D TIJDSCHRIFTVOORVOLKSHUISVESTINGU3EN STEDEBOUWORGAAN VAN HET NEDERLANDSCHINSTITUUT VOOR VOLKSHUIS:VESTING EN STEDEBOUW EN VANDEN NATIONALEN WONINGRAADALGEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN1928 N? 2 9' JAARGANG FEBRUARIGELUIOOEMPEND SPIJKERVASTGIPSNWANDBRANDVRUEm Dipecteup van Qemoafite-vw?pken : ...... .de opgedane ?r-veiring is wel van dien aard,STERKdat ik ze meep in de gemeente-bestekken van scheidingawandenzai vooi'schpyven ...,.......,.."N. V. DE METEOOR TELEFOON 205 D E S T E E GVAN imiNSTEfi'S UITQEVERS MAATSCHAPPIJ -- HAARLEMMERWEG B 378 -- AMSTERDAM (W.)HUINCK'SGLAS VOOR VERLICHTING van donken vertrekkcnDETECTIVE glas - VLOER- EN WANDTEGELSHOUTGRANIET voor vioeren en uHgesleten traptredenASBE8T GEMENTPLATEN vlak en gegolM --TRAPWELBANDEN voor beseheiming van traptredenDEUR8LUITERS sluitm deuren geniisehloosHUINCKCOLIT om vioeren, kdders, muren waterdielrtMHMHai^Hi en kurkdroog te makenVRAAGT KOSTELOOS INLICHTINGENUTRECHT Telegram adres HUINCKTELEF. 11042 SPRINGWEG TELEF. 11042WONINGBOUW-VEREENIGINGEN DIE ZICHRADIO-DiSTRIBUTIE- INSTALLATIES AAN-SCHAFFEN OF REEDS IN GEBRUIK HEBBEN,KUNNEN ZICH TEGEN BELANGRIJK GERE-DUCEERDEN PRIJS LUIDSPREKERS AAN-llllllllli SCHAFFENIBRIEVEN ONDER No. 144, BUREAU VAN DIT BLADCENTRALE COOPERATIE VOORWONINGINRICHTINGHOBBEMAKADE 89AMSTERDAMIN ONZE mODELKAMERS ZIJN MEUBELENSTOFFEERINGEN EN VERSIERINGEN VRIJ TEBEZICHTIGEN. ADVIES EN BEGROOTINGKOSTELOOS - FOTO'S OP AANVRAAGP. J. VAN SCHAIK lOOMKI(WEIIKEIIeic.,SPECIIIIILBMIDLEiOII6[l,SUIIIIIII[INSIIIllllII[ll' NASSAUKADE 312 - TEL. 23485 - A'DAMISOLA-BOUWHET BE8TE EN GOEDKOOPSTE SYSTEEIM VOORHET BOUWEN VAN COMPLEXEN VOLK8- ENMIDDENSTANDSWONINGEN. - SELFSUPPORTINGN.V. INTERN. GEWAPENDBETONBOUW BREDAWettig Gedeponeerd Handels-MerkUiTGEVOERD O.A. PLM. 370 WONINGEN VOOR DEGEMEENTE 's HERTOGENBOSCH - NOG INUITVOERINGO.A. 400 WONINGEN VOOR DE GEMEENTE ROTTERDAMKONING & BIENFAIT - Da Costakade 104^ AMSTERDAMOnderzoek van aile materialen voor den VOLKSWONINGBOUWMAANDBLAD 9^ JAAROANO N^ 2 FEBRUARI I92gTIJDSCHRIFT VOOR VOLKSHUISVESTINQiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii EN STEDEBOUW iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiORGAAN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUT VOOR VOLKSHUIS-VESTINQ EN STEDEBOUW EN DEN NATIONALEN WONINGRAADALQEMEENEN BOND VAN WONINGBOUWVEREENIQINOENREDACTIE VOOR HET INSTITUUTH. P. J. BLOEMERS, J. DOUWES JR.,MR. D. HODIG, IR. P. BARKER SCHOT,IR. J. M. A. ZOETMULDEHVASTE MEDEWERKERS : J. W. BOSSENBROEK,G. A. M. DE BRUYN, IR. A. KEPPLER, MR.J. KRUSEMAN, IR. A. M. KUYSTEN, JHR.A. H. OP TEN NOORT, JAN Sxinnr,M. VRIJENHOEK, L. VAN DER WAL, D.E. WENTINKREDACTIE VOOR DEN WONINGRAADMR. DR. G. VAN DEN BERGH, J. BOMMER,G. F. LiNDEIJERADRES DERREDACTIEEN ADMINISTRATIE ENSECRETARIAAT VAN HETINSTITUUT EN VAN DENNATIONALEN WONINGRAADKLOVENIERSBURGWAL 70 - AMSTERDAMADVERTENTIESv. MUNSTER'SUITGEVERSMAATSCHAPPIJHAARLEMMERWEG B 378 - A'DAM (W.)ABONNEMENTSPRIJS f 8.-DE LEDEN VAN HET NEDERLANDSCH INSTITUUTVOOH VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW(LIDMAATSCHAP VOOR PHYSIEKE LEDEN f 7.50)EN DE LEDEN VAN DEN NATIONALENV70NINGHAAD ONTVANGEN HET BLADKOSTELOOSLOSSE NUMMERS f I.-INHOUD: NED. INSTITUUT VOOR VOLKSHUISVESTING EN STEDEBOUW:OfficieeleMededeelingen-De huisvesting van ontoelaatbare gezinnen door Mej. C. F. Delhez - De huisvestingvan krotbewoners te Amsterdam door Ir. A. F. Bakhoven Jr. - Woningbouw ter vervanging van onbewoonbaarverklaarde woningen in de gemeente Goes door F. C. C. Rothuizen - Een lacune in onze stedebouwkundigewetgeving door J. M. de Casseres - Binnenland - Wetten, Kon. Besluiten en^.NATIONALE WONINGRAAD, ALGEMEENE BOND VAN WONINGBOUWVEREENIGINGEN:Officieele Mededeelingen - Het aantal woningbouwcorporaties door A. J. de Jong - 0ns ledental door J. B.-Van de Afdeelingen.OFFICIEELE MEDEDEELINGENDen i3den Januari hield de Heer Ir. P. BakkerSchut voor de Afdeeling Stedebouw een lezing metlichtbeelden over ,,Een en ander over de ontwikke-ling van 's Gravenhage". Deze zeer belangrijkelezing werd door een 6o-tal leden van de afdeelingStedebouw bijgewoond.Er is thans een voldoend aantal bestellingen inge-komen om voor het aanmaken van den band voorhet tijdschrift opdracht te kunnen geven. Na hetgereedkomen der banden sullen de bestellingen200 spoedig mogelijk worden uitgevoerd.DE HUISVESTING VANLAATBARE GEZINNENIONTOE-De uitdrukking ,,Ontoelaatbare ge^innen" voormenschen, die door hun onmaatschappelijke ge-dragingen niet in staat zijn een woning behoorlijkte bewonen, is nog maar een jaar of tien, twintigoud. Het begrip bestaat vermoedelijk zoolang alsmenschen in woningen gehuisd hebben.Hoe komt het dan dat men thans kan sprekenvan een vraagstuk der ontoelaatbaren, terwijlvroeger dezelfde categorie van menschen niet inhet bij^onder de publieke aandacht trok?Dit is, behalve van een ruimer sociaal besef,het gevolg van den woningnood, die, voor denoorlog al vrij groot, na 1914 200 aanmerkelijk istoegenomen, dat voor een aantal gezinnen geenredelijk onderdak meer te krijgen was. Evenalsin tijden van werkgebrek de minst bekwame,minst ijverige, minst oppassende arbeiders heteerst werkeloos worden, 200 komen in tijden vanwoningnood, de minstwaardige gezinnen het eerstzonder woning. Immers welke huiseigenaar zalverhuren aan menschen die als wanbetalers, ruzie-makers, vuilpoetsen bekend staan, wanneer hijevengoed een ordelijk gezin kan krijgen?Dientengevolge kwam de laatste jaren een aantalmenschen op straat te staan, waarmee niemandraad wist en ontstond wat wij thans het vraagstukvan de ontoelaatbaren noemen, de vraag hoedeze minste soort van gezinnen onder dak tebrengen.Wanneer er evenwel weer voldoende ruimte op36 ARTIKELENHengelo. Doorgangshuisde woningmarkt komt, is het zeer wel mogelijkdat dit vraagstuk zijn natuurlijke oplossing vindten al deze menschen weer een onderkomen krijgen,buiten eenige bemoeiing vanwege de overheidof vereenigingen voor volkshuisvesting.In dezen uiterst eenvoudigen vorm opge^et, isde heele kwestie dus weinig verontrustend. Dewoningnood immers vermindert zienderoogen.Wanneer dus thans slechts tijdelijk woonruimteverschaft kan worden voor de^e categoric vanmenschen, komt op den duur alles van zelf weerterecht.Maar wij kunnen niet volstaan met een zooeenvoudige oplossing van de zaak, De maatschappijis nu eenmaal wakker geworden op dit punt, enkan wat zij gezien heeft niet zoo maar weer kwijtworden. Zij beseft thans de onhoudbaarheid vanden toestand waarin deze menschen leven, iszich bewust geworden van den verderfelijkeninvloed, die zoo slechte woningtoestanden op debewoners uitoefenen, heeft het gevaar begrependat voor de samenleving ontstaat en voortwoekertdoor de opeenhooping van minderwaardige elemen-ten in een niet-menschwaardige omgeving, envreest terecht voor wat er van de kinderen wordenmoet, die in zulk een milieu groot worden. Dezemisstand moge dan over eenige jaren, wanneer dewoningnood grootendeels zal zijn opgeheven,niet meer zoo duidelijk aan den dagtreden,zoolangnog niet alle krotten en onbewoonbare woningenzullen zijn verdwenen, zullen deze menschen daarinblijven hokken -- en dat zien wij thans als ontoelaat-baar. Bij voortgaandeonbewoonbaarverklaring zullenzij telkens