogbouw met eenzelfde bevolkingsdichtheid per H.A.als thans gebruikelijk is, terwijl de grond tusschen degebouwen, complexen voor parken, speelplaatsen, sport-terreinen enz. zou vrij komen.Men weet hoe B. en W. der hoofdstad zich dezer dagengeuit hebben, geen bezwaar te hebben tegen hoogbouwop een beperkt aantal plaatsen, echter alleen waar dit methet oog op het stadsschoon gewenscht is.BEHOUD VAN NATUURSCHOONTeneinde voor het zich steeds uitbreidende en thansreeds ca. 73.000 inwoners tellende Eindhoven voldoendenatuurschoon in de onmiddellijke omgeving der stad tebehouden, is onlangs te Eindhoven opgericht de ,,N.V.Philips' Grondmaatschappij tot behoud van Natuur-schoon" (dr. A. F. Philips en mevrouw A. Philips-de Jongh).Door deze maatschappij werd reeds van de gemeentenValkenswaard en Aalst-Waalre, alsook van eenige particu-lieren, 190 H.A. grond aangekocht. Deze terreinen, die voorhet grootste gedeelte aan den rijksweg Eindhoven-Aalstliggen, munten uit door natuurschoon. Uitgestrekte bos-schen worden hier afgewisseld door heuvelachtige heideen schilderachtige heideplassen. Van dezen grond is 25H.A. onder Valkenswaard, blijvend voor openbaar wandel-park bestemd, terwijl het voorts in de bedoeling ligt, opdeze terreinen golfvelden aan te leggen.Verder werd aangekocht 370 H.A. bosch- en heidegrond,gelegen in de gemeente Geldrop, direct grenzende aan degemeente Eindhoven. Ook hier kunnen de stadsbewonersvolop van het Brabantsche landschapsschoon genieten,dat hier voor de ontginningsploeg gespaard is gebleven.(De Maasbode, 2 Aug. 1928)BUITENLANDINTERNATIONAALINTERNATIONAAL CONGRES VOOR VOLKSHUISVESTING ENSTEDE-BOUWOp het Congres te Parijs werden op voorstel van denHeer Pepler de volgende stellingen aangenomen metbetrekking tot de stedebouwkundige wetgeving.I. Plaatselijke of gewestelijke plannen behooren op alleland betrekking te hebben, en de daartoe meest aangewezenautoriteiten behooren in elken staat verplicht te worden ommaatregelen te treffen teneinde tot goede plannen te ge-igo BUITENLAND - OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENraken, welke het geheele gebied van den staat omvatten.2. Het ontwerpen van gewestelijke plannen dient teworden bevorderd, waar dit mogelijk is langs den weg vanvrijwillige samenwerking, waartoe aan de betrokken auto-riteiten de noodige bevoegdheden dienen te worden vcr-leend. Indien daaraan behoefte bestaat, behoort aan hethoogste uitvoerend gezag in elken staat de bevoegdheid teworden toegekend cm in te grijpen, teneinde te verzekerendat omvattende plannen niet door gebrek aan samen-werking tusschen de betrokken instanties verijdeld worden,terwijl tevens bij gebrek aan onderlinge overeenstemmingde yerdeeling der kosten tusschen de belanghebbendepartijen door het hoogste gezag moet kunnen wordenvastgestcld.3. In een land, waar het maken van uitbreidingsplannentot een vast gebruik is geworden, is het niet noodig dat deoverheid aan elken grondeigenaar individueel mededeelingdoet dat een ontwerp van een uitbreidingsplan zich overzijn terrein uitstrekt.4. Wanneer een uitbreidingsplan de vereischte goed-keuring heeft erlangd, dient het betrokken overheidsorgaanhet recht te bezitten om tot de onteigeningen over te gaan,die vereischt zijn om de uitvoering van de in het planbegrepen werken te verwezenlijken.Wanneer een plan de vereischte goedkeuring heeftverkregen, dient het betrokken overheidsorgaan de bevoegd-heid te bezitten om alle grond, ook bouwterrein, te ont-eigenen, wanneer de gemeentelijke autoriteiten dit nood-zakelijk oordeelen teneinde een regelmatigen groei vande stad te waarborgen.5. Indien een plan leidt tot waardevermeerdering vanonroerende eigendommen, waarover het zich uitstrekt,behooren de kosten van het plan op de betrokken terreinente kunnen worden verhaald, tot het bedrag dezer waarde-vermeerdering.Teneinde onbillijkheden ten opzichte van bepaaldeeigenaren en de daaruit voortvloeiende noodzakelijkheidom daarvoor schadeloosstelling te verleenen, te voorkomen,behoort aan de overheid de bevoegdheid te worden ver-leend om over te gaan tot ruilverkaveling binnen het kadervan het plan.6. Geenerlei eigendommen van overheids- of semi-over-heidsorganen behooren buiten den opzet van een plan teworden gehouden, en alle openbare werken (b.v. wegen enspoorwegen) in de betrokken