Nederland staat voor grote opgaven. Klimaatverandering, verstedelijking en transities voor landbouw en energie veranderen het landschap. Daarom moeten we landschap niet langer zien als iets wat teloorgaat, maar als een proces, een culturele uitdaging waarbij we met de bovengenoemde ruimtelijke ontwikkelingen het landschap als vertrekpunt nemen, een sturende conditie waar we voortborduren op de kwaliteiten die in eeuwenlang processen tot stand zijn gekomen. Als je met die ogen naar Landschappen van Nederland kijkt dan is de inhoud van dit boek een strategisch instrument voor planologen, ontwerpers en beleidsmakers.
Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis en hoofd van het kenniscentrum Landschap (RUG) volgt de methode van de landschapsbiografie. Een landschapsbiografie laat zien hoe een gebied zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld als gevolg van wisselwerking tussen mens en natuur. Zo’n biografie geeft inzicht in de manier waarop het verleden doorwerkt in de huidige leefomgeving: hoe is onze omgeving tot stand gekomen? Welke processen speelden een rol? Wat is daar nog van te zien? Hoe gaan we daar mee om bij verdere ruimtelijke ontwikkelingen? Landschapsbiografieën worden steeds vaker gebruikt door gemeenten en provincies omdat zo’n nauwkeurige beschrijving van onze fysieke leefomgeving een goede basis is voor de opgaven, ambities en handelingsperspectieven voor de toekomst die in Omgevingsvisies wordt voorgesteld. In het participatietraject van nieuw omgevingsbeleid is ‘landschap’ een perspectief om de discussie aan te gaan over waar we heen willen met de ruimte in ons land. Om die landschappen in samenhang te beschrijven (of verklaren) heb je disciplines nodig als cultuurhistorie, archeologie, geografie, bodemkunde en hydrologie. Om te beoordelen hoe je verder moet met dit cultuurlandschap (zonder dat je kwaliteiten overboord gooit) heb je landschapsarchitecten en klimaatdeskundigen nodig. Het schrijversteam omvat de meeste van deze disciplines en dat maakt het tot een opvallend compleet handboek landschap.
Het boek is overzichtelijk opgedeeld in zes landschapstypen die elk diepgaand worden besproken aan de hand van 17 specifieke landschapsregio’s, van Zuid-Limburg tot de Waddeneilanden. Met veel historische kaarten, (lucht)foto’s, illustraties en infografics schetsen de auteurs een gelaagd en goed te begrijpen beeld van de totstandkoming en de huidige betekenis van al die landschappen. Wat opvalt is de rijkdom aan detail in tekst en beeld zonder dat het boek verzandt in academisch jargon – een enkele uitzondering daargelaten. Met zoveel verschillende disciplines is dat een prestatie. De schrijfstijl is helder en uitnodigend, waardoor het boek geschikt is voor zowel vakmensen als geïnteresseerde leken. Een grote troef is hoe de verschillende landschappen visueel ‘levend’ zijn gemaakt: kaarten tonen hoe landschappen zijn veranderd, foto’s en reconstructies tonen het verleden.
Landschappen van Nederland nodigt uit om met andere ogen naar het landschap te kijken. Sommige lezers zullen er wellicht een gevoel van nostalgie bij krijgen, maar dat is niet de essentie van het boek. Het is heel veel meer dan een terugblik. Landschappen van Nederland is een uitnodiging om met kennis van de historische ontwikkeling te bouwen aan een duurzame toekomst. Die veelzijdigheid maakt het waardevol voor een groot publiek. Landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en architecten vinden hierin inspiratie wanneer zij historische kennis willen integreren in hun ontwerpen. Wat zijn de kenmerkende structuren in de omgeving? Welke landschappelijke patronen en elementen zijn robuust en welke kwetsbaar? Dat biedt concrete aanknopingspunten voor hedendaagse ontwerpen. Ook nieuwe ingrepen kunnen een mooie en logische vervolgstap zijn in de landschapsontwikkeling. Beleidsmakers en planologen biedt het inzicht bij het zoeken naar duurzame oplossingen voor ruimtelijke vraagstukken. Voor docenten en studenten is het een rijk en actueel overzicht van de Nederlandse landschapsontwikkeling. En verder is het eigenlijk voor iedereen die zijn of haar omgeving beter wil begrijpen een uitstekend boek.