dakloos worden. En zelfs na de verdwij-ning van de krotten zullen wij er nog niet zijn,want dit soort van menschen zal toch telkens opstraat komen, zoodat er voor Volkshuisvestingvoortdurend een taak te vervuUen overblijft.Althans wanneer wij aan Volkshuisvesting deruime taak toekennen, die zij zelve hoe langer hoemeer heeft aanvaard. Wanneer wij meenen datdeze taak niet ophoudt met het verstrekken vaneen voldoend aantal woningen voor alle categorieenvan onze samenleving, maar dat zij zich ook uit-aETSANC QCONO. VEOPIEPINO.Hengelo. Woning voor economisch-zwakke gezinnenstrekt tot de zorg voor de behoorlijke bewoningvan die woningen.Hiernaar hebben de woningbouwvereenigingenvan den beginne af aan al getracht door het vast-stellenvanhuurreglementen, waaraan alle bewonerszich te houden hebben, in het belang van dewoning zelve, ja, maar evenzeer in het belang vande bewoonbaarheid ervan, voor ieder persoonlijken voor zijn buren. Maar een reglement, waaraande hand niet wordt gehouden, heeft geenerleiwaarde. Zoo kwam men vanzelf tot een regelmatigtoezicht, waarvan de vorm en de gestrengheidafhing van het soort bewoners, waarmee men temaken had. En als men tot de laagste categoricafdaalt, wordt het vasthouden aan de gestelderegels, het dagelijksch toezicht hierop, iets van zelfsnog veel wijder strekking, is het een eerste maat-regel tot opvoeding van a-sociale bewoners totmeer maatschappelijke menschen. Want dan gaathet om die gezinnen, die alle begrip van ordemissen, die het eigenlijke wonen nog moeten leeren.Huisvesting zonder meer helpt dezen niets ofbijna niets. Slechte woningen maken slechtemenschen, maar slechte menschen maken omge-keerd ook slechte woningen. De verbetering moetvan beide kanten tegelijk worden aangepakt.Zoo gezien, heeft Volkshuisvesting nog eenzware taak voor zich. Waar het de sociaal-achter-lijken betreft, kan zij niet volstaan met huizenbouwen, maar moet regelrecht het werk vanreclasseering en volksopvoeding op zich nemen,omdat het een zonder het ander nutteloos is. Inhoeverre zij zich hier moet laten bijstaan doorvereenigingen of particulieren, die dit werk totspeciale taak hebben, in hoeverre dit stuk van haartaak zelfs gedeeltelijk door hen doen overnemen,is een vraag van arbeidsverdeeling. Hoofdzaak ishet inzicht dat verbetering van volkshuisvestingvoor de minste soort gezinnen niet mogelijk is.ARTTKELEN 27Leeuwarden. Noodwoning aan den Poppewegzonder dat hieraan opvoedende maatregelen ver-bonden worden.In den eersten drang van den woningnood heeftmen dit niet overal beseft, zijn hier en daarwoningen voor ontoelaatbaren gebouwd, zondermeer. Achteraf gezien bleek dit een geneesmiddel,datjZooal niet erger, dan toch in geen geval beterwas dan de kwaal. Dit heeft men later ingezien.Allerlei gemeenten en vereenigingen hebbendan 00k getracht de woningen voor ontoelaatbarendoor hun bouw en door de opvoedende maat-regelen, waaraan zij de bewoners onderwerpen,zoo in te richten, dat zij er maatschappelijkerworden van gedraging. Toch is te voorzien datvoor een groot deel deze pogingen geen succeszullen hebben. Onder de ontoelaatbaren schuilenvele psychisch minderwaardigen, die onder geenomstandigheden tot een eenigszins regelmatigleven zijn te brengen.Zoo komt men dan tot een nieuw vraagstuk:dat van de niet te reclasseeren ontoelaatbaren, eenvraagstuk dat totnutoe nog slechts zeer weiniggemeenten onder het oog hebben gezien, hetzijomdat men het nog niet als zoodanig herkendheeft, hetzij omdat men daarmee heelemaal geenraad wist, of het, als niet dadelijk urgent, voor-loopig nog ter zijde heeft geschoven.Toch dient iedere vereeniging, iedere gemeente,die zich met deze zaak inlaat, zich goed waar temaken dat voor deze laatste categoric -- de onge-neeselijken -- andere maatregelen passen, dan voorde eerste. De woningen voor ontoelaatbaren zijnte beschouwen als een doorgangshuis, nooit alseen vast verblijf. In eerste instantie dienen ze terobservatie van alle maatschappelijke wrakken, diedaar onderdak zoeken: de achterlijke gezinnen,de stumpers, de lummels, de werkeloozenuitgemisaan voldoende energie, de drinkers, maar nogniet dronkaards, de opmakers, de onverschilligenzonder overleg, de onbekwame, domme, slordigehuisvrouwen, alien menschen met een of andergeestelijk defect, waardoor zij nooit als volwaardigDtdfinr ciPctno ^OLPfftpunAssen. Woning voor sociaai-achterlijke gezinnenmeetellen. Deze zijn misschien nog niet in denstrengsten zin geheel ontoelaatbaar te noemen,maar hebben alle neiging om dit te worden, zijpassen slecht in een ordelijke omgeving, zij zullendus groote moeite hebben op de vrije markt eenbehoorlijk onderdak te vinden en in veel gevallendit niet behoorlijk weten te bewonen. Ook econo-misch zullen zij zelden op eigen beenen kunnenstaan. In de tehuizen voor ontoelaatbaren zal menspoedig uitvinden of en hoe zij in het geregeldespoor zijn te brengen. En na eenigen tijd zullenzij vaak dit tehuis voor een normale woningkunnen verlaten.En dan heeft men daarnaast -- haast zonderovergang -- dezelfde gevallen, maar nog eengraadje erger: de hopeloos vervuilden, de ruzie-zoekers, de zwervers, de ongebondenen, de wan-betalers uit onwil, de altijd uitgaandevrouwen, dieniet in staat zijn hun huishouding te doen, enhieraan de behoefte ook niet gevoelen, in eenwoord de gedegenereerden in allerlei opzicht.Deze zullen in het algemeen nog moeilijker zijnte reclasseeren, maar het tehuis voor ontoelaat-baren is bij uitstek de plaats, waar dit beproefdkan worden. Lukt dit, dan moeten ook zij zoospoedig mogelijk in de normale maatschappijterug.Blijken zij ondanks alle maatregelen niet in hetgareel te kunnen loopen, dan zal voor hen tochop eenigerlei wijze gezorgd moeten worden, maarzoolang wij nog geen werkinrichtingen rijk zijnof prisons-asyle, zoolang wij geen gedwongenverpleging van drankzuchtigen kennen, en watdies meer zij, zoolang zal het onderdak, dat hunten slotte verschaft wordt, zich moeten bepalentot het allereenvoudigste, een toevlucht voordakloozen in een of anderen vorm, geen. eigenwoning. Het zal dan in den regel niet mogelijkzijn, het gezin als zoodanig in stand te houden.Het gaat er dan alleen om hen zooveel mogelijkte beschermen tegen zichzelf, en ook de maat-schappij tegen hen.Want men verlieze nooit uit het oog dathet bij dehuisvesting van ontoelaatbare gezinnen niet slechtsom de ontoelaatbaren zelf gaat. Onze maatregelenmoeten niet alleen voortspruiten uit een gevoel28 ARTIKELENIkAnElR c Il._-I -i.3's Hertogenbosch. Verdiepingwoningvoor weinig draagkrachtige gezinnen's Hertogenbosch. Benedenwoningvoor weinig draagkrachtige gezinnen's Hertogenbosch. Verdiepingwoningvoor^ weinig draagkrachtige gezinnenBij deze groep behooren ook typen, die weinig afwijken van bet algemeen gebruikelijkevan medelijden, of van maatschappelijke gerechtig-heid, noch alleen voortkomen uit de ?ucht om hetjongere geslacht te behoeden voor de ellende vanhet oudere.De Maatschappij als zoodanig heeft in desie ookhaar eischen en verlangt beveiligd te wordentegen de sociale gedragingen van deze minder-waardigen, die niet alleen voor een huiseigenaar,maar evengoed voor de samenleving als zoodanigontoelaatbaar zijn. Ook dezen kant van de zaakmoet men recht doen wedervaren.Zal het goed