plaats of streek behoorenbinnen zijn sfeer te worden getrokken. Het ministerie,waaronder stedebouwkundige aangelegenheden ressor-teeren, is verantwoordelijk voor het behartigen van hetalgemeen belang.INTERNATIONAAL CONGRES VOOR HET NIEUWE BOUWENEinde Juni is te Chateau de la Sarraz een bijeenkomstgehouden van architecten, die ,,Neues Bauen" voorstaan,en waarvan te onzent de Architecten-Kern ,,De 8" devertegenwoordigers zijn. Zij hebben een algemeene be-ginselverklaring gepubliceerd, waaruit hier de volgendepassage aangaande stads- en gewestelijke plannen mogeworden geciteerd.I. Stedebouw is de organisatie aller functies van hetcollectieve leven in de stad en op het land.Stedebouw kan nooit door aesthetische overwegingen,doch uitsluitend door functioneele conclusies vastgelegdworden.a. Allereerst moet de stedebouw de functies ordenen:a. het wonen;b. het werken;c. ontspanning (sport en vermakelijkheden).Middelen tot het voldoen aan deze functies zijn:a. grondverkaveling;b. verkeersregeling;c. wetgeving.3. Op de basis van de, naar sociale en economische grond-wetten door de (gewestelijk) vastgestelde, bevolkings-dichtheid wordt de verhouding tusschen woonopper-vlakten, sport- en parkoppervlakten en verkeersopper-vlakten vastgelegd.De nu door koop, speculatie en overerving chaotischeverbrokkeling van den grond is door een met goedoverleg uitgevoerde collectieve grond-economie, tegente gaan.Deze ont\yikkeling kan nu reeds ingeleid worden dooroverbrenging van de niet gerechtvaardigde overwinstaan de gemeenschap en door verruiming der erfpacht.4. De verkeersregelingen moeten de tijdelijke en plaatselijkeresultaten van alle functies van het gemeenschapslevenomvatten. De groeiende intensiviteit van deze levens-functies, voortdurend gecontroleerd door de middelender statistiek, heeft de groeiende dictatuur van hetverkeer onafwendbaar ten gevolge.5. De zich steeds verder ontwikkelende technische mid-delen van den tegenwoordigen tijd dwingen een totaleomkeer der wetgeving af en eischen een, den technischenvooruitgang volgende, voortdurende verandering.FRANKRIJKWONINGBOUWMinister Loucheur wist een wet te doen aannemen,waarbij door een stelsel van goedkoope kredieten (rente2 % per jaar), voorzien zal worden in den bouw van 200.000woningen, verdeeld over vijf jaar. De kredieten zullenworden verstrekt aan partikulieren, die voor zichzelfbouwen en aan organisaties, die zich de eigendomsverkrij-ging door den bewoner ten doel stellen. Aan gezinnen metdrie of meer kinderen worden bijdragen in de bouwkostenverstrekt. Daarnaast zullen met overheidskrediet 60.000woningen ,,a loyers moyens" worden gebouwd.OVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTENNEDERLANDBouwbedrijf, No. 19, 14 September 1928.Het Internationale Congres voor Woningbouw enSteden-Aanleg te Parijs, door Ir. M. E. H. Tjaden (ver-volg). Het overzicht der praeadviezen wordt voortgezet.Bouwkundig Weekblad, No. 37, 15 September 1928.Een tentoonstelling van eenvoudige woninginrichtingenin Vreewijk, door G. Friedhoff. Inzenders waren deCentrale Cooperatie voor Woninginrichting, Ir. P. Verhagente Rotterdam en F. Spanjaard te den Haag. Schrijver geefteen beknopte beschrijving van de inzendingen en van deinzending van den Heer Spanjaard, welke hij het bestevend, bovendien enkele foto's.Centraalblad der Bouwbedrijven, No. 12,22 September '28.Woningbouw te Amsterdam-West. Afbeeldingen wordenopgenomen van enkele complexen, waarvan niet alleen degcvel, maar ook de indeeling is ontworpen door de archi-tecten Lansdorp en Hamers. Daarnaast wordt een platte-grond afgedrukt van een winkelhuis in dezelfde buurt,een voorbeeld van een slechte indeeling als gevolg van eente veel aan aandacht voor den gevel.T. G. (Technisch Gemeenteblad), No. 6, September 1928.Woning- en Gezinstellingen te Amsterdam en te Leiden,door Ir. G. F. E. Kiers en A. J. A. Rikkert. In dit eersteartikel, hetwelk vervolgd zal worden, worden de algemeenebeginselen uiteengezet, welke aan een woning- en gezins-telling teti grondslag moeten liggen. Hiervoor zij verwezennaar het in ons vorig nummer opgenomen praeadvies vanden Heer Rikkert.Tijdschrift der Nederlandsche Heidemaatschappij, No. 9,I September 1928.Een belangrijke rede. Bedoeld is de rede van den HeerEdo Bergsma, ter gelegenheid van de jongste jaarvergaderingOVERZICHT