zijn, dan moet men dus als obser-vatiehuis, als opvoedingsmiddel, als doorgangshuiswoningen hebben waar men probeeren kan inhoeverre deze alle in meer of minder mate gedege-nereerden tot ordelijke bewoners zijn op te voeden.En daarnaast voor de hopelooze gevallen een onder-dak, geen echte woningen. '? oiII )-/iWt'=-'Laten we. nu eens zien wat verschillende ge-meenten voor de huisvesting van hun ontoelaat-baren hebben gedaan. De gegevens hieromtrentontleen ik grootendeels aan een rapport, dat doorMej. G. H. Hillebrand in Mei 1937 is uitgebrachtaan de Vereeniging van Woningopzichteressen enmij voor dit doel beschikbaar gesteld werd.De meesten -- heelemaal niets, of omdat inhaar landelijke omgeving het geval zich niet voor-doet, of ortidat ze principieel vinden dat ditvraagstuk niet voor oplossing van hoogerhandvatbaar is en ook niet behoort te geschieden, often vierde, orndat ze geen redelijke oplossing weten.Dordrecht is een voorbeeld van principieelentegenstand tegen officieele zorg voor ontoelaat-baren, evenzoo Nijmegen ; Alkmaar heeft de vraagin den Armenraad meermalen overwogen, maarbegon totnutoe nog niet aan de practische oplos-sing; Hengelo besprak daar eveneens de zaaktheoretisch, maar kwam ook nog niet verder dantot bespreken.Toch volgen deze grootere gemeenten uitteraardwel een zekere lijn, wanneer een van haar slechtegezinnen op straat komt. Want in de heel kleineen geheel landelijke gemeenten moge het vraagstukmisschien niet bestaan, in plaatsen als bovenge-noemde, die bovendien gemeentelijken woning-bouw kennen, kan men alleen officieel en theore-tisch het vraagstuk van de ontoelaatbaren negeeren,practisch vraagt het telkens om oplossing. Vooraldaar waar de gemeente zelf bouwt, heerschtveelal bij het publiek, zooal niet bij het gemeente-bestuur zelf, de opvatting, dat de gemeente tenslotte toch ook aan die minderwaardigen onderdakmoet verschaffen. Gewoonlijk geschiedt dit danin de tijdens den mobilisatietijd gebouwde nood-woningen, waar de nette gezinnen dadelijk uit-trokken, zoodra er normale huizen beschikbaarkwamen, ook vaak in krotwoningen, die de ge-meente heeft opgekocht om ze t.z.t. af te breken.Hengelo is een voorbeeld van het eerste systeem.Hier is ook een opzettelijk, als doorgangshuisgebouwd betonnen blok van 4 woningen, waar,,uitgezette" gezinnen tijdelijk in zouden kunnenverblijven. Daar de uitgezette gezinnen als regeltot de minderwaardigen behooren, is dit blokjedus meest door deze categorie bewoond. Van hetbegrip doorgangshuis komt evenwel weinig terecht.De meesten zijn niet in staat op de vrije markt eenonderdak te vinden, hoewel ze dit ten deele finan-cieel wel zouden kunnen, en blijven er zoodoendemaanden, zoo niet jaren. En aangezien de houtennoodwoningen noodig afgebroken moeten worden,werd ook hier de vraag urgent. De Raad heeftdan ook voor een paar maanden besloten tot denbouw van 24 woningen voor economisch-zwakken,in twee groepen. Hierin hoopt men o.a. debetere gezinnen uit de noodwoningen onder tebrengen ; van de opzichteres verwacht men maat-schappelijk werk in deze blokken. De minstesoort zal voorloopig, bij gebrek aan beter, welin de beste noodwoningen moeten blijven of inhier en daar door de gemeente aangekochte oudeARTIKELEN 29iPlATTtGROMJ \eN flET BEBOJWNCiaPtAN AAN DtN :(?rEfWEG EN DlSin.VRmflM5rH3C?M)'VrcDia)ii|q. 2'V?DaEPi(jq.Arnhem. Doorgangswoningenwoningen. Aan een principieele oplossing vanhet vraagstuk der ontoelaatbaren is men nogniet toegckomen. Gelukkig dat men hier weinigwerkelijk ontoelaatbaren heefc.lets principieeler gaat Almelo te werk, dat drieetappes van gemeentewoningen kent; een keet van8, bepaald voor ontoelaatbaren gebouwd, 130betonnen noodwoningen, waarheen opschuivinguit de eerste soort mogelijk is en 00k gescHiedt,eindelijk de normale woningen, waarin de menschenuit de noodwoningen tenslotte overgeplaatstkunnen worden. Daar de woningopzichteres denoodwoningen geregeld bezoekt, kan men ver-wachten dat de bewoning en de huurbetaling daarredelijk goed zijn.De gemeente Amersfoort huisvest haar ontoe-laatbaren gedeeltelijk in krotten, gedeeltelijk ingroote oude gebouwen, waarover later; Apeldoornen Haarlem in noodwoningen, de eerste bondertoezicht (Haarlem wacht op de uitbreiding dergemeente om meer te kunnen doen). Apeldoornziet het bezwaar van het samenwonen vanzooveeltwijfelachtige elementen (er zijn 78 zulke nood-woningen) wel in, en wil de huizen, die dezenoodwoningen zullen vervangen, hier en daarin de stad verspreiden, in de hoop, dat een netteomgeving gunstig op de mindere gezinnen zalwerken. Maar in toezicht is de oplossing tot nu toeniet gezocht. Kampen heeft geen officieele zorgvoor ontoelaatbaren; in de praktijk komen ze ineen tiental houten noodwoningen en een paarnoodverblijven in oude gebouwen ingericht.In Nijmegen neemt de gemeente gezinnen, dieAmsterdam. Situatie Asterdorpbij particuliere huiseigenaars niet terecht kunnen,eveneens in enkele oude woningen op. Principieelwordt er niet meer aan gedaan omdenbetrokkenenhun gevoel van verantwoordelijkheid voor eigenzorg niet te ontnemen. Wel wordt getracht demenschen uit deze woningen weer bij particu-lieren of een bouwvereeniging onder te brengen.Ook Rotterdam doet als gemeente niet aan reclas-seering: uitgezette gezinnen komen hier, voor-zoover er plaats is, in oude noodwoningen. Overwat bouwvereenigingen hier doen straks meer.Hetzelfde geldt voor Schiedam en Tiel, In dezegemeenten is het vraagstuk dus over het algemeenalleen bekeken uit een oogpunt van huisvestingzonder meer. Men heeft den menschen een onderdakgegeven, maar trekt zich meestal verder, al of nietopzettelijk, hun lot niet aan.In enkele van bovengenoemde plaatsen heeftmen behalve nood- en krotwoningen ook oudegebouwen, ergens zelfs voormalige cellen, totwoonverblijven voor deze categoric ingericht. Detoestand is hier gewoonlijk slechter dan in denoodwoningen. Gebouwen, die niet voor eendergelijke bewoning zijn ingericht, hebben en uithygienisch en uit zedelijk oogpunt meestal velebezwaren, en zeker wanneer er van geenerlei toe-zicht, laat staan opvoeding der bewoners sprake is.Met alle waardeering voor de goede bedoeling,die uit de inrichting van woonruimte in enkelegroote gebouwen in Amersfoort en Assen bijv.heeft voorgezeten, vrees ik toch dat ze een kweek-plaats zullen zijn van een nieuw ras van ontoe-laatbaren. De goede gezinnen, die door toevalligeomstandigheden hier terecht komen, zullen naarbeneden gehaald worden, de slechte in een milieu,waar hun onmaatschappelijke gewoonten regelzijn, vermoedelijk nog wat verder afkomen vanhet punt, waarheen ze teruggevoerd behoordente worden. Men denke zich even in in een dergelijkeomgeving, waarin soms niet eens toezicht is opreinheid, noch van eigen onhygienische woon-ruimte, noch van gemeenschappelijke trappen en30 ARTIKELENAmsterdam. Woning voor sociaal-achterlijken. Asterweg Amsterdam. Woning voor sociaal-achterlijken. AsterwegIn het Asterdorp komen ook woningtypen voor, welke varianten zijn van het type aan het Zeeburgerpadgangen, waar ieder vrijelijk kostgangers houdenkan en dieren, waar gemeenschappelijke W.C.'sen waterkranen zijn, de eerste hier en daar buitenhet heele gebouw, de laatste buiten de voor iedergezin beschikbaar gestelde woningruimte, waarvaak aan geregelde huurbetaling niet de handgehouden wordt of kan worden.In Harlingen heeft men ook een oud gebouwvoor dakloozen, c.q. ontoelaatbaren, ingericht.Dit voldeed evenwel niet en is in 1924 buitengebruik gesteld. Thans verleent de AlgemeeneArm- en Weesvoogdij steun aan gezinnen, diedakloos dreigen te worden, wat beter schijnt tebevallen. Vermoedehjk is het aantal werkelijkontoelaatbare gezinnen in deze gemeente ook nietheel groot.Leiden kent nog wel het systeem van onderdakbrengen zonder meer. In de Toevlucht voorDakloozen wonen gezinnen, die elders niet terechtkunnen, dikwijls jaren lang. AUeen op het in-en uittrekken wordt toezicht gehouden door eenhoofdagent van politie, maar men tracht nieteenigen invloed ten goede uit te oefenen. Is dezeoplossing eigenlijk wel toelaatbaar te noemen?Leeuwarden heeft dit stelsel in 1925 verlaten.In de ,,Filantroop", een inrichting waar zwerversen dakloozen zonder toezicht samenwoonden,werd de toestand al te bezwaarlijk, toen door denwoningnood ook vrij nette gezinnen gedwongenwerden daar hun intrek te nemen. Een oude instel-ling, met de beste bedoelingen opgezet, die zichzelf overleefd heeft! Gelukkig de gemeente, waartijdig naar een doeltreffende oplossing gezochtwordt. Hier was het de vereeniging PractischeHulp, die de zaak aanpakte en wel zeer systematisch.In een Tehuis voor Onbehuisden neemt men thanseerst alle gezinnen op ter observatie; de zwerversen onvolledige gezinnen blijven hier, de anderegezinnen komen in twee groepen noodwoningenonder toezicht van den Directeur van PractischeHulp. Deze bezoekt de bewoners en geeft raaden aanwijzingen omtrent alle mogelijke dingen,niet in de laatste plaats omtrent bewoning enverzorging der kinderen, heeft dus een zeer inten-sieve, persoonlijke bemoeiing met de menschen.In het eene blok wonen de betere gezinnen, in hetandere, dat verder van het Tehuis en de stad ver-wijderd is, de minste soort. Deze voor een deelpsychisch minderwaardigen zijn opzettelijk min ofmeer gei'soleerd. In het Tehuis worden zoo noodiggezinnen tijdelijk teruggeplaatst, wanneer ze nietin staat blijken een woning behoorlijk te bewonen,zelfs onder toezicht van den Directeur.De vroegere Voorzitter der Vereeniging, Ds.J. A. Visscher zou deze menschen naar het platte-land willen verplaatsen en daar in een kleinekolonie trachten te reclasseeren. Dit plan is evenwelnooit tot uitvoering gekomen. Het lijkt me ookZeer de vraag of het levensvatbaar zou blijken.Een voornaam punt bij de bemoeiingen teLeeuwarden is dat streng de hand wordt gehou-den aan geregelde huurbetaling, wat vergemakke-lijkt wordt door het feit dat de huur maar / 1.25a / 2.- bedraagt, waarbij dan het electrische lichtnog is inbegrepen. De laatste stap, die hier te doenvalt, is natuurlijk de overbrenging van deze men-schen voorzoover ze gereclasseerd zijn, in normalesteenen woningen. Hiervan komt evenwel practischzelden, omdat deze voor dit soort bewoners tehoog in huur zijn: / 4.- a / 5.- per week. Daar erniet veel aanvragen voor de noodwoningen zijn,wordt er weinig drang in dezerichtinguitgeoefend.Ware dit omgekeerd, vermoedelijk zou Leeuwardensystematische doorvoering van haar schema welweten door te zetten, ondanks het bezwaar vande hooge huur. Armenzorg in een of anderen vormzou desnoods een bijslag moeten geven. Normalewoningen tot subsidie-woningen maken mag hier,zoomin als elders de oplossing zijn.Assen kent de twee systemen, onderdak brengenzonder meer en reclasseering naast elkaar. Degemeente heeft voor de niet te reclasseerengezinnen een Tehuis voor Dakloozen, bestaandeuit acht rug aan rug gebouwde woningen, elkvoor een gezin. Deze woningen zijn steenen ruim-ten, waarin twee bedsteden en een stookplaats,met ramen, die hoog in den mUur geplaatst zijn.In de buurt is een vaart, leidingwater moet tienARTIKELEN31Amsterdam. Asterweg Amsterdam. Asterwegminuten ver gehaald worden. Huur wordt nietgevraagd en er is geenerlei toezicht, Eenige privatenstaan achter de woningen. Men make zich geenillusies omtrent de toestanden op het gebied vanreinheid en moraal, die daar heerschen! Voorgezinnen, die op iets hooger peil staan, wordt opgeheel andere wij^e gezorgd. Eenigen tijd geledenwoonden in de 70 noodwoningen, hier als overal,een groot aantal ontoelaatbare gezinnen naastalleen economisch-zwakke. Toen de noodwoningenopgeruimd werden, konden degenen, die zelfgeen ander onderdak wisten te bemachtigen, eenonderkomen vinden in de 47, in groepjes verdeeldewoningen voor sociaal-achterlijken, die de Bouw-vereeniging Assen voor dit doel bouwde. Van tevoren werd hun evenwel scherp ingeprent dat zijzich in die nieuwe omgeving aan bepaalde regelenZouden moeten houden en dat voortdurend gecon-troleerd zou worden, of ze zich hieraan hidden,Vooral in het begin is dit 00k regelmatig geschieddoor een speciaal met dit werk belaste opzichteres.Moge men vooral niet te gauw verslappen hierin!Want welk een groote mate van takt en kieschheider ook noodig is om de grens te bewaren tusschenontoelaatbare bemoeizucht met de particuliereomstandigheden der bewoners en noodzakelijkecontrole, tusschen verslappenden, opgedrongen raaden langzame opvoeding tot eigen inzicht, tusschenongeoorloofden dwang en streng vasthouden aaneens gestelde regels, tusschen erkenning van devrijheid in eigen woning en onverwachte controle-bezoeken, het doel is niet te bereiken zonderdat men deze moeilijkheden aandurft en aankan. Het lijkt me dat alleen een beschaafde, niette jonge vrouw, die voor dit werk is opgeleid, hierkans op succes heeft. Van haar die de leidingheeft, hangt alles af.Zullen dergelijke pogingen slagen, dan ver-wachte men geen succes alleen van de nettereomgeving en de betere buurt, maar leere men debewoners, hoe zich aan te passen aan hun woningen het maatschappijtje van hun straat en de grooteremaatschappij van hun stad.De bovenbedoelde woningen van sociaal-achter-lijken zijn uitteraard heel wat anders en beters,dan de verblijven in het Tehuis voor Onbehuisden.Kamer, slaapkamer en achterhuis en boven nogtwee gescheiden slaapplaatsen. Bovendien, ookgeen te versmaden opvoedingsmiddel, een flinkstuk grond achter het huis. Huurprijs / 2.75. Echteontoelaatbaren zijn hier weinig; die er soms kwa-men, vervallen vaak weer tot hun ouden staatdoor wanbetaling en vervuiling en worden danweer in het Tehuis voor Dakloozen teruggeplaatst.In deze woningen en de 38 van een ander, meerverouderd goedkoop type, dat de bouwvereenigingAssen heeft, komt veel huurschuld voor ondanksde lage huur, en opschuiving naar een beter soortheeft dan ook zelden plaats.Ook Groningen kent zijn vraagstuk van ontoe-laatbaren en krotbewoners. Het Tehuis voorGedelogeerden -- waar komt deze weidsche naamvandaan? -- heeft 10 rug aan rug gebouwdewoningen in den geest als Assen's Tehuis voorDakloozen. Ook hier is de waterverschaffing zeeronvoldoende; wel heeft ieder gezin een eigen,afsluitbaar privaat. Verder wordt hier / i.