VAN TIJDSCHRIFTEN - RECHTSPRAAK 191van den A.N.W.B. Deze drukte zijn vreugde uit over hetfeit, dat behalve kunst en behoud van bouwkunstmonumen-ten, ook behoud van natuurschoon thans regeeringszaak is.De nieuwe Natuurschoonwet heeft reeds goede resultatenopgeleverd. Meer dan 50 eigenaars wenschten zich onderde wet te stellen. Echter er is weer eenige vrees en wel voorde wijze, waarop de wet door de belasting-ambtenaren wordttoegepast. Spreker wenschte hieromtrent gaarne ophel-dering van de regeering.Tijdschrift voor Sociale Hygiene, No. 9, September 1928.De uitvoering van art. 9 der Woningwet, betreffendehet gemeentelijk toezicht op de naleving der bouwverorde-ningen en andere wettelijke bepalingen nopens de volks-huisvesting, inleiding, gehouden door Ir. A. Lodder voorde onderafdeeling van het Gezondheidscongres. Betoogdwordt dat de bedoeling van de Woningwet zonder volledigeuitvoering van art. 9 niet tot haar recht komt. Voor eeninzicht betreffende de woningvoorziening in kleineregemeenten ontbreken de gegevens. Het systematischwoningonderzoek behoort krachtig te worden voortgezet.Het bouwtoezicht in de kleinere gemeenten is onvoldoende.Een goede regeling ervan kan slechts plaats vinden bij samen-werking van groepen gemeenten. De gezondheidscommissieszuUen hierbij de leiding moeten nemen. Er moeten voorde groepen van gemeenten bureaus tot stand komen, dietechnische voorlichting verschaffen en de uit te voerenwerken leiden.Weekblad voor Gemeentebelangen, No. 38, 21 Sept. 1928.Het berekenen der woningbehoeften, door J. H. Schaad.Schrijver heeft gedurende twee jaren de toename van hetaantal woningbehoevende gezinnen te Zwolie vergelekenmet de toename berekend volgens de methode van Halle.Het resultaat is in een tiental staatjes vastgelegd. Hij komttot de conclusie, dat terwijl de toename volgens Halle in1926 164 en in 1927 219 bedroeg, deze in werkelijkheidwas resp. 203 en 255. Schrijver dringt erop aan dat menook elders dergelijke vergelijkingen zal maken. Bizonderveel werk is er niet aan verbonden.KOLONIENLocale Belangen, No. 16, 16 Augustus 1928.Het gecombineerde Bouw- en Sportparkplan te Malang,door Ir. A. Grunberg. De toenemende vraag naar terreinvoor villabouw en de groote behoefte aan sportterreindeden de gemeente Malang in 1924/25 besluiten tot aankoopvan een terrein van 400 bij 500 M^ De oppervlakte werdalsvolgtverkaveld:woningbouw29.8 %,plantsoenen7.9 %,sportterreinen 29.8 %, wegen 21 %, onverkaveld (voorwoningbouw) 10 %, onverkaveld (versnipperd terrein)1.5 %. De bouwperceelen varieeren van 500 tot 1500 M^Volgens de bouwverordening mag hiervan 2/5 bebouwdworden. Het sportplan omvat een zwembad, wielerbaan,athletiekgelegenheid, voetbalvelden en tennisbanen.RECHTSPRAAKVASTSTELLING VAN ROOILIJNENWij, WiLHELMINA, enz..Overwegende, dat de Raad der gemeente Driebergenbij zijn besluit van 29 November 1926 voor de bebouwing,te stichten langs 35 met name genoemde wegen in diegemeente, de voorgevel-rooilijnen heeft vastgesteld;dat Gedeputeerde Staten van Utrecht bij besluit van29 Maart 1927 aan dit besluit hunne goedkeunng hebbenonthouden uit overweging, dat, blijkens een bij het besluitovergelegden staat van eigenaren, in tal van gevallen aaneen en denzelfden eigenaar behoorende stukken grond voormeer dan een derde gedeelte door de rooilijnen wordengetroffen; dat er volgens mededeeling van het gemeente-bestuur, behalve in enkele gevallen, niet de minste aan-leiding bestaat om tot aankoop, onteigening of andereschadeloosstelling over te gaan, omdat, wat de bebouwdeperceelen betrcft, de vastgestelde rooilijnen niets anders doendan den bestaanden toestand fixeeren en deze zoo getrokkenzijn, dat de aanwezige gebouwen, b.v. na brand of afbraakom andere redenen, zonder meer in den ouden toestandkunnen worden herbouwd, terwijl, wat de nog onbebouwdeterreinen betreft, de rooilijn zoo is getrokken, dat deze opdezelfde wijze kunnen worden bebouwd als de naast aan;gelegen perceelen; dat uit bovenvermelde mededeelinggeenszins blijkt, dat door de vastgestelde rooilijnen geenschade zal worden geleden, daar het zeer goed denkbaar is,dat de eigenaren bij nieuwbouw de gebouwen dichter riaarden weg wenschen te doen plaatsen, terwijl verklaringenvan de betrokken eigenaren, inhoudende, dat zij tegen derooilijnen geen bezwaar hebben, niet
Reacties