- huurper week gevraagd en al komt deze zeer ongeregeldbinnen, er bestaat toch een verplichting in deze,waaraan een opzichter, die bij de woningen woont,maar een eigen beroep heeft, naast zijn opzichter-schap, de hand moet houden. Dit kan hij nietstreng genoeg doen. Handhaving van dezen eischis plicht juist tegenover ontoelaatbaren. Slapheidin deze demoraliseert hen, die men tracht op teheffen. Of dit overal voldoende wordt ingezien?Eens in de veertien dagen komt een woning-opzichteres controleeren of er op tijd wordt schoon-gemaakt. Geheel zonder toezicht zijn de bewonersdus niet (meest venters en werkeloozen). Als erplaats is in de noodwoningen, verschuift men degezinnen daarheen (huur / 1.75), maar dit is geenblijvende oplossing, daar ook in Groningen denoodwoningen ten doode zijn opgeschreven. In denoodwoningen en een enkel semi-permanentwoningblok, waar heel wat gezinnen huizen, diein vuilheid niet voor de gedelogeerden onderdoen,komt geregeld een woning-opzichteres, die haar33ARTIKELENAmsterdam. Woning voor sociaal-achterlijken.Zeeburgerpadzorgen -- voorzoover haar beschikbare tijd dattoelaat -- speciaal aan deze ontoelaatbaren wijdten hun het a, b, c van geregelde huurbetaling ennette bewoning tracht bij te brengen. Men hooptde betere ge2;innen naar de vele goede woningen,die Groningen bouwt, te kunnen overbrengen,maar ook hier ziet men nog geen uitweg voor hetbezinksel, dat overblijft.Een landelijke gemeente als Rheden tracht ookzijn ontoelaatbare gezinnen in noodwoningenen de iets betere noodverblijven onder te brengen.Deze laatste zijn gebouwd als tijdehjk verbHjfvoor allerlei toevalHg dakloos geworden gezinnen,die wachten op een goede woning, niet bepaaldvoor ontoelaatbaren. Maar ook deze noodver-bhjven degradeeren in den loop van hun bestaanen worden zoo langzamerhand de toevlucht voorde minste soort gezinnen. Men tracht hier ookopschuiving naar betere met rijkssteun gebouwdenoodwoningen te doen plaats hebben. Of ditdikwijls mogelijk zal zijn?'s Hertogenbosch zorgde voor zijn economisch-achterlijken door het bouwen van een 350-talbetonwoningen voor weinig draagkrachtigen, dievoor een deel wel niet zoo heel ver van de ontoe-laatbaren af zullen staan. Men voelt er evenwel debehoefte ook voor de werkelijk ontoelaatbaren watte doen en overweegt of dit te bereiken zou zijndoor bemiddeling van de St. Vincentiusvereeniging.Wanneer ik het wel begrijp, krijgen we hier daneen opzet, als in Leeuwarden Practische Hulpbeoogt, een vereeniging, die van een zuiver reclas-seeringsstandpunt uitgaande, reclasseering doormiddel van een verbeterde huisvesting tracht tebereiken. Misschien is in deze Katholieke streekde bepaalde richting der Vincentiusvereeniginggeen bezwaar, kan deze in sommige gevallenwellicht een voordeel zijn. In streken met eenmeer gemengde bevolking lijkt me een neutralevereeniging zeker te verkiezen.Voor we nu ten slotte komen tot de grootscheep-sche wijze, waarop den Haag en Amsterdam ditvraagstuk hebben aangepakt, verdienen Arnhemen Rotterdam nog een afzonderlijke bespreking,Amsterdam. Zeeburgerpadterwijl ik met Utrecht wil eindigen. In laatstge-noemde gemeenten heeft het particulier initiatiefde zaak zeer ernstig en doelbewust aangepakt.Arnhem om te beginnen. Hier heeft de Vereeni-ging Welkom een groot huis, waarin zes gezinnenkunnen leven. Deze wonen niet ieder voor zich,alleen de slaapruimten voor de ouders zijn gezins-gewijze gescheiden. Het eten geschiedt aan voorieder gezin afzonderlijke tafels in een grooteeetzaal. Zij betalen een vaste huur voor hun ver-blijf en hebben zich te onderwerpen aan de regelsvan het huis. De mannen werken gewoon in destad, de vrouwen verrichten het noodige huiswerken krijgen zoo een opleiding tot huisvrouw, dievelen hoog noodig hebben. En meteen leerenmannen, vrouwen en kinderen, alien, om hunleven naar vaste regels te richten, eenige ordete brengen in hun bestaan en zich in een fatsoen-lijke omgeving fatsoenlijk te gedragen.De opvoeding gaat geleidelijk; eerst alleen uiter-lijk om zoo te zeggen, eenvoudig het dagelijkschleven inrichten volgens een vast plan inplaats vannaar het toeval. En dan komt voor de vrouwensuccessievelijk het leeren naaien, leeren wasschen,leeren koken. De voor zulken overweldigeiideeischen, die de huishouding in een normale woningstelt, komen pas later, als ze het groote Tehuisverlaten hebben. Ze leeren eerst het verschillendehuishoudelijke werk afzonderlijk, schoolsch, voorzede taak krijgen al die werkzaamheden uit te voerenin een systematisch passend plan.Op verzoek van Welkom verbouwde de gemeenteeen elftal woningen, over Welkom gelegen, toteen woonschool en hier kunnen de gezinnen, diedoor de vereeniging aangewezen worden, in eenverblijf van ten hoogste zes maanden het tweedestadium op weg naar de volkomen reclasseeringdoormaken. Een woningopzichteres heeft de leiding.Alleen gezinnen, waarvan men verwacht dat zemet een ruggesteuntje weer op hun eigen beenenzullen leeren staan, worden aangenomen. Na eenhalf jaar verhuizen ze dan naar normale woningen,welke de gemeente beschikbaar stelt.(Het Tijdschrift voor Armenzorg gaf hiervanARTIKELEN 53Utrecht. Overgangswoning aan den Kerkwegeen paar jaar geleden een uitvoerige beschrijving).De gemeente Arnhem heeft in een aantal oudebarakken en noodwoningen ook heel wat gezinnen,die op of over de grens van toelaatbaarheid staan,Het is de bedoeling de2;e op den duur ook eenopleiding in de woonschool te geven, voorzooverze voor verbetering vatbaar schijnen en dezeverlangen.Het aantal school-woningen zal echter wel watklein zijn cm een voldoend aantal op te nemen.Rotterdam probeerde het ook op een dergelijkemanier. Het Leger des Heils heeft eenige jareneen Toevlucht voor Daklooze Gezinnen gehad inoude gemeentegebouwen en al zegt Mr. Evertsin het Maandblad voor Maatschappelijk Hulpbe-toonvan April 1925 terechtdatdit geen algemeeneoplossing is, daar een aantal van 30 voor een stadals Rotterdam natuurlijk veel te klein is, de pogingverdient toch alle waardeering en navolging,juist omdat het geen bewerking in het groot is.Van een paar zulke opvoedingstehuizen en woon-scholen is waarschijnlijk veel meer te verwachtendan van een dubbel 200 groote kolonie van ontoe-laatbaren.Verder heeft de Maatschappij voor Volkswonin-gen hier zeer nuttig werk gedaan (zie Tijdschriftvoor Volkshuisvesting en Sted. bouw van Novem-ber 1926) door dakloozen in oude, voor dit doelverbouwde heerenhuizen onder te brengen --inmiddels al weer afgebroken --, waaruit de nettegezinnen spoedig zelfstandig een woning vinden,de mindere naar een overgangswoning wordenovergebracht en de reeds na eenige maandengereclasseerden naar een semi-permanente. Ineenige oude, slechte hofjeswoningen blijven tenslotte de allerminste achter. Ook dit werk is nogmaar in een beginstadium. Het aantal overgangs-woningenisniet groot genoeg en de hofjeswoningenzijn door hun slechten toestand en donkere ligging,welke midden in een normale buurt hier plotse-ling een afgescheiden maatschappijtje van min-derwaardigen vormt, niet zeer gelukkig voor hetdoel. Ook hier vraagt men zich af of er vol-ncccC cW.T 1 wUtrecht. Plan 70 woningen aan den Kerkwegdoende toezicht is. Maar het principe van denopzet is juist.In Amsterdam is het de gemeente zelf, die dezorg voor de ontoelaatbaren ter hand heeft genomenen wel op zeer groote schaal. Er werden hier tweeafzonderlijke complexen voor ontoelaatbaren ge-gebouwd, een, het Asterdorp van 120 woningen,aan den overkant van het IJ, een tweede, hetZeeburgerdorp met 58 woningen aan het eindvanhet Zeeburgerpad. Beide zijn nog lang niet geheelbewoond. De Gemeentelijke Woningdienst, bijge-staan door een Commissie van Advies, voerterhetbeheer over en roept de gezinnen op, die naar hetoordeel der woningopzichteres in aanmerkingzouden komen, -- dus niet de allerminste, vanwiegeen verbetering te wachten is, of die een gevaarzouden opleveren voor de overigen (souteneursbijv.) en ook niet degenen, van wie men achtdat zij nog te goed zijn voor deze omgeving. Vande opgeroepenen zijn er heel wat, die niet in aan-merking wenschen te komen voor een plaats in watmen het ,,Tijdelijk Tehuis" noemt. Deze opzet,deze naam is een practische maatregel met hetoog op een spoedige ontruiming; er zijn hier n.l.geen woningen te huur, maar tegen een bijdragein de kosten kan men een tijdelijk verblijf be-trekken. Intusschen komt dit wat de woonruimtebetreft op het zelfde neer. De woningen hebbeneen flinke huiskamer, klein keukentje en tweetot vier slaapkamers al naar de grootte vanhet gezin. Leeg maakt de woning een frisschen,prettigen indruk; bewoond door een vuil gezinis ze haast onherkenbaar. Wasschen behoort tegeschieden in een gemeenschappelijk waschhuisvoor in het dorp, waar zich ook een paar badcellenbevinden.Het toezicht is in handen van een opzichteres,die intens toezicht houdt op de bewoning in denallerruimsten zin en samenwerkt met alle sociale34 ARTIKELENinstellingen, die zich met de reclasseering dergezinnen bemoeien. Hoe maat te houden in deze,zoodat de gezinnen niet onder den druk van eente groot aantal welwillende vereenigingen hunlaatste zelfstandigheid verliezen, is ook al eenpuzzle, die zij heeft op te lossen. In een club-gebouw wordt ook volkshuiswerk verricht.De opzichteres zorgt dat de kinderen geregeldnaar school gaan, en, voor zoover een huisvrouw,die van ondersteuning leven moet, heelemaalniet met geld kan omgaan, neemt zij deze in ont-vangst en overlegt met de vrouw over de uitgaven.Zij tracht de moeders te bewegen geregeld eten tekoken -- bij velen een zeerzware taak--, haarwoningschoon te houden, haar wasch geregeld te doen,het uiterlijk van de kamers een beetje gezellig tehouden, bedden te luchten, in het algemeen haarhuishouding te doen en niet alles maar te latenloopen en vervuilen, zooals het loopen en ver-vuilen wil.Er wordt wel een groote mate van huishoudelijkebekwaamheid van de opzichteres gevraagd naastongeloofelijk veel takt en geduld om hier ietstot stand te brengen. Of deze pogingen noemens-waard succes zullen hebben, valt thans nog niette zeggen, maar in ieder geval zullen er zeer veleniet slagen, omdat deze psychisch minderwaardigenen vaak abnormalen het niet tot voldoende inspan-ning van geest brengen om blijvend mede te werken.Of en zoo ja hoevele van deze gezinncn dus opden duur als gereclasseerd in de normale omgevingzullen kunnen terugkeeren, valt niet te Zeggen.Uitzetting van de te slechte gezinnen is natuurlijkaltijd mogelijk, maar vrijwillig vertrek evenzeer.Het verblijf hier, de toegang ook is volkomen vrij.Met de uitgezette bewoners, de dus niet tereclas-seeren ontoelaatbaren, bemoeit de gemeente alszoodanig zich niet. Die komen ten slotte in deToevlucht voor Onbehuisden. Het gezinsverbandis daar opgeheven. Mannen, vrouwen en kinderenworden afzonderlijk ondergebracht. Op het oogen-blik zijn in het Asterdorp nog maar weinig wonin-gen bezet -- dit is nog zeer nieuw -- en op Zeeburglang nog niet alle. Bij voortgezette opruiming vankrotwoningen en ook van het Nooddorp over hetIJ zullen er al of niet noodgedwongen nog wel velekrotbewoners heengaan. Dan wordt de opschui-ving naar normale woningen dringend, tenzij menhier ieder onbepaald wonen laat, wat niet debedoeling is.Den Haag staat in grootschheid van opvattingniet achter bij Amsterdam. Het systeem is hier aanden eenen kant veel strenger, aan den anderenkant bestaat er gelegenheid tot trapsgewijze reclas-seering in het complex zelf. De z.g. controle-woningen, dateerende van Mei 1923 kennen eerste,tweede en derde klasse woningen. De eersteliggen aan den buitenkant van het blok en zijntoegankelijk zonder den portier te passeeren, detweede hebben evenals de eerste een tuintje en dederde klasse huizen zijn geheel afgescheiden aanden binnenkant van het blok en zijn voortdurendte contrbleeren uit een opzettelijke controle-post.Bij goed gedrag heeft opklimming plaats van dederde via de tweede naar de eerste klas, terwijl naeen verblijf van ongeveer een jaar de menschenmet zachten drang gedwongen worden een normalewoning te betrekken. Badinrichtingen, clublokalen,kinderspeelplaats, werken direct en indirect aan. de opvoeding mede. De bewoners moeten 's wintersom 9 en 's zomers om 10 uur binnen zijn; in depraktijk beteekent dit dat de laatkomers wordengenoteerd en hun namen aan den Directeur bekendgemaakt. Er is zeer veel toezicht, een directeur,een inspectrice, een portier en nog een paarplaatsvervangers.Uit den aard der zaak valt deze strenge controlebij de ongebonden bewoners niet erg in densmaak; het is dus niet gemakkelijk om er de men-schen te krijgen, die er behooren en velen verlatende inrichting spoedig weer. Maar degenen, dievan goeden wille zijn, hebben hier alle gelegenheidzich een betere levenswijze eigen te maken. Deinspectrice let vnl. op de reinheid van de bewoningen de naleving van het Huurreglement -- zekergeen kleinigheid in een omgeving, waar buren-ruzies zoo goed gedijen --; ook int zij de huren.Aan huurbetalen in het algemeen wordt streng dehand gehouden, hoewel misschien toch nog nietstreng genoeg. Men mompelt tenminste dat hiernog meer huurschuld voorkomt dan gerechtvaar-digd schijnt. Voor woningen -- of beter gezegdverblijven, evenals in Amsterdam -- wordt eenbijdrage van / 4.- a / 5.- gevraagd. Er zijn, behalvewoonkamer en keuken, drie slaapkamers eh veelbergruimte; het geheel is van zeer eenvoudig enniet licht te vernielen materiaal gemaakt. Deheele opzet, de bouwwijze en het vele personeelmaken de Haagsche methode zeer duur. Er wordt/ 585-- per woning op toegelegd per jaar, afgeschei-den van de huurschuld. Als men hiermee werkelijkbereikt dat de kinderen van deze bandeloozentot ordelijke burgers opgroeien, is dit goed besteedgeld. Slaagt de proef niet, dan vraagt men zich afof de gemeente op den duur verantwoord is zulkeen hoog bedrag voor dit doel uit te trekken. Voorde beantwoording van deze vraag is de tijd evenwelnog lang niet gekomen.Zij die uit deze woningen worden uitgezet,krijgen, als gezin, van gemeentewege geen onderdakmeer. Wel zijn er nog twee tehuizen voor onbe-huisden; in het eene worden mannen, in hetandere vrouwen en kinderen onder dak gebracht.Eindigen we ten slotte met Utrecht. Hier heeftde gemeente in 1924 een stichting in het levengeroepen tot het Beheer van kleine woningen,welke stichting ten doel heeft sociaal en econo-misch zwakke gezinnen te huisvesten. Met opzetheeft men regelrecht gemeentebeheer vermeden.Deze stichting wordt beheerd door sociale werkersAETIKELEN 35op allerlei gebied en van zeer verscheiden richting.Er is een blok van een 70 woningen gebouwd, metmcer of minder slaapkamers, al naar de gezinnen,waarvoor ze bestemd zijn, en hierin worden zoowelvolstrekt ontoelaatbaren als 00k iets betere ge-zinnen opgenomen. Het geheel staat onder hettoezicht van een opzichter en zijn vrouw, welkelaatste ook zooveel mogelijk de reinheid in dehand werkt. De woningen onderscheiden zich aande buitenzijde van het blok niet zeer van normaleen er is veel vrijheid in huis en weinig als opzettelijkgevoelde controle. Wei zorgt de opzichter voor deorde in het algemeen. Men vraagt zich af waaromhier ook niet een opgeleide woning-opzichteres deleiding heeft.Het blok staat in een gewone wijk; het normaleverkeer behoeft niet, maar kan wel er doorheen.De huren bedragen / 3.65 p. w. plus nog een extradubbeltje waarvoor het geheele ge^in vrij badenheeft. In een ontspanningslokaal hoopt men doorclubs en lessen de reclasseering te bewerken,evenals men dit ook tracht te doen door het sparenaan te moedigen. Zelfs bewoners met een grootehuurschuld -- en dit zijn ervelen--kunnenbijdenopzichter sparen. In het algemeen is op deze men-schen niet zoo het stigma van minderwaardigheidgedrukt als in Amsterdam en den Haag willens enonwillens gebeurt. Deze bewoners leven meer inde gewone maatschappij, hun kinderen wordenniet op een gewone school geschuwd. Het bevaltden menschen hier blijkbaar vrij goed, want slechtsweinigen trekken hier weer weg; wel werden erenkelen wegens huurschuld uitgezet, wat me, bijgebleken onwil, zeer juist voorkomt. Zonder dater een bepaalde samenwerking bestaat met degemeentelijke woning-exploitatie, is het tochmoge-lijk dat gereclasseerde gezinnen uit de kleinewoningen zich voor een gemeentewoning lateninschrijven. Op den duur, als er meer te reclasseerencandidaten zich aanmelden, zal men de verbeterdegezinnen wel moeten overbrengen naar normalewoningen. Als somber verschiet verwacht men tenslotte een overblijfsel van onverbeterlijken, maarof die toekomst zal aanbreken en zoo ja, wanneer,valt thans nog niet te zeggen. De tegenwoordigebewoners hoopt men met meer of minder grondterecht te zullen brengen.Naast deze kleine woningen is Utrecht in hetbezit van een zeer nuttig werkend Tehuis voorDakloozen, beheerd door de GemeentelijkeWoning-Exploitatie. Het is een houten gebouw,dat er vroolijk uitziet, en waar, min of meer als inWelkom in Arnhem, de ouders samen in een slaap-kamer worden ondergebracht, die dan tevensals huiskamer kan dienen, en de jeugd gescheidennaar sexe, in groote slaapzalen. In de gemeen-schappelijke woonzaal kan alleen gestookt wordenen hier verblijven vrouwen en kinderen dusoverdag. Er wordt hier een vergoeding van / 3.-per week voOr verblijf betaald. De bewoners zor-gen voor hun eigen eten.Eenopzichteres geeft metden opzichter het noodige toezicht en opvoedendeleiding. Deze half als gesticht, half als gezin wer-kende inrichting is een uitnemende eerste stap opden langen reclasseeringsweg. De tweede stap ishet verblijf in de betonnen overgangswoningen,waaruit bij slecht gedrag uitzetting kan volgen,bij goed gedrag opklimming in normale huizen.Ten slotte heeft Utrecht ook den laatsten stapnaar onderen gedaan. Men heeft nog een nacht-verblijf gebouwd, als allerlaatste toevlucht. Hetis een steenengebouwtje,bevattendevierverblijven,waarin alleen een houten brits, een tafel, een kraanmet afvoer en een stookplaats aanwezig is. In ditnachtverblijf kunnen uitgezette gezinnen des nachtsonderdak vinden, overdag moeten ze weg. Hetvoorkomt een gedwongen verblijf onder denblooten hemel of op het politiebureau, maar ookniet meer dan dat. Toch is het bestaan ervan zeernuttig, al was het maar om uitzetting uit anderewoningen menschelijkerwijze niet onmogelijk temaken. Veel gebruikis totnutoe niet van het Nacht-verblijf gemaakt, maar daarom is het niet mindernuttig dat het bestaat. Theoretisch bestaat boveri-dien de mogelijkheid, dat daklooze gezinnen, viahet Nachtverblijf hun weg naar het Tehuis voorDakloozen en verder zullen maken.IllWil men een conclusie tenslotte? Ik zal me erwel voor wachten. Er is tot heden nog geen enkeleoplossing voor dit vraagstuk gevonden, die inalle opzichten bevredigend is. Het is alleen devraag, welke de minste bezwaren met zich brengt.En het is heel gelukkig te noemen dat verschillendegemeenten de oplossing ieder op een andere wijzezoeken, daar men op deze manier van elkaar leerenkan, al vergete men niet dat wat in de eene ge-meente goed voldoet, daarom, klakkeloos over-genomen, nog niet in een andere gemeente behoeftte passen.Groote bescheidenheid past bij de beoordeelingvan ieder ernstig opgezet systeem, ook al meentmen er alleen schaduwzijden aan te zien. Alleenmag en moet als eisch gesteld worden, dat iederevereeniging of gemeente, die een nieuw planbegint, zich van te voren goed waar maakt, wathaar doel is, onderdak brengen zonder meer,beveiliging van de ordelijke maatschappij ofreclasseering?Eenige algemeene wenken, die iedere vereenigingof iedere gemeente die deze zaak ter hand neemt,m.i. in acht behoort te nemen, mogen hier nogvolgen.Men geve zich voor alles rekenschap voor welkecategorie men gaat bouwen, voor echte ontoelaat-baren of voor alleen economisch-achterlijken.Tijdige bouw voor deze laatste categorie zalmisschien veel ontoelaatbaarheid kunnen voor-36 ARTIKELENkomen, mits -- de altijd weer te stellen voor-waarde ^- voor goed toezicht gezorgd wordt. Endan: wat zal men doen met degenen, die onwil-lig of onmachtig zijn om zich aan de regelsvandeze speciale woningen te houden. Waar blijft menmet die daklooze, niet-reclasseerbare ontoelaat-baren?Men zorge voor deskundig, taktvol, gestrengtoezicht, liefst door een opzichteres. Daar hetwelslagen van het werk grootendeels van haarafhangt, kan men op dit punt zijn eischen nietlicht te hoog stellen. Woningen voor ontoelaatbarenbouwen zonder toezicht, is volkomen zonder zinen onverantwoordelijk.Men bouwe een zeer eenvoudig, makkelijk teonderhouden woningtype met voldoende berg-ruimte.Men stelle de huren niet te hoog. Of mensubsidie-woningen bouwt of individueel bijslaggeeft aan weinig draagkrachtigen, men houde onderalle omstandigheden vast aan strikte, regelmatigebetaling.Men make een duidelijk huurreglement eneische stipte nakoming hiervan. Evenals in degeregelde huurbetaling zit hierin op zichzelf aleen opvoedend element.Men hoede zich voor de verleiding een eigenlijktegoed gezin, waarmee men op het oogenblik geenraad weet, bij de ontoelaatbaren onder tebrengen,en evenzeer een onverbeterlijk er te lang te laten.Ook geregelde opschuiving van de verbeterden isnoodig, m.a.w. men blijve zich voortdurendbewust dat woningen voor ontoelaatbaren door-gangshuizen zijn, en voor niemand een blijvendewoonplaats, tenzij men bepaaldelijk bouwt voormenschen van wie geenerlei verbetering te ver-wachten is, -- maar dan zal men van het begripi,woningen" wel moeten afstappen.Bouw buiten de bebouwde kom is wenschelijk,en indien eenigszins mogelijk, in niet te grooteblokken. Men brenge niet te veel slechte elementensamen.Men bezie de zaak dus eerst principieel, voormen naar de practische inkleeding zoekt, maarheeft men eenmaal een vast plan voor oogen, dangeve men het ook een eerlijke kans en beginne hetmet veel gezond verstand, een open beurs en eenwarm hart.Hengelo (O.) C. F. DELHEZDE HUISVESTING VAN KROTBE-WONERS TE AMSTERDAMDe instelling van een Commissie van onderzoekinzake voorziening in de huisvesting van krot-bewoners wijst op toenemende belangstelling indit vraagstuk. Waar te Amsterdam sinds September1936 op vrij groote schaal een verplaatsing vankrotbewoners heeft plaats gehad onder leiding vande afdeeling ,,Stadssaneering" van den Gemeente-lijken Woningdienst, kan het zijn nut hebbenhierover enkele mededeelingen te doen.De wereldoorlog en de hierdoor veroorzaaktewoningnood maakten te Amsterdam een einde aande opruiming van krotwoningen.Eerst op 21 Juli 1926, nadat gedurende ruim12 jaren geen enkele woning onbewoonbaar wasverklaard, besloot de Raad tot onbewoonbaarver-klaring van 533 woningen.In totaal werden van Juli 1936 - Juli 1937onbewoonbaar verklaard 305 kelderwoningen en573 woningen boven den grond, samen 878 wo-ningen.Het ligt in de bedoeling van den directeur vanden Gemeentelijken Woningdienst met onbewoon-baarverklaring regelmatig door te gaan, waardooreen opruiming van ongeveer 800 krotwoningen perjaar in de eerstvolgende jaren niet onmogelijk moetworden genoemd.Dit brengt noodzakelijk met zich de ontruimingvan een even groot aantal krotten en de verplaatsingvan een ongeveer even groot aantal gezinnen.De werkwijze, die bij de verplaatsing van krot-bewoners wordt toegepast, is te Amsterdam alsvolgt. Door de afdeeling Stadssaneering van denGemeentelijken Woningdienst worden van alle be-trokken gezinnen rapporten opgemaakt. Dezerapporten vermelden:1?. leeftijd van ouders en kinderen; aantal jongensen meisjes ;2?. beroep (eventueel ook van de vrouw en de kin-deren); werkeloosheid; werkgever; inkomsten;3?. of het gezin armlastig is geweest;4?. physieken of psychischen toestand van hetgezin (bijv. vrouw ziekelijk, kind psychopaath,e.d.);5?. toestand van het gezin (bijv. vuil, kinderenslecht in de kleeren, geen meubelen, enz.); ?6?. opvoeding der kinderen.Behalve dat de hierboven genoemde punten zoogoed mogelijk worden ingevuld, worden stelselmatigover ieder gezin inlichtingen ingewonnen bij denDienst voor den Maatschappelijken Steun.Bij dezen dienst toch zijn zeer veel der betrokkengezinnen bekend, doordat zij op een of andere wijzesteun ontvangen of vroeger ontvangen hebben inden vorm van handelsgeld (voor venters), huur-bijslag, gift voor noodzakelijke kleeren of beddegoed,uitkeeringen wegens ontbreken van voldoende in-komsten voor noodzakelijk levensonderhoud, enz.De rapporten van dezen dienst zijn veelal zeer uit-voerig en bevatten talrijke gegevens, welke bij deindeeling der gezinnen in de hieronder omschrevengroepen dikwijls den doorslag geven.De gezinnen worden nu op grond van de ge-maakte rapporten, al danniet aangevuld met gegevensuit rapporten van den Dienst voor den Maatschap-pelijken Steun, ingedeeld in de volgende 4 groepen:Groep I. Gezinnen, welke zulke lage inkomstenARTIKELEN 37hebben, dat het twijfelachtig is of zijop de vrije markt een woning kunnenvinden.Groep II. Gezinnen, welke behebt zijn met ern-stige gebreken als vervuiling, dronken-schap e.d.Groep III. Ouden van dagen.Groep IV. Gezinnen, welke voldoende inkomstenhebben cm op de particuliere markteen woning te kunnen vinden.De rapporten der gezinnen, welke zijn ingedeeldin Groep I, worden doorgezonden naar de Afd.Bewoning van den Gemeentelijken Woningdienst,welke voor plaatsing in een gemeentewoning moetzorg dragen.De gezinnen, ingedeeld in groep II, kunnen eenwoning krijgen in een der complexen met bijzonderebestemming, waarvan de Gemeente Amsterdam eentweetal bezit, n.l. het Zeeburgerdorp, groot 56 wo-ningen en het Asterdorp, groot 133 woningen.De ouden van dagen (groep III) kunnen deels ininrichtingen, deels in kleine gemeentewoningenonderdak vinden.De gezinnen van groep IV moeten zichzelf zien tehelpen. Zij worden bij inschrijving voor eengemeentewoning op de lijst gezet en moeten hunbeurt afwachten, in tegenstelling rnet de gezinnenvan groep I, die bij het leegkomen van gemeente-woningen met lage huur de voorkeur genieten.Behalve voor de verplaatsing heeft de Afd. Stads-saneering van den ^Voningdienst nog contact metde betrokken gezinnen bij en direct na de ver-plaatsing, doordat aan haar is opgedragen deregeling der tegemoetkomingen in de kosten vanverhuizing, bedoeld bij art. 36 der Woriingwet.Door dit contact met de bewoners direct na deverhuizing wordt deze afdeeling in staat gesteldregelmatig kennis te nemen van:1?. den stand der ontruiming der onbewoonbaar-verklaarde woningen;2?. de wijze van verplaatsing der betrokken ge-zinnen;3?. de huren voor en na de verplaatsing;4?. de verplaatsing naar de verschillende buurten;5?. de kwaliteit der huisvesting na de verplaatsing.Over een en ander worden regelmatig verslagengemaakt, die talrijke gegevens bevatten, die vaninvloed kunnen zijn op het verkrijgen van een goedinzicht in het vraagstuk van de huisvesting van krot-bewoners. De hierbeneden vermelde gegevens zijnin hoofdzaak aan bedoelde verslagen ontleend.Met de ontruiming van onbewoonbaar verklaardewoningen is te Amsterdam wederom aangevangenin September 1926. Van September 1926 - Sep-tember 1927 moesten 597 woningeti worden ont-ruimd, omdat de bij de raadsbesluiten tot onbe-woonbaarverklaring genoemde termijn van ont-ruiming voor deze woningen was verstreken. Onge-veer 80 % was binnen den door den Raad gesteldentermijn ontruimd.Op 9 September 1927 waren van bovengenoemde597 woningen 547 ontruimd.Onderstaand staatje geeft aan op welke wijze deontruiming dezer 547 woningen tot stand kwam.OVERZICHT 547 ONTRUIMINGENTOT 9 SEPTEMBERVAN OCTOBER 19261927VERPLAATSTNAARAANTALVERPLAATSTEGEZINNENj S "< B 06 OS z0 ^BIZONDERHEDENGemeentewoning 81 81Blok Nieuw-Uilen-burg of Transvaal-buurt in exploitatiebij de StichtingBouwfonds Hand-werkers Vrienden-kring22 22I naar blok Transvaal-buurt21 naar blok Nieuw-Uilenburg, gebouwddoor de Gemeente enin exploitatie gegevenaan HandwerkersVriendenkringComplex met bij-zondere bestem-ming Zeeburger-of Asterdorp23 239 naar Zeeburgerdorp14 naar AsterdorpParticuliere woning 356 365 9 gezinnen bewoondenelk 2 woningenOpgenomen ingesticht 6 6Zijn gaan in- ofsamenwonen 36 37I gezin bewoonde 2woningenZijn blijven samen-wonen 6 3Leeggekomen dooroverlijden 7Bijzondere gevallenNaar andere ge-meente, vracht-schip, enz. 3 3Totaal 533 547Er zijn dus in een tijdsverloop van een jaar 533 ge-zinnen van krotbewoners te Amsterdam verplaatst.Hiervan gingen:81 of 15.2 % naar een gemeentewoning;23 of 4.1 % ,, ? complex voor hulp-behoevende gezinnen;23 of 4.3 % ,, ,, woning van Hand-werkers Vrienden-kring;samen 126 of 23.6 % kreeg een woning, welke doorde Gemeente of met steun vande Gemeente werd gebouwd;356 of bijna 67 % slaagden in het vinden vaneen woning op de particulieremarkt;43 of 7.9 % vonden geen zelfstandigewoning.38AETIKELENwOh-1owQw>^MotioiDinoomoo^MMMMcAC-^^vo^DM\DmmOfotTtM*MMMlnCA^-^MOlMotMenr-?00(^t^MWl>lr^ooo^almMOfotmi^f*mOfrf\Min>?)of\OfMMTtMjnTj-otMonMonminMmHMMMM)(?2.102!C^?!r'0'"omoooooooo^Otin[>qofinf^qofinr-.qinoinoino5MMMMOfOf01Ofmmonrn'^TJ-iAiAvDioi>.o68oooooo5Ofint^qf^int-^qojinr^qmoinoino-iMMHOfOfOfOfmrnmof\-*'i-inin?fDiDr^Of00oOf00[^*dNoOfoOnilaWlcrla?n(Uodbfi?Mcac^^?iurtmC?flnilCOBclUaC -u3J3oa uaqosstij.!{JEdl3pH0A> U3 }1(0EJ3JOOJ?)3p ognH uaqossnxjqoEjgjooJO 3p o3> -nH?3 5[(ipj3UJtuep-TiJEEdg naqossnxU3UJES n "3 I"uSpUBlTg 33)(lJ3JSOOjjnnquapofUSjqDEJQUEEpJOf,,U3pHEII3 35J(II3}S3^M Tj-? pEjs apno ?J33i5?i-iHC/lQ
Reacties